Научная статья на тему 'ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРДА ДАСТ КЎТАРИШ ТЕХНИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ПАРЦИАЛ МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ'

ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРДА ДАСТ КЎТАРИШ ТЕХНИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ПАРЦИАЛ МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
17
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЎРТАЧА КАТТАЛИКЛАР / МАЛАКАЛИ ОғИР АТЛЕТИКАЧИЛА / МУТЛАқ ШИДДАТ / МАШғУЛОТ РЕЖАСИ / ТАДқИқОТ ЖАРАЁНИ / ҲАФТАЛИК ТАЙЁРГАРЛИК

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Қаюмов Б.У.

Ушбу мақолада малакали оғир атлетикачиларда даст кўтариш техникасини такомиллаштиришга йўналтирилган парциал машғулот юкламаси шиддатини режалаштириш хусусиятлари тўғрисида илмий назарий маълумотлар таҳлили келтириб ўтилган.В данной статье представлен анализ научно теоретических данных об особенностях планирования интенсивности парциальной тренировочной нагрузки, направленной на совершенствование техники подъема у квалифицированных тяжелоатлетов.This article presents an analysis of scientific and theoretical data on the features of planning the intensity of a partial training load aimed at improving the lifting technique of qualified weightlifters.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРДА ДАСТ КЎТАРИШ ТЕХНИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ПАРЦИАЛ МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ»

Муаллиф билан богланиш учун:

kayumov1479@mail.ru

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Доцент в.б Б.У. ЦАЮМОВ1

:Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

ОГИР АТЛЕТИКАЧИЛАРДА ДАСТ КУТАРИШ ТЕХНИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ПАРЦИАЛ МАШГУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ

Annotation

Аннотация

В данной статье представлен анализ научно-теоретических данных об особенностях планирования интенсивности парциальной тренировочной нагрузки, направленной на совершенствование техники подъема у квалифицированных тяжелоатлетов.

Ключевые слова: средние размеры, квалифицированный тяжелоатлет, абсолютная интенсивность, тренировочный план, исследовательский процесс, недельная тренировка.

Ушбу маколада малакали огир атлетикачиларда даст кутариш техникасини такомил-лаштиришга йуналтирилган парциал машгулот юкламаси шиддатини режалаштириш хусусиятлари тугрисида илмий назарий маълумотлар та^лили келтириб утилган.

Калит сузлар: уртача катталиклар, малакали огир атлетикачила, мутлац шиддат, машгулот режаси, тадцицот жараёни, цафталик тайёргарлик.

This article presents an analysis of scientific and theoretical data on the features of planning the intensity of a partial training load aimed at improving the lifting technique of qualified weightlifters.

Key words: average size, qualified weightlifter, absolute intensity, training plan, research process, weekly training.

CM CM О CM CM

to та t

0 ci w

1

с to

Долзарблиги. Жахонда турли даражадаги огир атлетикачиларни тайёрлаш сохасида уларнинг техник тайёргарлик даражасини ошириш буйича катор йуналишларда, жумладан, огир атлетика-чиларнинг техник махоратини оширишда машгу-лотлар юкламаларини таксимлаш ва режалаштириш, мусобака ва махсус машкларини бажариш харакатини бошкариш ва уни биомеханик тахлил килиш, машгулот юкламаларининг техник тай-ёргарлигига таъсири, даст кутариш техникасини такоимллаштиришда махсус ёрдамчи машкларни саралаш ва уларни мусобака машкларининг биомеханик харакатларга таъсир курсатиши буйича тадкикотлар олиб борилган.

Юкоридагиларни инобатга олиб бугунги кунда малакали огир атлетикачиларни жисмоний имкони-ятлари ва техник махоратни ошириш хисобида мусо-бакаларда катта огирликларни забт этиш масалалари долзарб муаммолардан бири хисобланади.

Даст кутаришнинг финал тезланиш фазасида штангани кутариш баландлигига тааллукли масала-лар бошка фазаларга караганда жуда хам куп тадкик килинган. Бу борада М.С.Хлистов, А.В.Черняк, Р.А.Роман, А.Н.Сурков, Л.С.Дворкин ва бошкалар Ушбу масалага факат огирлик катталиги, кутаришлар ва уринишлар сони, шунингдек, огир атлетикачилар малакасини эътиборга олган холда огир атлетика машклари техникасини комплекс холда чукур тахлил килиш оркали ойдинлик киритиш мумкин булади деб такидлашган.

Тадкикотнинг максади малакали огир ат-летикачиларда даст кутаришни бажариш техни-касини такомиллаштириш юзасидан таклифлар ва тавсиялар ишлаб чикиш.

Тадкикот вазифалари:

даст кутаришни бажаришда штангани кутариш баландлигини оширишга йуналтирилган тренажер ишлаб чикиш хамда унинг огир атлетикачиларнинг техник ва жисмоний тайёргарлигига таъсирини аниклаш;

спорт такомиллашуви гурухларидаги огир атлетикачиларнинг тайёргарлик ва мусобака олди циклидаги машгулот юкламалари динамикасини аниклаш;

малакали огир атлетикачиларнинг техник тайёр-гарлиги ва махоратини бахолаш мезонларини тако-миллаштириш (шиддат зоналари буйича штангани кутариш баландлиги ва тизза бугимининг ёзилиш бурчаги (°));

укув-машгулот жараёнида даст кутариш техникасини такомиллаштиришга йуналтирилган махсус ёрдамчи машклардаги машгулот юкламаларини турли шиддат зоналарида режалаштиришнинг оптимал ус-лубиятини ишлаб чикиш ва унинг самарадорлигини тажрибада асослаш.

Тадкикот объекти сифатида малакали огир атле-тикачиларнинг техник тайёргарлик жараёни олинган.

Купгина тадкикотларда аникланишича, махсус ёрдамчи машкларнинг окилона кулланилиши огир атлетикачининг спорт натижаси ва техник махорати-нинг усишига, жисмоний сифатлари ривожланишига ёрдам беради.

Тайёргарлик циклида мусобака ва тизза ба-ландлиги даражасидан даст кутариш машкларига умумий -80 марта ШКС таксимланган. Тайёр-гарлик циклида мусобака даст кутариш машкига биринчи хафтадан туртинчи хафтагача -32 марта ШКС, бешинчи ва олтинчи хафталарда 36 марта ШКС, охирги икки хафтада 40 марта ШКС режа-лаштирилган. Тизза баландлиги даражасидан даст кутариш машки тайёргарлик циклининг биринчи

34

www.fansports.uz

№2-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ва иккинчи хафталарида 40 марта ШКС, учинчи ва туртинчи хафталарда ШКС 8 мартага ШКС камай-тирилди, бешинчи ва олтинчи хафталарда ШКС яна 8 мартага камайтирилди, етттинчи ва саккизинчи хафтада камайиш эса катта эмас -4 марта ШКС.

Мусобакага 4 хафта колганда машгулот юклама-сининг ШКСда таксимланиши мутахассисларнинг (К.Ф.Баязитов, 2011; Л.С.Дворкин, 2018; Р.М.Мат-каримов, 2018; А.В.Паков, 1985; В.Олешко, 2007; Р.А.Роман, 1986; В.И.Фролов, 1977; А.В.Черняк, 1978 ва бошк.) тавсияларига зид, юкламаларнинг вариантлилиги йук, ойлик юклама хажми тайёргар-лик цикли билан таккосланганда тизза баландлиги даражасидан даст кутариш машкидаги юклама хажми мусобака даст кутариш машкига утказил-ганлиги туфайли деярли узгаргани йук. Мусобака олди циклининг биринчи хафтасидан туртинчи хафтасигача мусобака даст кутариш машки юкла-маси бир хил таксимланган, тизза даражасидан даст кутариш машки умуман машгулот режасидан чикариб ташланди. Малакали огир атлетикачиларда мусобака даст кутариш машкларидаги машгулот юкламаси хажмининг ШКС даги окилона таксим-ланиш меъёрларининг йуклиги огир атлетикачи-ларнинг мусобакаларда катнашиш натижаларига салбий таъсир курсатиши мумкин.

Малакали огир атлетикачиларнинг ун икки хафталик тайёргарлик циклидаги даст кутариш машкларидаги юклама хажми динамикаси 1-расмда, шунингдек, 1.1-жадвалларда берилган.

80 80 80 80

40 40 32

40 40

28 28

0 0 0 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ХАФТАЛАР

■ МДк "ТДк

1-расм. Тажриба гурухи малакали OFир атлетикачиларининг ун икки хафталик тайёргарлик циклидаги даст кутариш машкларидаги юклама хажми динамикаси Изох 7: МДк- мусобака даст кутариш. ТДк-тизза даражасидан даст кутариш.

1.1-жадвал

Тайёргарлик циклида тажриба гурухининг даст кутариш машкларидаги машFулот юкламаси (ШКС) хажмининг таксимланиши

Мезоцикл

Параметрлар Тайёргарлик цикли Мусобака олди цикли

^афталар

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ШКС 80 80 72 72 68 68 68 68 80 80 80 80

Мусобака даст кутариш (МДк) машкига тайёргарлик циклининг биринчи хафтасидан туртинчи хафтасигача 32 мартадан ШКС, бешинчи ва олтинчи хафталарда 36 ШКС, еттинчи ва сакки-

зинчи хафталарда 40 марта ШКС режалаштирилган. Тизза баландлиги даражасидан даст кутариш (ТДк) машкига биринчи ва иккинчи хафтада 48тадан ШКС, уч хафталарда ва туртинчи хафталарда 40 мартадан ШКС хамда бешинчи ва олтинчи ТДк.га 32 мартадан ШКС, еттинчи ва саккизинчи хафталарда 28 марта ШКС режалаштирилди. Тизза баландлиги даражасидан даст кутариш машкига нисбатан мусобака машкидаги ШКС сони ортиб борди. Умумий хажм эса камайиб борди. Мусобака олди циклида ТДк машки машгулот режасидан чикарилди унинг ШКС МДк машкига утказилди. Турт хафтада 80 марта ШКС ба-жариш режалаштирилди.

Жисмоний тайёргарликда утириб-туришлар ва тортишлар, "ХМ4геп"да ва сакровчанлик учун машклар машгулот юкламасининг асосий хажмини ташкил килади, чунки улардан фойдаланиш эвазига шахсан-куч курсаткичларининг усиши содир булади, зеро куч курсаткичлари огир атлетикада спорт тако-миллашуви учун жуда мухим.

Даст кутариш ва силтаб кутаришдаги натижалар штанга билан утириб-туришлардаги натижаларга боглик, шунинг учун огир атлетикачилар барча мах-сус ёрдамчи машклардан айнан шу машкка купрок эътибор каратадилар.

Утириб-туришларда юклама хажми машгулот юкламасининг умумий хажмида етакчи урин эгал-лайди, чунки бу машк оёклар ва танани ёзувчи (бел) мушаклари гурухининг куч курсаткичларини мак-симал самара билан оширишга имкон беради, зеро бу мушаклар гурухи огир атлетикачи организмида асосий машгулот юкламасини кутарувчи энг мухим бугин хисобланади. Шунингдек, бу машк огир атле-тикачи техникасининг шаклланиши хамда мустахкам булишига ёрдам беради.

Бизнинг машгулот жараёнини тадкик килишимизда спорт такомиллашуви боскичида елкада штанга билан утириб-туришлардаги юклама хажмининг уртача кур-саткичи тайёргарлик циклида 370та штанга кутаришни ташкил килди, бу асосий юкламанинг умумий хажмига насбатан -13,4% ни ташкил этди, мусобака олди мез-циклида эса ШКС 130 мартани ташкил килди.

ШКС

40 30 20 10

2-расм. Тажриба гурухининг малакали OFир атлетикачиларида саккиз хафталик тайёргарлик циклида утириб-туришлардаги юклама хажми динамикаси

сч сч о сч

со та ■е

0 а

1

с

со

48 48

36 32 36

32

№2-2022

www.fansports.uz

35

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см см о см

го га t

0

w

1

Утириб-туришларда ун икки хафталик тай-ёргарлик цикли доирасида 1-дан 12-хафтагача юклама хажмлари 5 дан 20 штанга кутариш атро-фида узгариб туради. Утириб-туриш огир атлети-качининг мушаклари кучни тарбиялашнинг асосий воситаси хисобланади, утириб-туришларда тугри танлаб олинган юклама куч хамда спорт-техник курсаткичларнинг усишини таъминлайди. Кдйд этилганидек, машгулот юкламасини таксимлашда вариантлиликнинг йуклиги нохуш мослашишни келтириб чикариши мумкин.

Ун икки хафталик тайёргарлик циклларида ути-риб-туришлардаги юклама хажмини таджик килиш натижаси цикл хафталари орасида таккосланаётган сайланмалар буйича Стьютент Ьмезонига асосан ишончли фарк аникланди. Демак, малакали огир атлетикачилар утириб-туришларларда уч ойлик тайёргарлик цикли доирасида хафтадан-хафтага режалаштирилган юкламани бир хил бажаради-лар. Даст кутаришли тортишларни спортчи I спорт даражасига эришганда машгулотларга киритиш максадга мувофик. Кичик разрядли спортчиларда куч даст кутаришда ярим утириб олиш ва кукракка кутаришда ярим утириб олиш каби машклар хисо-бига етарли даражада ривожланади ва шунинг учун тортишларни уларнинг машгулотига киритиш зару-рати йук. Аммо малакали огир атлетикачиларда тортишларни максимал вазнларга булган эхтиёжларни мослаштириш ва техникани такомиллаштириш учун куллаш самара беради.

Даст кутаришли тортишлар штангани утириш холатигача кутариш техникасида такомиллашиш ва огир атлетикачининг куч (танани ёзувчи мушак кучи) кобилиятларини ривожлантириш учун кул-ланилади.

Даст кутаришли тортишларда машгулотларда ми-нимал огирлик мусобака даст кутаришдаги натижага нисбатан тахминан 70%ни, максимал огирлик эса 120%ни ташкил этади.

Штанганинг турли хил вазни техника ва кучнинг ривожланишига хар хил таъсир килади. Даст кутариш техникасида такомиллашишга даст кутаришдаги энг катта натижага нисбатан 91-100% ва 101% ва ундан юкори огирлик билан даст кутаришда тортишларни куллаш оркали эришиш мумкин.

Даст кутаришли тортишлар мусобака даст кутаришда спорт натижасининг ошишига катта таъсир килади, бунда танани ёзувчи мушаклар-нинг куч имкониятлари ривожланади ва ушбу машкдаги техника такомиллашади. Даст кутаришли тортишларда юклама хажми ва шиддати 1.2-жадвалда берилган.

1.2-жадвал

Тажриба гурухининг малакали OFHp атлетикачиларида тортишлар ва утириб-туришлардаги машгулот юкламалари (ШКС) хажмииииг тацсимланиши

ХДФТАЛАР

Параметрлар Тайёргарлик цикли Мусобака олди цикли

^афталар

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Дк тортишлар 48 48 48 48 48 48 48 48 40 40 40 40

ЕУт 50 50 50 50 45 45 40 40 40 40 40 40

Дк тортишлар + ЕУт 98 98 98 98 93 93 88 88 80 80 80 80

Жадвалда, хусусан, 61-70% юкори вазнлардаги штангаларни кутариш сонида берилган. Тортишларни спортчилар хафтада деярли уч марта бажарадилар, бунда битта машгулотга даст кутаришли тортишлар, бошкасига силтаб кутаришли тортишлар киритилади. Тортишлар одатда машгулот уртасида ёки охирида, баъзи вактлар машгулот бошида (машгулот вазифаси-га караб) бажарилади. Даст кутаришли тортишларда ун икки хафталик цикл орасида 1-хафтадан 8-хафта-гача ва 9-хафтадан 12-хафтагача юкламалар хажми узгармайди. Мусобака олди циклида мусобакаларга 4 хафта колганда огир атлетикачилар штанга кутариш сонини аста-секин 8 марта ШКСга камайтирадилар. Айтиб утилганидек, мутахассислар мусобака олди тайёргарлик боскичида юкламаларни диккат билан таксимлашни тавсия этадилар.

Адабиётлар:

1. Маткаримов Р.М. Орир атлетикачилар куп йиллик тайёргарлик тизимининг илмий-назарий асослари: Монография. Т.: O'ZKITOB SAVDO NASHRIYOTI MATBAA IJODIY UYI. 2021. - 239 б.

2. Маткаримов Р.М, Оммавий разрядли 0Fир атлетикачилар машрулот нагрузкалари щжм ва шиддатининг оптимал нисбатлари. Педогогика фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун бажарилган диссертация. Тошкент.1999 й.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Маткаримов Р.М. Юкрри малакали орир атлетикачиларни куп йиллик тайёрлашнинг илмий-назарий асослари. Педогогика фанлари доктори илмий даражасини олиш учун бажарилган диссертация. Тош-кент.2022 й. 88-94 б.

4. Matkarimov R.M. Questions of temporary adaptation of weightlifters to different climatic and geographical conditions // Eurasian Journal of Sport Science. Vol. 1: Iss. 1, Article 3. 2020. - Р. 18-22.

5. Matkarimov R.M. Pedagogical analysis of the participation of the national teams of Uzbekistan and China in the XXXII Tokyo 2020 summer Olympic games in weightlifting // Eurasian Journal of Sport Science. Vol. 1: Iss. 2, Article 35. 2021. - Р. 207-211.

6. Маткаримов Р.М. Оммавий разрядли орир атлетикачилар машрулот юкламалари щжми ва шиддатининг оптимал нисбатлари самарадор-лигини аниклаш // FAN - SPORTGA илмий-назарий журнали. Т., 2020. -№2. - Б. 34-38.

7. Маткаримов Р. М. ОПТИМИЗАЦИЯ ПРОЦЕССА ПОДГОТОВКИ ВЫСОКОКВАЛИФИЦИРОВАННЫХ ТЯЖЕЛОАТЛЕТОВ В ГОДИЧНОМ ЦИКЛЕ //Проблемы и перспективы физического воспитания, спортивной тренировки и адаптивной физической культуры. - 2021. - С. 361-365.

8. Ходжаев А.З. Спорт педагогик мах,оратини ошириш (орир атлетика). Дарслик. Илмий техника ахбороти-пресс нашриёти, 2018. 21-26 бет.

9. Toshturdiev Sh.Kh. Features of the de es of the development of str elopment of strength qualities during the ength qualities during the training of cyclists Eurasian Journal of Sport Science: Vol. 1 : Iss. 2, Article 12. 2021.-Pg 66-78.

10. Тоштурдиев Ш.Х. Велосипедчиларнинг куч сифатини орир атлетика воситалари оркрли ривожлантириш услубияти//"FAN - SPORTGA" илмий-назарий журнали 2020.- № 1. C. 39-45.

36

www.fansports.uz

№2-2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.