Научная статья на тему 'ЁШЛАРНИ ОИЛАГА ТАЙЁРЛАШДА ОИЛАДА ЭР ВА ХОТИННИНГ АЙРИМ МАЖБУРИЯТ ВА БУРЧЛАРИНИ ҚОНУНИЙ ЖИҲАТДАН ТУШУНТИРИШ'

ЁШЛАРНИ ОИЛАГА ТАЙЁРЛАШДА ОИЛАДА ЭР ВА ХОТИННИНГ АЙРИМ МАЖБУРИЯТ ВА БУРЧЛАРИНИ ҚОНУНИЙ ЖИҲАТДАН ТУШУНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

189
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ѐшлар / оилавий муносабатлар / ота-она / оила-никоҳ / оила / Эр ва хотин муносабатлари / хотин-қизлар / оилага тайѐрлаш / тарбия / Youth / Family Relations / parents / family-marriage / family / husband and wife relations / women's / preparation for the family / upbringing.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Шокиржон Олимович Арипов

Ушбу мақолада ѐшларни оилага доир тасавурларини шакллантиришда эр ва хотинларнинг айрим қонун олдидаги бурч ва маъсулиятлари назарда тутилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАРНИ ОИЛАГА ТАЙЁРЛАШДА ОИЛАДА ЭР ВА ХОТИННИНГ АЙРИМ МАЖБУРИЯТ ВА БУРЧЛАРИНИ ҚОНУНИЙ ЖИҲАТДАН ТУШУНТИРИШ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-68-75

ЁШЛАРНИ ОИЛАГА ТАЙЁРЛАШДА ОИЛАДА ЭР ВА ХОТИННИНГ АЙРИМ МАЖБУРИЯТ ВА БУРЧЛАРИНИ ЦОНУНИЙ ЖИ^АТДАН

ТУШУНТИРИШ

Шокиржон Олимович Арипов

Фаргона давлат университети педагогика кафедраси у;итувчиси

Ушбу ма;олада ёшларни оилага доир тасавурларини шакллантиришда эр ва хотинларнинг айрим ;онун олдидаги бурч ва маъсулиятлари назарда тутилган.

Калит сузлар: ёшлар, оилавий муносабатлар, ота-она, оила-никох, оила, Эр ва хотин муносабатлари, хотин-;излар, оилага тайёрлаш, тарбия.

ABSTRACT

This article provides for the duties and responsibilities of some spouses before the law in the formation of family ties of young people.

Keywords: Youth, Family Relations, parents, family-marriage, family, husband and wife relations, women's, preparation for the family, upbringing.

КИРИШ

"Юртимизда яшаётган хар ;айси инсон миллати, тили ва динидан ;атъи назар, эркин, тинч ва бадавлат умр кечириши, бугун хаётдан рози булиб яшаши - бизнинг бош ма;садимиздир", - деган эди Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев[2].

Х,ар ;айси миллатнинг узига хос маънавиятини шакллантириш ва юксалтиришда, хеч шубхасиз, оиланинг урни ва таъсири бе;иёсдир. Чунки инсоннинг энг соф ва покиза туйгулари, илк хаётий тушунча ва тасаввурлари биринчи галда оила багрида шаклланади. Боланинг характерини, табиати ва дунё;арашини белгилайдиган маънавий мезон ва ;арашлар-яхшилик ва эзгулик, олижаноблик ва мехр-о;ибат, ор-номус ва андиша каби му;аддас тушунчаларнинг пойдевори оила шароитида ;арор топиши табиийдир. Шунинг учун хам айнан оила мухитида пайдо буладиган ота-онага хурмат, уларнинг олдидаги умрбод ;арздорлик бурчини чу;ур

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-68-75

англаш хар кайси инсонга хос булган одамийлик фазилатлари ва оилавий муносабатларнинг негизини оиланинг маънавий оламини ташкил этади.

Хаёт гузаллиги инсон жисми ва рухида барк уради. Бу инсон жисмида булган карашларнинг таъсир кучи билан боглик. Икки ёш турмуш кургач, ундан фарзанд тугиладики, ота-оналик мехр-мухаббати камол топа бошлайди. Буни узига хос калб кучи талаб килади. Шу сабабли у химоя этилади, унга мехрибонлик килинади ва натижада навбатдаги иштиёк фарзанд устириш, тарбиялаш каби мухим хаётий ишлар амалга оширилади.

Уз-узидан равшанки, юкорида зикр этилганидек, бола тарбиясида соглом насл масаласи хам мухим роль уйнашини инкор этиб булмайди. Ёш авлодни тарбиялашга интилиш жамият тараккиёти учун хам хизмат килади. Чунки инсон энди жамият билан мулокотда булади ва ундан уз мехнати асосида бойлик ортириб, болалари турмуши учун шароит яратишга интилади. Инсондаги бу иштиёклар ва интилишлар бир маънода авлодлар бардавомлигини таъминласа, умумий маънода жамият тараккиётига хисса кушади. Акли расо хар кайси инсон яхши англайдики, бу ёруг дунёда хаёт бор экан, оила бор. Оила бор экан, фарзанд деб аталмиш бебахо неъмат бор. Фарзанд бор экан, одамзот хамиша эзгу орзу ва интилишлар билан яшайди. Шу боис мамлакатимиз Хукумати ва бевосита Президентимиз рахнамоликлари остида мустакиллик даврида оила институтини жамиятнинг бошка мухим ижтимоий тузилмалари, юртимиздаги маънавий узгаришлар билан уйгун тарзда ривожлантириш, унинг нуфузини ошириш масаласига давлат сиёсатининг энг мухим ва устувор йуналиши сифатида доимий эьтибор бериб келинмокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Президентининг "Хотин-кизларни куллабкувватлаш ва оила институтини мустахкамлаш сохасидаги фаолиятни тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" 2018 йил 2 февралдаги ПФ-5325-сон Фармони хамда Фармон билан тасдикланган "Хотин-кизларни куллаб-кувватлаш ва оила институтини мустахкамлаш буйича комплекс чора тадбирлар дастури хам хотин-кизларимиз ва оилага булган катта эътиборни яккол бир мисолидир. Мазкур Фармонда ".... ёшларни оилавий хаётга тайёрлаш, замонавий намунали оилани

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-68-75

шакллантириш, унинг маънавий-ахлокий негизлари ва анъанавий оилавий кадриятларини мустахкамлаш буйича максадли ишлар олиб борилмаяпти, эрта никохларнинг, оилалардаги низоли холатлар ва ажрашишларнинг олдини олиш буйича чораларнинг самарадорлиги паст даражада колаётганлиги" курсатиб утилган эди[1].

А. Шожалилов тадкикотларида хам оила ва оила-никох муносабатлари урганилган. Баъзи бир ёшлар оила куриб ота-оналик функциясини етарли даражада бажара олмасликлари, бу холат эса ёш оилаларда бир катор кийинчиликлар ва муаммоларга сабаб булаётганлиги курсатиб утилган. Шунга биноан,тадкикотда ёшларни оилавий турмушга тайёрлаш ишларини кучайтириш, уларнинг шу сохага оид вазифа ва бурчларини бажариши мураккаб хамда куп киррали жараён эканлиги таъкидланиб, оила курган ёшлар турмуш тарзини кузатиб бориш асосида ундаги ихтилофларнинг олдини олиш ва бартараф этиш учун психопрофлактик чора-тадбирларни кенг куллаш зарурлиги таъкидланган.

Афсус билан айтиш керакки, бугунги айрим ёшлар оила куришга тайёрланмасдан, шошма-шошарлик, орзу-хавас билан юзаки муносабатда турмуш куриши окибатида оилавий низолар келиб чикмокда. Оилавий ажримлар юз бермокда.

Мутахассис олимлар оилавий ажралишларнинг куйидаги сабабларини аниклаганлар: 1. Эр ва хотиндан бири спиртли ичимлик ичиши. 2. Эр ва хотиндан бирининг бевафолиги. 3. Енгилтаклик билан никохдан утганлиги. 4. Хотиннинг уй-рузгор тута билмаслиги. 5. Ота-оналарнинг куп аралашиши туфайли жанжал келиб чикиши окибатида. 6. Фарзандсизлик сабабли. 7. Мунтазам иктисодий етишмовчиликлар туфайли.

Бундан ташкари оила куришдан олдин ёшлар оилага доир конунлар билан танишишлари ва оиланинг бурч ва масулиятини чукуррок англаб олишлари хам максадга мувофик булар эди.

Никох ва оила тугрисидаги меъёрий хужжатларда никохланишга монелик киладиган куйидаги холатлар курсатилган: 1. Эр ва хотиндан бирининг бошка никохда булса. 2. Улар якин кариндош булса. 3. Ёшлари етмаса. 4. Рухий касал булса. Шунинг учун хам бугун оилавий ажралишларнинг олдини олиш учун тиббий курикдан утиш мажбурий килиб куйилган, эр-хотин уртасида шартнома имзоланмокда.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-68-75

Оилавий низолар ва муаммолар келиб чикмаслиги учун конунларда эр ва хотиннинг шахсий хукуклари белгилаб куйилган: 1. Никохланиш пайтида фамилия танлаш хукуки. 2. Эр ва хотиннинг машгулот, касб ва турар жой танлаш хукуки.

Инсон оила курар экан, факат биологик мавжудот шаклида эмас, балки ижтимоий мавжудот сифатида насли, авлодининг умрбокийлигини таъминлаш учун уйланади. Шунинг учун хар бир оиланинг функциялари мавжуд: 1. Ахолини тулдириб бориш. Фарзанд куриш. 2. Моддий хужалик функцияси. 3. Ёш авлодни тарбиялаш, яъни фарзандига одоб-ахлок ургатиш, билим бериш.

Афсуски, бугунги кунда ёшлардаги оила куришга юзаки, локайдлик билан караш унга факат биологик ходиса деб муносабатда булиниши ажралишлар сонининг купайишига сабаб булмокда. Бунинг олдини олиш учун эса махаллаларда, жойларда, олий укув юртларида "Оилага тайёрлаш марказлари" фаолиятини йулга куйиш зарур. Оила кураётган киз -йигитни энг камида бир ой укитишни ташкил килиш мумкин. Шундагина оилавий низоларни, ажримларни олдини олишга, етим болаларнинг камайишига хисса кушилган булинади. Биз устозлар ёшларга таълим-тарбия бериш билан бир каторда, ёшларни айникса битирувчи курсдаги талабаларга келажак авлод учун миллий кадриятларимиз учоги булмиш миллий, муслимий оиланинг утмиш тарзини, маънавият тили каби бебахо, асрий неъматларини кадрлаш, асраш лозимлигини англатиш зарурлигини миллий бурчимиз деб билмогимиз керак.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Ёшларга оилада эр ва хотиннинг айрим мажбурият ва бурчларини, оиладаги улар катьий эътибор беришлари лозим булган конуниятларни, хаётий фаолиятдан келиб чикиб ургатиб боришимиз, бугунги кун, хусусан укувчилик ва талабалик даврларининг кадрига етишни, малакали билим ва хунарга эга булиш кераклиги, бугун машаккат билан олган билимлари келгусида шахсан узи учун колаверса оилавий фаолиятларида ас котишлигини кайта-кайта уктиришимиз лозим. Бугунги кунда миллатимизга ёд булган мамлакатимизда учраб турган, ёшлар тарбиясидаги айрим муаммолар ва уларнинг сабабларига тухталиб утсак, таълим, миллат

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-68-75

тарбияси хамма вакт хам энг долзарб масала булиб, бу масалага хамиша ёши катталар, нуронийлар масъул ва жавобгар хисобланганлар.

Бизга маълумки туй булиб, никох укилиши билан келин-куёв бир оилада яшашни бошлайдилар. Икки кишидан ташкил топган янги кичик бир жамият юзага келади. Бу жамиятдаги кишиларнинг алокалари энг мукаддас инсоний алока эканини аввал хам айтиб утган эдик. Инсон кай холатда яшамасин, узгалар билан муомала килиши, алокада булиши турган гап. Хуш, катта инсоний жамиятнинг хужайраси хисобланган, бу оиладаги эру хотиннинг узаро муносабатлари кандок булмоги керак? Икковларининг оилавий хукуклари кандок? Бир-бирларига муносабатлари кай тарзда булиши керак? Шуларни хисобга олган холда Ислом шариатида ушбу ва шунга ухшаш саволларнинг барчасига жавоб берилган. Агар эр билан хотиннинг орасида дустлик мухаббат булмаса, бирининг килгани иккинчисига ёкмаса, бири топган нарсани иккинчиси бебарака килса, булар дунёда рохат, тинчлик курмай умрларини зое кетказадилар. Шариат ва одатда эр-хотиннинг хукук ва мажбуриятлари атрофлича ишлаб чикилган. Эрнинг оиладаги хукуклари куйидагилардан иборат. Эр оила бошлиги хисобланган, бинобарин, оила таъминоти учун зарур булган моддий неъматларни ишлаб топиши лозим булган. Хотин эса оилада асосан уй-рузгор ишлари ва болалар тарбияси билан шугулланган. Шунинг учун оиланинг бошка аъзолари-хотиндан бошлаб, болаларгача оила бошлигига буйсиниб, уз мажбуриятларини бажариб келганлар. Шунда рузгорда барака булиб, тинч-тотув яшаганлар.

Аллох таоло: "Эркаклар Аллох баъзиларини баъзиларидан фазлли килгани ва уз молларидан инфок килганлари учун аёлларга каввом(бошлик)дирлар", деган. Ушбу ояти карима хукми ила Исломда эркак киши оила бошлиги этиб тайинланган. Бу бошликлик масъулиятдан иборатдир. Бошлик деганда оилада узи хохлаган нарсани килиб, хаммани уз хохишига буйсундириш эмас, балки оиланинг масъулиятини шариат курсатган амрлар буйича олиб боришни зиммасига олиш тушунилади.

Исломда аёллар хукуклари оилада эркак бошлик килиб белгиланган булса хам, оилада аёл кишига тамоман бошка вазифалар юклатилиши кузда тутилгани учун у оналик, бола тарбияси ва уй-рузгор ишларига жавобгарлик масъулиятини уз зиммасига олиши кузда тутилган. Хатто кизларни оилада

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-68-75

эъзозланиши кераклиги хакида куйидаги хадисни куришимиз мумкин: пайгамбар (с.а.в.) шундай деганлар: «Фарзандларингиз уртасида бирор нарсани таксимлаётган булсангиз адолат билан таксимланглар, агар улардан бирортасини устун куйиш мумкинбулганда кизларни устун куйган булардим»[3].

Х,ар бир оила кураётган фукаро Оила кодексида курсатилган оиланинг принципларига тула амал килиши шарт: 1. Якка никохлик принципи-хар бир фукаро бир никохда булиши шарт. 2. Никохнинг ихтиёрийлиги-узаро розилиги принципи. 3. Ажралишнинг эркинлиги принципи. 4. Оилада эр ва хотиннинг тенг хукуклилиги принципи. 5. Болаларини баркамол, комил инсон килиб тарбиялаш принципи. 6. Оила аъзоларининг бир-бирига узаро ёрдами, моддий ва маънавий томондан таъминлаш принципи. 7. Оиланинг давлат томонидан химояга олиниши, оналикнинг рагбатлантирилиши, никох ва оиланинг асосий принципидан хисобланади. Афсус билан айтиш керакки, бугунги айрим ёшлар оила куришга тайёрланмасдан, шошма-шошарлик, орзу-хавас билан юзаки муносабатда турмуш куриши окибатида оилавий низолар келиб чикмокда.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, ёш оилалардаги низоларнинг ва ажримларнинг олдини олиш учун юкорида тилга олинган вазифалар амалга оширилса бу салбий холатлар нисбатан камайиши мумкин. Афсуски, бугунги кунда ёшлардаги оила куришга юзаки, локайдлик билан караш унга факат биологик ходиса деб муносабатда булиниши ажралишлар сонининг купайишига сабаб булмокда. Бунинг олдини олиш учун эса махаллаларда, жойларда, олий укув юртларида "Оилага тайёрлаш марказлари" фаолиятини йулга куйиш зарур. Оила кураётган киз-йигитни энг камида бир ой укитишни ташкил килиш мумкин. Шундагина оилавий низоларни, ажримларни олдини олишга, етим болаларнинг камайишига хисса кушилган булинади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Хотин-кизларни куллаб-кувватлаш ва оила институтини мустахкамлаш сохасидаги фаолиятни

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-68-75

тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" 2018 йил 2 февралдаги ПФ-5325-сон Фармони.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 27 июнда "Узбекистон Республикасида оила институтини мустахкамлаш концепция -сини тасдиклаш тугрисида"ги ПК,-3808-сон карори.

3. Имом Бухорий. «ал-Адаб ал-муфрад». 1. 1970йил. Тошкент. "Фан".39-бет.

4. Оила энциклопедияси. Тузувчи. Ф.Акрамова ва бошкалар. -Т., 2019.

5. К,аххорова М. Оила маънавияти ва уни ривожлантиришнинг маърифий жихатлари. - Т., Маънавият, 2019.

6. Узбекистонда миллатлараро тотувлик, миллий, диний ва сиёсий багрикенгликни янада ривожлантиришнинг ижтимоий, фалсафий масалалари http://tsue.uz/

7. Aripov, S. O. (2020). SOCIO-PSYCHOLOGICAL ROLE AND SIGNIFICANCE OF THE FAMILY IN PREPARING CHILDREN.

In Психологическое здоровье населения как важный фактор обеспечения процветания общества (pp. 311-313).

8. Karimova, M. O., & Saidullaeva, A. R. (2020). PEDAGOGICAL BASIS OF THE USE OF UNIVERSAL AND NATIONAL VALUES IN THE SPIRITUAL AND MORAL EDUCATION OF CHILDREN IN THE FAMILY. PalArch's Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, 17(7), 8547-8555.

9. Khaitboevich, B. B. (2020). Some features of protection of students from the threat of harmful information in the educational process. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, <5(10), 69-72.

10. Makhmutovna, T. K., & Ibragimovna, T. I. (2020). Specific features of the pedagogical process focused on increasing the social activity of youth. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 9(6), 165-171.

11. Muhammadjonovna, U. N., Makhmutovna, T. H., & Kurbonovich, M. U. (2020). IPROVING THE MECHANISM OF INCREASING THE SOCIAL ACTIVITY OF YOUNG PEOPLE IN THE DEVELOPMENT OF A DEMOCRATIC AND LEGAL SOCIETY. JCR, 7(12), 3133-3139.

12. Siddikov, B. S. "THE IMPORTANCE OF SPORTS AND RECREATION ACTIVITIES FOR A HARMONIOUSLY DEVELOPED GENERATION." Психологическое здоровье населения как важный фактор обеспечения процветания общества. 2020.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-68-75

13. Джалалов, Б. Б. (2016). Место и роль воздействия воспитания в повышении общественной активности учащихся. Ученый XXI века, (5-1), 3841.

14. Джалалов, Б. Б., Хатамов, Х. А., & Насайдинова, Ф. У. (2016). Преимущества коллективного обучения. Ученый XXI века, 40.

15. Ибрагимова, Ш. О. (2019). РОЛЬ СЕМЬИ В ФОРМИРОВАНИИ ЦЕННОСТНЫХ ПРЕДСТАВЛЕНИЙ У МОЛОДЕЖИ О БРАКЕ И СЕМЬЕ.

In EUROPEAN RESEARCH: INNOVATION IN SCIENCE, EDUCATION AND TECHNOLOGY (pp. 84-86).

16. Максудов, У. К. (2019). Развитие навыков социальной активности у учащихся начальных классов посредством фольклора-социально-педагогическая необходимость. Проблемы педагогики, (6 (45)).

17. Сиддиков, Б. С. (2019). Физическое воспитание как фактор развития личности. International scientific review, (LXIV).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.