Научная статья на тему 'ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ИШЧАНЛИК ҚОБИЛИЯТИНИ БАҲОЛАШДА МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИНГ ТАВСИФИ'

ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ИШЧАНЛИК ҚОБИЛИЯТИНИ БАҲОЛАШДА МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИНГ ТАВСИФИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
27
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТРЕНИРОВКА / НАГРУЗКА / РАБОТОСПОСОБНОСТЬ / ПОКАЗАТЕЛИ / ПЕРИОДЫ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Маткаримов Р.М.

Мақолада юқори малакали оғир атлетикачиларнинг машғулот юкламаларини махсус ишчалик қобилиятига таъсири ўрганилган. Ҳафталик даврлар бўйича машғулот юкламалари ўлчови ва махсус ишчанлик қобилияти кўрсаткичлари ўзгариши таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ИШЧАНЛИК ҚОБИЛИЯТИНИ БАҲОЛАШДА МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИНГ ТАВСИФИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

УУК (УДК, UDC): 796.015.6:015.84:8

Педагогика фанлари номзоди, профессор

Узбекистан Республикасида хизмат курсатган спорт устози,

Огир атлетика буйича халкаро тоифадаги хакам

Р.М. МАТКАРИМОВ1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия

ва спорт университета,

Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланши учун: matkarimov71@list.ru

ЮКОРИ МАЛАКАЛИ ОГИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ИШЧАНЛИК КОБИЛИЯТИНИ БАДОЛАШДА МАШГУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИНГ ТАВСИФИ

Аннотация

Annotation

В статье рассмотрено влияние тренировочных нагрузок на удельную работоспособность высококвалифицированных тяжелоатлетов. Проанализированы изменения показателей тренировочной нагрузки и удельных показателей работоспособности за недельные периоды занятий.

Ключевые слова: тренировка, нагрузка, работоспособность, показатели, периоды.

Маколада юкори малакали огир атлетикачиларнинг машгулот юкламаларини махсус ишчалик кобилиятига таъсири урганилган. Х,афталик даврлар буйича машгулот юкламалари улчови ва махсус ишчанлик кобилияти курсаткичлари узгариши тахлил этилган.

Калит сузлар: машгулот, юклама, ишчанлик, курсаткичлар, даврлар.

The article considers the influence of training loads on the specific performance of highly qualified weightlifters. Changes in training load indicators and specific performance indicators for weekly training periods are analyzed.

Key words: training, load, performance, indicators, periods.Keywords: training, load, performance, indicators, periods.

О CN О

CO

ro ra t О CL (Л

Долзарблиги. Мамлакатимизда барча сохаларида булгани каби жисмоний тарбия ва спорт сохасида хам шахсан юртбошимиз бошчилигида спортчи ёшлар тарбияси ва уларнинг саломатлиги борасида кенг куламли ишлар амалга оширилиб келинмокда. Давлатимиз рахбари томонидан жисмоний тарбия ва спортни ривожлантиришга каратилган юксак эътибор самараси уларок мамлакатимизда спорт турларининг оммавийлиги жадал ошиб бормокда. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-3031 сонли карори асосида жамиятимизда соглом турмуш тарзини шакллантириш, ахолининг, айник-са ёш авлоднинг оммавий спорт билан мунтазам шугулланиши замон талабларига мос шарт-шароит-лар яратиш, спорт мусобакалари оркали мардлик ва ватанпарварлик, она Ватанга садокат туйгуларини камол топтириш ва оммавий спортни янада ривож-лантириш ишлари амалга оширилмокда [1].

Барча олимпия спорт турларида булганидек, огир атлетикада хам доимий равишда машгулот жа-раёнини такомиллаштириш, уларда илмий-назарий жихатдан янгилик ва янги услубларни кенг куллаш жорий килинмокда. Албатта, машгулот юкламалари устида жиддий ишламай туриб, бугунги кунда юкори натижаларга эришиш кийин саналади. Огир атлетика мусобака машкларини бажаришнинг ягона окилона усулларини тадкик этиш, машгулот юкламаларини спортчи соглигига салбий жихатларини камайтириш ва шунингдек, юкламаларнинг самарадорлик коэф -фициентини ошириш хозирги кунда огир атлетика

мураббийларининг олдига куйилган асосий долзарб масала хисобланади.

Махаллий ва хорижий педагогик тажрибаларда малакали огир атлетикачилар учун машгулот юклама-ларининг тахлиллари тажрибадан утказилган. Шулар жумласидан, муаллифлар (Л.С.Дворкин, 2020; И.П. Сивохин, 2019; А.З.Ходжаев, 2019) юкори малакали спортчилар учун юклама хажм ва шиддатига турли услубларни куллашни тавсия этадилар [3,6,9,10].

Шундан келиб чикиб, махаллий ва хорижий илмий-услубий адабиётларда юкори малакали огир атлетикачилар машгулот юкламаларининг хажм ва шиддатнинг махсус ишчанлик кобиятига таъсирини урганиш буйича ягона фикр йук.

Тадкикот максади. Машгулот юкламалари огир атлетикачиларнинг махсус ишчалик кобилиятига таъсирини урганиш.

Тадкикотни ташкиллаштириш. Жисмоний тайёргарлик даражасини белгиловчи тадкикот тест-ларида штангани елкага олиб утириб туриш максимал натижаси ва махсус динамометрда бел мушак кучи-нинг максимал курсаткичларини белгилаб олдик. Бел кучини улчаш 500 кг.гача булган кучайишни улчайдиган махсус индикаторли динамометр ёрдами-да белгиланди. Улчаш давомида дастлабки холатдан куллар тизза атрофида, оёклар енгил букилган, бел старт холатида машк 3 марта бажарилиб, шулардан энг яхши натижа кайд килинди.

Спортчиларнинг тезкор-куч сифати ва техник махо-рати бир хил тест билан улчанди, яъни даст кутариш (ДК) ва силтаб кутариш (СК) машкида 100% огирлик-даги штангани белгача кутариш баландлиги улчанди.

8

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

№6-2020

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Бу тест, яъни штангани кутариш баландлиги аник ишонарли ва мустахкам мезон хисобланади [5,9,10].

Огир атлетикачиларнинг асосий мушак гурухлари кучини ривожлантириш юзасидан услубиятлар етар-лича аник хамда илмий асосланган. Бу услуб ёрдамида улчанган мушак кучининг курсаткичи билан спорт натижалари орасидаги богликлик жуда хам юкоридир.

Тезкорлик сифати эса турган жойда баландликка сакраш машкида кайд килинди [12] (Ж.М.Иштаев -"Спорк" ускунаси ёрдамида). Бу тест спорт натижалари билан юкори богликликка эга хисобланади [3].

Махсус чидамлиликни аниклаш эса 80% лик огирликда штангани елкага олиб утириб туришнинг максимал сони билан белгиланди.

Шунингдек, спорт натижалари Л.С.Дворкин [3] томонидан таклиф килинган формула билан улчанди.

н =

- н

вазн

у буй А 100

Бу ерда Н нисбий натижа, Н - абсолют натижа.

Спорт махоратини такомиллаштириш жараёнини бахолаш спорт натижаларининг усиш микдори билан эмас, балки усиш эхтимоллиги билан хам бахоланади. Бунда текширилувчининг умумий сонига, дастлаб-ки натижаларини оширган текширилувчилар сони нисбатларига караб фоиз хисобида ифодаланади.

Спортчиларнинг жисмоний холатлари - махсус ишчанлик субъектив руйхатга олиш асосида бахоланди.

Жисмоний холатлар машгулотдан олдин, биринчи машкни бажаргандан кейин ва машгулот тугаллан-гандан сунг руйхатга олинди. Спортчиларга машгулотдан олдин 10 баллик тизим асосида узларининг жисмоний холатларини (махсус ишчанликни) текши-риб куриш таклиф килинди. Бунда 10 балл жисмоний холат аъло даражада деб кабул килинди.

Спортчилар машкни бажаргандан кейин штанга огирлигини хис килиб, узининг олдинги бахосига узгартиришлар киритади [7].

Машгулот юкламалари спортчиларнинг чарча-шига таъсир килади, бу эса уз навбатида махсус ишчанликнинг пасайишига олиб келади. Биринчи машкни бажаргандан сунг ва машгулотдан кейин баллар орасидаги фарк спортчининг чарчаш дара-жасини тавсифлайди.

Спортчиларнинг техник махорат курсаткичларини аниклашда ДК ва СК машкларида штангани белгача кутаришдаги (ДК ва СКШБК) кутаришнинг нисбий баландлиги танланди. Буни аниклашда, биринчидан, штангани белгача кутаришнинг мутлок баландлиги улчанди, кейин бу улчовни 100 га купайтирилди ва унинг натижасини спортчининг буйига булиб, штанга кутаришнинг нисбий баландлиги % хисобида топилди.

_Ндкшбк

/дкшбк "

X 100; h,

g л iw» /скшбк = б

Бу ерда:

h/дкшбк - ДК да штангани белгача кутаришдаги нисбий баландлик (%);

Н/дкшбк - ДК да штангани белгача кутаришдаги мутлок баландлик (см);

Ь/скшбк - СК да штангани белгача кутаришдаги нисбий баландлик (%);

Нскшбк

хюо;

Н/скшбк - СК да штангани белгача кутаришдаги мутлак баландлик (см);

Б - спортчининг буйи (см).

Штангани кутариш баландлигини нисбий шаклда куллаш зарурий чорадир, чунки буй узунлиги турлича булган спортчилар техник харакатларининг узгаришини факатгина нисбий баландлиги оркали аниклаш мумкин. Штангани кутариш баландлиги мазмуний томондан харакат тизимдаги сифат узгаришларни акс эттиради. Штангани кутариш баландлиги пасайишида штангани иргитиш жараёни олдинрок бошланади.

Биз махсус режалаштириш услубияти асосида тузилган машгулот юкламалари хажми ва шиддати спортчиларни тайёрлаш давомида махсус ишчанлик кобилиятларини фараз килган эдик.

Демак, А1 ва Б1 туб гурухидаги спортчилар бир хил махсус ишчанлик даражасида юкламаларни бажарди. Шунингдек, ушбу туб гурухлардаги спортчилар юкори ишчанлик кобилиятига эга эканликлари аникланди.

Машгулот юкламалари хажми ва шиддати дара-жаларининг ишчанлик кобилияти узгаришларига таъсирини машгулотдан олдинги ва кейинги ишчанлик кобилияти уртасидаги курсаткичлар узгариш фарки билан хам аникладик. Б1 туб гурухида куплаб хафталик циклларда машгулотдан кейин машгулотдан олдингига караганда махсус ишчанлик юкори булди.

Ушбу тавсиф шундан гувохлик берадики, машгулот-да амалга оширилган юкламалар микдори спортчилар организмида деярли чарчаш холларини (субъектив томондан) юзага келтирмади. Маълумки Б1 туб гурухидаги спортчилар режадаги машгулот юкламасини хеч кийинчиликсиз амалга оширдилар.

Ушбу фаразимиз канчалик амалга ошганлигини машгулот юкламалари хажми ва шиддати динамикаси-ни балларда хисобланган махсус ишчанлик кобилияти динамикаси билан таккослаб тахлил киламиз.

Хафталик цикллар буйича машгулот юкламалари улчови ва махсус ишчанлик кобилияти курсаткичла-рининг узгаришини куриб чикамиз (1-расмга каранг).

1-расмда курсатилишича, 6 хафталик циклда (та-жрибанинг иккинчи боскичи) юкламаларнинг хажми ва шиддат тулкини умуман бир - бирига карама-карши булган, яъни юклама хажми ошиши билан шиддат камайган ва аксинча натижа берган.

Кейинги 8 хафталик циклда (тажрибанинг учинчи боскичида) хажм ва шиддат тулкини бир-бирига мос ке-лади. Юклама хажми ошганда, купинча махсус ишчанлик камаяди. Юклама хажми бирданига ёки хажм ва шиддат биргаликда камайганда махсус ишчанлик курсаткичи ошади (масалан, 4 хафталик боскичнинг охирида).

Изох:

1- Юклама хажми (ШКС); 2- юклама шиддати (УНШ);

2- махсус ишчанлик (балл) А1 туб гурухи;

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

9

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

3- мaxсyс ишчанлик (балл) Б1 туб гypyxи;

4- мaxсyс ишчанлик (балл) Б1 туб гypyxи. 1^см. 1 - гyрyвдaги спортчилaрдa xaфтaлик

цикллaр бyйичa юклaмaлaр xaжми, шиддaти Ba мaхсyс ишчaнлик кyрсaткичлaрининг узгариши

2-расм.

Изох:

1- юклама хажми (ШКС);

2- юклама шиддати (УНШ);

3- махсус ишчанлик (балл) А2 туб гурухи;

4- махсус ишчанлик (балл) Б2 туб гурухи;

2-расм. 2 - гурухдаги спортчиларда хафталик

цикллар буйича юкламалар хажми, шиддати ва махсус ишчанлик курсаткичларининг узгариши

Хулоса. Шуни айтиш мумкинки, утказилган тадкикот жараёнида спортчиларнинг жисмоний хо-латлари махсус ишчанлик субъектив руйхатга олиш асосида бахоланди.

Жисмоний холатлар машгулотдан олдин биринчи машкди бажаргандан кейин ва машгулот тугалланган-дан сунг руйхатга олинди. Спорчиларга машгулотдан олдин 10 баллик тизим асосида узларининг жисмоний холатларини махсус ишчанликни текшириб куриш таклиф килинди. Бунда 10 балл жисмоний холат аъло даражада деб кабул килинди. Спортчилар машкни бажаргандан кейин штанга огирлигини хис килиб, узининг олдинги бахосига узгартиришлар киритади.

УУК (УДК, UDC): 796.015.6

Педагогика фанлари номзоди, профессор в.б. А.М.АЧИЛОВ1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университета. Чирчик шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун: achilov4545@bk.ru

Шунингдек, дафталик минимал дажм ва уртача шид-датда ишчанлик 7,5 балл (урта) ва 8 балл (юкори) атро-фида булди. Катта дажм ва уртача шиддатда ишчанлик кобилияти 6,2 балл (уртачадан паст) ва 7,5 балл (урта) курсаткичга эга булди. Уртача шиддатда ишчанлик кобилияти уртачага якин булди.

Утказилган тадкикот шуни курсатдики, дар бир машгулот жараёнида ишчанлик кобилияти усиши ёки машгулотнинг дажми шиддатга богликлиги аникланди.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги П^-3031-сонли «Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривож-лантириш чора-тадбирлари г^рисида»ги карори.

2. К.Ф.Баязитов Повышение спортивно-педагогического мастерства в тяжелой атлетике. Т, 2011. 23-24 с.

3. Л.С.Дворкин Тяжелая атлетика в 2 т. Том 1 : учебник для вузов / Л. С. Дворкин. - 2-е изд., испр. и доп. - Москва : Издательство Юрайт, 2020. - 380 с. - (Высшее образование). 121 с.

4. Д.Ф.Ким Тяжелая атлетика. Программа и учебное пособие. - T.: Лидер пресс, 2007, 134с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Р.М.Маткаримов ОFир атлетика назарияси ва услубияти, Т, 2015. 55-56 б.

6. И.П.Сивохин, В.Ф.Скотников, М.С.Хлыстов, А.И.Федоров Факторный анализ толчка штанги от груди элитных тяжелоатлетов в условиях соревнований., «Человек. Спорт. Медицина» 2016 г.

7. И.П.Сивохин, В.Ф.Скотников, Р.М.Маткаримов, А.П.Калашников, А.Н.Белегов Биомеханические аспекты олимпийской подготовки тяжелоатлетов сборной Казахстана. Чирчик, «Фан Спортга», 2019.

8. М.У.Арзикулов Спорт такомиллашуви боскичидаги 0Fир атлетика-чиларнинг машгулот юкламаларини окилона режалаштириш услубияти. Монография: - Тошкент.: "O'ZKITOBSAVDO" нашриёти, 2020. - 19 б.

9. M.O'.Arziqulov "Og'ir atletikachilarning sport takomillashuvi bosqichidagi mashg'ulot vositalar va yuklamalar hajmini optimallashtirish: ped.f.b.f.d. dis. Toshkent - 2019. 110-115 b.

10. А.З.Ходжаев Малакали 0Fир атлетикачиларда даст кутариш техникасини такомиллаштириш: пед.ф.б.ф.д. дис. Тошкент-2019. 115 бет.

11. A.Z.Xodjaev Sport pedagogik mahoratini oshirish (Og'ir atletika). Darslik. - T.: Ilmiy texnika axboroti-press nashriyoti, 2018. - 111 b.

12. Ж.М.Иштаев Тезкор - куч спорт турларида спортчиларнинг портловчи харакат кобилияти шаклланишининг методологик асо-сларини такомиллаштириш. Пед. фан. буйича фалсафа доктори (PhD) Диссертация автореферати. 13.00.04-жисмоний тарбия ва спорт машрулотлари назарияси ва методикаси.

ЁШ ФУТБ ОЛЧИЛAP МAШFУЛОТЛAPИДAГИ ЮKЛAМAЛAPИ ^ЛЖМИНИ ЁШГЛ KЛPAБ УЗ^РИШИ

МAXСУС ^APAKAT СИФATЛAPИГA TAЪСИP ЭТИШИ

Аннотация

Annotation

о см о

СО

ГО

га ■с о

Œ

В статье изучена организация тренировочных занятий молодых футболистов и изменение нагрузок, предявляемиых к ним, с учётом возраста. Исследован результативность объёма нагрузок, присущих к традиционным и оптимальным подготовкам.

Ключевые слова: объём нагрузок, элементы техники, функциональное состояние, возрастные границы, физические возможности, техническое мастерство, сравнительный анализ.

Маколада ёш футболчилар машгулотларини ташкил килиш ва уларга берилаётган юкламаларнинг ёшга караб узгариши урганилган. Анъанавий ва оптималлашган тайёргарликка хос юкламалар хажми узгартирилган холда тадкикотлар олиб борилган ва самарадорлиги очиб берилган.

Калит сузлар: юкламалар уажми, техника элементлари, функционал х,олат, ёш чегараси,

жисмоний имконият, техник мщорат, циёсий тсщлил.

***

This article researches how to organize the training of young foodball players and loads that are delivered depends on their age. Researches of traditional and optimized instructional loads have been modified, their effectiveness has been revealed.

Key words: load volume, technical elements, functional status, age limit, physical capabilities, technical skills, comparative analysis.

Долзaрблиги. Жисмоний тарбия ва спорт бугунги кунда мамлакат тараккиёти ва ривожи учун улкан дисса кyшaëтгaн ижтимоий œxara айланиб улгурди.

Ватанимизда xaлкни жисмоний тарбияга жалб килиш, ёшларни спорт билан камраб олишга aлодидa эътибор каратилмокда. Хукуматимиз ва давлатимиз paxбapи

1G

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

№6-2020

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.