Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИНГ ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШГА ТАЪСИРИ'

МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИНГ ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

503
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инсон / капитал / инсон капитали / таълим / қадрият / миллий қадрият / ривожланиш / ўзгариш / human / capital / human capital / education / value / national value / development / change.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Файзуллажон Косимов

Ҳар қандай давлатнинг инновацион тараққиѐтдаги муваффақияти кўп жиҳатдан унинг инновациялар соҳасида давлат сиѐсатини нечоғлиқ самарали олиб бориши ҳамда инсон капиталини сифатли шакллантиришига боғлиқ. Инсон капитали инсониятнинг ва ҳар бир давлатнинг тақдирини белгилайдиган асосий мезонига айланди. Инсон капитали инсон ва умуман жамиятнинг хилма-хил эҳтиѐжларини қондириш учун фойдаланиладиган билимлар, малакалар ва кўникмалар тўпламидир. Ушбу мақолада миллий қадриятлар инсон капитали ривожланишига қандай таъсир қилиши таҳлил этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPACT OF NATIONAL VALUES ON HUMAN CAPITAL DEVELOPMEN

The success of any state in innovation development largely depends on its effective conduct of public policy in the field of innovation and the qualitative formation of human capital. Human capital has become the main criterion that determines the fate of mankind and each state. Human capital is a collection of knowledge, skills and skills used to meet the diverse needs of Man and society as a whole. This paper analyzes how national values affect human capital development.

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИНГ ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШГА ТАЪСИРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-125-134

МИЛЛИЙ КАДРИЯТЛАРНИНГ ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШГА ТАЪСИРИ

Файзуллажон Косимов

Чирчик давлат педагогика институти тадкиккотчиси

АННОТАЦИЯ

Х,ар кандай давлатнинг инновацион тараккиётдаги муваффакияти куп жихатдан унинг инновациялар сохасида давлат сиёсатини нечоглик самарали олиб бориши хамда инсон капиталини сифатли шакллантиришига боглик Инсон капитали инсониятнинг ва хар бир давлатнинг такдирини белгилайдиган асосий мезонига айланди. Инсон капитали - инсон ва умуман жамиятнинг хилма-хил эхтиёжларини кондириш учун фойдаланиладиган билимлар, малакалар ва куникмалар тупламидир. Ушбу маколада миллий кадриятлар инсон капитали ривожланишига кандай таъсир килиши тахлил этилган.

Калит сузлар: инсон, капитал, инсон капитали, таълим, кадрият, миллий кадрият, ривожланиш, узгариш.

THE IMPACT OF NATIONAL VALUES ON HUMAN CAPITAL

DEVELOPMEN

ABSTRACT

The success of any state in innovation development largely depends on its effective conduct of public policy in the field of innovation and the qualitative formation of human capital. Human capital has become the main criterion that determines the fate of mankind and each state. Human capital is a collection of knowledge, skills and skills used to meet the diverse needs of Man and society as a whole. This paper analyzes how national values affect human capital development.

Keywords: human, capital, human capital, education, value, national value, development, change.

КИРИШ

Замонавий шароитда Узбекистон иктисодиётининг ракобатбардош афзалликлари ва уни модернизация килиш имконияти инновация билан узвий боглик булиб, асосан тупланган ва амалга оширилган инсон капитали билан белгиланади. Шу жихатдан билимга асосланган иктисодиётда баркарор иктисодий, ижтимоий, маданий ва табиий ривожланиш учун зарур булган юкори сифатли инсон капиталини яратиш жуда мухимдир. Бу эса инсон капитали холатини урганишни, хам бахолашни талаб килади.

Албатта, глобаллашув шароитида янгиланиш ва юксалишлар хар бир сохада интерациялашув, инновацион тафаккурни ва уларга асосланган

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-125-134

жамоавий уйгунлашув хамда инновацион мухитни талаб этади. Шу сабабли хам давлатнинг инновацион ривожланишининг устувор йуналишларидан бири бу инсон капиталини шакллантириш ва такрор ишлаб чикариш учун макбул шароитларни яратишга каратилган институционал ислохотларнинг зарурлигидир.

Таъкидлаш керакки, бугунги кунда жамиятнинг инсон капиталининг усиши, асосан илм-фан, таълим ва согликни саклашнинг инсон салохиятини ривожлантирадиган юкори технологияларни яратиш устувор ахамиятга эга.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Айтиш керакки, миллий кадрият - миллатнинг тарихи, яшаш тарзи, маънавияти хамда маданияти билан узвий боглик холда намоён булади. Шу нуктаи назардан узбек халки миллий, маънавий кадриятлар ва ахлок одобга багишланган махсус теран таълимотларнинг меросхуридир. Жумладан, Юсуф Хос Хожибнинг "Кутадгу билиг", Ахмад Югнакийнинг "Хиббат ул-хакойик" асарлари, Кайковуснинг "Кобуснома", Бурхониддин Маргинонийнинг етти китобдан иборат "Хидоя, Хусайн Воиз Кошифийнинг "Ахлоки Мухсиний" номли одоб-ахлок меъёрларини батафсил ёритиб берган асарлари бугунги кунда хам уз ахамиятини, долзарблигини йукотмаган.

Мамлакатимиз олимларидан академиклар И.Муминов, Э.Юсупов, С.Шермухамедов, М.Хайруллаев, Ж.Туленов, М.Баратов, А.Валиев, профессорлар О.Файзуллаев, А.Жалолов, К.Хоназаров, Х.Аликулов, Р.Носиров, А.Шарипов, Х.Шайхова, М.Холматова, Т.Махмудов, К.Назаров, Г.Махмудова, Ш.Мадаева каби олимлар кадрият, миллий кадриятлар, маънавият, миллий маънавиятимиз бойликлари булган мутафаккирлар меросларини урганишга оид тадкикотлар олиб боришган.

Инсон капитали тушунчаси биринчи марта 1958 йилда америкалик иктисодчи Жейкоб Минсер томонидан "Инсон капиталига инвестициялар ва шахсий даромадларни таксимлаш" маколасида кулланилган [9.18]. Кейинчалик 1961 йилда Теодор Шульц [10], 1964 йилдан эса Гари Беккерлар [11] томонидан инсон капитали концепциялари ишлаб чикилган.

НАТИЖАЛАР

Миллий кадриятларга оид мухим натижалардан бири академик И.М.Муминовнинг «Амир Темурнинг Урта Осиё тарихидаги урни ва роли»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-125-134

рисоласи булиб, у тарихий меросга миллий кадрият нуктаи назаридан карашнинг ёркин намунасидир.

Х,.П.Пулатовнинг «Сизни яхши курар эдим, одамлар», «Мустакиллигимиз кадриятлари», О.П. Умурзокованинг «Умуминсоний кадриятлар: миллий анъана ва урф-одатлар такомиллашмокда», Х,.А.Аликуловнинг «Накшбандия кадриятлари», А.Жалоловнинг «Мустакиллик фалсафаси ва фалсафа мустакиллиги», айникса Ф.Темиров ва С.Назароваларнинг «Жамият ва кадриятлар», Э.Ю.Юсуповнинг «Кадриятлар ва уларнинг жамият хаётидаги ахамияти» рисолаларини, Х.О.Шайхова ва КНазаровларнинг «Умуминсоний кадриятлар ва маънавий камолот» китобларини курсатиш лозим. Шу билан бирга КДХоназаровнинг «Миллий узликни англаш ва умуминсоний кадриятлар» маколаси, олимнинг кейинги йилларда чоп этилаётган бир катор бошка ишларида, А.М.Жалоловнинг «Мустакиллик масъулияти» китобида, Б.Р.Каримов ва Б.О.Тураевларнинг «Окилона кадрият мулжаллари» рисоласида мавзунинг бир катор жихатлари тахлил килинган.

Х. Кодирова узининг "Миллий кадриятлар ва маънавий мероснинг жамият хаётидаги урни" номли маколасида: "Узбекистон халки умуминсоний ва миллий кадриятларга таянади. Буларнинг бири иккинчисини инкор этмайди» дея таъкидлайди.

Инсон капитали назариясининг асосларини яратгани учун 1979 йилда Теодор Шульц, кейинрок унинг шогирди Гари Бекер 1992 йилда Иктисодиёт буйича Нобел мукофотига сазовор булишган. 1971 йилда иктисодиёт буйича Нобел мукофотини олган Семён Кузнец инсон капитали назариясини яратишга катта хисса кушди [12].

МУХ,ОКАМА

Маълумки, бугунги кунда замонавий дунё тараккиётининг динамикаси асосан инсоннинг инновацион, ижодий фаолияти, фан, техника ва технологияларнинг ривожланиши билан белгиланади. Шу билан бирга амалга оширилаётган ислохотларда миллий ва маънавий кадриятлар алохида урин тутади. Айтиш жоизки, миллий кадрият деганда, энг аввало, тарихий синовларга бардош берган, халкимизнинг миллий манфаатларини узида тулик мужассамлаштирган, замонавий тараккиёт талабларига бутунлай жавоб бера оладиган, асрлар утгани сайин кадр-киммати ортиб борадиган гоялар тушунилади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-125-134

Дархакикат, хаёт ривожланиб бораркан, кадрият хам такомиллашиб, мукаммаллашаверади. Шу сабабли даврлар силсиласида кадриятлар шакли, хиллари маълум бир маънода узгариб туриши мумкин. Аммо кадриятлар борки улар шаклу-шамойилини хам, мазмун-мохияти ва кадр-кимматини узгартирмайди. Уларга таълим, билим ва илм-фанни киритиш мумкин. Албатта, билим хеч бир бойликка сотиб олинмайдиган, факат урганиш, интилиш оркасидан келадиган катта хазина хисобланади.

Эндиликда билим, таълим киймати "инсон капитали" атамаси билан аталиб келинади. Шу вактга кадар адабиётларда инсон капитали тушунчаси асосан бирёклама, яъни инсон капитали инсоннинг узига бевосита келадиган фойда ёки шахсни ижтимоий химоялаш имконияти сифатида тушиниб келинди. Инсон капитали оркали факат биргина инсоннинг узига эмас, балки бошкаларга хам наф келтириши мумкин. Бу эса, миллий ва умуминсоний кадриятларга таянган холда амалга оширилиши зарур.

Хуш, инсон капитали нима? Инсон капиталини ривожлантириш нима учун керак?

Бугунги кунда инсон ва унинг кобилиятлари, билимлари, куникмалари хар кандай жамият равнаки ва давлатнинг иктисодий ривожланишининг асосий омилига айланди. Шунинг учун жамият тараккиётининг мухим омили булган "инсон капитали" нинг мохияти баъзи иктисодчилар томонидан "хамма эгаллаган билим, куникма ва мотивация захираси" сифатида талкин этилади [2]. Аслида, бу капитал сифатида намоён булади, чунки у келажакдаги даромад манбаи хисобланади. Бу инсон капитали, чунки у инсонга хос булиб, унинг ажралмас кисмидир.

Дастлаб, инсон капитали деганда факат инсоннинг мехнат кобилиятини оширадиган инвестициялар йигиндиси - таълим ва касбий махорат тушунилган. Инсон капитали кенг маънода иктисодий ривожланишнинг интенсив ишлаб чикариш омили, жамият ва оила ривожи, билимлар, интеллектуал ва бошкарувчи мехнат воситалари, ахоли саломатлиги ва яшаш мухити, замонавий малакали кадрларнинг юксак салохиятидир [5, 19]. Шу жумладан, ривожланишнинг самарали омили сифатида инсон капитали мехнат ресурслари, билимлари, интеллектуал ва бошкарувчи мехнат воситалари, яшаш мухити ва мехнат фаолияти воситаларининг укимишли кисми, самарали ва самарали булишини таъминлайди.

Г.Бекернинг сузларига кура, «Инсон капитали - бу хар бир инсонда мавжуд булган билим, куникма ва мотивация захираси. У таълимга, ишлаб

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-125-134

чикаришга укитишга, согликни саклашга, миграцияга, нархлар ва даромадлар тугрисидаги маълумотларни туплашга сарфлаш шаклида инсон инвестициялари (узок муддатли капитал куйилмалар) оркали шаклланади» [8]. Дархакикат, таълим, саноат тажрибасини туплаш, согликни саклаш, маълумот олиш инсон капиталига инвестицияларни англатади. Шу сабабли хам бугунги кунда инсон ва унинг кобилиятлари, билимлари, куникмалари хар кандай жамият равнаки ва давлатнинг иктисодий ривожланишининг асосий омилига айланди.

Инсон капитали тушунчаси анча кенг маънога эга - бу иктисодиётни, жамиятни ва унинг бошлангич уяли оиласини, ишчи кучининг укимишли кисмини, бутун хаёт ва мехнат давомида аклли бошкариш кобилиятини интенсив ривожлантирадиган асосий кучдир. Шу жихатдан «инсон капитали -хар кандай мамлакат ва давлат иктисодиётининг жахон бозорида ракобатбардошлигини таъминлайдиган, хукумат органлари, конун чикарувчи ва ижро этувчи хокимият органлари фаолиятига кучли таъсир курсатадиган омил булган тупланган кобилиятлар, куникмалар ва максадлар туплами» [5, 6].

Иктисодий адабиётларда инсон капитали - бу согликни саклаш, билимлар, куникмалар, кобилиятлар, мотивацияларнинг маълум бир захираси сифатида инвестициялар натижасида шаклланиб, шахс максадга мувофик равишда ижтимоий ишлаб чикаришнинг маълум бир сохасида фойдаланади. "Инсон капитали" атамасининг таърифида энг куп учрайдиган тушунчалар бу билим, куникма, кобилиятдир.

Таъкидлаш керакки, таълим ва касб-хунар таълими инсоннинг билим даражасини оширади, яъни инсон капитали хажмини оширади. Согликни саклаш касалланиш ва улимни камайтиради ва инсоннинг умрини оширади. Миграция ва маълумот излаш ишчи кучи иш хаки юкори булган жойларга ва тармокларга, яъни инсон капитали нархи юкори булган жойларга олиб боришига олиб келади

Хдкикатан хам, инсон капиталини ривожлантирмасдан туриб, инновацион тараккиётга эришиш мумкин эмас. Таникли иктисодчи олимларнинг фикрича, инсон капиталига инвестиция киритишга нисбатан бепарволик мамлакат ракобатбардошлилигини кескин пасайтириб юбориши мумкин. Мамлакат иктисодий жихатдан тараккий этиши учун истеъдодли одамларни тарбиялаш талаб этилади [7].

Албатта, инсон капитали тушунчаси замирида инсон ва унинг кобилиятлари мажмуаси ётади. Инсон капитали тугрисидаги гоялар фойдали иш унумдорлигини ошириш аввало шахснинг ишчанлигини ва махоратини ошириш хамда машина ва асбоб ускуналарни такомиллаштириш билан боглик

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-125-134

эканлигини курсатмокда. С.А. Курганский асарларида инсон капиталига: "жисмоний шахслар томонидан инвестициялар ва жамгариш натижасида шаклланган билим, куникма ва бошка фазилатлар туплами, агар улар тегишли равишда ишлатилса, янги киймат ва даромад окимини келтириб чикаради" [6] деб таъриф келтирилган.

Хрзирда Хдракатлар стратегияси доирасида олиб борилаётган барча ислохотлар инсон капиталини ривожлантиришга каратилган. Хдракатлар стратегиясига мувофик, мамлакатимизда ракамлаштириш жараёнлари кенг куламда амалга оширилмокда. Шунингдек, ракамлаштириш жараёнлари жамият хаётининг барча сохаларида содир булмокда. Хусусан, инсон учун энг мухим сохалар иктисодиёт, таълим ва тиббиётдир.

Айтиш керакки, бугунги кунда ёшларнинг янги авлоди усиб улгайган -техник тафаккурга эга ракамли авлод, улардан гуманистик элемент чикариб ташланган. Илм-фан инсон хаёти учун янги мухит яратади. "Санъат сингари, илм-фан нафакат инсоннинг маданий машгулотидир. Илм - бу бизга куринадиган хамма нарсани кандай килиб хал килувчи усул. Шунинг учун айтишимиз керак: бугунги инсон харакатланадиган ва колишга интилаётган хакикат тобора купрок фан деб аталадиган нарса билан белгиланади» [3, 239].

Маълумки, давлатимиз рахбари илгари янги тизим асосида ижтимоий, маънавий-маърифий ишларни ташкил этиш буйича бешта мухим ташаббусни илгари сурган эди. Беш ташаббус доирасида у ёшларга эътиборни кучайтириш, уларни маданият, санъат ва спортга кенг жалб килиш, ахборот технологияларидан фойдаланиш куникмаларини шакллантириш, ёш авлод уртасида китоб укишни таргиб килиш, хотин-кизларни иш билан таъминлаш масалаларига эътибор каратмокда. Шу билан бирга, ёшларнинг буш вактларини мазмунли ташкил этиш долзарб масала. Ёшларнинг маънавияти канчалик баланд булса, уларнинг ёт ходисалар ва гояларга нисбатан иммунитети шунчалик кучлирок булади. Албатта, бундай ишлар инсон капиталини янада ривожлантиришга ёрдам беради.

Шуни таъкидлаш керакки, согликни саклаш, билим ва куникмаларни уз ичига олган инсон капитали ХХ асрда дунёнинг куплаб мамлакатларида, хусусан Осиёда иктисодий усиш ва кашшокликни камайтиришнинг асосий омилларидан бири хисобланади. Шунинг учун хам бизнинг мамлакатимиз Марказий Осиёда биринчилардан булиб инсон капиталини ривожлантириш лойихасини куллаб-кувватламокда [7].

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-125-134

Хдракатлар стратегиясини амалга оширишда миллий кадриятлар мухим рол уйнайди. Бу жуда мураккаб жараён. Кийинчилик шундаки, миллий ва умумбашарий кадриятлар мураккаб билимлар тизими, дунёкараши, урф-одатлари, урф-одатлари, маросимлари, хиссиётлари ва бошкаларнинг бой арсеналини камраб олади. хакикий дунё ягона булган шароитда ва улар хакидаги фикрлар ва карашлар.

Бошка томондан, миллий ва умуминсоний кадриятлар турли йуналишларга эга: анъаналар, маросимлар, урф-одатлар, одатларни уз ичига олган фалсафий, ижтимоий, сиёсий, иктисодий, психологик, педагогик, тиббиёт, адабий, меъморий, санъат тарихи, диний таълимот коидалари, фикрлари, маколлари, сузлари, карашлари ва бошка миллий хамда умумбашарий дурдоналар. Ва хар бир тарихий даврда улар шиор, мурожаат, низом, курсатмалар сифатида харакат килишади ва конуний тартибда хизмат килишади, бунга риоя килиш хамма учун мажбурийдир. Улар тартиб, гузаллик ва яхши фазилатларни инсон хаётига ва умуман жамиятга олиб келади. Шундай килиб, миллий ва умумбашарий кадриятлар инсонни илмли киладиган, поклайдиган, хакикат йулига йуналтирадиган, доноликка чорлайдиган, кадрли, мазмунли, хамма учун фойдали, ноёб, урнак ва мукаддас булган хамма нарсани уз ичига олади. Келажакда бир хил ажойиб дурдоналарни яратиш учун урганиш ва билим олиш зарурлиги уларнинг педагогик ахамиятидир.

Миллий кадриятлар - бу муайян этник жамоалар вакилларининг тарихий узига хослигини акс эттирадиган маънавий идеаллари тупламидир. Улар бир хил миллатга мансуб кишиларнинг хатти-харакатлари учун ижтимоий ва меъёрий-маданий аксиомалар вазифасини бажарадилар [6]. Демак, ёш авлодни тарбиялашда ижтимоий-тарихий хусусиятга эга булиб, шахсни оилага таништириш воситаси булган ва шу билан индивидуал мавжудлик вактинчаликлигини энгиб утишга имкон берадиган кадриятлар мухим рол уйнайди. Киймат-семантик мазмун "таянч пункти танловини", яъни дунёкараш курсатмаларини шакллантиришнинг энг мухим моментидир.

Дархакикат, хаёт ривожланиб бораркан, кадрият хам такомиллашиб, мукаммаллашаверади. Шу сабабли даврлар силсиласида кадриятлар шакли, хиллари маълум бир маънода узгариб туриши мумкин. Аммо кадриятлар борки улар шаклу-шамойилини хам, мазмун-мохияти ва кадр-кимматини узгартирмайди. Уларга таълим, билим ва илм-фанни киритиш мумкин. Албатта, билим хеч бир бойликка сотиб олинмайдиган, факат урганиш, интилиш оркасидан келадиган катта хазина хисобланади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-125-134

Шу сабабли хам эндиликда билим, таълим киймати "инсон капитали" атамаси билан аталиб келинади. Шу вактга кадар адабиётларда инсон капитали тушунчаси асосан бирёклама, яъни инсон капитали инсоннинг узига бевосита келадиган фойда ёки шахсни ижтимоий химоялаш имконияти сифатида тушиниб келинди. Инсон капитали оркали факат биргина инсоннинг узига эмас, балки бошкаларга хам наф келтириши мумкин. Бу эса, миллий ва умуминсоний кадриятларга таянган холда амалга оширилиши зарур.

Дархакикат, жамиятдаги мавкеини англаб, янги хулк-атвор услубини узлаштирган инсон узининг шахсий инсон капиталини туплашга алохида ахамият беради. Тадкикотчиларнинг таъкидлашича, шахсий инсон капиталининг тупланиши хар бир шахснинг шахсий хусусиятларига ва мавжуд ижтимоий институтларга боглик булиб, бу тупланиш мураккаб, узок ва киммат жараёндир. Инсон капиталини туплашда инсон салохияти ва тегишли капитал ажратиб курсатилади; инсон салохияти захира сифатида мавжуд булиб, факат иктисодий фаолият жараёнида узини намоён киладиган инсон капитали булиш имкониятининг бир тури сифатида ишлайди.

ХУЛОСА

Шундай килиб, Узбекистоннинг келажакдаги ривожланиши илм-фан, илмий, ижтимоий ва гуманитар технологияларга асосланган булади. Сунгги икки-уч йил ичида миллий бойликнинг ажралмас кисми булган инсон капиталини ривожлантиришга тобора купрок эътибор берилмокда. Буларга ижтимоий химоя, инсон саломатлиги, оилавий муносабатлар яхшиланиши, туман муассасалари фаолияти яхшиланиши ва таълим тизимидаги туб узгаришлар киради. Демак, хозирги вактда инсон капитали янги билимларнинг эвристик табиати билан боглик булган интеллектуал капитал шаклини олади. Ва ёш авлод замонавий интеллектуал капиталнинг ташувчисига айланмокда, унда ноёб кадриятлар, янги туртки тури, янги алока турлари ва янги куникмалар (шу жумладан ракамли) фаол шаклланмокда.

Умуман олганда, инсон капиталини туплаш тарбияга сармоя киритишдан бошланади, яъни оилада ота-она фарзандининг тугилиши билан унга маблаг куйиши зарур. Фарзандларни тарбиялаш жуда куп маблаг талаб килади, аммо айни пайтда болалар ота-оналарнинг коникиш манбаидир. Яъни, хаёт жараёнида одам узини харакатга келтиради, гуё бирон бир "фойдали" иш билан шугулланади ва узларининг инсон капиталининг таркибий кисмларидан -

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-125-134

таълим, согликни саклаш, буш вакт, тарбияни узаро бир-бирини мустахкамлаб турадиган эркин энергияни "ажратиб" олади.

Умуман олганда, хозирда Хдракатлар стратегияси доирасида олиб борилаётган барча ислохотлар инсон капиталини ривожлантиришга каратилган. Бу эса нафакат бизнинг мамлакатда балки жахонда хам сунгги икки, уч йилда умуммиллий бойликнинг ажралмас кисми хисобланган инсон капитали ривожига эътибор кучайди. Натижада инсон капитали тушунчаси анча кенг маънода, яъни иктисодиёт, жамият ва унинг бошлангич ячейкаси оилани интенсив ривожлантирувчи, мехнат ресурсларининг билимли кисми, хаёти ва мехнат фаолияти давомида интеллектуал бошкариш кобилиятига эга булган асосий кучга айланди. Шу сабабли хам бугунги кунда замонавий дунё тараккиётининг динамикаси асосан инсоннинг инновацион, ижодий фаолияти, фан, техника ва технологияларнинг ривожланиши билан белгиланади.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари. - Тошкент: «Узбекистон», 2020. -Б.10.

2. Замонавий фалсафий атамаларнинг изохли лугати. - Тошкент: «Университет», 2018. -Б.31.

3. Курносова Е.А. Обеспечение конкурентоспособности предприятий сферы услуг: формирование инновационного поведения // Российский экономический интернет-журнал. 2009. №1, -С.598-607.

4. Подборнова Е.С., Тюкавкин Н.М. Разработка методических подходов к оценке конкурентоспособности // Общественные науки. 2011. №6, -С.386-393.

5. Шапкин И.Н. Человеческий капитал: теория, исторический опыт и перспективы развития. - Москва, 2017.

6. Курганский С.А. Человеческий капитал: сущность, структура, оценка / Иркут. гос. экон. акад. - Иркутск, 1999. - 287 с

7. Шоумаров Д. Инсон капитали уз-узидан юзага чикмайди. uzlidep.uz/news-of-party/3127., 04.05.2021.

8. Беккер Г.С. Человеческое поведение: экономический подход: избранные труды по экономической теории. - М.: ГУ-ВШЭ, 2003.

2. Сайфуллина Л.Д. Управление человеческим капиталом в системе цифровых экономических отношений // Фундаментальные исследования, №11, 2018. -С.94.

10. Хайдеггер М. Время и бытие. - Москва, 1993. - С. 239.

11. Гаффарова Г. (2020). Человеческий капитал в условиях цифровизации Узбекистана. Интеллектуальная культура Беларуси: духовно-нравственные традиции и тенденции инновационного развития: материалы Пятой междунар. науч. конф. Т.2. - Минск: Четыре четверти, -С.72-75.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-125-134

10. Гаффарова, Г., & Кодиров, б. (2020). Ракамлаштириш - инновацион ривожланиш омили сифатида. Academic Research in Educational Sciences, 1 (2), 104-112.

11. https://kun.uz/news/2018/10/11 /uzbekiston-inson-kapitalini-rivozlantiris-loiiasini-kullab-kuvvatlovci-27-davlat-katoriga-kusildi

12. Человеческий капитал: теория, исторический опыт и перспективы развития: монография / кол. авторов ; руководитель проекта д-р экон. наук, проф. И.Н. Шапкин. — Москва: РУСАЙНС, 2017. - 282 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

13. Бауман З. Образование - при, для и несмотря на постмодернити // Высшее образование в России, 2004. № 4.

14. Gaffarova, G.G. (2020), Structural transformations as a faktor new development opportunities // Scientific Bulletin of Namangan State University. -T.1. -№10, -C.185-190.

15. Гаффарова, Г., & Абдуллаева, М. (2020). Тасаввуфнинг когнитив тизими замонавий фалсафа призмасида. Academic Research in Educational Sciences, 1(3), 102-114.

16. G.G Gaffarova, N.Z. Saydaliyeva. (2020). The influence of social networks on youth thinking and activity. JournalNX - A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal. 6 (5), 105-108.

17. G. Makhmudova, G. G=affarova, G. Jalalova (2020). O'zbekistonda islohatlar jarayonini tahlil etish va amalga oshirishning konseptual-falsafiy metodologiyasi. 176 b.

18. Г.Гаффарова, А.Абдуллаев. (2021). АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА МАЪНАВИЙ ХДЁТНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. Academic research in educational sciences. Special Issue 2.

19. Gaffarova, G. G., & Abdullaeva, M. N. (2021). Cognitive system of sufism. ISJ Theoretical & Applied Science, 02 (94), 38-42.

20. Г.Гаффарова, МАбдуллаева. Таркибий узгаришларнинг бифуркацион асоси. Academic research in educational sciences. 2021. №1.

21. Gaffarova, G. (2019). Murakkab tizimlarda ahborot generacijasining falsafijmetodologik asoslari. Avtoreferat diss. dokt.filos.nauk. - 65 b

22. Gaffarova G.G., Abdullaeva M.N. Sufism and "cross-cutting problems" in the interpretation of epistemology // International Scientific Journal Theoretical & Applied Science. -USA, Harrisburg, 2021. №03(95), -Р. 133-136.

23.

23. Gaffarova, G. G., & Jalalova, G. O. (2021). Human capital as the basis of society development. ISJ Theoretical & Applied Science, 04 (96), 455-460.

24. Gaffarova, G. (2020). Chelovecheskij kapital v uslovijah cifrovizacii Uzbekistana. IntellektuaTnaja kultura Belarusi: duhovno-nravstvennye tradicii i tendencii innovacionnogo razvitija: materialy Pjatoj mezhdunar. nauch. konf. T.2, pp.72-75.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.