Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ ТАЙЁРЛОВ ГУРУҲИ ФУТБОЛЧИЛАРИНИ ТЕХНИКТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ЎРГАНИШ'

БОШЛАНҒИЧ ТАЙЁРЛОВ ГУРУҲИ ФУТБОЛЧИЛАРИНИ ТЕХНИКТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
137
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
техник тактик ҳаракатлар / йўл қўйилган камчиликлар / бартараф этиш йўллар ва воситалар

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Зохиджон Ахматқул Ўғли Хакимжонов

Тадқиқот давомида олиб борилган ишлар кенг ѐритилган ҳолда бошланғич тайѐрлов гуруҳидаги ѐш футболчиларнинг техник-тактик ҳаракатларидаги камчиликлар кўрсатишга уринилган. Кузатиш натижалари асосида камчиликларни бартараф этишга оид фикрлар тақдим этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ ТАЙЁРЛОВ ГУРУҲИ ФУТБОЛЧИЛАРИНИ ТЕХНИКТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ЎРГАНИШ»

БОШЛАНГИЧ ТАЙЁРЛОВ ГУРУХИ ФУТБОЛЧИЛАРИНИ ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ УРГАНИШ

Зохиджон Ахматкул ^ли Хакимжонов

УзДЖТСУ укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Тадкикот давомида олиб борилган ишлар кенг ёритилган холда бошлангич тайёрлов гурухидаги ёш футболчиларнинг техник-тактик харакатларидаги камчиликлар курсатишга уринилган. Кузатиш натижалари асосида камчиликларни бартараф этишга оид фикрлар такдим этилган.

Калит сузлар: техник тактик харакатлар, йул куйилган камчиликлар, бартараф этиш йуллар ва воситалар.

КИРИШ

Муаммонинг урганилганлик даражаси. Дастлабки ургатиш боскичида ёш футболчиларни тайёрлаш муаммоси уз долзарблигини куп вактдан буён йукотмай келяпти. Унинг хал этилишига етарлича ишлар багишланган. Уларда юкори малакали футболчиларнинг шаклланиши болалар-усмирлаш спортининг ривожланиш даражаси билан чамбарчас алокада эканлиги таъкидланади. Махоратли футболчилар жамоасида эса уйинчиларнинг техник-тактик тайёргарлигидаги (ТТТ) нуксонларни тузатиш жуда кийин.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Футболчиларнинг техник-тактик махорати турли машгулот воситаларнинг тасодифий йигиндисидан иборат булиши мумкин эмас. Бунда куп йиллик машгулотларнинг хар бир боскичида уйин техникаси ва тактикасини муваффакият билан узлаштириб олишга зарур ижобий таъсир курсата оладиган воситаларни танлаб олиш нихоятда мухим. Футбол техникасини дастлабки ургатиш жараёнининг тузилишини бошкариш мумкин булиши лозим. Техникани ургатишнинг дастлабки боскичида машгулот воситаларининг бутун хилма-хиллиги хамда катта хажмини камраб олиш керак. Кайд этиш жоизки, замонавий футболда уйинни шафкатсиз ракобат шароитида олиб борадиган спортчиларнинг чидамлилиги, тезлик-куч сифатлари, чакконлиги даражаси анча ошди.

Шу сабабли мазкур холатда дастлабки тайёргарлик боскичидаёк ёш футболчиларнинг техник-тактик тайёргарлик савиясини юксалтириш билан бир

каторда уларнинг жисмоний сифатларини хам орттиришга катта ахамият бериш зарур. Бунинг учун уларнинг жисмоний хамда техник-тактик тайёргарлигини самарали ошириш усулларини уйгунлаштирувчи машгулот жараёнининг окилона шаклларини ишлаб чикиш керак. Юкорида айтиб утилган муаммолар ечимини топишга шу чоккача етарли эътибор берилмаяпти.

Тадкикотнинг максади: Ёш футболчиларни техник-тактик тайёргарлик даражасини аниклаш.

Тадкикотнинг вазифалари:

Ёш футболчиларнинг дастлабки техник тайёргарлиги жараёнинин мусобака фаолиятининг тузилиши билан узаро алокадорликда ташкил этиш хусусиятларини урганиш.

Тадкикот усуллари: Илмий-усулий адабиётларни тахлил килиш ва умумлаштириш; педагогик кузатув; математик статистика усуллари.

Ёш футболчиларнинг техник-тактика харакатлари куйидаги курсаткичлар буйича тахлил килинди: ракибни айланиб утиш (дриблинг); алдамчи харакатлар (финтлар); дарвозага зарба бериш; туп узатиш, очик жойга чикиш; тупни олиб куйиш; позицияли уйин ва уйинчини кузатиб юриш.

Бошланрич тайёрлов гурухларидаги футболчиларни хар тарафлама тайёргарликлари хали яхши шаклланмаган булади. Шунинг учун бу ёшдаги шугулланувчилар билан машгулотларни олиб боришда жуда катта эхтиёткорлик ва билим талаб килинади. Ёш футболчиларни укув-машгулотларини тугри ташкил килиш, юкламаларни тугри таксимлаш, тикланишни тугри йулга куйиш керак булади.

Ёш футболчиларни техник-тактик харакатлари бошлангич тайёрлов гурухларидагиларда шаклланмаган ва хали бу борада куп ишлар килиниши кераклигини билдиради. Бунга далил сифатида бизнинг педагогик кузатишлар натижасида олинган техник-тактик харакатларни бажарилишига оид маълумотлардир.

Тошкент шахрдаги тажриба гурухида танлаб олинган Шайхонтохур туманида жойлашган "БУСМ№1" футбол мактабидаги 10-11 ёшли футболчиларни мусобока фаолиятлари урганилди. Кузатишларда маълум булдики, ёш футболчиларда деярли барча техник — тактик харакатларни мусобока шароитида бажаришларида куп нуксонларга йул куйилиши кузатилди.

Олинган натижалардан биз бошлангич тайёрлов гурухидаги ёш футболчилар туп узатишларда етказиб беришда уз шерикларига етиб

öopMacnuKnapu Kyn öopa Ky3aragu. ByHga anöarra, em ^yTöonnunapHu Te3KopnuK, Kyn MyxuM pon ynHangu.

TynHu onuö ropumga em ^yröonnunap Kyn xonapga öomnapuHu KyTapMacgaH, epra, Tynra KaparaH xonga xapaKarnaHumgu Ba TaÖHHHKH TynHH y3arumga xaM my caöaö HoaHHKnuKKa ñyn Kyfiungu. TynHH xaggaH TamKapu Kyn onuö ropumnap Ky3arangu. ByHga KonraH mepuKnapHu my Tyn arpo^ura TynnaHumnapu xaM Te3 —Te3 ynpaö Typgu.

By yHHHga em ^yTöonnunap ^aMH 312 MapoTaöa Typnu TexHHK-TaKTHK xapaKaTnapHH aManra omupumgu. Tyrpu öa^apunraH TexHUK-TaKTHK xapaKTnap 165 TaHu TamKun Kungu. 147 MapTaöa TexHuK- TaKTuK xapaKar эсa HOTyrpu aManra omupungu. ^aMu xapaKarnapra эtтнöop KaparaguraH öyncaK, caMapagopnuK KypcaTKunu 55% TamKun этмoкga.

Bu3HuHr Hara^anapuMro 1-^agBanga aKC эттнpнnгaн öynca, "BYCM№1" ®;aMoa em ^yTöonHunapuHuHr Harn^anapu KypcarunraH. Hara^anapra эtтнöop öepcaK, gacTnaÖKu onuHraH Hara^anapga Tynu mepuKKa y3arum TexHuK xapaKaruga KaMnunuKnap öopnuruHu aHuKnaHgu. By ynpamyBga em ^yTÖonnunap ^aMu 160 Ta Typnu Tyn y3aramnapHu aManra omupumgu. Tyn y3aramnapHu 93 MapToaöacu caMapanu Ba 67 MapTaöacu caMapacu3 AKyH Tongu. YMyMun caMapagopnuK 58 % hu TamKun Kungu. By Hara^agaH öu3 ynuH gaBoMuga aManra omupunraH Tyn y3aramHuHr Kyn xapaKarnap caMapacu3 ^KyHnaeTraHnurugaH (42%) ganonaT öepagu. Arapga gapBo3aöoH öunaH öupranuKga Kymuö xucoönaHguraH öyncaK, xap öup ynuHnu öy yñuHga ypTana 14,6 TagaH Tyn y3aramnapHu aManra omupumgu.

MYXOKAMA BA HATH^AtfAP

PaKuÖHu angaö yTum TexHuK xapaKarnapuga em ^yTÖonnunap Ma3Kyp ynuHnapHuHr ypTana Hara^acuga öy ycyngaH ^aMu 58 MapoTaöa ^onganaHumgu. X,apaKaraapHu 24 MapToaöacu Tyrpu öa^apungu Ba 34 MapTaöacu HoTyrpu öa^apungu. ^tHu ynuH gaBoMuga ypTana caMapagopnuK 41%hu TamKun Kunca, HyKcoHnap эca 59 %hu TamKun этгaн. X,ap öup MañgoH yHuHnucu ynuHga ypTana öy ycyngaH 5,8 MapoTaöagaH ^oñganaHgu. .^kuh ynuH gaBoMuga энг Kyn xapaKarnapHu xy^yM atHu ongu KaTopga ynuH onuö öopyBnu em ^yröonnunap öa^apumnapuHu TatKugnamraH.

1-^agBan

"BYCM№1" 10-11 emnu ^yTöonnunapHu ynuHugaru TexHuK-TaKTuK xapaKarnapu

Kypcaraö yTunraH.

Техник харакатларни бажарилиши Туп узатишар Рак;ибни Алдаб утиш н да и б о с g ,S s t ч в й 0 > Р Туп учун Завода кураш Дарвозага зарба бериш I X N Н

Тугри бажарилган 1 93 24 30 16 2 165

2 112 27 31 16 3 179

Нотугри бажарилган харакатлар 1 67 34 27 13 6 147

2 50 30 24 12 6 122

Жами 1 160 58 57 29 8 312

2 167 57 55 28 9 301

Самарадорлик% 1 58 41 53 55 25 55

2 67 47 56 57 33 59

Нуксонлар % 1 42 59 47 45 75 45

2 33 53 44 43 67 41

Ракибдан тупни олиб куйиш техник харакатларида уйинда жами 57 маротаба кулланилди. 30 мартасида самарали бажарилган булса, 27 маротаба алдаб утишда нуксонларга йул куйилган. Умумий самарадорлик 53 % ни, нуксонлар эса 48 %ни ташкил килди. Х,ар бир уйинчига бу усулдан фойдаланиш 5,7 тадан тугри келди. Лекин асосий бу харакатларни орка каторда, яъни химоя каторида харакатланувчи ёш футболчилар бажаришлари кузатдик.

Туп учун хдводаги кураш харакатлари бошка техник-тактик характларга нисбатан камрок фойдаланилди. Жами 29 марта хаводаги туп учун курашда ёш футболчилар иштирок этишди. Урунишларни 16 таси самарали якун топди ва 13 та уруниш самарасиз булди. Умумий самарадорлик 55 %ни ташкил килди, нуксонлар эса 45 %ни курсатди. Бунда хар бир майдон уйинчиси уртача 2,9 маротабадан туп учун хаводаги курашда иштирок этди.

"Перехват" усулидаги техник харакатларида ёш футболчилардан тезлик-куч сифатини талаб килувчи харакатдир. Мазкур техник-тактик харакатдан бу уйинда жами 16 марта фойдаланилди ва 10 та харакатда нуксонлар кузатилмаган булса, 6 та харакатда бу уринишлар самарадорлик 62 %и, нуксонлар эса 38 %ни ташкил килди. Бу курсаткич, яъни харакатларни сифат курсаткичлари, бошка харакатларни сифат курсаткичларига караганда анча юкори булди. Лекин хажм борасида бошка харакатларга караганда (дарвоза томон зарба беришни хисобга олмаганда) энг паст курсаткични ташкил килди. Хар бир уйинчи (дарвозабон билан бирга) "перехват"дан уртача 1,5 мартада фойдаланган.

Дарвоза томон зарба бериш техник харакатларида жами ра;иб дарвозаси томон 8 бора хавф турдирилган, яъни зарба берилди. Зарбаларни 2 таси дарвозага тугри ва 6 таси дарвозага ноани; йулланди. 8 маротаба зарбадан 7 маротабаси жарима майдони ичида ва 1 маротаба зарба жарима майдони таш;арисидан йуллашга харакат ;илинди. 2 маротаба тугри йуналтирилган зарбадан 1 маротаба самарали якун топди, яъни ра;иб дарвозасига гол киритди.

Олинган дастлабки натижалардан биз назорат гурухи сифатида танлаб олинган "БУСМ№2" жамоа ёш футболчиларининг техник-тактик харакатларидан сон ва самарадорлик курсаткичлари буйича камлигини ;айд этдик.

Иккинчи гурух сифатида олинган ёш футболчиларнинг уйин давомидаги техник-тактик харакатларнинг уйин давомидаги сони ва самарадорлик курсаткичларини тад;и;отдан олдин ва сунги натижалри узларининг иш режаларига асосида олиб боришида узгариш кузатилмади.

2-жадвал

"БУСМ№2" 10-11 ёшли футболчиларни уйинидаги техник-тактик харакатлари

курсатиб утилган.

Техник харакатларни бажарилиши Туп узатишар Ракибни Алдабтиш Ракибдан Тупни олибиш Туп учун Завода кураш Дарвозага Зарба бериш s X ^ t * Н

Тугри бажарилган 1 90 23 29 15 3 160

2 91 24 27 14 2 161

Нотугри бажарилган харакатлар 1 65 32 26 14 7 144

2 67 35 27 16 8 153

Жами 1 155 55 55 29 10 304

2 158 59 54 30 10 314

Самарадорлик% 1 58 42 53 52 30 53

2 58 41 50 47 20 51

Нуксонлар % 1 42 58 47 48 70 47

2 42 59 50 53 80 49

Олинган казатилар оркали биз "БУСМ№1" ва "БУСМ№2" жамоа ёш футболари томонидан амалга оширилган турли техник харакатларни кай этган эдик. Укув машгулот жараёнида олинган натижалардан хам биз бининчи ва иккинчи гурухининг ёш футболчилар орасида фарк борлигини аникладик.

Олинган натижалардан хулоса киладиган булсак, биз томонимиздан ишлаб чикилган ва укув-машгулотида жалб килинган усул ва воситалар тажриба гурухининг футболчиларининг фаолиятига таъсир этганлигини

аникладик. Бу натижаларнинг усиш, уиин давомидаги тупни узатиб бериш ва бошка техник харакатларнинг усишига хам таъсир этганлигини педагогик кузатишлардан хам куриш мумкин.

Таклиф этилган машгулотлар таъсирини оптималлаштириш усулиятининг самарадорлигини бахолаш учун тажриба бошлангунига кадар хамда у тугаганидан кеИин техник тактик тайёргарлик ва жисмониИ таИёргарлик курсаткичлари динамикаси тахлил этилди.

Техник-тактик таИёргарлик тузилишининг 8 та курсаткич буйича утказилган киёсий тахлили натижасида маълум булдики, агар тажрибанинг бошида курсаткичлар киймати тахминан бир хил даражада булса, тажриба охирида тажриба гурухи ёш футболчиларининг курсаткичлари кийматидаги усиш назорат гурухидагига караганда анча юкори булди (15-40% га).

Биринчи гурухи футболчиларида курсаткичлардаги тафовутларнинг ишончлилиги 8 холатда, назорат гурухи футболчиларида эса бор-йуги 3 холатда (8 тадан) кузатилди.

Мазкур холатда натижаларнинг киёсий тахлили, шунингдек, гарчи тажриба бошида жисмоний тайёргарлик курсаткичлари хар иккала гурухда бир хил булганига карамай, тажриба охирида тажриба гурухи ёш футболчиларида бу курсаткичлар даражаси назорат гурухидагига нисбатан анча юкори булганлигини хам хисобга олади.

ХУЛОСА

Юкорида баён этилганлардан келиб чикиб, куйидагича хулосани шакллантириш мумкин: асосий педагогик тажрибанинг техник тактик тайёргарликни тахлил килишга багишланган кисмидаги натижалар хамда улардаги тафовутларнинг ишончлилиги биринчи гурухи ёш футболчиларининг тайёргарлиги анча кучлирок эканлигидан далолат беради, дастлабки тайёргарлик гурухлари ёш футболчилари учун мулжалланган машгулотлар таъсирини оптималлаштиришнинг таклиф этилаётган усулияти самарадорлигини асослайди.

REFERENCES

1. Abdurashidovich, S. S. Exercise programs which are devoted to preparing by technical trainings for gymnastics, their attitudes to motor skills and rhythm-tempo-structure.

2. Халмухамедов, Р. Д., Махмудова, М. М., Рахматов, Б. Ш., Маъмурова, Л. К., & Эркинова, Н. М. (2021). Методика физической подготовки студенток высших

образовательных учреждений на основе использования комплексов «Узбек жанг санъати». Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1), 220227.

3. Yarashev, K. D., & Rakhmatov, B. S. (2021). The effectiveness of the formation during the experiment of the accuracy of the impact on the right and left foot when exposed to the load on the rotational movement in taekwondo at the age of 15-16 years. Eurasian Journal of Sport Science, 1(2), 124-130.

4. Ishtayev, J. M., & Gapparov, Z. (2022). Development of explosive ability in schoolchildren (on the example of 10-11 grades). Eurasian Journal of Law, Finance and Applied Sciences, 2(2), 56-59.

5. Эштаев, С. А., Мусаев, Б. Б., Мусаева, А. Р., & Пахрудинова, Н. Ю. (2021). Степень влияния вариантов чередование видов гимнастического многоборья на организм юных гимнастов. Фан-спортга, 18-20.

6. Сулейманов, М. А. Э. У. (2022). Методы и средства управления процессом обучения гимнастическим упражнениям на кольцах. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF THEORETICAL & APPLIED SCIENCES, 3(1), 28-36.

7. Давурбаева, М. Ж. (2020). 1-4 синф укувчиларининг жисмоний тайёргарлигини ривожлантиришда асосий гимнастика воситаларининг самарадорлиги. FANva JAMIYAT, 48-51.

8. Эргашев, Б. Д., & Захритдинов, А. Т. (2020). Общие педагогические методы физического воспитания. Наука, образование и культура, (1 (45)).

9. Артиков, Ф. Б. (2021). Ёш футболчиларнинг умумий ва махсус жисмлний тайёргарлигини ошириш усуллари. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(4), 111-118.

10. Юлдашева, Н. Н. (2021). Собик совет иттифокининг катагонлик сиёсатини юритишида "гулаг" нинг урни. Scientific progress, 2(4), 507-512.

11. КАРИМОВ, А. А. (2022). Результаты педагогических наблюдений оценки физической и общей характеристики тренировочных нагрузок хоккеистов 13-14 лет. Фан-спортга, 28-30.

12. Kutlimuratov, I. K. (2021). Effectiveness of methods for improving the speed endurance of chief referees in football. Eurasian Journal of Sport Science, 1(2), 6165.

13. Igamberdiev, O. R. O. (2021). Organization of football clubs in schools and improving the physical fitness of those involved in them (on the example of 4-5 graders). Eurasian Journal of Sport Science, 1(2), 177-184.

14. Kanganovich, D. I. (2021). The compositional structure of the body of young football players 13-14 years old. Eurasian Journal of Sport Science, 1(2), 98-102.

15. Пулатов, С. Н. (2021). Футболчи аёлларни мусобака фаолиятини тахлил килиш. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1), 179-184.

16. Adilovich, M. I. (2021). Control of special agility of football players of children's young teams using expert estimates. Berlin Studies Transnational Journal of Science and Humanities, 7(1.5 Pedagogical sciences).

17. Кутлимуратов, И. Х. (2021). Футбол буйича бош хакамларнинг тезкор чидамкорлигини ошириш усуллари самарадорлиги. Academic research in educational sciences, 2(4), 1743-1751.

18. Исмагилов, Д. К. (2017). О методах оптимизации физического совершенствования студентов на базе спортивно-ориентированного физического воспитания. Ученые записки университета им. ПФ Лесгафта, (2 (144)), 89-92.

19. Исмагилов, Д. К. (2018). Инновационные системы физического воспитания учащейся молодежи. In Педагогика сегодня: проблемы и решения (pp. 1-3).

20. Шаймарданов, Д. Б. (2021). Ёш футболчиларда анъанавий ва оптималлаштирилган техник тайёргарликка хос юкламалар хажмини махсус харакат сифатларига таъсир этиш динамикаси. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1), 141-145.

21. Абидов, Ш. У. (2020). Ёш футболчиларни техник-тактик харакатларини мусобака шароитида бахолаш ва самаладорлигини аниклаш. Фан^портга, (6), 17-19.

22. Кутлимуратов, И. Х. (2021). Футболчиларнинг турли йуналишлардаги тупни ошириб бериш харакатларини урганиш. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1), 146-151.

23. Кошбахтиев, И. А., Дадабаев, О. Ж., & Ибрагимов, Б. Б. (2020, September). Эффективность оптимизации планирования подготовки юных спортсменов по спортивным единоборствам. In Актуальные проблемы совершенствования системы непрерывного физкультурного образования: Материалы IV международной научно-практической конференции. Грозный, 24 сентября 2020 года (p. 236).

24. Чориев, Д. (2021). Планирование подготовки футболистов и организация тренировочной работы. Общество и инновации, 2(6/S), 126-131.

25. Чориев, Д. (2021). Yosh futbolchilarning texnik-taktik harakatlarini xajm va sifat ko'rsatkichlari dinamikasini tahlili. Общество и инновации, 2(3/S), 216-225.

26. Бекназаров, Ш. К. (2021). Футболчиларнинг жамоадаги хужум харакатларини тадки; килиш. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1), 136-140.

27. Ismoiljonovich, B. F. (2019). Morphological state of wrestlers with evaluation of sports specialization. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(6).

28. Tajibayev, S. (2020). Improvement Of Technical And Tactical Movements Of Wrestlers On The Basis Of Differential Approach, Taking Into Account The Morphological Characteristics. Scienceweb academic papers collection.

29. Mekhrinigor, Y. (2021). Statistical Programs In The Teaching Of Physical Education Classes. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education (TURCOMAT), 12(7), 354-356. 4

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

30. Ismailova, Z. K., Raupova, S. A., & Jumanov, A. (2015). Information-psychological violence as a factor of social manipulation. Young scientist, (8), 800801.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.