Научная статья на тему 'ЁШ ФУТБОЛЧИЛАР МАШҒУЛОТЛАРИДАГИ ЮКЛАМАЛАРИ ҲАЖМИНИ ЁШГА ҚАРАБ ЎЗГАРИШИ МАХСУС ҲАРАКАТ СИФАТЛАРИГА ТАЪСИР ЭТИШИ'

ЁШ ФУТБОЛЧИЛАР МАШҒУЛОТЛАРИДАГИ ЮКЛАМАЛАРИ ҲАЖМИНИ ЁШГА ҚАРАБ ЎЗГАРИШИ МАХСУС ҲАРАКАТ СИФАТЛАРИГА ТАЪСИР ЭТИШИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
43
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОБЪЁМ НАГРУЗОК / ЭЛЕМЕНТЫ ТЕХНИКИ / ФУНКЦИОНАЛЬНОЕ СОСТОЯНИЕ / ВОЗРАСТНЫЕ ГРАНИЦЫ / ФИЗИЧЕСКИЕ ВОЗМОЖНОСТИ / ТЕХНИЧЕСКОЕ МАСТЕРСТВО / СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ачилов А.М.

Мақолада ёш футболчилар машғулотларини ташкил қилиш ва уларга берилаётган вочных занятий молодых футболистов и юкламаларнинг ёшга қараб ўзгариши ўрганилган. Анъанавий ва оптималлашган тайёргарликка хос изменение нагрузок, предявляемиых к ним, с юкламалар ҳажми ўзгартирилган ҳолда тадқиқотлар олиб борилган ва самарадорлиги очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ФУТБОЛЧИЛАР МАШҒУЛОТЛАРИДАГИ ЮКЛАМАЛАРИ ҲАЖМИНИ ЁШГА ҚАРАБ ЎЗГАРИШИ МАХСУС ҲАРАКАТ СИФАТЛАРИГА ТАЪСИР ЭТИШИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

3- маxсyс ишчанлик (балл) Б1 ту6 rypyxff

4- маxсyс ишчанлик (балл) Б1 ту6 rypyxa 1-pacM. 1 - гyрyвдaги спортчилaрдa xaфтaлик

цикллaр бyйичa юклaмaлaр хяжми, шиддaти Ba Maxcyc ишчaнлик кyрсaткичлaрининг узгариши

2-расм.

Изох:

1- юклама хажми (ШКС);

2- юклама шиддати (УНШ);

3- махсус ишчанлик (балл) А2 туб гурухи;

4- махсус ишчанлик (балл) Б2 туб гурухи;

2-расм. 2 - гурухдаги спортчиларда хафталик

цикллар буйича юкламалар хажми, шиддати ва махсус ишчанлик курсаткичларининг узгариши

Хулоса. Шуни айтиш мумкинки, утказилган тадкикот жараёнида спортчиларнинг жисмоний хо-латлари махсус ишчанлик субъектив руйхатга олиш асосида бахоланди.

Жисмоний холатлар машгулотдан олдин биринчи машкни бажаргандан кейин ва машгулот тугалланган-дан сунг руйхатга олинди. Спорчиларга машгулотдан олдин 10 баллик тизим асосида узларининг жисмоний холатларини махсус ишчанликни текшириб куриш таклиф килинди. Бунда 10 балл жисмоний холат аъло даражада деб кабул килинди. Спортчилар машкни бажаргандан кейин штанга огирлигини хис килиб, узининг олдинги бахосига узгартиришлар киритади.

УУК (УДК, UDC): 796.015.6

Педагогика фанлари номзоди, профессор в.б. А.М.АЧИЛОВ1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун: achilov4545@bk.ru

Шунингдек, хафталик минимал хажм ва уртача шид-датда ишчанлик 7,5 балл (урта) ва 8 балл (юкори) атро-фида булди. Катта хажм ва уртача шиддатда ишчанлик кобилияти 6,2 балл (уртачадан паст) ва 7,5 балл (урта) курсаткичга эга булди. Уртача шиддатда ишчанлик кобилияти уртачага якин булди.

Утказилган тадкикот шуни курсатдики, хар бир машгулот жараёнида ишчанлик кобилияти усиши ёки машгулотнинг хажми шиддатга богликлиги аникланди.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги П^-3031-сонли «Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривож-лантириш чора-тадбирлари ^рисида»ги карори.

2. К.Ф.Баязитов Повышение спортивно-педагогического мастерства в тяжелой атлетике. Т, 2011. 23-24 с.

3. Л.С.Дворкин Тяжелая атлетика в 2 т. Том 1 : учебник для вузов / Л. С. Дворкин. - 2-е изд., испр. и доп. - Москва : Издательство Юрайт, 2020. - 380 с. - (Высшее образование). 121 с.

4. Д.Ф.Ким Тяжелая атлетика. Программа и учебное пособие. - T.: Лидер пресс, 2007, 134с.

5. Р.М.Маткаримов ОFир атлетика назарияси ва услубияти, Т, 2015. 55-56 б.

6. И.П.Сивохин, В.Ф.Скотников, М.С.Хлыстов, А.И.Федоров Факторный анализ толчка штанги от груди элитных тяжелоатлетов в условиях соревнований., «Человек. Спорт. Медицина» 2016 г.

7. И.П.Сивохин, В.Ф.Скотников, Р.М.Маткаримов, А.П.Калашников, А.Н.Белегов Биомеханические аспекты олимпийской подготовки тяжелоатлетов сборной Казахстана. Чирчик, «Фан Спортга», 2019.

8. М.У.Арзикулов Спорт такомиллашуви боскичидаги 0Fир атлетика-чиларнинг машгулот юкламаларини окилона режалаштириш услубияти. Монография: - Тошкент.: "O'ZKITOBSAVDO" нашриёти, 2020. - 19 б.

9. M.O'.Arziqulov "Og'ir atletikachilarning sport takomillashuvi bosqichidagi mashg'ulot vositalar va yuklamalar hajmini optimallashtirish: ped.f.b.f.d. dis. Toshkent - 2019. 110-115 b.

10. А.З.Ходжаев Малакали 0Fир атлетикачиларда даст кутариш техникасини такомиллаштириш: пед.ф.б.ф.д. дис. Тошкент-2019. 115 бет.

11. A.Z.Xodjaev Sport pedagogik mahoratini oshirish (Og'ir atletika). Darslik. - T.: Ilmiy texnika axboroti-press nashriyoti, 2018. - 111 b.

12. Ж.М.Иштаев Тезкор - куч спорт турларида спортчиларнинг портловчи харакат кобилияти шаклланишининг методологик асо-сларини такомиллаштириш. Пед. фан. буйича фалсафа доктори (PhD) Диссертация автореферати. 13.00.04-жисмоний тарбия ва спорт машгулотлари назарияси ва методикаси.

ЁШ ФУТБ ОЛЧИЛАP МАШFУЛОТЛАPИДАГИ ЮKЛАМАЛАPИ ХДЖМИНИ ЁШГА КДОЛБ УЗ^^ИШИ

МАХСУС З^АКАТ СИФАТЛАPИГА ТЛЪСИР ЭТИШИ

Aннoтация

Annotation

о см о

СО

ГО

та ■с о

Œ

В статье изучена организация тренировочных занятий молодых футболистов и изменение нагрузок, предявляемиых к ним, с учётом возраста. Исследован результативность объёма нагрузок, присущих к традиционным и оптимальным подготовкам.

Ключевые слова: объём нагрузок, элементы техники, функциональное состояние, возрастные границы, физические возможности, техническое мастерство, сравнительный анализ.

Ма;олада ёш футболчилар машгулотларини ташкил ;илиш ва уларга берилаётган юкламаларнинг ёшга ;араб узгариши урганилган. Анъанавий ва оптималлашган тайёргарликка хос юкламалар хажми узгартирилган холда тавдщотлар олиб борилган ва самарадорлиги очиб берилган.

Калит сузлар: юкламалар уажми, техника элементлари, функционал х,олат, ёш чегараси,

жисмоний имконият, техник майорат, циёсий тсщлил.

***

This article researches how to organize the training of young foodball players and loads that are delivered depends on their age. Researches of traditional and optimized instructional loads have been modified, their effectiveness has been revealed.

Key words: load volume, technical elements, functional status, age limit, physical capabilities, technical skills, comparative analysis.

Долзарблиги. Жиашний таpбия ва ^op! бугунги кунда мамлакат таpаккиëти ва pивoжи учун улкан хисса кymаëтган ижтиший отхага айланиб yлгypди.

Ватанимизда xалкни жисмoний таpбияга жалб килиш, ëmлаpни спopт билан камpаб oлишга алoхида эътибop каpатилмoкда. Хукуматимиз ва давлатимиз pахбаpи

1G

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

№6-2G2G

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

томонидан чикарилаётган конун ва конун ости хуж-жатлари бу сохани янада ривожлантирмокда. Сунгги йилларда мамлакатимиз футболи ва уни ривожланишга каратилган ишлар салмоги ошиб бормокда. Футбол-нинг дунёда биринчи ракамдаги спорт тури эканлиги инобатга олиниб юртимиз футболида улкан ислохотлар утказилмокда. Ушбу ислохотларнинг самараси уларок, футболчиларимиз китъа ва жахон чемпионатларида муносиб уринларни эгаллаб келмокда [1].

Тадкикотнинг максади. Турли ёшдаги фут-болчилар машгулотларида юкламалар хажмини узгартириш оркали махсус техника элементларини ривожлантириш.

Тадкикот объекти ва предмети. Турли ёшдаги футболчиларнинг машгулотлари.

Ёш футболчиларни тайёрлаш ва улар машгулотла-рини ташкил килиш узига хос ёндашувни талаб килади. Дастлабки ургатиш боскичидан тортиб то такомилла-шувгача булган даврда уларнинг машгулот юкламалари, уларнинг хажми ва тури узгариб туради [4].

10-11 ва 12-14 ёшли футболчилари учун уйин-да асосий техник-тактик харакатлардан устувор фойдаланишнинг белгиланган меъёрлари техник тайёргарликнинг мавжуд тизимига узгариш киритиш учун асос булиб хизмат килади, бу техник махоратни оширишга имкон беради, деб тахмин килинади.

Дастлабки тадкикотларнинг натижаларига кура ёш футболчиларнинг укув-машгулотлари жараёни-да, айникса, тайёргарликнинг бошлангич даврида, асосан, зарба бериш харакатларини ургатиш устун булганлиги аникланди [5].

Туп билан бевосита харакатланиш билан боглик техника элементлари анча кичик хажмда булгани холда, белгиланган вазият укув материалини бундай таксимлашни, умуман, техник тайёргарлик даража-сини чегараловчи омиллардан бири, деб хисобласа булади. Айрим мутахассислар фикрича, машгу-лотнинг энг мухим ёш боскичларида (бошлангич тайёргарлик гурухлари ва укув-машгулот гурухлари) дастурнинг техник тайёргарлик булимини ташкил этишга янги усулий ёндашув йулларини излашни юзага келтиради [3].

Биз танланган усулий ёндашувни текшириш учун бир катор педагогик тажрибалар амалга оширилди.

Тажрибалар тупга эгалик килиш техникасини такомиллаштиришга асос булиб хизмат киладиган тупни олиб юриш хамда алдаб утиш сингари техник усулларга ургатишни техник тайёргарлик учун ажра-тилган соатлар хажми доирасида 30% гача ошириш, шунингдек, мусобака фаолияти ёш хусусиятларини аниклаштиришга каратилди.

Олдинга сурилган тахминларнинг тугрилигини тажрибалар асосида текшириш 10-11 ва 12-14 ёш булган футболчилардан иборат тажриба гурухи ва назорат гурухи орасидаги киёсий тахлил оркали амалга оширилди. Тажриба бошида тажриба ва назорат гурухи спортчилари тайёргарлигининг тек-ширилаётган курсаткичларида купчилик улчамлар буйича статистик жихатдан ишончли тафовутлар йук эди. 12-14 ёшли назорат гурухи футболчилари-

нинг техник тайёргарлиги курсаткичлари хам худди шундай холатда булди.

Х,ар бир ёш гурухи учун тажриба асоси билан бир каторда мусобака фаолиятини тахлил килиш натижа-сида асосий техник усуллар хажми тузилиши ва улар-ни урганиш изчиллигига узгартиришлар киритилди.

Педагогик тажрибада ёш футболчилар техник махоратини шакллантиришнинг барча анъанавий воситаларидан фойдаланилди. Бу хажм шундай режалаштирилдики, уни бажариш мураккаблиги берилган топшириклар турида муайян самара-дорликка эришилгани сайин мунтазам ошириб борилди.

Футбол спорт турига дастлабки ургатиш 8-9 ёш-дан бошланса ёш усгани сари машгулот юкламалари ва уларнинг кулланилиши узгариб боради. Энди устунлик бериладиган техник усуллар урни узгаради ва тупга оёк билан зарба бериш машгулотда барча техник усулларнинг 20% ини ташкил этади, тупни олиб юриш ва алдаб утишни такомиллаштириш кискаради (мувофик равишда 16% ва 9% га) ва барча кейинги ёш гурухлари учун шу чегарада колади.

Лекин тупга оёк билан зарба беришнинг устун-лиги улар колган барча техник-тактик харакатлардан алохида холда бажарилади, дегани эмас, бу асосий харакатдаги тупни назорат килиш, яъни олиб юриш, уни кабул килиш, алдаш харакатлари хисобланган «богламлар»да амалга оширилади.

10-11 ёшда назорат гурухида утказилган тестлар жонглёрлик, 30 м.га югуриш ва слалом (1,5%)дан ташкари барча меъёрларда усишни (Р<0,05) намой-иш этди (1-жадвал). Тажриба гурухида хам 30 м.га югуришдан ташкари барча тестларда усиш кузатилди. Жонглёрлик килишда аввалгидек тажриба гурухида назорат гурухидагига нисбатан купрок усиш булганлиги аникланди (мувофик равишда 53,3% ва 11,1%).

1-жадвал

10-11 ёшли футболчиларнинг тажриба гурухида педагогик тажрибадан аввал ва кейин утказилган тестлаш натижаларининг ^иёсий маълумотлари (х±т)

№ Тестлар Натижа Усишлар % Р

Дастлабки Якуний

10-11 ёшлилар

300 м югуриш (с) - - - -

- - - -

2 Жойидан туриб узунликка сакраш (см) *165±2,4 173±1,7 4.8 <0,05

**155±1,7 169±1,5 9,0 <0,05

3 Тупни ташлаб бериш (м) *11±0,5 13±0,3 18,2 <0,01

**10±0,4 12±0,3 20,0 <0,01

4 Узокка зарба бериш (м) *36±1,4 44±1,1 22,2 <0,01

**40±1,7 43±1,3 7,5 <0,05

5 Жонглёрлик килиш, микдори *7±1,2 15±0,8 53,3 <0,001

**9±0,8 10±0,5 11,1 >0,05

6 30 м га югуриш (с) *5,1±0,10 5,1±0,04 0 >0,05

**5,2±0,05 5,2±0,04 0 >0,05

7 Слалом (с) *6,6±0,10 6.4±0,07 3,0 <0,05

**6,8±0,05 6,7±0,05 1,5 >0,05

8 Аник зарба бериш, микдори *5±0,2 6±0,2 20,0 <0,01

**5±0,4 6±0,3 20,0 <0,01

Изо^: т^риба г^/р^/^и; назорат гурухи

Назорат ва тажриба гурухлари учун функционал холат ва жисмоний ривожланишнинг мувофиклиги

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

биз киритган узгартиришлар оптимал, яъни макбул эканлигидан далолат беради.

Тажриба ва назорат гурухларининг киёсига кел-сак, узунликка сакрашда мувофик равишда 4,8% ва 9,0% ни ташкил этди. Энг сунгги курсаткичлар машкланган мушакларнинг портловчи хусусиятлари-дан далолат берадики, бунга назорат гурухида хам купрок вакт ажратилган эди. Жонглёрлик килишда аввалгидек тажриба гурухида назорат гурухидагига нисбатан купрок усиш булганлиги аникланди муво-фик равишда 53,3% ва 11,1%. Бирок жойидан туриб дарвозага аник зарба бериш курсаткичи хар икки гурухда тенглигича колди - 20%.

Назорат ва тажриба гурухлари учун функционал холат ва жисмоний ривожланишнинг мувофиклиги биз киритган узгартиришлар оптимал, яъни макбул эканлигидан далолат беради.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

11-12 ёшларда техник тайёргарлик тузилишида туп-га оёк билан зарба бериш энг юкори кийматга кутарила-ди - 30%. Бу холатни мазкур техник-тактик харакатнинг мусобакалардаги устуворлиги билан оклаш мумкин, лекин илгаригидек харакатланаётган тупни назорат килиш укув-машгулот жараёнининг ажралмас кисми саналади, буни хам мусобака фаолияти тузилишининг белгиланган ёш хусусиятлари такозо этади.

Бош билан уйнаш укув-машгулот жараёнининг 10% ини ташкил этади. Бу ёшда дарвозага оёк ва бош билан зарба бериш уйин техникаси устуворли-гининг ажралмас кисмига айланади, чунки бу ёшдаги уйинчилар ушбу техник-тактик харакатларни уйинда чукур уйлаб куллайдилар.

Тажрибанинг бошида ва охирида утказилган тестлаш натижалари юкорида айтилганларни тас-диклайди.

Масалан, тажриба гурухида (2-жадвал) 300 м. югуриш (усиш 0,5%; Р>0,05) ва аник зарба беришдан барча тестларда натижалар ишончли тарзда усган.

Назорат гурухида эса дарвозага аник зарба бериш тестидан ташкари барча тестларда ишончли усиш кузатилди.

Куриниб турибдики, назорат гурухида таклиф этилаётган узгаришлар йуналишини тавсифловчи тестларда жиддий яхшиланиш йук, демак, техник тайёргарликдаги такомиллашув хам суст суръатда боради.

11-12 ёшли футболчиларнинг тажриба гурухида педагогик тажрибадан аввал ва кейин утказилган тестлаш натижаларининг ^иёсий маълумотлари (х±т)

О О СО

ГО

га ■с о

№ Тестлар Натижа Усишлар % Р

Дастлабки Якуний

11-12 ёшлилар

1 300 м югуриш (с) *62,9±1,4 62,6±3,7 0,5 >0,05

**58,0±0,18 57,6±0,17 0,7 <0,05

2 Жойидан туриб узунликка сакраш (см) *187±3,7 199±2,6 6,4 <0,05

**186±5,6 194±4,9 4,3 <0,05

3 Тупни ташлаб бериш (м) *12±0,5 14±0,5 16,7 <0,01

**10±0,7 12+0,6 20,0 <0,01

4 Узокка зарба бериш (м) *34±2,6 43±1,8 26,5 <0,01

**37±1,9 45±2,4 21,6 <0,01

5 Жонглёрлик килиш, микдори *14±1,4 21±1,0 50 <0,001

**10±1,7 16±1,5 60,0 <0,001

6 30 м га югуриш (с) *5.1±0,04 5,0±0,02 1,9 <0,05

**5,1±0,03 4,9±0,03 3,9 <0,05

7 Слалом (с) *6,6±0,07 6,3±0,03 4,5 <0,05

**6,8±0,07 6,4±0,07 5,9 <0,05

8 Аник зарба бериш, мик-дори *6±0,3 6±0,2 0 >0,05

**6±0,3 6±0,2 0 >0,05

Изо^: *- тажриба гуру^и; **- назорат гуру^и

Бу ёшда биринчи марта жонглёрлик килиш буйича назорат гурухидаги усиш тажриба гурухидагидан купрок эканлиги аникланди (60%; Р<0,001).

Тажриба гурухида 300 м югуриш (усиш 0,5%; Р>0,05) ва аник зарба беришдан ташкари барча тест-ларда натижалар ишончли тарзда усган. Назорат гурухида эса дарвозага аник зарба бериш тестларидан ташкари барча тестларда ишончли усиш кузатилди. Бу ёшда биринчи марта жонглёрлик килиш буйича назорат гурухидаги усиш тажриба гурухидагидан купрок эканлиги аникланди (60%; Р<0,001).

Буларнинг барчаси шу ёш учун укув соатларини кайта таксимлашда таклиф килинган узгартиришлар-нинг тугрилигини тасдиклайди.

12-13 ёшли футболчилар мусобака фаолияти тизимини тахлил этиш натижасида укув-машгулот жараёнидаги устувор жихатлар маълум булди. Уларга тупни олиб юриш ва алдаб утиш, юкорилатиб тупни узатиш, кескин йуналишда шиддат билан узатиш ва узок масофага узатишлар, шунингдек, бош билан уйнаш каби техник-тактик харакатлар киради.

Тажрибанинг боши ва охирида утказилган тест-лар тажриба гурухида жойидан туриб узунликка сакрашдан ташкари, барча тестлар буйича ишончли усиш (Р<0,05) юз берганлигини курсатди (3-жадвал).

Назорат гурухида эса устунчаларни айланиб утиш, яни слалом тестларида ишончли узгаришлар содир булмади.

Назорат гурухида узокка зарба беришдаги усиш (9,1%; Р<0,05) тажриба гурухидагидан камрок (12%; Р<0,01). Жонглёрлик килишда, аксинча, назорат гурухида усиш 37,9%ни (Р<0,01); тажриба гурухида эса 19,2% ни (Р<0,01) ташкил этди. Жойидан туриб аник зарба беришда хар икки гурухда хам усиш бир хил булди (20%; Р<0,01).

Шундай килиб, 12-13 ёшли футболчилар укув гурухида кулланилаётган янгиликлар тезкорлик, чакконлик, тупга эгалик килиш техникаси курсат-кичларининг усишига ёрдам берди. Бунда шу ёш чегарасидаги футболчиларнинг дастурий меъёрий курсаткичларидаги усиш тажриба таъсири натижаси-да техник тайёргарликдаги анъанавий ёндашувларда кузатилган узгаришларга мосдир.

е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz №6-2020

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

3-жадвал

12-13 ёшли футболчиларнинг тажриба гурухида педагогик тажрибадан аввал ва кейин утказилган тестлаш натижаларининг ^иёсий маълумотлари (х±т)

Натижа Усишлар Р

№ Тестлар Дастлабки Якуний %

12-13 ёшлилар

400 м югуриш (с) *66,1±0,19 65,7±0,14 0,6 <0,05

**67,9±0,14 66,3±0,24 1,9 <0,05

2 Жойидан туриб *217±2,2 219±1,6 0,9 >0,05

узунликка сакраш (см) **202±4,4 214±2,4 5,9 <0,05

3 Тупни ташлаб *16±0,3 17±0,8 6,3 <0,05

бериш (м) **15+0,8 17±0,6 13,3 <0,01

4 Узокка зарба *50±3,4 56±2,2 12 <0,01

бериш (м) **55±1,7 60±1,5 9,1 <0,05

5 Жонглёрлик *26±3,8 31±2,9 19,2 <0,01

килиш, микдори **29±4,3 40±4,6 37,9 <0,001

6 30 м га югуриш *4,9±0,08 4,7±0,05 4,1 <0,05

(с) **4,9±0,08 4,7±0,07 4,1 <0,05

7 Слалом (с) *6,5±0,10 6,2±0,09 4,6 <0,05

**6,4+0,09 6,2±0,07 3,1 >0,05

8 Аник зарба *5±0,3 6±0,2 20,0 <0,01

бериш, микдори **5±0,3 6±0,2 20,0 <0,01

Изо^: *- тажриба гурухи; **- назорат гурухи

13-14 ёшли футболчилар гурухида белгиланган устуворликка мувофик равишда тажрибага асос ки-либ тупни олиб юриш ва алдаб утиш, узок масофага узатишлар, олиб куйиш, кескин йуналишда шиддат билан узатиш, дарвозага оёк ва бош билан зарба бериш каби усуллар олинди.

Танлаб олинган техник харакатлар буйича утказилган тест натижалари тажриба гурухида ишончли усиш юз берганлигини курсатди (4-жадвал). Назорат гурухида факат жойидан туриб узунликка сакрашда (2,8%; Р<0,05), жонглёрлик килишда (35,5%; Р<0,001) сезиларли усиш кайд этилди.

Узокка зарба беришдаги усиш тажриба гурухида 12,9% (Р<0,05), назорат гурухида эса 1,5% (Р>0,05), жонглёрлик килиш курсаткичлари назорат гурухида 35,5% га (Р<0,001), тажриба гурухида эса 68,4% га (Р<0,001) ошди. Алохида таъкидлаш керакки, аник зарба беришда тажриба гурухидаги усиш назорат гурухидагидан анча юкори, 16,6% (Р<0,01)ни таш-кил этди.

4-жадвал

13-14 ёшли футболчилар тажриба гурухида педагогик тажрибадан аввал ва кейин утказилган тестлаш натижаларининг ^иёсий маълумотлари (х±т)

№ Тестлар Натижа Усишлар % Р

Дастлабки Якуний

13-14 ёшлилар

400 м югуриш (с) *65,8±0,22 64,8±0,15 1,5 <0,05

**65,7±0,79 64,9±0,49 1,2 >0,05

Жойидан туриб узунликка сакраш (см) *212±2,9 221±2,5 4,2 <0,05

**213±2,9 219±2,6 2,8 <0,05

Тупни ташлаб бериш (м) *17±0,4 19±0,4 11,8 <0,01

**18±0,8 19±0,6 5,6 <0,05

Узокка зарба бериш (м) *62±1,5 70±1,8 12,9 <0,01

**69±4,2 68±2,4 1,5 >0,05

Жонглёрлик килиш, микдори *38±5,2 64±6,1 68,4 <0,001

**31 ±4,9 42+4,2 35,5 <0,001

30 м га югуриш (с) *4,6±0,03 4,5±0,03 2,2 <0,05

**4,5±0,04 4,4±0,03 2,2 <0,05

Слалом (с) *5,7±0,06 5,4±0,06 5,3 <0,05

**5,7±0,06 5,6±0,08 1,8 >0,05

Аник зарба бериш, микдори *6±0,2 7±0,2 16,6 <0,01

**6±0,2 6±0,3 0 >0,05

Изо^: *- тажриба гурухи; **- назорат гурухи

Шундай килиб, 13-14 ёшда дастурга киритилган узгаришлар техник тайёргарлик курсаткичларини оширади. Тажриба гурухидаги футболчиларнинг функционал холати ва жисмоний ривожланиш курсаткичлари буйича хам назорат гурухиникидан анча устунликка эга. Демак, кулланилаётган тажриба таъ-сири ёш футболчилар техник махоратидаги биз тек-шираётган купгина курсаткичлар даражаси ортишига ёрдам беради. Бунда 8-14 ёшли футболчиларнинг бошка сифат курсаткичлари даражаси пасаймайди.

Олинган янги маълумотлар амалдаги укув дастур-ларининг мазмуний таркибий кисмларини табака-лаштириб бориш зарурлигини курсатди.

Буларнинг хаммаси ёш футболчиларнинг куп йиллик тайёргарлигини ташкил этишга бир катор ян-гича усулий ёндашувларни таклиф этиш ва синовдан утказиш имконини берди.

Хулоса. Урганилган адабиётлар шуни курсата-дики, ёш футболчиларни тайёрлаш алохида ахамият касб этади. Улар машгулотларида юкламаларнинг таксимланиши, берилаётган машкларнинг узгариб бориши уларнинг ёшига караб тусланади. Туп билан бевосита харакатланиш билан боглик техника элементлари анча кичик хажмда булгани холда, белгиланган вазият укув материалини бундай так-симлашни, умуман, техник тайёргарлик даражасини чегараловчи омиллардан бири, деб хисобласа була-ди. Олдинга сурилган тахминларнинг тугрилигини тажрибалар асосида текшириш 10-11 ва 12-14 ёш булган футболчилардан иборат тажриба гурухи ва назорат гурухи орасидаги киёсий тахлил оркали амалга оширилди. Тажриба бошида тажриба ва назорат гурухи спортчилари тайёргарлигининг текшири-лаётган курсаткичларида купчилик улчамлар буйича статистик жихатдан ишончли тафовутлар йук эди. 12-14 ёшли назорат гурухи футболчиларининг техник тайёргарлиги курсаткичлари хам худди шундай холатда булди. Назорат ва тажриба гурухлари учун функционал холат ва жисмоний ривожланишнинг мувофиклиги биз киритган узгартишлар оптимал, яъни макбул эканлигидан далолат беради.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2020 йил 24-январдаги "Узбекистонда Жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари г^рисида"ги фармони. Халк, сузи газетаси. 25- январ 19-сон. 1-3-бет

2. Футболчиларни йиллик циклда тайёрлашни режалаштириш. Укув кулланма. Ш.Т.Исеев. Тошкент 2014. 27, 43-45 бет.

3. Б олаларнинг жисмоний сифатларини тарбиялаш. Укув кулланма. А.М.Ачилов., Ж.А.Акрамов., О.В.Гончарова. Тошкент 2009. 112-114 бет.

4. Футбол назарияси ва услубияти. Дарслик. Р.И.Нуримов. Тошкент 2015. 203-бет.

5. Ёш футболчиларнинг уку^машрулот жараёнини ташкил килиш ва режалаштириш. Услубий тавсиянома. Ш.У.Абидов. Тошкент 2011. 19-бет.

О

СМ

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

о

CID

ГО

га t О CL (Л

№6-2020 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.