CC BY
0INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© A.A. G'aybullayev1^_
1Buxoro davlat pedagogika instituti, Buxoro, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: Maqolada talaba yoshlarning turli sohalarda qadriyatli munosabatlarni shakllantirishning shaxslilik xususiyatlari hamda barqaror tanlab olinadigan afzalroq aloqasi, milliy qadriyatlarning yoshlar tarbiyasiga ta'sirini o'rganishga doir tadqiqot usullari, milliy qadriyatlar asosida tarbiyalashning o'ziga xos xususiyatlarini empirik jihatdan o'rganib, olingan natijalar tahlil qilingan va milliy tarbiya shakllanishining ijtimoiy psixologik omillari bo'yicha psixometrik va Qadriyatlar yo'nalishi" savolnomasining empirik natijalari va ular asosida ishlab chiqilgan ilmiy xulosalar borasida tavsiyalar berilgan.
MAQSAD: yoshlarda o'zini o'zi qadrlash hamda qadriyatli yondashuvni tarbiyalash asosida milliy qadriyat shakllanishining ijtimoiy psixologik omillari bo'yicha ilmiy asoslangan amaliy tavsiyalar berish.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqot jarayonida suhbat, ijtimoiy-psixologik so'rovnoma, kuzatish kabi metodlaridan foydalanildi va olingan natijalarning statistik ishonchlilik darajasi faktorli tahlil orqali tasdiqlandi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: yoshlarning "psixologik munosabatlar" tizimida "hayotiy pozitsiya"ga ega bo'lishi, qadriyatli yondashuvni shakllanishi, qadriyatli yondashuvni uch komponentli tuzilishi, ya'ni kognitiv, emotsional, motivatsion xulq-atvor komponentilarining muayyan ijtimoiy harakatlarda namoyon bo'lishi, shaxsiy rivojlanishi, o'zini o'zi qadrlashi, atrofdagi voqelikni, shu jumladan o'zini qanday idrok etishi va sharhlashi ustuvor omil sifatida namoyon bo'lishi dalillanganligi va yoshlarda milliy qadriyat shakllanishining ijtimoiy-psixologik omili sifatida, insoniy qadriyatlarning kelib chiqishini madaniyat, jamiyat, uning institutlari hamda shaxsda kuzatish mumkinligini, qadriyatlarning ta'siri barcha ijtimoiy hodisalarda namoyon bo'lishini, yoshlarda ichki rollar asosida shakllangan ijtimoiy munosabatlarning strukturaviyligi, insoniy qadriyatlarning kelib chiqishini madaniyat, jamiyat, uning institutlari va shaxsda kuzatilishi, maqsadli va vositali qadriyatlarning korrelyatsion tahlili, ta'lim va tarbiya jarayonida ijobiy munosabat mezonlarini kiritish asosida rivojlantirishga doir taklif va tavsiyalar ishlab chiqilganligi bilan belgilanadi.
XULOSA: yoshlarda o'z o'zini idrok qilish orqali qadriyatli yondoshuvni shakllantirish, tashqi tahdidlarga qarshi qaratilgan ichki ruhiy qudrat ya'ni milliy qadriyatlar, shaxs uchun ahamiyatli bo'lgan millat manfaatlariga xizmat qiladigan erkinlik, ijtimoiy adolat, tenglik,
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
haqiqat, ma'rifat, go'zallik, yaxshilik, halollik, burchga sodiqlik, dahldorlik, fidoiylik singari fazilatlarni o'zida mujassam eta olgan yoshlarni tarbiyalash bilan bog'liq jarayonlarni rivojlanishiga xizmat qiladi.
Kalit so'zlar: qadriyatli yondashuv, maqsadli va vositali qadriyatlar, ijtimoiy munosabatlarning strukturaviyligi, "hayotiy pozitsiya", interiorizatsiya, sotsializatsiya, referent guruh, kognitiv komponent, emotsional-baholovchi komponent, motivatsion-xulq-atvor komponenti, e'tiqod.
Iqtibos uchun: G'aybullayev A.A. Yoshlarni milliy qadryatlarga yo'nalganligining ijtimoiy-psixologik xususiyatlari. // Inter education & global study. 2024. №5. B.552-563.
СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ОРИЕНТАЦИИ МОЛОДЕЖИ НА НАЦИОНАЛЬНЫЕ ЦЕННОСТИ_
© A.A. Гайбуллаев1^
1 Бухарский государственный педагогический институт, Бухарa, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: В статье рассмотрены личностные особенности формирования ценностных отношений студенческой молодежи в различных сферах и предпочтительные отношения устойчивого отбора. Методы исследования влияния национальных ценностей на воспитание молодежи, эмпирическое изучение особенностей воспитания на основе национальных ценностей, анализ результатов и психометрической и ценностной направленности на социально-психологические факторы формирования национального образования, рекомендации. приведены относительно эмпирических результатов анкетирования и сделанных на их основе научных выводов.
ЦЕЛЬ: у молодых людей самооценка и развитие ценностного подходадать научно обоснованные практические рекомендации по социально-психологическим факторам формирования национальных ценностей.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: В процессе исследования использовались такие методы, как интервью, социально-психологическое анкетирование, наблюдение, а уровень статистической достоверности полученных результатов подтверждался факторным анализом.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: молодых людей иметь «жизненное положение» в системе «психологических отношений», формирование ценностного подхода, трехкомпонентной структуры ценностного подхода, то есть проявление когнитивного, эмоционального, мотивационно-поведенческого компонентов в определенных социальных действиях, личностном развитии, доказано, что самооценка, окружающая действительность, в том числе то, как человек воспринимает и интерпретирует себя, является приоритетным фактором, а как социально-психологический фактор формирования национальных ценностей у
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 5
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
молодежи, зарождение общечеловеческих ценностей. - это культура, общество и его институты и что это можно наблюдать в личности, влияние ценностей проявляется во всех социальных явлениях, структура социальных отношений формируется у молодежи на основе внутренних ролей, зарождение общечеловеческих ценностей можно наблюдать в культуре, обществе, его институтах и личности, корреляционном анализе объективных и инструментальных ценностей, образовании и определяется разработкой предложений и рекомендаций, основанных на включении критериев позитивного отношения в образовательный процесс.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: формирование у молодежи ценностного подхода через самовосприятие, внутреннюю духовную силу, направленную против внешних угроз, т.е. национальные ценности, свободу, социальную справедливость, равенство, истину, просвещение, служащую важным для личности интересам нации, красота, доброта, честность, преданность долгу, приверженность, преданность делуслужит развитию процессов, связанных с воспитанием молодых людей, способных воплотить в себе такие качества.
Ключевые слова: ценностный подход, объективные и инструментальные ценности, структура общественных отношений, «жизненная позиция», интериоризация, социализация, референтная группа, когнитивный компонент, эмоционально-оценочный компонент, мотивационно-поведенческий компонент, вера.
Для цитирования: Гайбуллаев A.A. Социально-психологическая характеристика ориентации молодежи на национальные ценности. // Inter education & global study. 2024. №5. С. 552-563.
SOCIAL-PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF YOUTH ORIENTATION TO NATIONAL VALUES_
© Azam A. Gaibullaev1®
1Bukhara State Pedagogical Institute, Bukhara, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: The article examines the personal characteristics of the formation of value relations among students in various fields and the preferred relations of sustainable selection.Methods for studying the influence of national values on the upbringing of youth, empirical study of the characteristics of upbringing based on national values, analysis of the results and psychometric and value orientation on the socio-psychological factors of the formation of national education, recommendations. are given in relation to the empirical results of the survey and the scientific conclusions made on their basis.
AIM: in young peopleself-esteem anddevelopment of a value approachgive scientifically based practical recommendations on socio-psychological factors in the formation of national values.
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 5
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
MATERIALS AND METHODS: During the research, methods such as interviews, socio-psychological questionnaires, and observation were used, and the level of statistical reliability of the results obtained was confirmed by factor analysis.
DISCUSSION AND RESULTS: young people have a "life position" in the system of "psychological relations", the formation of a value approach, a three-component structure of a value approach, that is, the manifestation of cognitive, emotional, motivational and behavioral components in certain social actions, personal developments has been proven that self-esteem surrounding reality, including how a person perceives and interprets himself, is a priority factor, and as a socio-psychological factor in the formation of national values among young people, the emergence of universal values. - this is culture, society and its institutions and that this can be observed in the individual, the influence of values is manifested in all social phenomena, the structure of social relations is formed among young people on the basis of internal roles, the emergence of universal human values can be observed in culture, society, its institutions and personality, correlation analysis of objective and instrumental values, education and is determined by the development of proposals and recommendations based on the inclusion of criteria for a positive attitude in the educational process.
CONCLUSION: formation of a value approach among young people through self-perception, internal spiritual strength directed against external threats, i.e. national values, freedom, social justice, equality, truth, enlightenment, serving the interests of the nation that are important to the individual, beauty, kindness, honesty, devotion to duty, commitment, dedicationserves the development of processes associated with the education of young people capable of embodying such qualities.
Key words: value approach, objective and instrumental values, structure of social relations,"life position", internalization, socialization, reference group, cognitive component, emotional-evaluative component, motivational-behavioral component, faith.
Mamlakatimiz o'z taraqqiyotining yangi, yuksak bosqichiga qirayotgan hozirgi paytda bizga jadid bobolarimiz kabi G'arb ilm-fani yutuqlari bilan birga, milliy qadriyatlar ruhida tarbiya topgan etuk kadrlar suv bilan havodek zarur. Lekin ularni kim tarbiyalaydi? Albatta, o'zimiz tarix saboqlari, zamon talablari asosida tarbiyalashimiz zarur"[1]. -degan fikrlari ta'lim jarayoni uchun zarur va ustuvor yo'nalishlaridan biri ta'lim mazmunining yangilanishi, darsni innovatsion tajriba va g'oyalarga tayanib, zamonaviylashtirilgan, takomillashtirilgan hamda ilmiy-innovatsion texnologiyalar asosida o'tish zaruriyatini keltirib chiqarishini asoslaydi.
For citation: Azam A. Gaibullaev (2024) 'Social-psychological characteristics of youth orientation to national values', Inter education & global study, (5), pp. 552-563. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Tarbiya va ta'limni bir-biridan alohida ajratib bo'lmaydi, bu ikki jarayon o'zaro uyg'un, uzluksiz asosda tashkil etilgandagina o'zi milliy qadriyatlarga ega odobli, axloqiy fazilatli barkamol avlod, shu bilan birga bilimdon, zukko, ruhan va jismonan sog'lom, keng dunyoqarash va tafakkurga ega, zamonaviy kasb-hunar egasi bo'lgan vatanparvar yoshlarni yetishtirib beradi[2]. Buning uchun biz yoshlar ongida qadriyat va qadriyatli yondoshuvni shakllantirib borishimiz zarur.
"Qadriyat" tushunchasining psixologik talqini ma'naviy-axloqiy rivojlanish mohiyatiga eng yaqin bo'lib, "hayotiy pozitsiya" (A.I. Bojovich), "ma'no" va "shaxsiy ma'no" (A.N. Leontiyev), "psixologik munosabatlar" (V.N. Myasishev) tushunchalarini o'z ichiga oladi. Shaxsiy rivojlanish, L.S.Vigotskiyning fikriga ko'ra, shaxsning madaniy qadriyatlarni o'zlashtirishi bilan bog'liq jarayondir. Ya'ni, interiorizatsiya orqali odamlar o'rtasidagi munosabatlarda paydo bo'ladigan ma'no va ma'nolar tizimi keyinchalik odamning ongiga "aylanadi". Shaxsning munosabatlari -bu uning harakatlari, reaktsiyalari va tajribalarida ifodalangan, u bilan kimdir yoki biron bir narsa o'rtasidagi ongli, tanlangan, tajribaga asoslangan psixologik aloqadir[3].
N.Ye.Shurkovaning ta'rifiga ko'ra, qadriyatli yondashuv -bu sub'yekt atrofdagi dunyo ob'yekt bilan barqaror tanlab olinadigan afzalroq aloqasi, agar ushbu ob'yekt o'zining barcha ijtimoiy ma'nosida harakat qilsa, sub'yekt uchun shaxsiy ma'noga ega bo'lsa, jamiyat va shaxs hayoti uchun muhim narsa sifatida qabul qilinadi[4].
V.A.Yadov tadqiqotlarida qadriyatli yondashuv uch komponentli tuzilishga egaligi kuzatildi: -kognitiv komponent -ma'lum bir qadriyatli va u bilan bog'liq hayot tomoni haqidagi tushunchalar va g'oyalar; -emotsional-baholovchi komponent -hodisalar, hodisalarning qadriyatli, ularni baholash bilan bog'liq bo'lgan tajribalar; -motivatsion-xulq-atvor komponenti -harakatlarning tajribasi, qobiliyatlari, ko'nikmalari, qadriyat ma'nosiga muvofiq muayyan ijtimoiy harakatlarga xulq-atvorga tayyorligi[5].
M. Kun "shaxsning o'zini o'zi qadrlash nazariyasi" muallifi sifatida tanilgan. Uning uchun xulq-atvor shaxsning atrofdagi voqelikni, shu jumladan o'zini qanday idrok etishi
va sharhlashi bilan belgilanadi____M.Kunning fikriga ko'ra, agar biz individning referent
guruhini bilsak, biz shaxsning o'zini o'zi qadrlashini, agar shaxsning o'zini o'zi qadrlashini bilsak, uning xatti-harakatlarini taxmin qilishimiz mumkin. M.Kun va uning tarafdorlari shaxsni ichki rollar asosida shakllangan ijtimoiy munosabatlarning strukturasi deb hisoblaydilar va shaxsning xulq-atvorini belgilashda ularga hal qiluvchi ahamiyat beradilar
M.Rokich esa qadriyatlarni ma'lum bir maqsad yoki mavjudlik usuli boshqasidan afzalroq ekanligi haqidagi doimiy e'tiqodning bir turi deb hisoblaydi. U qadriyatlar tizimlarga bo'linganligi haqidagi g'oyalarni ilgari surib, insoniy qadriyatlarning kelib chiqishini madaniyat, jamiyat, uning institutlari va shaxsda kuzatish mumkinligini, qadriyatlarning ta'sirini esa, deyarli barcha ijtimoiy hodisalarda namoyon bo'lishini ta'kidlagan.[7]
D .B .Elkoninning va A .N .Leontevning ta 'kidlashicha, o'quv kasbiy faoliyat o'spirinlik davrida yetakchi faoliyat hisoblanadi. D.I.Feldshteynning fikricha, o'spirinlik
[6].
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)
Hay4Ho-TeopeTM4ecK^ и методический журнэл 2024, №5
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
davrida o'qish va mehnat asosiy faoliyat turlari sifatida shaxsning taraqqiyotini belgilaydi. Boshqa psixologlar esa kasbiy o'z-o'zini belgilashni ilk o'spirinlik davrida yetakchi faoliyat sifatida ko'rsatadilar. I.V.Dubrovina bu holatga aniqlik kiritib, maktabni tugatgan paytda kasbiy o'z- o'zini belgilash haqida gapirish ertaligi, chunki o'spirinda faqat istak, haqiqatda amalga oshmagan kelajak rejalar mavjud bo'ladi[8].- deb ta'kidlab o'tadilar. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib qadriyatlarning yoshlar tarbiyasidagi ta'sirini o'rganish maqsadida Seninning "Qadriyatlar yo'nalishi" savolnomasidan foydalandik [10].
Ushbu metodika jami 80 ta savoldan iborat bo'lib, savollar, bir tomondan, 8 ta qadriyat yo'nalishlaridan biriga qaratilgan bo'lsa, ikkinchi tomondan, shu savollar 5 ta hayotiy sohaga ham taalluqli qilib tuzilgan. 5 ta hayotiy sohaning har biri sakkiz juft (16 ta)dan savol mavjud (16x5=80) bo'lib, ayni paytda bu savollar sakkiz yo'nalishdagi maqsadli qadriyat yo'nalishi, besh xil hayotiy sohaga qaratilgan besh juft (10 ta) savol orqali aniqlanadi (10x8=80). Javob varaqasi paralleogram shaklini eslatadigan 8x10 hajmli jadval (8 ta satr va 10 ta ustun) dan iborat bo'lib, savollar shunday tartibda joylashtirilganki, javob varaqasining har bir satri bittadan maqsadli qadriyat yo'nalishini aks ettiradi. Jadvalning dastlabki 5 ta (1-5) va keyingi 5 ta ustunlari (6-10) bir-birini takrorlagan holda beshta hayotiy sohani o'z ichiga oladi. Metodika yo'riqnomasi savolnomada keltirilgan bo'lib, unga binoan sinaluvchi savolni o'qiydi va unda yoritilgan fikrning o'zi uchun muhimlik darajasini 5 ballik tizim bo'yicha baholaydi.
Demak, respondentlarning qaysi hayotiy sohaga yaqinligini uning hayotiy sohalar bo'yicha tanlagan ballarining qay darajada baland yoki pastligiga qarab aniqlash mumkin.
Biz ushbu tadqiqotimizning amaliy qismini Buxoro davlat pedagogika instituti talabalarining 120 nafar 1-bosqich talabalarini tanlab oldik. Ulardan olingan metodikaning natijalarini qayta ishlashdan qo'lga kiritilgan ko'rsatkichlarni 60 nafar sinov hamda 60 nafar tajriba guruhi misolida quyidagi 1- jadvalda yaqqol ko'rishingiz mumkin:
1-jadval. Qadriyatlar yo'nalishi namoyon etilishining o'rtacha-umumiy, qiyosiy-
tipik ko'rsatkichlari
sinov guruxi ni =60 Tajriba guruxi n2 =60
№ Qadriyat yo'nalishlari Yuqori ko'rsatki O'rtacha ko'rsatkich Past ko'rsatkich Yuqori ko'rsatki O'rtacha ko'rsatkich Past ko'rsatkic
motivasiyasi ch ch h
n % n % n % n % n % n %
M a q s a d l i qadriyatl a r
Sha/siy istiqbol 28 46 24 40 8 13 38 63 18 30 4 7
Yuqori moddiy 24 40 22 37 14 23 26 44 28 46 6 10
ta'minlanganlik
^d^Nk 30 50 18 30 12 20 36 60 16 26 8 14
Faoliyatga I^^iy 32 54 14 23 14 23 38 63 12 20 10 17
munosabat
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 5
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
O'z ustida ishlash 30 50 26 43 4 7 40 44 14 23 6 10
Yutuqlarga yo'nalganlik 32 54 22 37 6 10 42 60 12 20 6 10
Ruhiy ma'naviy qoniqish 28 47 24 40 8 13 34 63 20 33 6 10
O'zlikni saqlash 28 47 26 43 6 10 38 63 18 30 4 7
С I'rtacha umumiy 29 49 22 36 9 15 37 58 17 28 6 14
V о s i t a l i qa d r i ya tla r
Kasb-hunar olami 30 50 26 43 4 7 36 60 22 36 2 4
O'quv-tarbiya sohasi 42 73 14 23 4 3 48 80 10 16 2 4
Oilaviy hayot 32 53 22 37 6 10 40 66 18 30 2 4
Ijtimoiy hayot 32 54 24 40 4 7 38 63 14 24 8 13
Qiziqishlar olami 22 37 32 53 6 10 32 53 24 40 4 7
С )'rtacha umumiy 32 53 24 39 4 8 39 65 18 29 3 6
1.1-diagramma. Qadriyatlar tizimi ierarxiyasi ko'rsatkichlarining diagramma
ko'rinishi (maqsadli qadriyatlar asosida)
Sinov guruhi
■ Yuqori ko'rsatkich BO'rtacha ko'rsatkich ■ Past ko'rsatkich
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 5
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)
HayHHO-TeopeTHnecKMM u MeToguiHecKHM wypHan 2024, №5
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Tajriba guruxi
6U 57
lí- II lililí ll
/ ,/' / / / / /' / ^ Ó* * ó#
■ Yuqori ko'rsatkich ■ O'rtacha ko'rsatkich ■ Past ko'rsatkich
Jadvalda keltirilgan har bir raqam talaba yoshlarda ma'lum qadriyat yo'nalishlari asosida shakllangan munosabat motivasiyasi haqidagi o'rtacha umumiy ko'rsatkichlar ko'lamiga asoslangan. Jumladan, maqsadli qadriyatlar sirasiga kiruvchi oliy nufuzga ega bo'lish bilan bog'liq shaxsiy istiqbol qadriyatlari motivasiyasida yuqori ko'rsatkichlar darajasi sinov guruhi talabalarida 46,6% ni va tajriba guruhi talabalarida esa 63%ni tashkil qildi. Yuqori moddiy ta'minlanganlik deb ataluvchi qadriyat motivatsiyasiga munosabat ko'rsatkichlari sinov guruhi talabalarining 40% da, tajriba guruhi talabalarining esa 44% da yuqori natijani ko'rsatdi.
Maqsadli qadriyatlarning har bir yo'nalishi bo'yicha qo'lga kiritilgan natijalarning umumiy miqdorlari shundan dalolat berib turibdiki, talaba yoshlar bilan treninglar, qiziqarli mashqlar orqali ularning miliy qadriyat tushunchasi haqidagi fikr doiralarini yanada kengaytirishga harakat qildik. Jumladan, "Intervyu", "Men bajara olaman", "Cho'kayotgan kema", "Buzuq telefon", "Botqoqlik", "Sehrli doira" kabi psixologik treninglar, "Mening kelajagim" mavzusida psixoterapevtik mashg'ulotlar natijasida barcha qadriyat mezonlari: ijodkorlik, faoliyatga ijtimoiy munosabat, o'z ustida jiddiy ishlash, yutuqlarga qat'iy yo'nalganlik, faoliyat maqsadidan ruhiy, ma'naviy qoniqish, o'zlikni saqlash kabilar yanada takomillashib, barqarorlashib, tobora o'sib borish tendensiyasi kuzatildi.
Ijodkorlik qadriyat yo'nalish ko'rsatkichlari bo'yicha sinov guruhi talabalari orasida 50 foizgacha tajriba guruhi talabalari orasida 60% ko'rsatkich qayd etildi. Faoliyatga ijtimoiy munosabat ko'rsatkichi bo'yicha 53,4% dan (sinov guruhi) 63,3% gacha (tajriba guruhi), o'z ustida ishlash ko'rsatkichi bo'yicha 50 % dan (sinov guruhi) 67 % gacha (tajriba guruhi), yutuqlarga yo'nalganlik ko'rsatkichi bo'yicha 63 % dan (sinov guruhi) 70 % gacha (tajriba guruhi) ko'tarilganligini ko'rishimiz mumkin. Olingan ma'lumotlarga asoslanib, talaba yoshlarda maqsadli qadriyatlarning faol-ijobiy munosabatlar tizimida tobora o'sib borish xarakteri mavjudligi haqida tegishli tasavvurlarga ega bo'lish mumkin.
1.2-diаgrаmmа. Qаdriyatlаr tizimi iеrаrхiyasi ko'rsatkichlarining diagramma
ko'rinishi
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 5
80 70 60 50 40 30 20 10 0
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
(vositali qadriyatlar asosida)
Sinov guruhi
80 -73,4
Kasb-hunar olami O'quv-tarbiya sohasi Oilaviy hayot Ijtimoiy hayot Qiziqishlar olami
■ Yuqori ko'rsatkich ■ O'rtacha ko'rsatkich ■ Past ko'rsatkich
Tajriba guruhi
100 -
80
Kasb-hunar olami O'quv-tarbiya sohasi Oilaviy hayot Ijtimoiy hayot Qiziqishlar olami
■ Yuqori ko'rsatkich ■ O'rtacha ko'rsatkich ■ Past ko'rsatkich
Vositali qadriyatlar motivatsiyasi yo'nalishlarining ham tajriba guruhi talabalarida tobora o'sib borishini ko'rish mumkin. Ayni paytda, sinov va tajriba guruhi talabalarining o'quv-tarbiya sohasi doirasida qayd etgan ko'rsatkichlari tahlili shuni ko'rsatadiki, kasb-hunar olami yo'nalishida 50 %dan (sinov guruhi), 60 %gacha (tajriba guruhi), o'quv tarbiya olami yo'nalishida 73 %dan (sinov guruhi), 80 %gacha (tajriba guruhi), oilaviy hayot yo'nalishida 53 %dan (sinov guruhi), 66 %gacha (tajriba guruhi), ijtimoiy hayot ko'rsatkichlari sinov guruhida 53,%ni, tajriba guruhida 63%ni, qiziqishlar olami yo'nalishida 36 % dan (sinov guruhi), 53 %gacha (tajriba guruhi) o'ziga xos ijtimoiy psixologik o'sish mavjudligini ko'rish mumkin. Umuman, vositali qadriyatlar tizimida sinov guruhi talabalari faoliyati ko'rsatkichlarining miqdorlarida ham o'sish darajasi ko'zga tashlanadi. Chunonchi, talaba yoshlarda vositali qadriyatlar motivatsiyasi yo'nalishlari nisbatan yuqori ko'rsatkichlarni, ya'ni o'quv-tarbiya sohasi ko'rsatkichlari miqdori sinov guruhida (n=60 hisobidan) 73,% ni va kеyingi davrida (tajriba guruhi, n=60 hisobidan) 80% ni, oilaviy hayot ko'rsatkichlari sinov guruhida 53,%ni, tajriba guruhida 63%ni tashkil etganligi bilan xa^^^d^.
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 5
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Biz sinov va tajriba guruhi talabalarida qo'llagan "Qadriyatlar yo'nalishi" metodikasi orqali shu narsaga ishonch hosil qildikki, talaba yoshlarning ma'naviy saviyasi oshgan sari uning qadriyat yo'nalishi asosida qurilgan munosabat motivasiyasi ko'rsatkichlari ham tobora takomillashib, umumiy ijtimoiy ehtiyoj imkoniyatlarining qondirilishi bilan tobora uyg'unlashib boradi[11].
Yoshlarni milliy qadriyatlar asosida tarbiyalashda milliy ruhiyat, umuminsoniy qadriyat, xalqchil urf-odatlar, an'analar yetakchi o'rin tutadi. Bular orqali yoshlarda quyidagi fazilatlarni tarbiyalash lozim: yoshlarda vatanparvarlik his-tuyg'ularini shakllantirish; xayrixohlik, odamlarga hurmat, mehr-shafqat; kattalarni hurmat qilish, e'zozlash; muloyimlik; ishbilarmonlik, mohirlik, ishchanlik, iqtisodiy tafakkur; bolaligidanoq mehnatsevarlik; jismoniy baquvvatlik; axloq-odoblilik, oilaparvarlik; ayollarga hurmat; o'zaro hamkorlikka intiluvchanlik; dahldorlik, burchlilik, fidoiylik.
Yoshlarning axloqiy tushunchalarni qanday o'zlashtirganini aniqlamay turib ular bilan individual munosabatlarga kirishish mumkin emas. Bu o'rinda, farzandini komil inson bo'lib kamol topishini ezgu niyat qilgan ajdodlarimizning milliy-ma'naviy qadriyatlarni bola ongiga singdirib, uning kelajak rivojini ta'minlashga o'z hissasini qo'shganligini ko'rishimiz mumkin. Ayni paytda globallashuv jarayonida milliy g'oya mafkuraviy ta'sir o'tkazishning asosiy quroliga aylangan. Aytish joizki, globallashuvning jadallashuvi sharoitida milliy ma'naviyat mavjudligining o'zi yetarli emas, unda tashqi tahdidlarga qarshi qaratilgan ichki ruhiy qudrat, uning amal qilishi va faoliyat ko'rsatishi ham zarur bo'ladi. Qadriyatlar inson uchun ana shunday ahamiyatli bo'lgan, millat manfaatlari yo'lida xizmat qiladigan erkinlik, ijtimoiy adolat, tenglik, haqiqat, ma'rifat, go'zallik, yaxshilik, halollik, burchga sodiqlik singari fazilatlarni o'zida mujassamlashtiradi[12].
Yoshlarni milliy qadriyatlar asosida tarbiyalashning quyidagi vazifalari o'z dolzarbligini saqlab kelmoqda.
1. Yoshlarni ijtimoiy va yakka tartibdagi foydali mehnatga jalb qilish, bu jarayonda yoshlarning qiziqishi, iste'dodi, manfaatiga bo'lgan e'tiborni kuchaytirish;
2. Yoshlarda ijtimoiy faollik fazilatini, yetakchilik xususiyatlarini oshirish;
3. Milliy va umuminsoniy qadriyatlar bilan uyg'un holda milliy g'oyaning, milliy mafkuraning asosiy tamoyillari sifatida keng qamrovli darajada targ'ib va tashviq qilish.;
4. Tanqid va o'z-o'zini tarbiyalash, mustaqil fikrlashni kuchaytirish;
5. O'tmish merosimiz yutuqlari, mustaqillik adabiyoti, san'ati yutuqlarini keng targ'ib
qilish;
6. Milliy an'analar, urf-odatlar ruhida tarbiyalashni kuchaytirish, ayni paytda umuminsoniy va zamonaviy yutuqlarga tayangan holda g'oyaviy tarbiyani tashkil qilish zarur;
7. Yoshlar salohiyatini oshirish, ularning hayotda o'z o'rinlarini topishlarini ta'minlash bilan bog'liq ishlarni kuchaytirish;
8. Yoshlarni yot, begona zararli g'oyalardan asrash tadbirlarini amalga oshirish, ularda mafkuraviy immunitetni shakllantirish;
9. Yoshlarda dahldorlik, burchlilik, fidoiylik sifatlarini rivojlantirish.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Yuqoridagi vazifalarni amalga oshirishda yoshlarning ma'naviy-axloqiy tarbiyasi uchun oila, mahalla, ta'lim muassasalari, ommaviy axborot vositalari, huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar, ilmiy-pеdagogik kadrlar birdek mas'uldirlar. Tarbiya jarayoni barcha ishtirokchilar bahamjihatlik bilan ish olib borsagina o'zining ijobiy natijalarini Ьега oladi. Yoshlarni milliy qadriyatlar asosida tarbiyalashda aniq manzilli, tizimli hamda oila, mahalla, ta'lim muassasalari, ommaviy axborot vositalari hamkorligidagi kompleks psixologik-pedagogik chora-tadbirlar natijasida o'z oldiga qo'ygan provard maqsadga erishadi[9].
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2023 yil 22 dekabr kuni Respublika Ma'naviyat va ma'rifat kengashining kengaytirilgan majlisida "Ma'naviyat hayotimizda yangi kuch, yangi harakatga aylanishi kerak" mavzusida nutqi
2. Жaббoрoв Xa3paT Хусеьювич. Псиxoлoгические oсoбеннoсти идеoлoгическoгo влияния "MaccoBoi^ культуры" Ha челoвеческий pa3yM. СОЦИАЛЬНЫЙ ПСИХОЛОГ жypнaл для пcиxoлoгoв. Оcнoвaн в 2000 гoдy в Яpocлaвль. 2016 №2 (32). -С. 56-66.
3. Мясищев В.Н. Пcиxoлoгия oтнoшений. Пoд ред. А.А. Бoдaлевa. М.: Изд-bo Мocкoвcкoгo пcиxoлoгo-coциaльнoгo инcтитyтa; Вopoнеж: Изд-вo НПО «МОДЭК», 2003.
4. Сaвинoвa Л.Ю. (2019) Трудн^ти диaгнocтики эмoциoнaльнo oценoчнoгo кoмпoнентa ценнocтныx oтнoшений млaдшиx шкoльникoв. Кэмплексные иccледoвaния детcтвa, т. 1, No 1, с. 57-64. DOI: 10.33910/2687-0233-2019-1-1-5764.
5. Ядoв В.А. Сoциaльнaя пcиxoлoгия личнocти // Сoциoлoгия иcoвpеменнocть. 2003. Т. 1. С. 75-90, 106-120.
6. Андpеевa Г. М. Зapyбежнaя coциaльнaя пcиxoлoгия ХХ векa: Теopетичеcкие пoдxoды: учебник. pyкoвoдcтвo для вyзoв / Г. М. Андpеевa, Н. Н. Бoгoмoлoвa, Л. А. Петpoвcкaя. М., 2001., s. 139
7. Выготский Л.С. Пcиxoлoгия/ Л.С.Выготский. - М.: Изд^ ЭКСМО- Пресс, 2000. - 108 с
8. Z.T. Nishanova va boshq Nishanova, Z.T.-Rivojlanish psixologiyasi. Pedagogik psixologiya - darslik : « O 'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati» nashriyoti, Toshkent-2018. 380-381 b
9. G'aybullayev A.A. Oilaviy va milliy qadriyatlarning ijtimoiy psixologik xususiyatlari. // Inter education & global study. 2024. №4(1). B. 412-421.
10. Jabborov X.X. "O'smirda milliy tarbiya shakllanishining psixologik qonuniyatlari". Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. VOLUME 2 | ISSUE 1 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor. SJIF 2021: 5.423.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
11. Жабборов Хазрат Хусенович. The influence of psychological protective mechanisms in the formation of the ideological immunity in adolescents. European journal of psychological research vol. 4 No.1, 2017 ISSN 2057-4794.
12. Jabborov Kh.Kh.. The study of the problem of national education by eastern thinkers. International Journal of Pedagogics (ISSN - 2771-2281) VOLUME 03 ISSUE 02 Pages: 14-20 SJIF IMPACT FACTOR (2021: 5. 705) (2022: 5. 705) (2023: 6. 676) OCLC - 1121105677/ Online Link:-http://theusajournals.com/index.php/ijp/article/view/765
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
HA'zam Ahadovich G'aybullayev, Buxoro davlat pedagogika instituti Pedagogika kafedrasi o'qituvchisi, [Азам Ахадович Гайбуллаев, Преподаватель педагогического факультета Бухарского государственного педагогического института], [Azam Ahadovich Gaibullaev, Teacher, Faculty of Pedagogy, Bukhara State Pedagogical Institute]; manzil: O'zbekiston, Buxoro sh., Piridastgir ko'chasi, 11-uy [Адрес: Узбекистан, г. Бухара, улица Пиридастгир, 11.], [Address: 11, Piridastgir Street, Bukhara, Uzbekistan]; azam.gaybullayev21 @gmail.com
