Научная статья на тему 'КАМБАҒАЛЛИКНИ ҚИСҚАРТИРИШДА АҲОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ МАСАЛАЛАРИ'

КАМБАҒАЛЛИКНИ ҚИСҚАРТИРИШДА АҲОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

1083
135
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
камбағаллик / кичик бизнес / тадбиркорлик / оилав ий бизнес / даромад манбаи / бандлик / ишсизлик / сўровнома / респондент.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Кахрамон Пазилдинович Узаков

Мазкур мақолада камбағал оилаларнинг доимий даромад манбаини яратиш ва кичик бизнесни ривожлантиришнинг илмий асослари, бу борада амалга оширилаѐтган ислоҳотлар ва жамоатчилик фикри таҳлили Ўзбекистонда мисолида ѐритилган. This article discusses the scientific basis for creating a sustainable source of income and small business development for low -income families, the ongoing reforms in this area, and the analysis of public opinion in Uzbekistan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КАМБАҒАЛЛИКНИ ҚИСҚАРТИРИШДА АҲОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ МАСАЛАЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

КАМБАГАЛЛИКНИ ЦИСЦАРТИРИШДА д^ОЛИ БАНДЛИГИНИ

ТАЪМИНЛАШ МАСАЛАЛАРИ

Кахрамон Пазилдинович Узаков

Узбекистан Республикаси Президенти хузуридаги Далат бошкаруви

академияси укитувчиси qahramon 86@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада камбаFал оилаларнинг доимий даромад манбаини яратиш ва кичик бизнесни ривожлантиришнинг илмий асослари, бу борада амалга оширилаётган ислохотлар ва жамоатчилик фикри тахлили Узбекистонда мисолида ёритилган.

This article discusses the scientific basis for creating a sustainable source of income and small business development for low-income families, the ongoing reforms in this area, and the analysis of public opinion in Uzbekistan.

Калит сузлар: камбаFаллик, кичик бизнес, тадбиркорлик, оилавий бизнес, даромад манбаи, бандлик, ишсизлик, суровнома, респондент.

КИРИШ

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Иктисодий ва Ижтимоий Кенгашининг таърифига кура камбаFаллик деганда одамлар, уй хужаликлар ва жамоаларнинг химояланмаганлиги, ночорлиги хамда зарурий ижтимоий хизматлардан фойдаланиш имкониятининг чекланганлиги тушунилади.

2020 йилнинг 24 январ санасида Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Узбекистон Республикаси Олий Мажлисга йуллаган мурожаатномасида хам ижтимоий химояга мухтож ахолини куллаб кувватлаш давлатимизнинг асосий максадларидан эканлигини алохида таъкидлаб утди. Эътиборлиси давлат рахбари ушбу мурожаатномада камбаFалликни кискартириш масаласига тухталиб утди. "КамбаFалликни камайтириш - бу ахолида тадбиркорлик рухини уЙFOтиш, инсоннинг ички куч-куввати ва салохиятини тули^ руёбга чи^ариш, янги иш уринлари яратиш буйича комплекс иктисодий ва ижтимоий сиёсатни амалга ошириш, демакдир."

Шу максадда президент Шавкат Мирзиёев Жахон банки, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Тараккиёт дастури ва бошка халкаро ташкилотлар

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

билан бирга КамбаFалликни камайтириш дастурини ишлаб чикишни таклиф этди. Бу борада халкаро меъёрлар асосида чукур урганишлар утказиб, камбаFаллик тушунчаси, уни аниклаш мезонлари ва бахолаш усулларини камраб олган янги методологияни яратиш лозим эканлигини таъкидлади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Ахоли турмуш фаровонлигининг мухим омили хисобланган тадбиркорлик, оилавий бизнес ва хунармандчилик, касаначиликни ривожлантириш хамда ахоли турмуш даражасини ошириш борасидаги фаолиятни янада самарали ташкил этиш бугунги куннинг долзарб масаласи хисобланади.

Шу сабабдан хам Бирлашган Миллатлар Ташкилоти 2015 йилда 2030 йилга кадар амалга оширишга мулжалланган "Баркарор ривожланиш максадлари" дастуридаги 17 та глобал максаднинг биринчиси этиб "Барча жойларда ахолининг кам таъминланганлик даражасини пасайтириш" максадини белгилади. Шунингдек мазкур хужжатда 8-максад сифатида "Самарали бандликни ошириш хамда эркаклар ва хотин-кизларни муносиб иш билан таъминлаш асосида баркарор ва умум камровли иктисодий усишга кумаклашиш" максади белгиланди.[8]

Умуман олганда камбаFаллик ва унинг сабабларини урганиш утган асрдан жадаллашган. Аммо унга кадар хам мазкур масала татбик этилган.

КамбаFалликнинг сабаблари ва жамиятдаги урнини урганиш XVIII асрдан XX асрнинг биринчи ярмигача булган давр ажратилган, классик иктисодчи олимлар А.Смит, Д.Рикардо, Т. Малтус, Г.Спенсер, Ж.Прудон, Э.Реклус ва б., шунингдек, замонавий иктисодчи олимлар Rowntri, F.Q. Xayek , P. Taunsend ва бошкалар томонидан урганилган. Классик иктисодчи олим А.Смитнинг асарларида камбаFаллик ва ижтимоий стандартлар уртасидаги боFликлик нисбий мохияти очиб берилган. XIX асрда камбаFаллик чегарасини оила бюджети асосида хисоблаш оркали мутлок камбаFаллик мезонини киритиш, камбаFалликни аниклаш мезонларини даромад даражаси билан боFлаш хамда шахснинг инг мехнат кобилияти ва соFлиFининг муайян даражасини саклаб колиш билан боFлик эхтиёжларини кондиришни таклиф килган.[9]

Ушбу масалага Узбекистонда илк бор давлат рахбари томонидан жиддий эътибор каратилганлиги хамда камбаFалликка оид оид маълумотлар хам

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

биринчи марта очикланганлиги купчилик мутахассислар томонидан эътироф этилди.

Шундай экан дастлаб «камбаFаллик» тушунчасига тухталиб утиш максадга мувофик.

Узбек тилининг изохли луFатида «камбаFал» сузи кам, етишмайдиган, хаётий тирикчиликка зарур нарсаларнинг етишмаслик холати, йукчилик ёки мухтожликда яшамок маънолари кайд этилган.[1] Умуман олганда узбек тили бой тил эканлигини эътироф этиб, камбаFаллик сузи, бир канча сузлар билан хам ифодаланиши мумкин. Масалан кашшок, факир, Fариб, ночор, мухтож, бечора, кам таъминланган, ижтимоий химояга мухтож каби сузлар билан хам ифодаланади. Юкоридаги сузлар бир биридан фаркланиб, хар бирини узининг куллаш уринлари бор албатта.

«КамбаFаллик» тушунчасига ягона таъриф мавжуд эмас. Баъзилар камбаFаллик деганда инсоннинг бирламчи эхтиёжларини (озик-овкат, кийим-кечак, уй-жой, таълим ва соFликни-саклаш) кондиришга имкониятнинг мавжуд эмаслигини тушунса, бошкалар - танлов эркинлигининг етарлича эмаслиги ёки кунига 1,90 доллардан кам микдорга кун кечиришни, учинчи томон эса -инсоннинг жамият ижтимоий-иктисодий хаётидаги иштирокига путур етказувчи ижтимоий, таълим ва соFликни-саклаш сохасидаги тусикларнинг доимий доирасини тушунишади. Умумий караганда, камбаFалликни бахолаш бир нечта аник белгиланган куникма ва усулларни талаб килади.

Жахон банки томонидан камбаFаллик тушунчасига куйидагича таъриф келтирилган: "камбаFаллик" - бу шахс ёки ижтимоий гурухнинг иктисодий ахволига хос хусусият булиб, улар хаёт, мехнат кобилиятини саклаб колиш ва узидан авлод колдириш учун зарур буладиган минимал эхтиёжларнинг маълум микдорини кондира олмайди.[2]

Жахон банки мутлак камбаFаллик чегарасини кунига 1,25 доллардан кам килиб белгилаган (ставка харид килиш кобилияти паритети (PPP) хисобланади).[12] 2015 йилдан Жахон банкининг камбаFаллик даражаси кунига 1,9 АКШ долларига кутарилди.[10]

Умуман олганда "камбаFаллик" нисбий, ноаник ва куп маъноли тушунча булиб, маълум бир жамиятдаги умумий турмуш даражасига боFлик булади.[11] К,ашшокликнинг икки томони бор: иктисодий (шахсни зарур озука ва воситалар билан таъминланганлик даражаси билан боFлик) ва ижтимоий (шахсни хаёт тарзи ва ахлок меъёрлари, маданияти билан боFлик).

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

Дунё мамлакатларида кашшоклик турлича куринади:

1. Жахоннинг энг ривожланган давлатлардан бири Хитойда кашшоклик мамлакат ахолисининг 65% ини ташкил етади;

2. АК,Шда эса жами тахминан 16% ахоли камбаFал хисобланади. Америкада мкамбаFал ишчи одам" деган тушунча бор. "К,ашшоклик хар доим ишсизлик билан боFлик.

3. Япония иктисодий кудрати жихатидан дунёдаги учинчи йирик давлати хисобланади. Лекин хар йили мамлакатда кашшоклик даражаси усиб бормокда. Бунинг асосий сабаби - ишсизлик. Х,ар олтинчи Япон камбаFал хисобланади.[6]

Жахон тажрибасида кенг кулланиладиган камбаFал оилаларнинг доимий даромад манбаини яратиш, инсон капитали сифатини ошириш хамда туFридан -туFри куллаб-кувватлаш каби куйидаги 3 воситадан фойдаланилмокда:

Биринчи восита: камбаFал ахолининг доимий даромад манбаини яратиш;

Иккинчи восита: инсон капитали сифатини ошириш;

Учинчи восита: камбаFал оилаларга туFридан-туFри моддий ва номоддий ёрдам курсатиш.

Аммо ушбу 3 воситанинг узига хос жихатлари, ижобий ва салбий томонлари мавжуд.

"КамбаFал ахолининг доимий даромад манбаини яратиш" воситаси колган икки воситага нисбатан бир мунча оптимал ечим. Сабаби бу восита давлат бюджетига катта юк булмайди. К,олаверса бу восита уз натижасини киска вактда беради ва ахолини иктисодий фаоллигини ошишига хамда улардаги бокимандалик кайфиятини пасайишига сабаб булади.

Аммо камбаFал ахолининг доимий даромад манбаини яратиш воситасида хам айрим нокулай жихатлари мавжуд. Масалан, мазкур йуналишни тез суратларда ривожланиши учун солик имтиёзлари бериш зарур, бу бюджетга тушумни кескин камайиши олиб келиши мумкин. Шунингдек, сохани ривожлантириш учун аввало ахолини тадбиркорлик борасидаги куникмалари ва иктисодий фаолликларни ошириш уларнинг уларнинг узок йиллар давомида шаклланган маданият билан боFлик ва бу катта тусик булиши мумкин. Бундан ташкари таклиф этилаётган хизматлар ва товарлар учун бозор, яъни талаб зарур, бунинг учун эса истеъмолчиларда тулов куввати шаклланиши керак. Бу эса бир мунча вакт талаб этувчи жараёнлар демакдир.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

Инсон капитали сифатини ошириш воситаси узок йиллар давомида катта самара беришини тарих куп бор исботлаган. Айникса буни хозирги дунё манзарасидан хам куриш мумкин. Ривожланган давлатларнинг деярли барчаси бу натижага инсон капитали сифатини ошириш оркали эришган.

Боиси бугунги кунда дунёдаги етакчи давлатлар билим бериш, куникмаларни шакллантириш ва улардан фойдаланишни бошкаларга караганда яхширок узлаштирган. Бу эса самарали ишловчи инсон капиталини вужудга келтириб, ривожланмаган давлатлар каби мехнат ресурсини эмас балки мехнат махсулини экспорт килишга эришишмокда.[3]

Лекин бу воситанинг хам маълум салбий томонлари мавжуд. Масалан бу восита бир неча йиллардан сунг уз натижасини бера бошлайди ва шу йиллар давомида инсон капитали сифатини ошириш учун жуда катта маблаF талаб этилади. Бу даврда эса жорий даврдаги камбаFаллар эътибордан четда колиши мумкин. Шунингдек хукумат томонидан таълимни ривожлантириш учун канча ислохотлар утказилмасин агар ахоли таълимга булган муносабатини узгартирмаса кутилган натижага эришиш кийин.

КамбаFал ахолига туFридан-туFри моддий ва номоддий ёрдам курсатиш воситаси жорий вазиятни зудлик билан юмшатишга хизмат килиб, ахвол ёмонлашмасликка олиб келади. Бу ахолини "камбаFаллик копкони"га тушиб колишдан асрайди. Шунингдек айнан ушбу восита биринчи ва иккинчи воситани натижа беришига туртки булиши мумкин. Сабаби инсон капиталини ривожлантириш маълум харажатлар билан боFлик, шунингдек камбаFал ахолининг доимий даромад манбаини яратиш воситаси ривожлантириш учун аввало ахолида товар ва хизматлар учун тулов кобилиятини шакллантириш, шу оркали бозор механизмини самарали ишлашини таъминлашга эришиш имконини беради.[5]

Аммо камбаFал ахолига туFридан-туFри моддий ва номоддий ёрдам курсатиш воситаси хам арим хавфлардан холи эмас. Масалан ахолига туFридан -туFри моддий ва номоддий ёрдам курсатиш хукуматдан катта харажатларни талаб этади. уни устига мазкур харажатлар вазиятни факатгина вактинчагина юмшатиши хамда одамларда бокимандалик кайфиятини ривожланиб кетиши хавфи бор.

Юкоридаги воситаларнинг биринчисига яъни камбаFал ахолининг доимий даромад манбаини яратиш воситасидан самарадорлиги статистик маълумотлар ва мавжуд имкониятларни урганиш билан бир каторда хорижий тажриба ва

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

жамоатчилик фикрини тахлил килиш оркали чора-тадбирларни белгилашга боFлик.

Шу пайтгача Узбекистонда камбаFаллик тушунчасига эътибор берилмаган, ракамлар очикланмаган эди. Шу маънода, Президентимизнинг 2020 йил 26 мартдаги "И^тисодиётни ривожлантириш ва камбаFалликни цис^артиришга оид давлат сиёсатини тубдан янгилаш чора-тадбирлари тyFрисида"ги Фармони билан бу борада куплаб вазифалар белгилаб берилди хамда камбаFалликни кискартириш буйича янги йуналишлар шакллантирилди. Хусусан, Иктисодиёт ва саноат вазирлиги Иктисодий тараккиёт ва камбаFалликни кискартириш вазирлиги килиб кайта ташкил этилиши ушбу йуналишдаги ислохотларнинг янги боскичини бошлаб берди.

Узбекистон хукумати юкоридаги воситаларнинг хар учаласига хам эътибор каратиб, айникса ахоли бандлигини таъминлаш, янги иш уринлари яратиш, тадбиркорликни ривожлантириш ва бунинг учун имконият ва имтиёзлар бериш максадида хукукий асосни мустахкамламокда.

НАТИЖАЛАР

Юкоридагилардан келиб чикиб мамлакатда камбаFалликни кискартириш ва ахоли фаровонлигини юксалтириш учун Президент Ш.Мирзиёев таъкидлаганидек энг асосийси, бу ислохотлар натижасида халкимиз учун фаровон ва муносиб турмуш шароитини яратиб беришимиз керак. Одамларимиз етарли даромад топиши учун энг кулай бизнес ва инвестиция мухитини шакллантириб, янги-янги корхоналар ва иш жойларини купайтиришимиз зарур.[7]

Махалладаги оилалар, айникса кам таъминланган ва даромади паст ахоли турмуш даражасини яхшилашга кумаклашиш максадида Худудларни иктисодий ривожлантиришга кумаклашиш Маркази ФарFOна вилоят булимининг "Имконият" лойихасини утказилди. Лойиха доирасида тажриба тарикасида танлаб олинган худудлардаги ахоли уртасида даромад манбалари борасидаги тушунчалари ва уларнинг имкониятларини аниклаш максадида суровнома утказилди. Суровномада жами 323 нафар ахоли вакилларидан иборат респондентлар иштирок этиб, 23 та суровнома бузилган деб топилиб, тахлилда 300 та суровномадан фойдаланилди.

Тадкикот давомида ахолидан оиланинг асосий даромад манбаи, кушимча даромад манбаи ва яна кандай даромад манбаларини топишни

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

режалаштираётгани хамда бунга нималар тускинлик килаётгани тyFрисидаги фикрлари суралди.

Жумладан, респондентлардан оиланинг асосий даромад манбалари нималардан иборат эканлиги суралганда уларнинг аксарияти асосий даромад манбаи иш хаки эканлигини маълум килишган. Яъни, бу умумий респондентлар сонига нисбатан 32 % ни ташкил этган. 15,5 % эса ёшга доир нафака, 13,5 % бошка даромад манбаи эканлигини билдиришган.

Эътиборлиси, респондентларнинг факат 7 % томорка (дехкончилик, чорвачилик, парранда, асаларичилик) ва 4% хунармандчилик вариантларини танлашган. Иштирокчиларнинг хеч бири асосий даромад манбалари сифатида "касаначилик" ёки "акция дивидендлари" каби жавоб вариантларини белгиланмаган. (1-расм)

Бошк,а (ёзинг) Банкга цуйилган омонат даромадлари

Акция дивидентлари 0

Мерос ■ 1

Савдогарлик ■■■

Х,унармандчилак яшт

Касаначилик О Томорца (дехкончилик, чорвачилик,...

Ижтимоий нафак,алар (моддий ёрдам) ■■■

Ёшга доир нафака (пенсия) а^н

Стипедия ^шш

Иш ца^и шшш

13,5

10

10

15,5

32

10

20

30

1-расм. Оилаларнинг асосий даромад манбалар

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Бундан ташкари, ушбу саволга 9 % иштирокчилар оиланинг асосий даромад манбаи "мавсумий иш", 4 % "имконият йук" деб жавоб ёзишган.

Респондентлардан кушимча даромад манбаига эга булиш борасидаги истаклари суралганда уларнинг ярмидан купи, аникроFи 65 фоизи кушимча даромад манбаига эга булиш истагини билдиришган. 17 фоизи эса имконияти йуклиги, 6 фоизи эса асосий ишидан топаётган даромади етарли булганлиги сабабли кушимча даромад топишни истамаслигини билдиришган

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

CypoBHOMaga HmrapoK этган ax,o.raHHHr ^a^aTrHHa 2 % KymHMna gapoMag MaHÖanra эгa экaн^нгннн MatnyM KH^MOKga. (2-pacM)

Chi, асосий пшпнгнз (даромадннгпз)дан ташкарп кушимча даромад манбаигаэга булншнп пстайсизмп?

65% С л апбатта истайман

17% С ч Истамайман. Бунга имкошииш йук

6% ^ J Йук. Асосий шпимдан оладиган даромадим эх^иёжларим учун етарли

2% г л Мен кушимча даромад манбаига эгаман

2-расм. Кушимча даромад манбаига эга булиш истаги

Суровнома иштирокчиларидан кушимча даромад олиш учун дандай имкониятлар бор эканлиги хадида суралганда, уй шароитида савдогарлик (19%), мавсумий дехкончилик (18%) ва хунармандчилик (17%) билан

шуFулланиш имконияти борлигини маълум дилишган. (3-расм)

3-расм. Кушимча даромад учун мавжуд имкониятлар

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

Юкоридагилардан куриниб турибдики, ахолининг аксарияти кушимча даромад манбаига эга булишни истасада, аммо уларнинг ушбу ташаббусларига турлича омиллар тускинлик килмокда.

Куйидаги диаграммада (4-расм) ахолининг кушимча даромад манбаига эга булишида кандай омиллар тускинлик килаётганлиги туFрисидаги фикрлари урганилди. Бунда респондентларнинг катта кисми (26%) бошлаетич маблаFнинг мавжуд эмаслигини сабаб килиб курсатган булса, 14 фоиздани фойдаланиш учун бино (жой), ер майдони ва ускуналар йуклигини, 9 фоизи эса табиий газ, электр энергияси куввати етарли эмаслигини сабаб килиб курсатишган. (4-расм)

Бошка (ёзинг)

Имтиёэ ва имкониятлардан (хукукий меъёрлзрдан)... м

Хом ашё йук ■ Маблавш йук Бозордаталаб йуц О Малакам етарли эмас ■ Табиий газ ва электр энергияси етарли эмас Бино иншооти йук Ускуна йук Техник сув етарли эмас ■ Томорка (ер майдони) унумдор эмас ■ Томорка (ер майдони) кичик

О

9

10

14 14

26

15

20

25

30

4-расм. кушимча даромад топишга тусцинлик цилаётган омиллар

Ушбу тахлил натижасига кура ахолининг кушимча иш билан шуFулланишида тускинлик килаётган омилларнинг аксарияти уларнинг уз имкониятларига билан боFлик эмас.

Бу борада давлат ва нодавлат ташкилотлари фаоллик курсатиб, ахолининг ушбу истакларини руёбга чикариш учун ташаббускор булишлари талаб этилади.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

Лекин, бундан аввал фукароларимиз хам кушимча ишни бошлашлари учун давлат ва жамоат ташкилотлари томонидан кандай ёрдам кераклигини аниклаб олишлари максадга мувофик деб хисоблаймиз.

Шу максадда, суровнома давомида респондентларга "кушимча ишни бошлашингиз учун Сизга давлат ва жамоат ташкилотлари томонидан кандай ёрдам берилиши керак?" деган савол билан мурожаат килинди. (5-расм)

Олинган натижаларга кура, респондентларнинг 41 фоизи имтиёзли кредитларни янада пастрок, аникроFи 5-10 % да берилишини истайди. 21 фоиз респондент эса берилаётган кредитларни накд пул шаклида берилиши кушимча ишни бошлаши учун катта имконият булишини маълум килган.

Шунингдек, 10 фоиз иштирокчилар давлат ва нодавлат ташкилотлар томонидан тадбиркорликка оид янгиликларни етказиш ва яна 10 фоизи тадбиркорликка укитишни маъкул куришган.

5-расм. Ауолининг цушимча иш бажариш билан боглиц давлат ва жамоат ташкилотларидан цуллаб-цувватлаш буйича кутувлари

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

Taxnumap HaTH^anapugaH MatnyM öyraeTraHHgeK, axo^HHHHr aKcapu^ra öyryHru KyHgarH öepn^aeTraH HMKOHH^raap Ba HMTHe3^apgaH öexaöap. Mhcoh ynyH, y3HHH y3H öaHg ^urnm op^anu MexHaT CTa^ura эгa öynum TyFpucuga eTap^Hna MatnyMOTra эгa эмaс^ap. (6-pacM)

6-расм. Ауолининг узини узи банд цилиш орцали меунат стажига эга булиш тугрисида хабардорлиги

Бундан ташкари, тахлил натижаларига кура худудларда утказилган суровномаларда иштирок этган жами респондентларининг 35 фоизи мавсумий иш билан банд эканлиги маълум булган.

МУХОКАМА

Тадкикот натижаларидан куриниб турибдики ахолини олиб борилаётган ислохотлардан бехабар.

Масалан ахолидан кушимча даромад топишга тускинлик килаётган омиллар суралганда (1-расм) уларнинг катта кисми (26%) маблаF йуклиги билдиришган. Шу каби муаммоларни хал этишга каратилган давлат рахбари ва хукуматнинг бир канча хужжатлари тасдикланган.

2020 йил 18 май кунги Узбекистан Республикаси Президентининг 4716 -сон карорида томорка ер эгаларига субсиядиялар ажратилиши белгиланган.

Бундан ташкари ахоли узини узи банд килиш оркали мехнат стажига эга булиш туFрисида хам етарлича маълумотга эга эмас. (6-расм)

Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 26 апрелдаги

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

"Фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари фаолиятини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида" ПК,-3680-сон карорига асосан 2018 йил 1 июлдан дехкон хужалиги ва 4 сотихдан кам булмаган томорка ерида банд булган ёки ушбу участкада корамол ёхуд 50 бошдан кам булмаган парранда парваришлаётган жисмоний шахслар томонидан Узбекистан Республикаси Молия вазирлиги хузуридаги Бюджетдан ташкари пенсия жамFармасига йилига базавий хисоблаш микдорининг бир баробари микдорида суFурта бадали туланган такдирда, суFурта бадали туланган йил мехнат стажига киритилиши белгиланди.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 8 июндаги "Тадбиркорлик фаолияти ва узини узи банд килишни давлат томонидан тартибга солишни соддалаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК,-4742-сон карори билан 68 та узини узи банд киладиган шахслар учун фаолият (ишлар, хизматлар) турлари тасдикланиб, Солик кодексига мувофик узини узи банд килган шахсларнинг мехнат фаолияти натижасида олинган даромадлари жисмоний шахслар жами даромадлари таркибига киритилмаслиги белгилаб куйилган. Аслини олганданда 68 та фаолият (ишлар, хизматлар) турлари бу жуда катта имконият дегани. Бу фаолият (бугунги кунда худудда энг куп таклиф булаётган ишлар, хизматлар турлари хисобланади.

Узбекистон Республикаси Президентининг жорий йил 3 февраль куни «2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясини "Ёшларни куллаб-кувватлаш ва ахоли саломатлигини мустахкамлаш йили"да амалга оширишга оид давлат дастури туFрисида»ги ПФ-6155-сонли Фармони кабул килинди.

Мазкур хужжат халк билан очик мулокот натижалари асосида тасдикланди хамда ёшларни куллаб-кувватлаш, ахоли саломатлигини мустахкамлаш ва фукароларни ижтимоий химоя килиш каби чора-тадбирларни уз ичига олган. Фармоннинг ахамияти - коронавирус пандемияси шароитида тадбиркорлик субъектларини куллаб-кувватлаш, узини узи банд килишни ривожлантириш ва камбаFалликни кискартириш чораларини давом эттиришдир.

Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги Иктисодий тараккиёт ва камбаFалликни кискартириш вазирлиги, Молия вазирлиги хамда Махалла ва оилани куллаб-кувватлаш вазирлиги билан биргаликда икки ой муддатда ишсиз

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

ахолини тадбиркорликка ва узини узи банд килиб ишлаш фаолиятига жалб килишнинг янги механизмлари юзасидан таклиф киритсин

КамбаFалликни кискартириш борасида худудлардаги хакикий холатга бахо бериш, амалга оширилаётган ишлар ижросини назорат килиш тизимини такомиллаштириш.

КамбаFал ва ишсиз фукароларни доимий даромад манбаи билан таъминлаш ва мехнат фаоллигини ошириш максадида уларни касб -хунарга ва тадбиркорликка укитиш буйича тизимни тулик жорий этиш, укишга жалб килинган фукаролар камровини кенгайтириш, шу максадда 2021 йилда куйидаги амалий чора-тадбирларни бажариш белгиланди:

70 минг нафар ишсиз фукарони 40 та касб-хунар буйича укитиш; ишсиз фукароларни тадбиркорликка укитиш (39,6 минг нафар, шу жумладан Бизнес ва тадбиркорлик олий мактаби дастури буйича);

50 минг фукароларни ташкиллаштирилган мехнат миграцияси учун чет тилларга укитиш;

«Темир дафтар», «Аёллар дафтари», «Ёшлар дафтари»га кирган фукаролар укиш харажатларини Бандликка кумаклашиш жамFармаси, ёшлар ва хотин-кизларнинг укиш харажатларини (1 млн. сум) Тадбиркорликни ривожлантириш агентлиги томонидан коплаш назарда тутилади.

Давлат маблаFлари хисобидан ишсиз фукаролар, камбаFал оила аъзоларига уларнинг бандлигини таъминлаш ва ижтимоий куллаб-кувватлаш учун берилаётган моддий ёрдам ва субсидиялар самарадорлигини ошириш максадида ижтимоий контракт тизимини жорий этиш вазифалари белгиланди

Шу максадда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти, Жахон банки ва бошка нуфузли халкаро ташкилотлар билан камбаFалликка карши курашишнинг урта ва узок муддатли стратегияси ишлаб чикилмокда.

Давлат рахбари масъулларга аввало хар бир махалла, туман, шахар ва вилоят даражасидаги хакикий шароит ва ахволни тахлил килиш, бунинг учун, биринчи йуналишда камбаFалликка оид реал ахвол, яъни махаллалардаги даромади кам оилалар сони хакида маълумот йотиш, иккинчи йуналишда туман ва шахарнинг салохияти, табиий ресурслари, ер ва инфратузилма имкониятлари харитаси тузишга оид вазифаларни белгилаб берди.

2020 йил 27 февраль кунги видеоселектор йотилишида давлат рахбари бир катор вазифалар катори куйидагиларни хам таъкидлаб утди.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

Касбга тайёрлаш марказларини ташкил этишга нодавлат ташкилотларни фаол жалб килиш, улар уртасида энг яхши касбга тайёрлаш укув дастури буйича танлов утказиб, FOлибларга Бандликка кумаклашиш жамFармасидан грант ажратиш буйича ишларни амалга ошириш кузда тутилган.

Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлигига хар бир худудда "Ишга мархамат" моно-марказлари хамда касбга тайёрлаш марказлари ташкил этиб, ишсизларга касбий билим ва куникмалар, шунингдек, эхтиёжга караб хорижий тилларни хам ургатиш вазифаси куйилди.

Оилавий тадбиркорлик дастурлари доирасидаги маблаFларнинг 70 фоизи камбаFал ахолига иш урни яратишни назарда тутувчи кичик ва урта бизнес лойихаларига йуналтирилиши белгиланди. Шунингдек, камбаFал кишини ишга олган корхоналарга банк кредитлари буйича кулайликлар берилиши айтилди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 11 августдаги "КамбаFал ва ишсиз фукароларни тадбиркорликка жалб килиш, уларнинг мехнат фаоллигини ошириш ва касб-хунарга укитишга каратилган хамда ахоли бандлигини таъминлашга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК,-4804-сон карори тасдикланиб, унда тадбиркорликка жалб этиш ва узини узи банд килганлик учун раFбатлантириш субсидияларини ажратиш белгиланди.

Тадкикот давомида ахолида янги (ноодатий) FOялар ташаббуси етишмаслиги маълум булди. Улардан "Янгича ва ноодатий FOялар асосида тадбиркорлик фаолиятини бошлашни истайсизми?" деб суралганда 62 фоизи "Х,а, албатта истайман. Аммо, хозирча менда бундай FOя ва билим йук" деб жавоб берган. Суровномада берилган "Инновация FOялар асосида тадбиркорликни бошлаганман" деган жавоби танланмаган.

ХУЛОСА

Утказилган суровнома тахлили шуни курсатмокдаки, ахолининг катта кисмида тадбиркорлик куникмалари етарлича ривожланмаган. Айникса, молиявий саводхонлик даражаси коникарсиз.

Ахолининг катта кисми узларида мавжуд имкониятларга туFри бахо беришмаган ва бу борада тасаввурлари етарлича шаклланмаган. Шунингдек, жорий этилган имтиёз ва имкониятлардан хам етарлича хабардор эмас.

Янгича, ноодатий ва инновацион FOялар асосидаги тадбиркорлик фаолиятини бошлашда фукароларда куникма ва дадиллик етишмаяпти.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

Айникса, уларни тадбиркорлик фаолияти т^рисидаги карашлари ва куникмалари колиплик булиб, чегараланиб колган. Бу эса улардаги имконият ва салохиятдан самарали фойдаланишга, янги имкониятларни яратишга халакит бермокда.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

"Маълумки, мамлакатда ижтимоий-иктисодий ислохотлар якин ва узок истикболга мулжалланган, мамлакатимиз иктисодий кудратини мустахкамлашга доир стратегик вазифаларни нафакат ишлаб чикиши, балки амалга оширишни таъминлаши зарур".[4]

Юкоридагилардан келиб чикиб бир нечта таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилди.

Биринчидан: Кучма семинарлар ташкил этиш. Тренинг мавзулар: Тадбиркорлик фаолияти, Банк, пул-кредит, солик ва молиявий саводхонлик, маркетинг, менежмент, инновациялар хамда креатив фикрлашга доир булишини таъминлаш максадга мувофик.

Иккинчидан: Махалла фукаролар йотини биноси ва ижтимоий тармоFида сохага оид янгиликлар (имтиёз ва имкониятлар) туFрисида хабарларни жойлаштириб (янгилаб) бориш, буклетлар ва бошка материалларни тайёрлаб таркатишни ривожлантириш керак.

Ижтимоий тармоклада тадбиркорлик фаолиятини йулга куйишга оид киска роликлар ва маълумотларни жойлаштириб бориш зарур.

Учинчидан: Махалла фукаролар йотини хамда давлат активларини бошкариш агентлиги билан жойлардаги буш бинолардан (ёки бинонинг бир кисмидан) самарали фойдаланиш чораларини куриш буйича хамкорликни кучайтириш лозим.

Туртинчидан: Ахолига мукобил ва кайта тикланувчи энергия манбаи туFрисида самарали таклифларни такдим этиш керак.

Бешинчидан: Ахолининг катта кисми мавсумий иш билан банд булишини хисобга олиб, уларнинг куз-киш мавсумида ишсиз колишларини олдини олиш максадида махаллий ижро органлари, Савдо-саноат палатаси ва бошка манфаатдор ташкилотлар билан биргаликда киш мавсумида ахолини бандлигини таъминлашга каратилган тадбиркорлик фаолият турларини ривожлантириш ва куллаб-кувватлаш чораларни куриш (масалан: кишки уст-бош ёки поябзал тайёрлаш, кулда турли сувенир ёки декоратив воситаларни тайёрлаш, кишки мавсумга мос ёки мавсум танламас жихоз (восита)ларни

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-579-594

ишлаб чикариш, хизмат курсатиш, автомобилларга техник хизмат курсатиш, иссикхона ва бошкалар) максадга мувофик.

К,иш мавсумига мос тадбиркорлик фаолияти турлари учун хукумат даражасида имтиёзлар бериш тизимини йулга куйиш.

Олтинчидан: Хориждан олиб келинувчи уй шароитида фойдаланиш мумкин булган кичик ускуна ва дастгохлар хамда уларнинг эхтиёт кисмлари учун солик ва божхона имтиёзларини бериш оркали мазкур воситаларнинг таннархи пасайишига таъсир этиб, бу оилавий тадбиркорликни ривожланишига ижобий таъсир этиши мумкин.

REFERENCES

1. А.Мадвалиев Узбек тилининг изохли луFати.Тошкент. (2006-2008)

2. Д.Ф. Гараева "Бедность как фактор снижения качества жизни населения". Казанский (Приволжский) федеральный университет: "Экономические науки" 2(87). 2012

3. К XIX Апрельской международной научной конференции по проблемам развития экономики и общества. Как увеличить человеческий капитал и его вклад в экономическое и социальное развитие. 10 -13 апреля 2018 г. Москва.

4. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. Тошкент. 2010

5. Costas Azariadis and John Stachurski, "Poverty Traps," Handbook of Economic Growth, 2005, 326.

6. Королёва Н.В., Чинишвили В.В. Бедность как социально-экономическая проблема. The scientific heritage No 43 (2020).

7. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси (24.01.2020 йил). https://president.uz/uz/lists/view/3324

8. United Nations.Department of Economic and Social Affairs. Sustainable Development.

(https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/6754Technical%20report %20of%20the%20UNSC%20Bureau%20%28final%29.pdf)

9. Всероссийский банк учебных материалов РЕФ.РФ https://ru.wikipedia.org/wiki/Бедность#cite_note-РЕФ.РФ-2

10. http://rueconomics.ru/106180-vsemirnyiy-bank-povyisil-porog-bednosti/

11. https://ru.wikipedia.org/wiki/Бедность

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.