Научная статья на тему 'МАЛАКАЛИ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ҲАФТАЛИК МАШҒУЛОТ РЕЖАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

МАЛАКАЛИ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ҲАФТАЛИК МАШҒУЛОТ РЕЖАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
11
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ДАСТ КЎТАРИШ / СИЛТАБ КЎТАРИШ / ЎТИРИБ ТУРИШ / ТОРТИШ / ТЕХНИКА / ШИДДАТ / ҲАЖМ / ШТАНГА КЎТАРИШ СОНИ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Тоштурдиев Ш.Х.

Мақолада малакали оғир атлетикачиларнинг машғулот жараёнида даст ва силтаб кўтариш машқларини бажариш техникасини такомиллаштиришга қаратилган машғулот режаси, яъни мусобақа машқларига нисбатан махсус машқларида штангани кўтариш сони ва шиддати бўйича машғулот юкламалари тақсимланган.В статье излагается распределение плана тренировочных занятий квалифицированных тяжелоатлетов по совершенствованию техники выполнения соревновательных упражнений, то есть количество и интенсивность подъема штанги в специальных упражнениях по отношению к соревновательным упражнениям.The article was presented a training plan for qualified weightlifters to improve the technique of lifting and jerking exercises during training, the number and intensity of lifting weights in special exercises in relation to competition exercises.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАЛАКАЛИ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ҲАФТАЛИК МАШҒУЛОТ РЕЖАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

со eg о с^

сч

со та

0 а со

1

с

СО

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) Ш.Х. ТОШТУРДИЕВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистан

Муаллиф билан богланиш учун:

toshturdiyev@jtsu.uz

Аннотация

МАААКААИ ОГИР АТАЕТИКАЧИААРНИНГ ХДФТААИК МАШГУАОТ РЕЖАСИНИ ТАКОМИАААШТИРИШ

Annotation

В статье излагается распределение плана тренировочных занятий квалифицированных тяжелоатлетов по совершенствованию техники выполнения соревновательных упражнений, то есть количество и интенсивность подъема штанги в специальных упражнениях по отношению к соревновательным упражнениям.

Ключевые слова: рывок, толчок, приседания, взвешивание, техника, интенсивность, объем, количество подъемов штанги.

Маколада малакали огир атлетикачиларнинг машгулот жараёнида даст ва силтаб кутариш машкларини бажариш техникасини такомиллаштиришга каратилган машгулот режаси, яъни мусобака машкларига нисбатан махсус машкларида штангани кутариш сони ва шиддати буйича машгулот юкламалари таксимланган.

Калит сузлар: даст кутариш, силтаб кутариш, утириб туриш, тортиш, техника, шиддат, х,ажм, штанга кутариш сони.

The article was presented a training plan for qualified weightlifters to improve the technique of lifting and jerking exercises during training, the number and intensity of lifting weights in special exercises in relation to competition exercises.

Key words: lifting, jerking, sitting, weighing, technique, intensity, volume, number of barbell lifts.

Долзарблиги. Купгина тадкикотларда аниклани-шича, махсус-ёрдамчи машкларнинг окилона кул-ланилиши огир атлетикачининг спорт натижаси ва техник махоратининг усишига, жисмоний сифатлари ривожланишига ёрдам беради.

Тайёргарлик циклида мусобака ва тизза баландли-ги даражасидан мусобака машкларига умумий - 160 марта штанга кутариш сони (ШКС) таксимланган. Тайёргарлик циклида даст кутариш ва силтаб кутариш машкларига биринчи хафтадан иккинчи хафтагача -160 марта ШКС, учинчи ва туртинчи хафталарда 144 марта ШКС, бешинчидан саккизинчи хдфталарда 136 марта ШКС охирги турт хафтада 160 мартадан ШКС режалаштирилган. Мусобака машклари тайёргарлик циклининг биринчи ва иккинчи хафталарида 80 марта ШКС, учинчи ва туртинчи хафталарда ШКС хар бир мусобака машкида 8 мартага ШКС камайтирилди, бе-шинчи ва саккизинчи хафталарда ШКС яна 4 мартага камайтирилди, туккизинчи хафтада эса биринчи ва иккичи хафта юкламасига кайтарилди.

Малакали огир атлетикачиларда мусобака даст кутариш машкларидаги машгулот юкламаси хажмининг ШКСдаги окилона таксимланиш меъёрларининг йукли-ги огир атлетикачиларнинг мусобакаларда катнашиш натижаларига салбий таъсир курсатиши мумкин.

Жисмоний тайёргарликда утириб-туришлар ва тортишлар ва сакровчанлик учун машклар машгулот юкламасининг асосий хажмини ташкил килади, чунки улардан фойдаланиш эвазига шахсан-куч курсаткичларининг усиши содир булади, зеро куч курсаткичлари огир атлетикада спорт такомиллашуви учун жуда мухим хисобланади.

Даст кутариш ва силтаб кутаришдаги натижалар

штанга билан утириб-туришлардаги натижаларга боглик, шунинг учун огир атлетикачилар барча махсус-ёрдамчи машклардан айнан шу машкка купрок эътибор каратадилар.

Утириб-туришларда юклама хажми машгулот юкламасининг умумий хажмида етакчи урин эгал-лайди, чунки бу машк оёклар ва танани ёзувчи (бел) мушаклари гурухининг куч курсаткичларини мак-симал самара билан оширишга имкон беради, зеро бу мушаклар гурухи огир атлетикачи организмида асосий машгулот юкламасини кутарувчи энг мухим бугин хисобланади. Шунингдек, бу машк огир атлетикачи техникасининг шаклланиши хамда мустахкам булишига ёрдам беради.

Бизнинг машгулот жараёнини тадкик килишимиз-да спорт такомиллашуви боскичида елкада штанга билан утириб-туришлардаги юклама хажмининг ур-тача курсаткичи тайёргарлик циклида 370та штанга кутаришни ташкил килди, бу асосий юкламанинг умумий хажмига насбатан -13,4% ни ташкил этди, мусобака олди мезциклида эса ШКС 130 мартани ташкил килди.

1-расм. Малакали огир атлетикачиларида саккиз хафталик тайёргарлик циклида утириб-туришлардаги юклама хажми динамикаси

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Утириб-туришларда ун икки хдфталик тайёр-гарлик цикли доирасида 1-хдфтгадан 12-хдфтагача юклама хджмлари 5-20 штанга кутариш атрофида узгариб туради. Утириб-туриш огир атлетикачи-нинг мушаклари кучни тарбиялашнинг асосий воситаси х,исобланади, утириб-туришларда тугри танлаб олинган юклама куч хдмда спорт-техник курсаткичларнинг усишини таъминлайди. ^айд этилганидек, машгулот юкламасини таксимлашда вариантлиликнинг йуклиги нохуш мослашишни келтириб чикариши мумкин.

Ун икки хдфталик тайёргарлик циклларида ути-риб-туришлардаги юклама хджмини таджик килиш натижаси цикл хдфталари орасида таккосланаётган сайланмалар буйича Стьютент t-мезонига асосан ишончли фарк аникланди. Демак, малакали огир атле-тикачилар утириб-туришларда уч ойлик тайёргарлик цикли доирасида хдфтадан-хдфтага режалаштирилган юкламани бир хил бажарадилар.

Даст ва силтаб кутаришли тортишларни спортчи I спорт даражасига эришганда машгу-лотларга киритиш максадга мувофик саналади. Кичик спорт даражали спортчиларда, куч даст кутаришда ярим утириб олиш ва кукракка кута-ришда ярим утириб олиш каби машклар х,исобига етарли даражада ривожланади ва шунинг учун тортишларни уларнинг машгулотига киритиш зарурати йук. Аммо малакали огир атлетикачи-ларда тортишларни максимал вазнларга булган э^тиёжларни мослаштириш ва техникани тако-миллаштириш учун куллаш самара беради.

Даст кутаришли тортишлар штангани утириш хщатигача кутариш техникасида такомиллашиш ва огир атлетикачининг куч (танани ёзувчи мушак кучи) кобилиятларини ривожлантириш учун кулланилади.

Даст кутаришли тортишларда машгулотларда ми-нимал огирлик мусобака даст кутаришдаги натижага нисбатан тахминан 70%ни, максимал огирлик эса 120%ни ташкил этади.

Штанганинг турли хил вазни техника ва куч-нинг ривожланишига хдр хил таъсир килади. Даст ва силтаб кутариш техникасида такомиллашишга даст кутаришдаги энг катта натижага нисбатан 91100% ва 101% ва ундан юкори огирлик билан даст кутаришда тортишларни куллаш оркали эришиш мумкин.

Даст кутаришли тортишлар мусобака даст кутаришда спорт натижасининг ошишига катта таъсир килади, бунда танани ёзувчи мушакларнинг куч имкониятлари ривожланади ва ушбу машкдаги техника такомиллашади. Даст кутаришли тортишларда юклама хджми ва шиддати (1-жадвалга каранг) берилган.

1-жадвал

Тажриба гурух,ининг малакали OFир атлетикачиларида тортишлар ва утириб-туришлардаги машFулот юкламалари (ШКС) х,ажмининг таксимланиши

Параметрлар ХДФТАЛАР

Тайёргарлик цикли Мусобака олди цикли

Х,афталар

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Д.к тортишлар + ЕУт 98 98 98 98 93 93 88 88 80 80 80 80

ЕУт 50 50 50 50 45 45 40 40 40 40 40 40

Д.к тортишлар 48 48 48 48 48 48 48 48 40 40 40 40

Жадвалда, хусусан, 61-70% юкори вазнлардаги штангаларни кутариш сонида берилган. Тортишларни спортчилар хдфтада деярли уч марта бажарадилар, бунда битта машгулотга даст кутаришли тортишлар, бошкасига силтаб кутаришли тортишлар киритилади. Тортишлар одатда машгулот уртасида ёки охирида, баъзи вактлар машгулот бошида (машгулот вазифаси-га караб) бажарилади. Даст кутаришли тортишларда ун икки хдфталик цикл орасида 1-хдфтадан 8-хдфта-гача ва 9-хдфтадан 12-хдфтагача юкламалар хджми узгармайди. Мусобака олди циклида мусобакаларга 4 хдфта колганда огир атлетикачилар штанга кутариш сонини аста-секин 8 марта ШКСга камайтирадилар. Айтиб утилганидек, мутахассислар мусобака олди тайёргарлик боскичида юкламаларни диккат билан таксимлашни тавсия этадилар.

ШКС

2-расм. Малакали OFир атлетикачиларида ун икки х,афталик тайёргарлик циклидаги тортишларда юклама х,ажми динамикаси

Мусобакаларга тайёргарлик куришнинг охирги туртта хдфтасида огир атлетикачиларда юклама хджми бироз камайтирилади. Бирок айтиш жоизки, умуман, ун икки хдфталик циклда машгулот юкламаси хджми хдфталар буйича етарлича вариантли тарзда таксимланган.

Тадкикот жараёнида малакали огир атлетикачилар-нинг мусобакаларда ун икки хдфталик тайёргарлиги давомида мутлок шиддатнинг уртача катталиклари акс эттирилган.

со

о сд

сч

со -е

0 СО

1

С

со

№2-2023

www.fansports.uz

15

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

2-жадвал

Тайёргарлик ва мусобаца олди циклларида махсус-ё'рдамчи машцлардаги машгу.юч юкламаларининг шиддат зоналари буйича парциал \ажми (ШКС)

Шиддат зоналари

51-60% 61-70% 71-80% 81-90% 91-100% 101 ва ундан юкори

Тайёргарлик циклида

180 144 304 472 216 110

Мусобаца олди циклида

30 12 6 134 80 112

со см о см

го га t

0 а w

1

Жадвалда тажриба гурухининг машгулот режа-сида юклама хажмининг умумий шиддат зоналари буйича51-60% - 138 марта ШК (3,9%), 61-70% - 156 марта ШК (4,4%), 71-80% - 402 марта ШК (11,4%), 81-90% - 486 марта ШК (13,7%), 91-100% - 176 марта ШК (5.0%) ва 101 ва ундан катта шиддат зонасида 198 марта ШК (5,6%) режалаштирилди.

Тайёргарлик циклида махсус-ёрдамчи машклар-даги умумий машгулот юкламаларига нисбатан 1-шиддат зонасида - 12,5%, 2-зонада 10,0% 3-зонада 21,0%, 4-зонада - 33,8%, 5-зонада - 15,0% ва 6-юкори зонада -7,6%ни ташкил килди. Мусобака олди мезо-циклида бу - 8,0%, 3,2%, 1,6%, 35,8%, 21,4% ва 29,9% таксимланди. Натижада юклама хажмининг шиддат буйича таксимланиши меъёрий таксимланиш кону-нига (математик нуктаи назардан) якин булиб чикди.

Тайёргарлик циклида тизза баландлиги даража-сидан Д.к машкининг машгулот юклама шиддати 1-хафтадан 4-хафтагача хар бир хафта ичида умумий 48 тадан ШКС бажариш режалаштирилган. Ундан, 1 ва 2-хафталарда 2-зонада 16 мартадан ШКС ва

3-зонада 32 мартадан ШКС, 3- ва 4-хафталарда 3- ва

4-зоналарда бажариш режалаштирилди. 5 ва 6-хафта-ларда хар бир хафта буйича умумий 3 ва 4-зоналарда 32 марта ШКС, 5- ва 6-хафталарда 3 ва 4-зоналарда 28 марта ШК амалга ошириш режалаштирилган. Мусобака олди циклида мусобака машкларида тай-ёргарлик олиб борилиши белгиланганлиги сабабли тизза баландлиги даражасидан Д.к машки машгулот режасидан чикарилди. Унинг юкламаси мусобака даст кутариш машкига утказилди.

Елкада штанга билан утириб-туришлар машкининг машгулот юклама шиддати тайёргарлик циклида 1-4 хафталарда хар бир хафта ичида 50 тадан ШКС бажариш режалаштирилган. 2-3 зоналарда 12тадан ШК ва 4-зонада 26 ШК. 5-6 хафталарда 5 мартага ка-майтирилди ва юкори шиддат зоналарида ишлаш белгиланди. 4-зонада 12 ШК, 5-зонада 23та ШК ва 6-зонада 10 та ШК. 7-8 хафталарда ШКС 5 мартага камайтирилди. Шиддат зоналарида узгартиришлар киритилди. Демак, 4-зонада 6та ШК, 5-зонада 22та ШК ва 6-зонада 12та ШК режалаштирилди. Мусо-бака олди циклида тайёргарлик циклига таккослан-ганда 1-2 хафталарда 10 та ШК ва 3-4 хафталарда ШК

15тага камайтирилди. Бу эса 1-4 хафталарда ШК 40 мартани ташкил этди. Юкламалар шиддат зоналари буйича куйидагича таксимланди: 1-4 хафталарда 4-зонада 16тадан ШК, 5-зонада 8 тадан ШК ва 6-зо-нада 16 тадан ШК режалаштирилди. Мусобака куни якинлашган сари ШКС 101% ва ундан юкори шиддат зонасида ишлаш максадга мувофик деб топилди.

Хулоса. Тажриба жараёнида режалаштирилган машгулот юкламаларини деярли тулик амалга ошир-дилар.Машгулотларни утказиш жараёнида ойлик циклни режалаштириш услубиятида кулланилган ян-гича таксимаш услубиятининг устунлиги аникланди. Биз томонимиздан кулланилган янги режалаштириш услубияти хафталик циклларни етарлича самарали тузиб чикиш имконини берди.

Тажриба натижалари даст ва силтаб кутариш машкини бажариш техникасини такомиллашти-ришда ва даст кутариш натижасини оширишда хафталар буйича махсус-ёрдамчи машклардаги машгулот юкламаларининг шиддат зоналари буйича уртача катталикдаги огирликлари (8190%) ижобий таъсир килиши тугрисида далолат беради.

Тадкикотларимизнинг курсатишича, малакали огир атлетикачилар учун асосий машгулот вазн-ларининг чегараси 81% дан 90% гача атрофида булади. Шундай килиб, даст ва силтаб кутариш техникасини такомиллаштиришда махсус-ёрдам-чи машклардаги энг куп машгулот хажми (ШКС) тортишларда - 544±7,3 марта, юкорига сакраш машкида - 540±9,3 марта, утириб туришларда - 530±12,3 марта, тизза баландлиги даражасидан даст кутариш машкида - 296±7,6 марта ШКС ре-жалаштирилди. Махсус-ёрдамчи машклар буйича 51-60% огирликда - 188 марта ШКС, 61-70% -144 марта ШКС, 71-80% -304 марта ШКС, 81-90% - 488 марта ШКС, 91-100% - 216 марта ШКС ва 101%дан юкори зонада -110 марта ШКС режалаштирилган. Мусобака олди мезоциклида мос равишда 30 марта ШКС, 12 марта ШКС, 6 марта ШКС, 134 марта ШКС, 80 марта ШКС ва 112 марта ШКС режалаштирилди. Натижада юклама хажмининг шиддат буйича таксимланиши меъёрий таксимла-ниш конунига (математик нуктаи назардан) якин булиб чикди.

Адабиётлар:

1. Дворкин Л.С. учеб, Тежелая атлетика, методика подготовки юнного тяжелоатлета. 2-изд., М.«Юрайт»-2017 г.- ст.-336.

2. Ким Д.Ф. Тяжелая атлетика. Программа и учебное пособие -Т.Лидер пресс, 2007- ст-141.

3. Маткаримов Р.М. ОFир атлетика назарияси ва услубияти, Т, 2015.

4. Иванов А.Т. Зависимость результата в толчке от силы мышц ног// Тяжелая атлетика: Ежегодник - 1974. М.: ФиС, 1974. -с.28-29.

5. Ходжаев А.З. Малакали 0Fир атлетикачиларда даст кутариш техникасини такомиллаштириш. Дисертация. Чирчик, 2019. 45-49 б.

6. Арзикулов М.У. ОFир атлетикачиларнинг спорт такомиллашуви боскичидаги машгулот воситалари ва юкламалари хджмини оптимал-лаштириш. Диссертация. Чирчик, 2019. 45 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.