Научная статья на тему 'ВЕЛОСИПЕДЧИЛАРНИНГ КУЧ СИФАТИНИ ОҒИР АТЛЕТИКА ВОСИТАЛАРИ ОРҚАЛИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБИЯТИ'

ВЕЛОСИПЕДЧИЛАРНИНГ КУЧ СИФАТИНИ ОҒИР АТЛЕТИКА ВОСИТАЛАРИ ОРҚАЛИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
26
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОғИР АТЛЕТИКА ВОСИТАЛАРИ / ВЕЛОШОССЕ / ВЕЛО-СПОРТЧИЛАР / МАШғУЛОТ ДАСТУРИ / КУЧ ВА ЧИДАМКОР-КУЧ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Тоштурдиев Ш.Х.

Тақдим этилган мақолада велоспортчиларнинг йиллик тайқўл ва елка мушаклар кучи қаршиликларини енгувчи услубда ёргарлик циклида куч сифатларини ривожлантириш йилнинг ривожлантиришнинг ўқув дастури тажрибада ишлаб чиқилган. январь, декабрь ойларига тўғри келишини, Ўзбекистон иқлим шароитини ҳамда велоспортчиларни ёшга хос ҳусусиятларини ларни оғир атлетика машқлари хамда тренажёрларда оёқ, бел.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Тоштурдиев Ш.Х.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ВЕЛОСИПЕДЧИЛАРНИНГ КУЧ СИФАТИНИ ОҒИР АТЛЕТИКА ВОСИТАЛАРИ ОРҚАЛИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБИЯТИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ВЕЛОСИПЕДЧИЛАРНИНГ КУЧ СИФАТИНИ ОFИР АТЛЕТИКА ВОСИТАЛАРИ ОРКАЛИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБИЯТИ

Ш.Х.ТОШТУРДИЕВ1

1Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университета, Чирчик ш.

Аннотация

Annotation

Такдим этилган маколада велоспортчиларнинг йиллик тай-ёргарлик циклида куч сифатларини ривожлантириш йилнинг январь, декабрь ойларига тугри келишини, Узбекистон иклим шароитини ^амда велоспортчиларни ёшга хос ^усусиятларини эътиборга олинган хрлда, ёпик зал шароитида велоспортчиларни огир атлетика машклари хамда тренажёрларда оёк, бел,

Ишнинг долзарблиги. Узбекистон-да жисмоний тарбия ва спортни фаол ривожлантириш, ах,олининг барча кат-ламларини, айникса, ёшларни жисмоний тарбия ва оммавий спорт билан мунтазам шугулланишга жалб килиш, жамиятда соглом турмуш тарзини таргиб килиш борасида кенг куламли ишлар амалга оши-риб келинмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тад-бирлари тугрисида"ги П^-3031-сонли ^арори, 2017 йил 9 мартдаги "Узбекистон спортчиларини 2020 йилда Токио шах,ри-да (Япония) булиб утадиган XXXII ёзги Олимпия ва XVI Паралимпия уйинларига тайёрлаш тугрисида"ги П^-2821-сонли карори, 2019-2023 йилларда Узбекистон

кул ва елка мушаклар кучи каршиликларини енгувчи услубда ривожлантиришнинг укув дастури тажрибада ишлаб чикилган.

Калит сузлар: Огир атлетика воситалари, велошоссе, вело-спортчилар, машгулот дастури, куч ва чидамкор-куч.

Республикасида жисмоний тарбия ва омма-вий спортни ривожлантириш Концепцияси хдмда Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2019 йил 19 ноябрдаги 918-сонли карорлари юртимизда ушбу сохднинг долзарб даражага кутарилганли-гидан далолат беради.

Хусусан, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида 2019 йилнинг 4 сентябрь куни жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш, халкаро мусобакаларга тайёргарликни кучайтириш масалаларига багишланган видеоселектор йигилишида жисмоний тарбия ва спорт сох,а-сини ривожлантириш масалаларига алох,ида эътибор каратилди.

Мамлакатимизда Олимпия уйинлари дастуридан жой олган велосипед спорт ту-рини ах,оли уртасида янада оммалаштириш,

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

о о

го га ■с о о.

спортчиларга кенг имкониятлар яратиш борасида давлатимиз рах,бари томонидан бир катор самарали ишлар олиб борила-ётганлигини таъкидлаб утиш жоиз. Шу-нингдек, иктидорли спортчиларимиз ушбу шароитлардан фойдаланган сунгги йиллар-да нуфузли мусобакаларнинг барчасида муносиб иштирок этиб, юртимиз байроги-ни янада юксалтираётганликларини фахр билан айта оламиз. 2019 йил якунларига кура Узбекистон спортчиларини 2020 йил Токио шах,ри (Япония)да булиб утадиган XXXII ёзги Олимпия уйинларида иштирок этиш учун йулланмаларни кулга киритган-лар сони 18 нафарни ташкил этган булса, шулардан 2 нафари велоспортчиларимиз х,исобланади. Шубхдсиз, жорий йил мавсу-ми велоспортчиларимиз учун омадли утди. Ольга Забелинская 22-28 апрель кунлари Узбекистонда илк бор утказилган Осиё чемпионатининг шоссе йуналиши буйича голиби булиб, Олимпия уйинлари йуллан-масини кулга киритган булса, Муроджон Холмуродов Халкаро Велосипедчилар иттифоки (иС1) томонидан Токио-2020 ёзги Олимпия уйинларига белгиланган квоталарни жамгарган х,олда шоссе йуна-лиши буйича яна бир йулланмани терма жамоамизга келтирди. Дархдкикат, бугун велосипед спорт тури барча ёшларимиз-нинг энг севимли спорт турларидан бирига айланган.

Велосипед спорт турида натижаларнинг тухтовсиз усиши, халкаро майдондаги юкори ракобат спортчиларнинг куп йиллик тайёргарлик тизимида мавжуд услубий, ташкилий ва бошкарув муаммоларининг самарали ечимларини тинимсиз излашни талаб килади. Куп йиллик тайёргарлик боскичларида иктидорли ва истикболли велоспортчиларни саралаш ва мазкур фао-лиятни такомиллаштириш жараёнини маж-муали назорат килиш бу тизимда мух,им уринни эгаллайди. Велосипедчиларнинг

куп йиллик тайёргарлик даврида спортчи-ларнинг нафакат жисмоний, психологик ва техник-тактик имкониятларини шакл-лантириш, балки жисмоний сифатларини х,ам ривожлантириш ва уларнинг спорт натижаларига юкори таъсир курсатувчи услубларни ишлаб чикиш мух,им ахдмият касб этади.

Х,озирги кунда велосипед спорт тури буй-ича фаолият олиб бораётган мураббийлар йиллик машгулот циклларида асосан махсус жисмоний тайёргарликка эътибор карат-мокдалар. Бу эса, уз навбатида, спортчининг жисмоний х,олатига кам вакт ажратилиши (йиллик тайёргарликнинг айрим цикллари-да) ва спорт натижаларининг динамикаси пасайишига олиб келади.

Узбекистон иклим шароитида велосипед-чиларнинг йиллик тайёргарлик циклида куч сифатларини тарбиялаш йилнинг январь, декабрь ойларига тугри келади. Велосипедчилар ушбу ойларда асосан ёпик спорт ин-шоотларида огир атлетика машклари ва тре-нажёрларда оёк, бел, кул ва елка мушаклари куч сифатлари каршиликларини енгувчи услубда ривожлантирадилар. Аммо шу давр-гача велосипедчиларнинг куч тайёргарлиги буйича Республикамизда бирорта х,ам илмий макола ёки услубий кулланма чоп этилмаган. Бу эса ёш велосипедчиларнинг куп йиллик тайёргарлигида турли муаммоларни юзага чикаради.

Ишнинг максади. Огир атлетика воси-талари оркали велосипедчиларнинг куч си-фатини ривожлантириш услубиятини ишлаб чикиш ва тадкикотлар ёрдамида асослаш.

Тадкикотнинг вазифалари. 1. Назарий ва амалий маълумотларга асосан велоси-педчи талабаларнинг куч тайёргарлигида машгулот жараёнларининг таркибий хусу-сиятлари ва мазмунини урганиш.

Велосипедчиларнинг куч сифатларини тарбияловчи огир атлетика воситаларини аниклаш ва аникланган воситалар оркали куч

Техника, тактика и методика спортивной т

сифатини тарбияловчи машгулот дастурини ишлаб чикиш.

Огир атлетика воситалари оркали велосипед ихтисослигидаги талабаларнинг куч сифатини ошириш буйича ишлаб чикилган услубни тажрибада асослаш.

Маълумки, велосипедчининг юкори натижаларга эришишида унинг куч ва чидамкорлик сифатлари мух,им ахдмиятга эга. Лекин велосипедчининг мушаклари нафакат юкламаларга чидамлилиги, балки шоссе йуналишидаги прологларда катта тезлиги билан х,ам ажралиб тургани учун куч сифатларини тарбиялашда машгулот-ларда, албатта, огир атлетика воситаларини тугри тартибда ва курсатмалар асосида куллаш уринли булади [4]. Шундай килиб, велосипедчи учун куч, яъни узига хос куч чидамлилиги х,ам мух,им ахдмиятга эга. I ва II разрядли велосипедчи талабалар билан ишлайдиган мураббийларга истикболли режа тузиш борасида бир канча маслахдт-лар бериш мумкин. Аввало, спортчининг бир мавсумда эришган натижалари келгуси мавсумда мустах,камланиши ва янада ях-шиланишига эришиш керак [5].

Машгулотларда кулланиладиган жисмо-ний ва техник-тактик машклар хджми ва шиддати шугулланувчининг ёши, жисмо-ний ва функционал имкониятларига мослаб режалаштирилиши ва кулланилиши мух,им [1,3]. Ушбу воситалар хджми, шиддати, кайтарилиш ва давом этиш вакти биологик конуниятларга асосланиши лозим. Агар машгулотлар юкламаси велосипедчилар-нинг имкониятидан ута юкори булса, бун-дай юклама шу спортчининг организмига салбий таъсир этиши мумкин. Аксинча, машгулотлар юкламаси имкониятдан кам булса, шаклланиш жараёни сустлашиши мукаррар.

Велосипедчилар фаолиятида, хусусан, мусобака беллашувларида барча турдаги куч сифатлари (умумий ва махсус, тезкор-порт-

ловчи, куч чидамлилиги) х,ал килувчи ах,а-миятга эга булиши мумкин [5].

Мавзумиз доирасидан келиб чиккан х,олда шуни айтиб утишимиз лозимки, огир атлетика воситалари оркали куч ва чидамкор-куч сифатларини ривожланти-риш, велосипед спорт турида машгулот-ни тугри ташкиллаштириш билан бирга юкламаларни спортчининг жисмоний тайёргарлик х,олатини х,исобга олиб, юкламалар микдорини тугри таксимлаш х,ам машгулот самарасининг ижобий уси-шига олиб келади. Спортчиларда мушак кучининг намоён булиши мушак фаолия-тини бошкариб турувчи асаб тизимининг жамланиши билан боглик. Бир вактнинг узида шуни х,исобга олиш мумкинки, ЬП разрядли вело-шоссечиларда тезкор куч имкониятлари катта эмас. Шуни инобатга олган х,олда, велосипедчиларнинг кучини ривожлантириш эх,тиёткорлик билан ва аста-секин амалга оширилиши лозим. Бу-нинг учун максимал натижада купи билан 75-80% вазндаги огирликларни, шунинг-дек, нафасни ушлаб туриб 8 сониягача ва нафасни ушламасдан 15-25 сониягача статик ва динамик зурикишларни куллаш максадга мувофик [2].

Велосипедчилар учун шундай статик машкларни танлаш мух,им ахдмият касб эта-ди. Шу оркали статик зурикишларни бажа-ришга каратилган юкламани тугри меъёрлаш вазифасини х,ал этиш мумкин.

Велосипедчиларнинг куч сифатини ри-вожлантиришда асосан кул, бел, оёк мушак кучларига эътибор каратилади, негаки вело-шосселарда ^аракатланиш давомида асосий куч ва чидамкорлик сифатлари катта роль ^ уйнайди. Шу томонларини х,исобга олган

01

^олда биз велосипедчи талабалар учун ^ ишлаб чиккан огир атлетика воситалари го оркали уларнинг куч сифатларини оширишга о каратилган хдфталик машгулот дастури ама- ^ лиётга жорий этилди (1-жадвал). §

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

1-жадвал

УзДЖТСУ велосипед ихтисослиги талабалари куч сифатини 0Fир атлетика воситалари оркали ривожлантириш буйича х,афталик машFулот режаси

Х,афталик машцлар мазмуни ОFирликлар, бажаришлар хамда такрор-лашлар сони ШКС Умумий юклама (кг) Уртача оFирлик (кг)

Душанба

Кукракда штанга билан утириб туриш 45 4 50 3 5 ' 4 32 1500 46,8

^адо;тош (Гиряни) даст кутариш 8 3 16 3 8 3' 6 3 42 480 11,4

Елкада штанга билан оё; учига кутарилиш 30 2 35 2 40 2 10 ' 8 ' 6 48 1480 30,8

Елкада штанга билан утириб-туриш 50 4 60 2 5 4' 5 2' 30 1600 53,3

Елкада штанга билан юриш 20 4 25 2 10 4' 8 2 6 140 23,3

Тренажёрда оё; билан сщиб кутариш 30 4 35 2 12 4' 6 2 60 1860 31

Жами: 218 7060 32,3

Чоршанба

Штангани белгача кутариш 50 1, 55 1, 60 4 6 6 4 28 1590 56,7

Штанга билан олдинга эгилиш 25 2 30 3 5 2 4 3 22 610 27,7

Елкада штанга билан оркага 90° га кутарилиш 10 3 20 3 8 3 6 3 42 600 14,2

Тиззаларни буккан ^олда штангани тиззадан белгача кутариш 30 3 40 3 8 3 4 3 36 1200 33,3

Жами: 128 4000 31,2

Жума

Елкада штанга билан утириб туриш 50 1, 55 2, 1, 65 2, 8 6 6 4 34 1720 50,5

Гантеллар билан кул-мушак кучини ривожлантириш 10 3 12 3 12 3 10 3 66 720 10,9

Штангани ётиб кутариш 50 2 60 2 70 , 8 2 6 2, 4 1 32 1800 56,2

Кукракда штанга билан утириб туриш 45 , 50 , 55 , 60 , 65 2 10 8 6 6 4 2 38 2060 54,2

Тренажёрда "X" усулида ишлаш 15 4 25 2 30 , 10 4 6 2, 4 1 56 1020 18,2

Елкада штанга билан юриш 20 4 25 2 10 4, 8 2 56 1200 21,4

Жами: 234 8520 36,4

Х,афта учун умумий: 580 19580 99.9

о о

го га ■с

0 о. со

1

с го

Изох,: ШКС-штанга кутариш сони,, 30-огирлик, 6-такрорлашлар сони,1-уринишлар сони, машгулот бошланинишида 10 дацица УРМга, охирида 10 дацица гимнастиканинг эгилувчанлик машцлари учун ажратилади.

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Жума

1-расм. МашFулот юкламаларининг х,афта кунлари буйича усиш суръати

2-жадвалдан куриниб турибдики тадкикот-дан олдин ва кейин тажриба гурух,идаги велосипедчи талабаларнинг жисмоний тай-ёргарлик курсаткичлари сезиларли даражада усган, 100 метрга югуриш тадкикотдан олдин

Х-уртача 13,1±0.1 сонияни ташкил этган булса, тадкикотдан кейин бу курсаткич уртача 12,6±0.2 сонияга яхшиланган, турган жойдан узунликка сакрашда эса курсаткичнинг 210±4 см.дан 216±1 см.га яхшиланишига эришилган.

2-жадвал

Тадкикотдан олдин ва тадкикотдан кейин тажриба гуру^идаги велосипедчи талабаларнинг

жисмоний тайёргарлик курсаткичлари

№ Ф.И.Ш 100 метрга югуриш (сек) Турган жойдан узунликка сакраш (см) Турникда тортилиш (марта)

ТО ТК ТО ТК ТО ТК

1. Пулатов С. 13.3±0.1 12.9±0.1 210±1 215±2 9±1 12±1

2. Мамуров Ф. 13.4±0.3 13.1±0.2 200±5 207±2 8±2 10±2

3. Чирчиков Д. 13.0±0.1 12.8±0.1 209±4 214±2 10±1 12±1

4. Омонов X,. 12.9±0.4 12.5±0.2 220±1 226±2 12±2 14±1

5. Х,айгмурадов С. 12.8±0.2 12.4±0.2 224±2 229±3 8±2 11±1

6. Уринбаев Д. 13.0±0.1 12.5±0.3 210±1 217±4 7±1 10±1

7. Сейдалиев С. 13.1±0.1 12.6±0.2 205±1 212±2 9±1 11±2

8. Абдуллаев Д. 13.5±0.2 12.7±0.5 205±2 214±3 8±1 11±2

Х-уртача 13.1±0.1 12.6±0.2 210±4 216±1 8.7±4 11.6±2.1

о о

го га ■с

0

.

1

с го

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

2-расм. Тадкикотдан олдин ва тадкикотдан кейин тажриба гуру^идаги велосипедчи талабаларнинг жисмоний тайёргарликлик курсаткичларининг полати

Бу билан биз ишлаб чиркан дастур вело-сипедчиларнинг куч сифати ривожланишига ижобий таъсир курсатди, дея олишимиз мум-кин. Чидамкор куч сифатини оширишга кара-тилган машгулотлардан сунг тажриба гурух,и-даги велосипедчиларнинг тадкикотдан олдин ва тадкикотдан кейинги махсус тайёргарлигида (3-жадвал) ижобий натижага эришилди. Тре-

нажёрда утирган х,олда оёкларни букиб-ёзиш 14 мартадан 18 мартагача оширилган булса, елкада штанга билан утириб туришлар эса 12 мартадан 18 мартага яхшиланди. Шунингдек, кукракда штанга билан утириб туришлар сони 11 тадан 15 тагача, штангани белгача кутари-шлар сони 9 тадан 13 тагача яхшиланишига муваффак булинди.

3-жадвал

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Тадкикотдан олдин ва тадкикотдан кейин тажриба гуру^идаги велосипедчи талабаларнинг

махсус тайёргарликлик курсаткичлари

№ Ф.И.Ш Тренажёрда утирган холда оёкларни букиб- ёзиш (марта) Елкада штанга билан утириб- туриш (марта) Кукракда штанга билан утириб- туриш (марта) Штангани белгача утариш (марта) Штангани ётиб сикиб кутариш (марта)

ТО ТК ТО ТК ТО ТК ТО ТК ТО ТК

1. Пулатов С. 14±1 17±1 12±1 16±1 10±1 14±1 12±2 15±1 10±2 13±2

2. Мамуров Ф. 15±2 18±1 13±1 17±3 11±1 16±2 11±2 14±2 10±1 13±1

3. Чирчиков Д. 17±2 22±2 14±2 19±1 12±2 16±2 10±1 14±2 11±2 14±2

4. Омонов X,. 18±2 22±1 14±1 19±2 11±3 15±1 10±1 13±1 12±2 16±1

5. Хрйтмурадов С. 15±1 19±2 13±2 19±1 10±3 15±2 10±2 14±2 11±2 15±1

6. Уринбаев Д. 13±4 17±2 11±2 18±1 10±2 16±1 11±2 15±2 9±2 11±1

7. Сейдалиев С. 14±3 18±2 11±2 19±2 9±1 15±1 8±3 13±1 9±2 12±3

8. Абдуллаев Д. 12±3 16±2 10±2 16±2 9±2 14±2 7±3 11±1 8±1 10±1

Х-уртача 14±3 18±1 12±3 17.8±2 11±4 15.1±2 9±2 13.6±2 10±1 13±2

Изох,: ТО- тадцицотдан олдин, ТК- тадцицотдан кейин

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

20 15 10

5 -

18 17

IJÜLÄÄÄ

Тренажёрда ЕШБ утириб- КШБ утириб Штангани Штангани

оёкларни туриш (марта) туриш (марта) белгача ётиб сикиб

букиб-ёзиш кутариш кутариш

(марта) (марта) (марта)

■ Тадкикотдан олдин ■ Тадкикотдан кейин

Изо%: ЕШБ-елкада штанга билан утриб туриш, КШБ-кукракда штанга билан утриб туриш.

3-расм. Тажриба гуру^идаги велосипедчи талабаларнинг тадкикотдан олдин ва тадкикотдан кейин махсус тайёргарликлик курсаткичлари ^олати

Хафталик юкламалар, яъни ШКС вело-сипедчиларга машгулот давомида уларнинг чарчаш ва тикланиш х,олатини х,исобга олиб, уртача юкламалар мивдорига нисбатан олин-

ди. Машгулот дастурига киритилган огир атлетика машцларининг 75-80% цисми оёц ва бел мушаклари кучини ривожлантиришга царатилган.

Адабиётлар:

1. Дворкин Л.С. Тяжелая атлетика: методика подготовки юного тяжело атлета: учебный пособие, для вузов/М.: Издательство Юрайт, 2017 г,19с

2. Баязитов К.Ф. Повышение спортивно - педагогического мастерства в тяжёлой атлетике. Учебное пособие "Издателоско-полиграфический отдел УзГИФК" 2011 г

3. Маткаримов Р.М Огир атлетика назарияси услубияти: Жисмоний тарбия институтлари учун дарслик / Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги.-Тошкент: "Узбекистан" НМИУ, 2015 й. -129б

4. Черникова Е.И., Каримов И.И., Холмуродов О.Ю Спорт педагогик мах,оратини ошириш (велоспорт).-Т.:Илмий техник ахбороти-пресс нашриёти, 2018 й. - 45-45б.

5. Черникова.Е.И., Каримов.И.И., Холмуродов.О.Ю "Велоспорт назарияси услубияти" дарслиги Т: "Баркамол файз" 2017 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.