Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ БОШҚАРУВИДА ИЖТИМОИЙ ТАДҚИҚОТЛАРНИНГ ЎРНИ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ БОШҚАРУВИДА ИЖТИМОИЙ ТАДҚИҚОТЛАРНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

58
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
олий таълим / менежмент / ижтимоий тадқиқот / ахлоқий қадриятлар / мутахассис шахси / компетенциялар / higher education / management / social research / moral values / young staff / competencies

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Шамсия Исмаилова

Ушбу мақола олий таълим бошқарувини амалга оширишда ижтимоий тадқиқот натижаларидан фойдаланиш муаммоларига бағишланган. Талабаларда шахсий ва касбий компетенцияларни ривожлантиришда ахлоқий қадриятларнинг ўрни, ѐшларнинг ўз-ўзини англаши ва ушбу омилларнинг мутахассислар тайѐргарлиги жараѐнига таъсири ҳақида фикр билдирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article focuses on the problems of using the results of social research in the implementation of higher education management. It reports about the role of moral values in the development of personal and professional competencies of students, the self-awareness of youth and the impact of these factors on the process of training professionals.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ БОШҚАРУВИДА ИЖТИМОИЙ ТАДҚИҚОТЛАРНИНГ ЎРНИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-595-600

ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ бошцарувида ижтимоий

ТАДКЩОТЛАРНИНГ УРНИ

Шамсия Исмаилова

Узбекистан Республикаси Президенти хузуридаги Давлат бошкаруви

академияси shamsiya2021@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола олий таълим бошкарувини амалга оширишда ижтимоий тадкикот натижаларидан фойдаланиш муаммоларига баFишланган. Талабаларда шахсий ва касбий компетенцияларни ривожлантиришда ахлокий кадриятларнинг урни, ёшларнинг уз-узини англаши ва ушбу омилларнинг мутахассислар тайёргарлиги жараёнига таъсири хдкида фикр билдирилган.

Калит сузлар: олий таълим, менежмент, ижтимоий тадкикот, ахлокий кадриятлар, мутахассис шахси, компетенциялар

ABSTRACT

This article focuses on the problems of using the results of social research in the implementation of higher education management. It reports about the role of moral values in the development of personal and professional competencies of students, the self-awareness of youth and the impact of these factors on the process of training professionals.

Keywords: higher education, management, social research, moral values, young staff, competencies

КИРИШ

Жамиятимизнинг замонавий ижтимоий-иктисодий ривожланиш тенденциялари мутахассис кадрлар тайёргарлиги масалаларига янгича ёндашувни талаб килади. Мутахассислар шахсий ва касбий компетенцияларига булган талаблар ёшларда билимдонликни ижодкорликни, узгаришлар, янгиликларга очикликни, мулокотчанликни, мустакил карорлар кабул килиш куникмаларини, шахсий ривожланиш йуналишларини мустакил белгилай олиш ва шу каби профессионализмга доир сифатларни шакллантиришниназарда

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-595-600

тутади. Педагогик тизим олдига куйилган юкоридаги талабларни амалга оширишда олий таълимнинг урни алохида эканлигини курсатишимиз мумкин.

Х,ар кандай педагогик тизим узида жамият ижтимоий- иктисодий тараккиёти мазмун-мохиятини акс эттиради. Педагогик тизим узаро алокадорликдаги бир катор таркибий кисмлардан иборат ва улар бевосита бир-бирини таказо килади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Б.П.Беспалко, Ю.В.Васильева, Н.В.Кузмина, И.И. Махмудовларнинг фикрича педагогик тизим - бу усиб келаётган ёш авлод, шунингдек, катта ёшдагилар таълим-тарбияси максадларига мослаштирилган узаро боFлик унсурлардан таркиб топган тузилмадир. [2,3,5] Педагогик тизим бошкаруви самарали булиши куп жихатдан тизим катнашчилари билан кайтма алоканинг изчил йулга куйилганлигига боFлик.

В.М.Филипповнинг фикрича педагогик тизим узида узвийликни акс эттиради ва ижтимоий мухит хамда педагогик жараён катнашчиларининг моддий ва маънавий кадриятларига таянади хамда шахс камолотини таъминловчи ижтимоий ходиса хисобланади. [7]

Шундай экан, педагогик тизим ижтимоий хаёт конун-коидалари ва тамойилларига биноан уз фаолият йуналишини белгилаб олади. Педагогик тизим узида жамият ривожланиш йуналишлари ва истикболини акс эттиради ва уз навбатида унинг тараккиётига хизмат килади.

Педагогик тизимнинг вужудга келиш омилларидан бири ижтимоий буюртма хисобланади. Педагогик тизим ижтимоий хдёт, жамият тараккиёти максадларини амалга оширишдаги фаолиятда мустакилдир.

Демак, педагогик тизимнинг асосий максади - ёш авлодни мустакил хаётга тайёрлаш ва уларнинг маънавий -ахлокий камол топиши учун барча шарт-шароитларни яратишдан иборат. Педагогик тизимга нисбатан ижтимоий буюртмачи сифатида давлат, жамият, ота-она ва таълим олувчилар катнашади. Ижтимоий буюртма мазмунидан келиб чиккан холда замон талаблари даражасида таълим шакл ва методлари белгиланади. Педагогик тизим доимий ривожланишдаги хамда харакатдаги итимоий ходисадир. Олий таълимда педагогик тизим узининг муайян тармокларига эга ва яхлит дидактик жараёнда мутахассис шахси шаклланиши масалаларини хал килади. [1]

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-595-600

Юкоридагилардан келиб чикиб айтиш мумкинки, педагогик тизим аник максадларни кузлайди ва бу максадларни амалга оширишда ижтимоий тадкикотларнинг аник натижаларига асосланиш мутахассислар тайёргарлигида мухим омил хисобланади.

НАТИЖАЛАР

Ёшлар тарбияси, уларнинг дунёкараши ва узлигини англаши масаласи мамлакат тараккиёти, талабанинг касбий шаклланиши, келажагини кафолатловчи мухим омил хисобланади. Урганч давлат университети талабалари уртасида "Ёшлар ва ахлокий кариятлар" мавзусида ижтимоий суровнома утказилди. Суровномани утказишдан максад жамият баркарор ижтимоий-иктисодий ривожланиши шароитида ёшларнинг миллий-маънавий кадриятларга булган муносабатини урганиш, уларнинг дунёкараши, хаётий кадриятлари тизимига таъсир килувчи омилларни тахлил килиш, мавжуд муаммоларнинг олдини олиш ва бартараф килишдан иборат булди. Суровномада университет талабаларидан 145 нафари катнашди ва маънавий -ахлокий кадриятлар туFрисида уз фикрларини билдирди.

МУХОКАМА

К,адрият тушунчасини 76% респондент урф-одат, анъаналар, миллий маросимлар билан боFлаганлар. К,адриятларни хурмат килиш лозим, аждодларимиздан бизгача етиб келган анъаналар, кадриятлар тарихий мазмун касб этиши, авлоддан-авлодга утиши, уларнинг бокийлиги хакидаги фикрларни билдирганлар; 13% респондент кадриятларни асосан миллийликда курганлар, 9% респондент кадриятларни миллий менталитет омили билан боFлаганлар, халкимиз турмуш тарзи, элимизга хос булган муносабатлар тизими сифатида караганлар ва миллат киёфасини акс эттиришини курсатганлар; 2% эса моддий ва маънавий кадриятлар уЙFунлиги хакида фикр билдирганлар.

Миллий кадриятларимизни мустахкамлаш борасида амалга оширилаётган ишлар самарадорлиги туFрисида 43% талаба кадриятлар тикланиши мустакиллик билан боFлик эканлигини билдирганлар. Юртимизда узбек тилига давлат тили макомининг берилиши ва унинг мустахкамланиши, навруз ва бошка миллий байрамлар, урф-одатлар кайта мазмун касб килганлиги, миллий туризмнинг ривожланиши, мукаддас кадамжоларнинг обод килиниши билан боFлик, деб билганлар; 24% талаба бу борадаги ютукларни мамлакатимизда

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-595-600

кейинги йилларда олиб борилаётган изчил ижтимоий-иктисодий сиёсат натижалари билан боFлаганлар; 33% талаба кундалик маиший муносабатлардаги ахлокий стереотиплар маълум маънода трансформация булаётганлигини ва бу ходисанинг ижобий хамда салбий жихатлари хакида уз фикрларини билдирганлар.

К,адриятларимизнинг асосий кисмини ташкил этувчи ахлокий мезонлар хакида хам талабалар уз фикрларини билдирганлар. 82% талаба ахлокий кадриятлар ёшлар учун энг мухим деб караганлар. Улар ахлок тарбияси узбек халки учун азалдан мухим хисобланганлиги, бу уз навбатида узаро хурмат, виждонийлик, дустлик, Fамхурлик, кийиниш одоби, муомала, оилада эркак ва аёлларнинг ижтимоий роллари куринишида намоён булишини билдирганлар; 10% талаба ахлокий кадриятлар асосан оилада шакллантирилиши лозимлигини курсатганлар. Ахлок маънавиятимиз асоси, инсонийлик мохиятини белгиловчи, шахсга доимо узлигини англатиб турувчи мезон, деб караганлар. 8 % респондент ахлокий кадриятлар трансформациясининг оилада шахслараро муносабатларга салбий таъсири кучли эканлигини курсатганлар.

Виждон поклиги асрлар, замонлар оша инсон маънавиятининг таянч устунларидан бири булиб келмокда. Жамият хаётида адолат ва хакикат, мехр-шафкат, инсофу- диёнат каби тушунчаларни карор топтиришда айнан мана шу омилнинг урни ва таъсири бекиёсдир. Виждони уЙFOк одам ён-атрофида булаётган вокеаларга, ёрдам ва кумакка мухтож инсонларнинг муаммоларига, адолатнинг топталишига бефарк карай олмайди.

Ахлокий тушунчаларни ёшлар онгига сингдиришда оилавий мухитнинг урни хакидаги фикрлар хам урганилди. 92% талаба томонидан бу масалада оила омили мухимлиги курсатилган. Оилада ота ва она намунаси асосий тарбия мезони эканлигини билдирганлар. Респондентлардан 6% бу уринда таълим муассасаларининг урни катта, деган булса, 2% талаба бирор фикр билдиришга кийналганлар. Оила тарбиясининг ахамияти шундаки, унинг таъсирида биринчидан, фарзанд катта, мустакил хаётга, жумладан, оилавий хаётга тайёрланади, узига яраша инсоний фазилатларни шакллантириб боради, иккинчидан, хар томонлама етук, баркамол, аклли, соFлом шахс булиб етишиш имкониятига эга булади. Яъни, оила ва ундаги соFлом маънавий мухит болани жамиятда яшашга, узига ухшаган шахслар билан муроса килиш, хамкорликда фаолият юритиш, касб эгаллаш, муомалада ахлок-одоб коидаларига риоя килишга ургатади, психологик жихатдан тайёрлайди.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-595-600

Оила канчалик инок, уюшган ва мустахкам булса, унинг фарзанд шахсига таъсири хам шунчалик самарали булади. Бундай оила узининг кадриятларидан ташкари, жамият конун-коидалари ва меъёрларини хурмат килади, фарзанд ёшлигидан жамиятда яшашга урганади. [4]

Ахлокий кадриятларни тарFиб килишда оммавий ахборот воситаларининг урни хакида респондентларнинг фикрлари тахлил килинди. 76 % талаба оммавий ахборот воситаларининг ахборот майдонида кулами ва таъсири бекиёс ва бу имкониялардан тулик, уз урнида фойдаланиш керак, нафакат телевидение, балки ижтимоий тармоклар имкониятларидан фойдаланиш лозим, лекин булардан самарали фойдаланилмаётир, деган фикрларни билдирганлар; 24% талаба миллий интернет сайтларини янада такомиллаштириш лозим, уларни халкимизнинг азалий урф-одат, анъаналари, маънавиятимиз ютуклари, аждодларимиз колдирган бой меросимиз хакидаги маълумотларни бугунги кун билан боFлаган холда ёшлар онгига етказиш, улар дунёкарашига кириб бориш, миллий рухдаги кинофильмлар яратиш масаласини кундаланг куйганлар. Буюк аждодларимиз, жумладан, Жалолиддин Мангуберди хакида киноэпопея ишлаш лозимлиги айтилган.

Бугунги шароитда жамиятда ахлокий кадриятларни асраб авайлаш ва келгуси авлодларга етказиш учун амалга оширилиши лозим булган ишлар туFрисида 71% респондент ёшлар уртасида ахлок-одоб масаласига эътиборни кучайтириш, миллий ва умумбашарий кадриятларни авайлаб-асраш, тарFибот ишлари таъсирчалигини ошириш, бу масалада оила масъулиятини ошириш, таълим муассасалари ва бошка ташкилотларда тарбиявий мазмундаги тадбирларни утказиш, ёшлар фаоллигини ошириш, омма орасида тушунтириш ишларини олиб бориш лозимигини билдирганлар; 29 % респондент - хар бир ёш уз тарихий илдизларини чукур билиши, миллий кадриятларга содик колиши, уларни кенг тарFиб килиши ва келажак авлодга етказишда масъуллигини билдирганлар.

ХУЛОСА

Олинган натижалар асосида университетда ёшлар масалалари билан ишлаш учун масъул ходимлар, профессор-укитувчилар ва ота-оналар учун йурикномалар ишлаб чикилди. Ушбу йурикномада куйидаги масалаларга эътибор каратилди:

1.Талабалар жамоасини шакллантириш, улар орасида шахслараро соFлом

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-595-600

муносабатларни ривожантириш ва бунда ёшлар ахлокий кадриятларини инобатга олиш, педагогик мулокотнинг самарали ва таъсирчан услубларини танлаш, ижобий психологик мухитни яратиш, узаро самимий дустона хамкорликни юзага келтириш масалаларига эътибор каратиш мухимлиги курсатилди.

2.Тьюторлар эътибори талабаларда илмий-ижодий кобилиятни ривожлантириш, касбий ахлокни шакллантириш, самарали укув-тарбиявий фаолиятни йулга куйиш, ёшлар билан ишларни ташкил килишда уларнинг шахсий-психологик хусусиятларини инобатга олиш каби масалаларига каратилди.

З.Ота-оналарга фарзанд тарбиясида уларнинг ёш, жинс ва психологик хусусиятларини инобатга олиш, оилада шахслараро муомала маданияти, ;^ил ва киз бола одоби, оилавий кадриятлар тизимини таркиб топтириш, уларни мустакил хаётга тайёрлаш, соFлом маънавий мухитни мустахкамлаш лозимлиги курсатилди.

Олий таълим бошкарувининг бу каби ижтимоий тадкикот натижалари асосида амалга оширилиши булFуси мутахассисларнинг хаётда уз уринларини топиб кетишларида, уларда шахсий ва касбий компетенцияларни таркиб топтиришда, уз хаётига нисбатан масъулият хиссини ривожлантиришда ва фаолият самарадорлигини оширишда мухим урин тутади.

REFERENCES

1. Alimkhodjaev S.N., Haydarov F.I. Complex of methods of psychological diagnosis., Tashkent: "Science", 2008.

2. Беспалько В.П.Педагогика и прогрессивные технологии обучения.-Москва, 1995.

3. Демин Г.А. Методы принятия управленческих решений.-Пермь, 2019.

4. Dostmuhamedova Sh.A., Nishanova Z.T. and others. Ages and pedagogical psychology - Tashkent: "Teacher", 2013.

5. Mahmudov I.I. Management professionalism: psychological analysis.-Tashkent, "Academy", 2011.

6. Филиппов В.М. Управление высшей школой: опыт, тенденции, перспективы.- Москва, "Логос" 2006.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.