Научная статья на тему 'ТАЯНЧ-ҲАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ УЛОҚТИРУВЧИЛАРНИ МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ МЕЪЁРЛАШ'

ТАЯНЧ-ҲАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ УЛОҚТИРУВЧИЛАРНИ МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ МЕЪЁРЛАШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
110
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАЯНЧ-ҲАРАКАТИ АПАРАТИ (ТХА) / ТЕЗЛИК КУЧ (ТК) / УМУМИЙ МУСОБАқА МАШқЛАРИ (УММ) / КУЧ қОБИЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ (КҚР)

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Абдиев Ш.А.

Мақолада таянч-ҳаракат апарати шкастланган юқори малакали улоқтирувчиларни нозологиясини инобатга олган ҳолда жисмоний воситаларини меъёрлаш ва ишлаб чиқиш орқали юқори натижаларга эришиш, ўтказилган педагогик кузатувлар жараёнидан олинган натижалар тақдим этилган.В статье представлены результаты, полученные в процессе педагогических наблюдений, достижения высоких результатов за счет стандартизации и развития физических средств с учетом нозологии высококвалифицированных метателей с ограниченными возможностями.The article presents the results obtained from the process of conducting pedagogical observations, achieving high results by normalizing and developing physical means in a state that takes into account the nosology of highly qualified throw-ups with a base apparatus.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЯНЧ-ҲАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ УЛОҚТИРУВЧИЛАРНИ МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ МЕЪЁРЛАШ»

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта УУК (УДК, UDC): 796.015:012.56

Муста^ил изланувчи Ш.А. АБДИЕВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи^ шадри, Узбекистан

таянч-хдракат аппарати

шикастланган юцори малакали улоцтирубчиларни машгулот юкламаларини меъёрлаш

Annotation

Муаллиф билан ботланиш учун:

sherzod225@mail.ru

Аннотация

В статье представлены результаты, полученные в процессе педагогических наблюдений, достижения высоких результатов за счет стандартизации и развития физических средств с учетом нозологии высококвалифицированных метателей с ограниченными возможностями.

Ключевые слова: базовый аппарат движения, скоростная сила, общие соревновательные упражнения, развитие силы.

Маколада таянч-харакат аппарати шикастланган юкори малакали улоктирувчиларни нозология-сини инобатга олган холда жисмоний воситаларини меъёрлаш ва ишлаб чикиш оркали юкори нати-жаларга эришиш, утказилган педагогик кузатувлар жараёнидан олинган натижалар такдим этилган.

Калит сузлар: таянч-царакати аппарати (ТХА), тезлик куч (ТК), умумий мусобаца машцлари (УММ), куч цобилиятини ривожлантириш (ККР).

The article presents the results obtained from the process of conducting pedagogical observations, achieving high results by normalizing and developing physical means in a state that takes into account the nosology of highly qualified throw-ups with a base apparatus.

Key words: base movement apparatus, Speed Force, general competition exercise, development of strength ability.

CM

о

CM

ro ra t

0 ü w

1

Ишнинг долзарблиги. Соната оид илмий адаби-ётларда таянч-даракат аппарати шикастланган юкори малакали спортчиларни спортга тайёрлашнинг илмий асосланган тизимини яратиш учун етарли эмперик ва назарий маълумотлар деярли йуклиги аниклан-ди. Хорижий адабиётларда пара-атлетиканинг индивидуал ракобатбардош машкларини бажариш усулларини урганиш буйича Ж.Чов., С.Миндосклар стулда утирган долдаги спортчиларининг диск улоктириш кобилияти ва тиббий таснифи буйича Ж.В.Чов., А.Ф.Куенстер., Й.Лимлар ногиронларни пойга аравачасини даракатга келтирувчи кинематик частотаси тадлили буйича Р.В.Лана., С.Силва., М.П. Барбоса ногиронлар учун уриндикда утириш вазия-тининг таъсирини тадлил килиш буйича Р. А.Соуер., Ж.Харралсон., Ж.Ф.Стерлар ногиронлар аравачаси пойгаси ва тезлигининг физиологияси ва техникага таъсири буйича тадкикотлар олиб боришган. Бирок, турларнинг аксарият кисмида спорт машгулотлари турлари, техник-тактик, жисмоний шунингдек машгу-лотлар ва бошкариш тизимларини даврийлаштириш-га эътибор каратилган.

Бизнинг фикримизча, урганилаётган спорт тур-ларида укув жараёнини куришда спорт машгулот -ларининг таркибий кисмларини ногиронликнинг функционал хусусиятларига караб, таянч-даракат аппарати шикастланган юкори малакали улоктирув-чиларни машгулот юкламаларини меъёрлаш керак. Мадаллий ва хорижий адабиётларда ушбу асослар буйича улоктирувчиларни машгулот юкламаларини дисобга оладиган тадкикотлар деярли мавжуд эмас.

Тадкикотнинг максади. Пара-атлетикада та-янч-даракат аппарати шикастланган юкори малакали улоктирувчиларнинг индивидуал хусусиятларни ди-

собга олган долда спорт машгулотларини меъёрлаш.

Тадкикотнинг вазифалари. Махсус адабиётлар ва амалий тажриба тадлили асосида таянч-даракат аппарати тизими шикастланган пара-атлетика турла-рида спорт машгулотларини ташкил этиш учун зарур булган таркибий кисмларни аниклаш;

- таянч-даракат аппарати тизимига шикаст етган шахсларни пара-атлетика турлари буйича юкори малакали спортчиларнинг машгулотлари ва ракобатбардош фаолиятларининг хусусиятларини аниклаш;

- ногиронлик хусусиятлари ва спорт-функционал долатини дисобга олган долда, таянч-даракат аппа-рати тизимининг шикастланиши булган пара-атле-тикачиларни спорт турлари буйича юкори малакали спортчиларнинг тайёргарлигини мониторинг килиш тизимини ишлаб чикиш ва тажрибада асослаш.

Тадкикот объекти. Таянч-даракат аппарати тизими шикастланган спортчиларнинг спорт машгу-лотлари жараёни.

Тадкикот предмети. Таянч-даракат аппарат тизимида шикастланиши булган спортчиларнинг пара-атлетика турлари буйича ихтисослашган юкори малакали спортчиларни спортга тайёрлаш тизими.

Тадкикот натижалари ва унинг мудокама-си. Тадкикотнинг максади урганилаётган турлар буйича спортчиларнинг жисмоний тайёргарлигини аниклаш. Ушбу биокимёвий жараёнлар енгил атле-тиканинг олимпия ва енгил атлетика спорт турлари буйича бир хил булиб, ТХД бузилган спортчиларнинг спорт турлари дисобланади. Шунинг учун, биз ТХД маглубиятга учраган шахсларнинг спорт турлари-да махсус жисмоний кобилятларнинг йигиндиси пара-атлетика турларига ухшашлигини айтишимиз мумкин. Шундай килиб ядро иргитишдаги махсус

жисмоний кобилятларга тезликка бардош берадиган кобилятлар, портлаш кучи, мутлок куч, чидамлилик, мувофиклаштириш сифати киради.

Шундай килиб, ТХ.А шикастланиши булган спортчиларнинг енгил атлетика спорт турларидаги махсус жисмоний кобилиятлар туплами турли хил спорт ва функционал даражадаги спортчилар учун бир хил акс этади. Бирок, спорт ва функционал синф-га караб, ушбу кобилятларни ривожлантириш учун воситалар ва усулларни танлаш сезиларли даражада фарк килиши мумкин.

Укув жараёнининг самарадорлигини ошириш ва ТХ,Ада шикастланиши булган спортчилар учун спортнинг пара-атлетика турларида спорт жарохати хавфини камайтириш учун биз мураббийлар би-лан сухбатлашиш оркали жисмоний воситаларни аникладик. Узбекистон терма жамоасининг укув режаларини куздан кечирилди хамда спортчиларнинг машгулот режаларини тахлил килдик ва мураббийлар билан сухбат утказдик. Машгулот юкламаларини ре-жалаштириш муаммоларини хал килишда самарали булган ва хисобга олинган турли хил нозологик та-снифига мос келадиган жисмоний воситалар ишлаб чикилди.

Жадвал

Т35 спорт функционал синфида 100 ва 200 метрга югуриш буйича маш^ бажариш ^амда тест синовларига номзодларнинг узаро таедослаш натижалари

Тест меъёрлари 100 м.га югуриш 200 м.га югуриш

Т р Ф р

30 м.га югуриш 52 0,88 47 0,69

60 м.га югуриш 52 0,92 52 0,77

120 м.га югуриш 45 0,81 45 0,83

150 м.га югуриш 52 0,56 52 0,82

250 м.га югуриш 44 0,63 44 0,65

30 м.га югуриш харакатдан 52 0,63 42 0,66

60 м.га югуриш харакатдан 47 0,81 52 0,78

Ядро улоктириш (аёллар) 3 кг (эркаклар) 5 кг пастдан икки кул билан 45 0,43 45 0,47

Ядро улоктириш (аёллар) 3 кг (эркаклар) 5 кг бош ортидан икки кул билан 46 0,36 46 0,41

Ядро улоктириш (аёллар) 3 кг (эркаклар) 5 кг кукрак олдидан икки кул билан 44 0,47 44 0,39

Ядро иткитиш 3 кг утирган холда икки кул билан бош оркасидан 52 0,53 52 0,58

Ядро иткитиш 3 кг утирган холда икки кул билан кукрак олдидан 52 0,52 52 0,47

Бир кулда 150 гр тупни улоктириш 46 0,55 44 0,52

Ётган холда штангани сикиб кутариш 36 0,37 36 0,35

20 кг штангани сикиб кутариш 15 с 48 0,53 48 0,51

20 кг штангани сикиб кутариш 5 марта (вактга) 52 0,77 52 0,83

Биз "Браве-Пирсон" корреляция коэффициенти (р >0,7) киймати билан жуда юкори даражадаги кор-реляцияга эга булган тестларни хисобга олдик Ф35, Ф42 спорт ва функционал синфлардагиларга тестлар энг куп ракобатдош натижа билан мос келади:

Дар хафта йуналтирилган микроциклда турли йуналишдаги укув машгулотларини таркатишда асосий боскичда ТХ.А шикастланиши булган жисмоний шахсларнинг пара-атлетика спорт турларида жисмоний тайёргарликни асослаш буйича тадкикот методологиясини жорий килиш хамда укув машгу-лотларининг укув вазифаларини хал килиш учун куйидаги воситалар ва усуллардан фойдаланиш таклиф килинди.

Тезлик ва куч кобилиятларини, портлаш кучи,

югуриш тезлигини ривожлантиришга, индивидуал техник элементларни ва умуман мусобака машкларни ривожлантиришга каратилган машгулотлар. Белгила-ниши - "ТК + УММ". Асосий воситалар: алохида ха-ракатларни тезликда бажариш - кулларнинг мушакла-рида, оёкларнинг мушакларида; бошлангич машклар; маълум бир харакатни тезлаштиришга каратилган резина амортизаторлар билан машклар; технология-нинг турли элементларига ургу бериб югуриш; мак-симал баландликнинг 90% дан юкори тезлиги билан 100 метргача "эркин югуриш" ни бажариш; сегмент-ларнинг бошидан ва 30 дан 80 метргача, интенсивлиги 95-100%; жойдан сакраш, уч, беш хатлаб сакраш; ядрони пастдан олдинга, оркага олдинга ташлайди, кушимча: 5, 7, 12 боскичли узунликка сакрашлар, технологиянинг индивидуал элементларига алохида эътибор каратган холда тулик сакраш билан узунликка сакраш машклардан фойдаланишнинг асосий усуллари такрорланади. Такрорлашлар орасидаги колган интерваллар нисбатан катта этиб белгиланди.

Аэробик (умумий) чидамлиликни ривожлантиришга каратилган машFулотлар. Белгила-ниши - "АБ". Асосий воситалар: аеробик форма 50 дак.гача; "Форт Лек" максимал интенсивликнинг 70% гача тезлашиши билан; 400-600 м.га 10-12 ма-ротаба югуриш, юрак уриш тезлигини тиклаш дак.га 170 дан 120 гача белгиланади. Х,ар бир машгулотда ушбу сифатни ривожлантириш учун хар бир спортчи 800 дан 2000 метргача булган юрак уриш тезлиги / дакикасига 150 мартагача ишлайди. Ушбу турда-ги чидамлиликни ривожлантиришга каратилган машгулотдан сунг, мослашувчанликни ривожлантириш учун машкларни бажариш режалаштирилган. Машкларни куллашнинг асосий усуллари доимий, купинча такрорланади; максимал куч кобилиятини ривожлантиришга каратилган машгулотлар, белги-ланиши - "ККР". Асосий воситалар: кукрак олд ёки кул устидаги кисмидан тортиб богланган махсус даст-гохда (пресс);. Машкларни куллашнинг асосий усули максимал кучгача боскичма-боскич ортиб бориш билан такрорланади. Битта ёндашувда такрорлаш сони 6-12га тенг. Такрорлашлар орасидаги колган интерваллар нисбатан катта булади. Битта машгулот учун 3-4 та машк бажарилади.

ТХ.А шикастланиши булган спортчиларнинг пара-атлетика турларида жисмоний тайёргарликни асослаш учун мусобакадан олдинги тайёргарлик боскичида тадкикотни жорий этишда укув машгулотларини юкламаларини меъёрлаш учун куйидаги воситалар ва усуллар таклиф килинди.

Спорт машгулотларини индивидуаллаштириш тамойил асосида биз ТХ.А шикастланиши булган пара-атлетикачи юкори малакали спортчиларнинг жисмоний тайёргарлигини асослаш учун педагогик тажриба утказдик. Ушбу тажрибанинг асоси ри-вожланишнинг нисбатан хавфсиз воситаларининг хажмини купайтириш оркали асосий боскичда ва махсус жисмоний кобилиятларни мусобака хамда тайёргарлик боскичида ривожлантиришга каратилди. Педагогик тадкикотда ишлаб чикилган жисмоний

см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

№4-2021

www.fansports.uz

69

воситалардан фойдаланиб, тажриба гурудининг машгулот юкламаларини режалаштириш оркали мусобака машкларида натижаларни усишига му-ваффак булдик. Тажриба давомида 5 тур буйича 6 нафар спортчи шахсий рекордлардан юкори булган 6 натижани намойиш этишди. Мусобака фаолият сифатининг яхшиланиши аникланди. Узбекистон чемпионатида тажриба гурудининг спортчилари 6 та тур буйича 6 та шахсий рекорд урнатдилар; Осиё чемпионатида тажриба гурудининг спортчилари 7 та тур буйича 3 та шахсий рекорд урнатиб, 7 та медални кулга киритдилар, улардан 3 таси олтин, 2 та кумуш ва 2 та бронза медаллардан ташкил топди. Тажри-бадан сунг Узбекистон чемпионатидаги спортчилар натижаларининг уртача яхшиланиши: ядро итки-тишда (н= 5) - 0,78 м (ъ <0.05); диск улоктиришда (н= 2) - 2,07 м (ъ <0.05); найза улоктиришда (н= 5) - 1,06 м (ъ <0.05).

Тажриба охирида махсус жисмоний тайёргарлик даражасини тавсифловчи педагогик тестлар натижа-ларида яхшиланиш кузатилди.

Хулоса. ТХД шикастланиши булган юкори мала-кали спортчиларни машгулот юкламаларини назорат килиш тизимини урганишда жисмоний тайёргарлик-нинг 4 та жидатини - жисмоний, техник, функционал, психологик жидатларни бадолаш воситаларидан фойдаланиш зарурлигини аниклашга имкон берди.

ТХ.А шикастланиши булган юкори малакали спортчиларнинг машгулот юкламаларини режа-

УУК (УДК, UDC): 796.015:21

U,*

Муаллиф билан ботланиш учун:

daurenov.uzdjtsu.@maH.ru

лаштириш учун махсус жисмоний фазилатларни ривожланишини дар томонлама бадолай оладиган ва ногиронлик билан боглик спортчиларнинг функционал хусусиятларини дисобга оладиган, ишончли, тенглаштирилган тестлардан фойдаланиш тавсия этилади.

ТХ.А шикастланиши булган спортчилар учун спортнинг дар бир интизомида ракобатбардош жисмоний машклар билан юкори даражада боглик булган тестлар туплами шакллантирилган, улардан фойдаланиш нисбатан хавфсиз, укув жараёнида фойдаланиш мумкин, махсус жисмоний фазилатларни ривожланишини дар томонлама бадолайдиган, шу билан биз амалга оширган нозологик хусусиятларни дисобга олиш ва машгулотларини режалаштириш оркали амалга оширилди.

Адабиётлар:

1. И.И. Ахметов. Мушак толалари тури билан ген полиморфизмлари ассоциацияси / И.И. Ахметов., И.В. Астратенкова., А.М. Друзх,евская.,

A.И. Комкова., Э.В. Любаева., П.П. Таракин., Б.С. Шенкман., В.А. Рогозкин // Россия физиологик журнали И.М. Сеченов. - 2006. - Т.92, № 7. - С.883-888.

2. И.И. Ахметов., ППАРГ ген полиморфизми уюшмаси. Тезлик-^увват фазилатлари ривожланишига мойиллик / И.И.Ахметов. Кучли жисмоний куч шароитида ишлаш: ма^олалар туплами. - Вол. 3. - М., 2007. - П.22-28.

3. А.А. Барев. Паралимпия ва Деафлймпик спорт турлари буйича ноги-рон спортчиларни тайёрлаш тизими / А.А. Барев., А.И. Чернй; П.Ф.Лесгафт номидаги Миллий давлат жисмоний тарбия, спорт ва соFли^ни са^лаш университети, Санкт-Петербург.: [б.и.], 2015. - 183 п.

4. Башкин В.М. Спортчи танасининг функционал хрлатига асосланган у^ув жараёнини бахрлаш ва тузатишга тизимли ёндашув: монография /

B.М. Башкин. - СПб: СПб СУАИ, 2009-108 б.

5. Миржамолов М.Х., Жисмоний имконияти чекланга укувчиларнинг спорт машFулотларига мослашиши. У^ув услубий мажмуа, Тошкент 2014.

Доцент в.б Э.Ю. ДАУРЕНОВ1

:Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шадри, Узбекистон

Талаба

НД. МАХМУДОВА2

2Карши давлат университети Карши шадри, Узбекистон

согаом турмуш тарзини ташкил этишда жисмоний тарбия асослари

Аннотация

Annotation

см о см

го га t

0 Q. W

1

В статье четко разъясняются основные причины ожирения и его последствия, которые сегодня являются одной из самых актуальных проблем. Авторы подробно рассказали, на что следует обратить внимание, чтобы похудеть и постепенно наладить здоровый образ жизни.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ключевые слова: лишний вес, ожирение, гиноид, андроид, упражнения, здоровый образ жизни.

Маколада хозирги кунда долзарб масалалардан бири булиб колаётган камхаракатлилик оки-батида юзага келаётган ортикча вазн туплашнинг асосий сабаблари хамда унинг окибатлари аник ёритиб берилган. Муаллиф ортикча вазндан халос булишда нималарга ахамият бериш кераклиги ва боскичма-боскич соглом турмуш тарзини ташкил этиш хакида атрофлича маълумот бериб утган.

Калит сузлар: ортицча вазн, семизлик, гиноид, андроид, жисмоний машклар, соглом турмуш тарзи.

The article clearly explains the main causes of obesity and its consequences, which are one of the most pressing problems today. The author told in detail what you should pay attention to in order to lose weight and gradually establish a healthy lifestyle.

Key words: overweight, obesity, gynoid, android, exercise, healthy lifestyle.

Долзарблиги. Соглом турмуш тарзи фаол ра-вишда таргиб килинаётганига карамай, бутун сай-ёра тез суръатлар билан "семирмокда". Барчамиз биламизки, спорт билан шугулланиш саломатликни яхшилайди, фаровонликни яхшилайди ва танамизни

баркамол килади. Аммо дамма учун эмас, спорт тана фаровонлиги учун мунтазам равишда машгулотларга бориш учун етарли туртки. Аслида, спорт купрок нарсани беради. У бизнинг даётимизни яхши томонга узгартира олади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.