Научная статья на тему 'ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИ ҚИЗЛАРНИНГ ҲАРАКАТ ҚОБИЛИЯТЛАРИ'

ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИ ҚИЗЛАРНИНГ ҲАРАКАТ ҚОБИЛИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
17
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ЮқОРИ МАЛАКАЛИ БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИЛАР / ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРЛАНГАНЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИ / ҲАРАКАТ қОБИЛИЯТЛАРИ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Рузамухамедов К.Ф.

Мақолада юқори малакали баландликка сакровчиларнинг ҳаракат қобилиятлари ўрганилган бўлиб, уларнинг жисмоний тайёрланганлик даражаси таҳлил қилинган. Мазкур аниқланган кўрсаткичлар орқали малакали баландликка сакровчи қизларнинг махсус жисмоний тайёргарлиги маълум ҳаракат қобилиятлари устунлигига қараб такомиллаштириш имконини беради.В статье исследуются двигательные способности прыгунов в высоту высокой квалификации и анализируется уровень их физической подготовленности. Выявленные показатели позволяют улучшить специальную физическую подготовку девушек в прыжках в высоту в зависимости от преобладания тех или иных двигательных навыков.The article examines the motor skills of high skilled high jumpers and analyzes their level of physical training. These identified indicators allow to improve the special physical training of girls in high jump, depending on the predominance of certain motor skills.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИ ҚИЗЛАРНИНГ ҲАРАКАТ ҚОБИЛИЯТЛАРИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Муста^ил изланувчи К.Ф. РУЗАМУХАМЕДОВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи^ ша^ри, Узбекистан

Муаллиф билан богланиш учун:

mr.ruzamukhamedov@mail.ru

ЮЦОРИ МАЛАКАЛИ БАЛАНДЛИККА САКРОВЧИ ЦИЗЛАРНИНГ ХДРАКАТ ЦОБИЛИЯТЛАРИ

Аннотация

Annotation

В статье исследуются двигательные способности прыгунов в высоту высокой квалификации и анализируется уровень их физической подготовленности. Выявленные показатели позволяют улучшить специальную физическую подготовку девушек в прыжках в высоту в зависимости от преобладания тех или иных двигательных навыков.

Ключевые слова: прыгуньи в высоту высокой квалификации, показатели физической подготовленности, двигательные навыки.

Маколада юкори малакали баландликка сакровчиларнинг ^аракат кобилиятлари ур-ганилган булиб, уларнинг жисмоний тайёрланганлик даражаси та^лил килинган. Мазкур аникланган курсаткичлар оркали малакали баландликка сакровчи кизларнинг махсус жисмоний тайёргарлиги маълум ^аракат кобилиятлари устунлигига караб такомиллашти-риш имконини беради.

Калит сузлар: юцори малакали баландликка сакровчилар, жисмоний тайёрланганлик кур-саткичлари, царакат цобилиятлари.

The article examines the motor skills of high-skilled high jumpers and analyzes their level of physical training. These identified indicators allow to improve the special physical training of girls in high jump, depending on the predominance of certain motor skills.

Key words: Highly qualified high jumpers, physical training indicators, motor skills.

Долзарблиги. Баландликка сакровчиларимизнинг муваффакияти куп жихатдан ушбу турдаги енгил атлетика дастури буйича етакчи мутахассислар томо-нидан ишлаб чикилган машгулотлар методологияси билан боглик. Машгулотларнинг илгор услублари асосида олиб борилган машгулотлар натижасида етакчи спортчиларимиз китъа микёсидаги мусобака-ларда аёллар уртасида куплаб медалларни кулга ки-ритиб келишмокда. Албатта, улар уртасида Олимпия уйинлари ва Жахон чемпионати иштирокчилари хам бор. Лекин спортчиларнинг натижалари маълум бир натижага етганидан сунг усишдан тухтамокда ва бу вазият бизни жуда куп изланишга ундаши долзарб масалалардан хисобланади.

Шуни таъкидлаш керакки, олимлар ва услубчи-ларнинг изланишлари асосан олдинги аср даврига тугри келади. Шу билан бирга, уша даврнинг етук мураббий ва олимларининг куплаб илгор ишланмала-ри, афсуски, хозирги кунда мураббийлар томонидан файдаланилмаяпти.

Баландликка сакровчиларни тайёрлаш тизими купинча барча спортчиларнинг индивидуал хусусият-ларини, спортчининг махсус тайёргарлигининг тузи-лишини ва машгулотлардаги куп йиллик тажрибани хисобга олмасдан, юкори малакали спортчи билан индивидуал даражада ишланмай барча спортчига бир хил ёндашган холда машгулотлар ташкил этила-ди. Аксарият мураббийлар малакали спортчиларни тайёрлашда купинча спортчининг мослаштирилган

йуналишига катта ургу берадилар [4,6]. Спортчи-ларнинг махсус, жисмоний ва техник тайёргарлиги, мотивация даражаси, шахсий психологик хусусият-лари иккинчи даражага айлантирилади ва бу холат хар бир спортчига тахминан бир хил машгулот ти-зими таклиф этилади. Куп вазиятларда спортчи учун бундай катта микдордаги юкламлар билан ишлашга тайёр булмайди. Мазкур ёндашув натижасида куплаб спортчиларда жарохатлар пайдо булади ва спортчи спортни эрта тарк этишга мажбур булади. Биргина юртимиз мисолида оладиган булсак, сунгги 10 йилда 180 дан ортик баландликка сакровчи кизлар айнан мураббийларнинг жамоавий машгулот ёндашувлари эвазига спортни эрта тарк этишган.

Спортчининг умумий жисмоний тайёргарлик таркибида маълум харакат кобилиятлари устунлиги асосида мутахассислар томонидан амалга оши-рилган тадкикотларда сакровчиларни гурухларга булиш билан асосланади: "спринтер-кучли", "кучли сакрашчи", "универсал", "спринтер-сакровчи" [3], техник тайёргарликни тузилмасининг гурух хусу-сиятларига асосланиб: "юкори тезлик", "модел" ва "юкори траекториялар" гурухлари [6], шунингдек, техника услубларини фарклаш: "ракинг", "югуриш", "амплитуда" ва "рикошет" услублари [5].

Ушбу малакадаги спортчилар учун уртача статистик курсаткичлардан четга чикишни тавсифловчи махсус тайёргарлик параметрларининг узгарувчан-лигининг юкори курсаткичлари олий спорт махорати

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см о см 00

го га

0

ю

1

боскичида баландликка сакровчи кизлар машгулот юкламасини назорат килишда уртача моделлардан фойдаланиш самарасизлигини исботлайди. Бу эса сакровчилар махсус тайёргарлигининг индивидуал моделларини яратиш зарурлигини курсатади [1,2].

Тадкикот максади. Юкори малакали баландликка сакровчи кизларнинг жисмоний тайёрланганлик даражасини аниклаш.

Тадкикот усуллари. 2019-2021 йиллар даво-мида юкори малакали сакровчилар ва сакровчилар машгулот юкламаси урганиш енгил атлетика базаси, РОЗК ёпик иншоотида, Янгиобод РУМБ стадионида юкори малакали сакровчиларни тай-ёрлашда педагогик назорат амалга оширилди. Баённомалар ва жадваллар (машгулот воситала-ри, уларнинг хажми, шиддати, макроциклларга булиниши) ёрдамида сакровчилар машгулот юкламаси курсаткичлари кайд этилди. Педагогик кузатишларнинг якуний боскичида малакали баландликка сакровчиларни тайёрлаш тажриба-сини умумлаштириш максадида натижаларнинг статистик тахлили утказилди.

Педагогик назорат тестлари утказилган экспериментнинг бир кисми сифатида сакров-чиларнинг жисмоний тайёрланганлик даража-сини бахолаш учун олиб борилди. Назорат си-новларида 16 нафар спортчи (СУН-СУ-ХТСУ) катнашди.

Сакровчилар учун назорат машкларини тан-лашда куйидаги услубий коидалар хисобга олинди: тестлар маълумотлилиги ва ишончлилиги учун синовдан утказилиши, индивидуал кинематик параметрлар буйича мусобака машкларига мос келиши, техник содда ва спортчилар томонидан яхши узлаштирилган булиши керак [6]. Бундан ташкари, тест жараёни ташкил этиш ва утказиш нуктаи назаридан содда булиши, интеграциялаш-ган назорат тартибига мос келиши ва куп вакт талаб килмаслиги керак. Назорат машклари анъа-навий услубий тавсиялар асосида танлаб олинди. Услубнинг ишончлилик даражаси ва коникарли маълумотлар мазмунига эга булган машкларни уз ичига олади.

Тадкикот бошида баландликка сакровчи кизларнинг жисмоний тайёрланганлиги тахлили тажрибаси енгил атлетика федерацияси база-сида утказилди. 2019 йил октябрь ва 2021 май ойларида амалга оширилди ва натижалар тахлил килинди.

Тадкикот натижалари ва унинг мухока-маси. Мусобакалашув фаолиятини тажрибада урганиш урганиш, юкори малакали баландликка сакровчилар махсус жисмоний тайёргарлигини

назорат килиш, спортчиларнинг махсус жисмо-ний тайёргарлик курсаткичларининг сезиларли узгарувчанлигини курсатди. Мусобакада тах-минан бир хил натижаларга эришган юкори малакали сакровчиларнинг махсус тайёргарлик параметрларининг узгарувчанлиги юкори курсат-кичлари бошка спорт турлари буйича спортчи-ларнинг махсус тайёргарлик параметрларининг узгарувчанлигини тахлил килишда индивиду-аллаштиришнинг юкори даражаси тугрисидаги хулосани тасдиклайди. Спортчилар томонидан ракобатбардош натижага эришиш учун спорт-чиларнинг маълум харакат кобилиятларини ри-вожлантиришга табиий мойиллиги, шунингдек, макроциклда олиб бориладиган машгулот юкла-масининг хажми ва шиддатининг сезиларли узгарувчанлиги, хамда, куп йиллик тажрибалар билан изохланади.

Тадкикот жараёнида юкори малакали баланд-ликка сакровчилар махсус жисмоний тайёргарлик курсаткичларининг индивидуал узгарувчанлиги-ни аниклаш учун махсус тестлардан фойдаланган холда, юкори малакали баландликка сакровчиларнинг махсус жисмоний тайёргарлик курсат-кичларини текшириш утказилди. Укув-машгулот йигинларида юкори малакали сакровчиларнинг махсус тайёргарликни жорий назорати доирасида утказилган тестлар малака тоифаси бир-бирига якин булган (3 нафар ХТСУ, 3 нафар СУ ва 10 нафар СУН) кизларни назорат машкларидаги курсаткичлари узгарувчанлигини аниклаш им-конини берди.

Юкорида келтирилган фикрлар ва спорт-чиларни тайёргарлик даражасини тажриба ва назорат гурухлари тажриба бошида ва охири-даги тестлар натижалари тахлилини 1-жадвалда ифодаладик.

1-жадвал

Тажриба ва назорат гурухларининг тажрибадан олдин ва кейин уртача курсаткичлари фарки

т/р Машк номи Тажриба гурухи Фарки Назорат гурухи Фарки

Т-а. бош. Т-а. охир. % Т-а. бош. Т-а. охир. %

1 40 кг штанга билан утириб туриш 10 марта вактга 5,8 5,5 0,3 5,5 6,3 6,1 0,2 3,3

2 Штангани кукракгача кутариш максимал вазн 40,8 45,9 5,1 11,1 50,6 56,3 5,7 10,1

3 Доира буйлаб югуриш (1 айлана) 3,85 3,58 0,37 7,5 4,48 4,17 0,31 7,4

10

www.fansports.uz

№8-2021

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият Техника, тактика и методика спортивной тренировки

4 Бир оёклаб (депсиниш оёгида) 30 метрга югуриш вактга 5,84 5,42 0,42 7,7 6,34 6,13 0,21 3,4

5 Штанга билан тулик утириб туриш 71,1 76,4 5,3 6,9 83,8 91,7 7,9 00

6 Максимал юк кутариш 77,3 85,6 8,3 9,7 97,4 106,5 9,1 8,5

Жадвал оркали турли хил харакат кобилияти-га эга спортчиларнинг танлаб олинган тестлар оркали утказилган назоратлардан шуни куриши-миз мумкинки, "куч" харакат кобилияти юкори булган спортчиларининг кучни белгилайдиган тест натижалари штангани кукракгача кутариш [6] машкида 10,1 %, штанга билан тулик утириб туриш машкида 8,6%, Максимал юк кутариш машкида 8,5%ни ташкил этган. Уз урнида "тез-корлик" харакат кобилияти юкори булган спортчиларининг тезкорлик сифатини белгилайдиган тестлари натижалари 40 кг штанга билан утириб туриш машкида 5,5%, Доира буйлаб югуриш (1 айлана) машкида 7,5%, Бир оёклаб (депсиниш оёгида) 30 метрга югуриш машки 7,7%ни ташкил килди.

Синовнинг уртача статистик курсаткичлари 1-расм оркали ифодаланган.

- Максимал юк кутариш машкида 9,7% (Т.Г)-8,5% (Н.Г.);

- 40 кг штанга билан утириб туриш машкида 5,5% (Т.Г)- 3,3% (Н.Г.);

- Доира буйлаб югуриш (1 айлана) машкида 7,5%(Т.Г)- 7,4% (Н.Г.);

- Бир оёклаб (депсиниш оёгида) 30 метрга югуриш машки 7,7% (Т.Г)- 3,4% (Н.Г.).

Етакчи сакровчиларнинг жисмоний тайёр-ланганлигини киёсий тахлил килиш оркали баландликка сакровчи кизларнинг харакат ко-билиятлари фаркини курдик, бу эса баландликка сакраш буйича юкори натижаларига эришиш учун спортчиларнинг жисмоний тайёрланганлик даражаси сакраш характери билан боглик экани-дан далолат беради.

Махсус жисмоний тайёргарликнинг гурух моделларини ишлаб чикиш ва шу асосда гурух модель характеристика тайёргарли-гини шакллантириш максадга мувофикдир. Бу машгулот юкламаси самарадорлигини ошириши керак булган спортчининг махсус тайёргарликнинг индивидуал даражаси ва тузилишига мувофик сакровчиларни тайёр-лашга янада табакалаштирилган ёндашувга имкон беради.

Адабиётлар:

Т.Г. Н.Г.

1 2 3 4 5 6

1-Расм. Тажриба ва назорат гурухларининг тажрибадан олдин ва кейин уртача курсаткичлари фарки.

Хулоса. Тажрибада юкори малакали баланд-ликка сакровчиларнинг жисмоний тайёргарлиги курсаткичларида узгарувчанлик мавжудлигини куришимиз мумкин. Баландликка сакровчи юкори малакали спортчиларнинг (п=16) жисмоний тайёр-ланганлиги курсаткичларининг узгарувчанлиги:

- Штангани кукракгача кутариш машкида 11,1% (Т.Г)- 10,1 % (Н.Г.);

- Штанга билан тулик утириб туриш машкида 11,1% (Т.Г)- 8,6% (Н.Г.);

1. Бондарчук А. П. Управление тренировочным процессом спортсменов высокого класса / А. П. Бондарчук . - М.: Олимпия Пресс, 2007. - 272 с.

2. Воробьев, А. Н. Принцип индивидуализации - фикция или закономерность в современном тренировочном процессе / А. Н. Воробьев // Теория и практика физической культуры. - 1986. - № 6. - С. 29-31.

3. Креер В. А. Легкоатлетические прыжки / В.А. Креер, В.Б. Попов. - М.: Физкультура и спорт, 1986. - 174 с.

4. Легкая атлетика: учебник для студентов институтов физической культуры; под общ. ред. Н. Н. Чеснокова, В. Г. Никитушкина. - М.: Физическая культура, 2010. - 497 с.

5. Мироненко И. Н. Эволюция двигательных действий в прыжковых локомоциях человека / И. Н. Мироненко // Современный взгляд на подготовку легкоатлетов: материалы международной конференции. - М., 2006. - С. 127-147.

6. Оганджанов А. Л. Комплексный контроль в легкой атлетике/ А.Л. Оганджанов. - Учебное пособие. - М.: МГЛУ, 2014. - 160 с. Озолин Н. Г. Современная система спортивной тренировки / Н.Г. Озолин. - М.: Физкультура и спорт, 1970. - 479 с.

7. Ходжаев А.З., Тоштурдиев Ш.Х., Куватов Э.\ Спорт педагогик махрратини ошириш машFулотларида мусобака машкларини бажариш самарадолигини ошириш. "Фан-Спортга" Илмий назарий журнали 2020.№6 Б.-25-28.

СМ О

см 00

го та

о

со

12

10

5

4

2

0

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.