Научная статья на тему 'ЁШЛАРНИ АХБОРОТ ХУРУЖЛАРИДАН АСРАШ АСОСЛАРИ ВА БУ ЖАРАЁНДА ПСИХОЛОГИК ИММУНИТЕТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ЁШЛАРНИ АХБОРОТ ХУРУЖЛАРИДАН АСРАШ АСОСЛАРИ ВА БУ ЖАРАЁНДА ПСИХОЛОГИК ИММУНИТЕТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

227
54
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ахборот хуружлари / психологик иимунитет / дин психологияси / глобаллашув жараёни / ҳадис илми / ахборот қуроли / оила / таълимтарбия / психологик ҳимоя / ахборот психологик хавфсизлиги / information attacks / psychological immunity / psychology of religion / process of globalization / science of hadith / information tool / family / education / psychological protection / psychological security of information

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Зухро Нуриддин Қизи Матаганова

Ушбу мақолада ёшларни ахборот хуружларидан асраш ва бу жараёнда психологик иммунитетни шакллантиришда ҳар бир ёш маълум бир кўникма ва билимларга, ҳам диний ҳам дунёвий илмларнинг моҳиятини тушуна олиш қобилиятига эга бўлиши лозимлиги, бу жараёнда психалогик ва диний билимларнинг аҳамияти ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FUNDAMENTALS OF PROTECTING YOUNG PEOPLE FROM INFORMATION ATTACKS AND THE FORMATION OF PSYCHOLOGICAL IMMUNITY IN THE PROCESS

This article explores the importance of psychological and religious knowledge in the process of protecting young people from information attacks and the formation of psychological immunity in the process, each young person must have certain skills and knowledge, the ability to understand the essence of both religious and secular sciences.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАРНИ АХБОРОТ ХУРУЖЛАРИДАН АСРАШ АСОСЛАРИ ВА БУ ЖАРАЁНДА ПСИХОЛОГИК ИММУНИТЕТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00555

ЁШЛАРНИ АХБОРОТ ХУРУЖЛАРИДАН АСРАШ АСОСЛАРИ ВА БУ ЖАРАЁНДА ПСИХОЛОГИК ИММУНИТЕТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Зухро Нуриддин ^изи Матаганова

Узбекистан халкаро ислом академияси 2-курс магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада ёшларни ахборот хуружларидан асраш ва бу жараёнда психологик иммунитетни шакллантиришда хар бир ёш маълум бир куникма ва билимларга, хам диний хам дунёвий илмларнинг мохиятини тушуна олиш кобилиятига эга булиши лозимлиги, бу жараёнда психалогик ва диний билимларнинг ахамияти урганилган.

Калит сузлари: ахборот хуружлари, психологик иимунитет, дин психологияси, глобаллашув жараёни, хадис илми, ахборот куроли, оила, таълим -тарбия, психологик химоя, ахборот психологик хавфсизлиги.

FUNDAMENTALS OF PROTECTING YOUNG PEOPLE FROM INFORMATION ATTACKS AND THE FORMATION OF PSYCHOLOGICAL IMMUNITY IN THE PROCESS

Zukhro Nuriddin Kizi Mataganova

The 2nd year master of the International Islamic Academy of Uzbekistan

ABCTRACT

This article explores the importance of psychological and religious knowledge in the process of protecting young people from information attacks and the formation of psychological immunity in the process, each young person must have certain skills and knowledge, the ability to understand the essence of both religious and secular sciences.

Keywords: information attacks, psychological immunity, psychology of religion, process of globalization, science of hadith, information tool, family, education, psychological protection, psychological security of information.

КИРИШ

XX асрнинг урталарида инсоният тараккиётининг мухим боскичи сифатида каралган ахборот технологияларининг ривожланиши, ахборот

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00555

алмашинуви янги куринишларининг вужудга келиши куплаб ахборотларнинг таркалишига олиб келди. Айнан шу даврлардан бошлаб мутахассислар томонидан "ахборот хуружи", "ахборот учун кураш" тушунчалари ишлатила бошланди. Маълумотларга кура, бугунги кунда дунёнинг 20 дан ортик давлати ядро куролини яратиш устида тажрибалар утказяпти. Аммо шу пайтнинг узида салкам юзга якин мамлакат ахборот хуружларини уюштириш билан шуFулланади. Глобаллашув жараёнида янги - "ахборот уруши" атамаси пайдо булди. Ахборот уруши (information war) - стратегик максадларни амалга ошириш учун ракибнинг ахборот майдонига информацион таъсир курсатиш харакатидир. Ахборот уруши - ракиб саналган мамлакат рахбариятига, унинг жамоатчилик ёки диний ташкилотларига ва улар кабул киладиган карорларга таъсир курсатиш, ижтимоий фикр ва жамоатчилик онгини узига керакли йуналишда шакллантиришга уринишдир. Таъсир килишнинг асосий воситалари - китоблар, кинофильмлар, телевидение, интернет, ОАВ нашрлари хисобланади.Тарихнинг гувохлик беришича, радио оммавий аудиторияни жалб килиши учун 40 йил керак булган, телевидение эса бунга 14 йилда эришган, Интернет тизимининг дунё аудиториясини жалб килиш учун эса 4 йил кифоя килди.

Ахборот хуружларига карши психологик иммунитет бу шахснинг хар кандай маьлумотни туFри деб кабул килавермаслиги, интернетдаги, ОАВ ларидаги хабарларга кур курона ишониб кетавермаслигидир. Психологик иммунитетни кандай килиб ошириш мумкин? Агар тана иммунитети жисмоний чиникиш оркали оширилса, психологик иммунитет рухиятни чиниктириш оркали кучайтирилади. Аввало инсон илимли булиши керак, инсонда хар кандай маьлумотни анализ ва синтез килиш жараёни фаол ривожланган булини керак. Анализ ва синтез жараёни эса куп билим олиш оркали шакилланиб боради. Куп илимга, туFри маьлумотга эга инсон эса ахборот хуружларига учраши анча кийин. Будай иммунитетни шакллантиришга маскан вазифасини аввал оила, психологик иммунитетни шакллантирувчи асосий куч вазифасини эса ота-она, бобо, бувилар утайдилар. Агар оилада болага ёшлигидан туFри тарбия берилса, нима яхши, нима ёмонлиги тушинтирилса болада турли ёд FOяларга, ахборот хуружларига карши иммунитет шаклланган булади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТАДОЛОГИЯ

Тарихчиларнинг таъкидлашича, психолгик иммунитет Урта асрларда юкимли касалликлар таркалиши пайтида эсга олинган. Кучли шахсларда

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00555

организмнинг химоя реаксияси ривожлана бошлайди, бу касаллик куркуви билан курашишга ёпдам беради ва натижада беморлар сони камайишни бошлади.

Баъзи тадкикотчила манна шундай «антидот» пайдо булиши туфайли инсоният «короету асрлар»дан омон колишга муваффак булди деган хулосага келишган. «Совук аклга» эга булган одамлар, касалликдан халос булиш учун куч топдилар.

Тананинг соFлиги рухий саломатлик билан чамбарчас боFлик булгани каби, психологик ва жисмоний иммунитетлар хам алохида булиши мумкин эмас. Барча касалликлар ташвиш, асабий чарчокдан келиб чикиши узок вактдан бери аникланган.

Психологик иммунитет фикрлаш жараёнини миссий ортикча нарсалардан химоя килади. Психологик иммунитетнинг асосий вазифаси хар кандай касалликни даволаш мумкинлиги тхуFрисида онг ости онгини шакллантиришдир. Буни англаган одам вахимадан кутилади. У совукконлик билан хаётдаги кийинчиликларни енгиш учун хамма нарсани килади ва амалиёт тасдиклаганидек уларнинг купчилиги муваффакиятга эришади.

Психологик иммунитетга эга булган одам жамиятдаги хаётга купрок мослашади. Асаб тизимининг ушбу юкори функсияси мавжудлигининг аломатларини куйидагиларда куриб чикишимиз мумкин:

- хар кандай шароитда ехтиёткорлик;

- реаксиянинг етарлилиги;

- стресга чидамлилик;

- турли хил шароитларга яхши психологик мослашувчанлик.

Психологик химоянинг заифлашиши жиддий окибатларга олиб келиши

мумкин. Бу фикрлашга хам, жисмоний холатга хам ёмон таъсир килади. Аввалига хаддан ташкари асабийлашиш носоFлом куринишга ега одам билан хар кандай алокада пайдо булади.

Инсонни индивидуал ижтимоий-психологик химоя килиш контсептсиясини куллашнинг максадга мувофиклиги куйидаги асосий шартлар билан белгиланади: биринчи навбатда, ушбу шахсий таълимнинг функтсионал ва тизимли тузилишига мувофик терминологик фаркланиш ва шахсий механизмлар ва функтсияларга эга шахслар психологик мухофазаси зарурлиги; иккинчидан, асосан ижтимоий-психологик мазмунга эга булган турли ахборот ва коммуникатив вазиятларда ташки ахборот ва психологик таъсирлардан химоя килишга каратилган; Учинчидан, ижтимоий-психологик механизмлар ва накшларга асосланган шаклланиш жараёни.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00555

Шу билан бирга, психологик химоя тушунчаси кенг таркалган ва шахслар химояси сифатида асл маъносидан ортиб кетганлиги сабабли, унинг умумий ва шахсий тушунчаси хакида гапириш мумкин.

Шунинг учун, ижтимоий ва ижтимоий гурух даражасини куриб чикаётганда, "шахснинг ижтимоий ва психологик химояси" атамасини куллаш максадга мувофикдир.

МУ^ОКАМА

Албатта, интернетнинг имкониятлари факат салбий жихатларда акс этмайди. Унинг узига хос ижобий томонлари хам мавжуд. Улар сирасига маълумотга дархол эга булиш, ахборот ва маълумотларнинг турфа хиллиги, шахснинг узини намоён килишга ёрдам берувчи мулокот имкониятининг мавжудлиги, таълим борасида интернет имкониятларини курсатиш мумкин. Интернетнинг ижобий томонларини инкор этмаган холда унинг энг кам сарф -харажат билан ёшлар орасида самарали деструктив фаолият олиб бориш имконияти мавжудлигини хам таъкидлаш лозим. Х,ар куни турли ижтимоий тармоклар ("Facebook", "MySpace", "Twitter", "Habbo Hotel", "Friendster", "Tagged.com", "Instagram", "WhatsApp", "GAP", "Linkedin", "Одноклассники", "Мой мир", "Живой журнал", "В контакте", "В кругу друзей", "Менинг оламим", "Синфдош" ва х к.лар)да миллиардлаб инсонлар бир-бирлари билан виртуал мулокотга киришмокдалар, турли сайтларга кирмокдалар, "YouTube" сингари видеохостингларга ташриф буюрмокдалар, хар хил блогларда уз фикрларини баён этиб, бошкаларнинг мулохазалари билан танишмокдалар. Ёшларда бузFунчи, деструктив FOяларга карши хали мафкуравий иммунитет тула шаклланмаганлигини, уларнинг эшитган ёки укиган маълумотига жуда тез ишонишини назарда тутсак, бу анча эътибор каратиш зарур булган жараёндир.

Шу уринда Аллох таолонинг мукаддас каломи Куръони Каримда:

(Эй, инсон!) Узинг (аник) билмаган нарсага эргашма! Чунки кулок, куз, дилнинг хар бири т^рисида (хар бир инсон) масъул булур (жавоб берур). Исро сураси 36-оят

Ислом хар бир нарсани илмий асосда олиб боришга даъват киладию Билмаган нарсадан четда булишга чакиради.

Узинг (аник) билмаган нарсага эргашма!

Х,ар бир нарсани очик-ойдин ва аник билиб олгачгина унга ишониш ва у хакида хукм чикариш керак. Гумон билан, бировнинг гапига ишониб, турли ноаник ишораларга суяниб хукм чикариш мусулмонларга хос эмас. Билган нарсасини борича етказиш хам омонатдир. Кулок нима гапни эшитса, хиёнат

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00555

килмай, уша гапни аник етказиши керак. Куз бир нарсани курса, уша узи куриб -билган нарсага хиёнат килмай, у хакда очик-ойдин маълумот бериши керак. Шунингдек, дил нимани идрок этса, уша нарсани аниклик билан етказмоFи зарур. Бу аъзоларнинг билган, идрок этган хар бир нарсаси илмий омонат саналади. Омонатга хиёнат килмаслик катта масъулият хисобланади. Куз хам, кулок хам, дил хам хар бир нарсадан масъулдир. Бу дунёда булмаса, у дунёда албатта масъулдир. Айникса, охиратдаги ана уша масъулият мусулмонларни илмий омонатга хеч хиёнат килмасликка ундаган.

Абу Хурайра розияллоуу ануудан ривоят цилинади: «Расулуллох соллаллоху алайхи васаллам дедилар:

«Бир кишининг ёлFOнчи булиши учун эшитган нарсасини гапиравериши кифоя килади».Муслим ривоят цилган.

Х,ар кимдан эшитган нарсасини гапираверган кишининг ёлFOнчи булиши турган гап экан, чунки одамлар хар хил гапни гапириши мумкин.Шунинг учун бир гапни эшитган одам аввал уша гапнинг туFрилигини текшириши, туFри булса, гапириши, нотуFри булса, гапирмаслиги керак. Акс холда ёлFOнчи булиб колиши мумкин. Минг афсуслар булсинки, хаётимизда эшитган гапни суриштирмай гапириш кенг таркалган. Купчилигимиз эшитган гапимизни рост ёки ёлFOнлигини суриштирмай, тезрок одамларга таркатишга шошиламиз. Аммо халиги гап таги йук, пуч ва ёлFOн гап экани тезда аён булади. Шу билан ёлFOннинг жамиятда таркалишига хисса кушган ёлFOнчилардан булиб коламиз, гунохга шерик буламиз.

НАТИЖАЛАР

Илмсизлик ёшларни турли ёлFOн маълумотдарга алданиб колишига сабаб булмокда. " Ислом дининг жахолатдан кура каттарок ва куркинчлирок душмани йукдир. (Мухаммад Нуруллох Сайдо Жазарий).

Ахборот- Психологик курол. У оммавий ахборот воситалари, компьютер уйинлари, интернет тармоги ёрдамида инсон дунёкарашига кучли таъсир курсатишга мулжалланган.

Шундай килиб ёшларда ташки тахдидлар, бузFунчи таъсирларга карши уз вактида туFри муносабатни шаклланттириш лозим. Ёшларнинг билимини ошириш, уларда вокеа-ходисалар мохиятини шакллантириш керак. Шунда ёшларимиз окни корадан ажратиб олиш имкониятига ега булади. Ахборот окимида махаллий ахборотларнинг хам ёшларга тез етиб бориши ва ишончли булишини таъминлаш керак. Агар бу вазифа амалга оширилса ,

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00555

ташкаридаготаразли ахборотларнинг ёшлар онгига таъсир кучи кескин камайиб кетади. Бундан ташкари Фукароларнинг ахборот-психологик хавфсизликни таъминлаш борасидаги хукукий онги ва хукукий маданиятини ривожлантириши, ахборот-психологик хавфсизликни таъминлаш сохасида халкаро хамкорликни ташкил этиш, укув муассасалари томонидан ахборот -психологик хавфсизликни таъминлаш сохасида кадрларни тайёрлашни йулга куйиш лозим.

Психологик-педагогик мазмундаги барча ишлар замирида давлат, жамият, ташкилот ва муассасаларнинг узаро хамкорлиги даражасида амалга ошириладиган вазифалар акс этиши ва улар тизимли ёндашув асосида тахлил килинган булиши зарур. Психологик-педагогик таъсирнинг куйидаги йуналишлар асосида олиб борилиши максадга мувофик, деб хисоблаймиз:

- ёшларда касбий, онгли ва ижтимоий фаолияти стратегиясини, келажак, истикболдаги хаётий позициясини шакллантиришга ёрдам берадиган кадриятлар тизимини таркиб топтириш;

-ижтимоий такомил ва масъулият хисси меъёрини белгилайдиган маънавий таълимни максадга мувофик амалга ошириш, тафаккур маданиятини шакллантириш;

- ёшлар хам ажралмас таркибий кисми булган жамиятнинг турли сохаларидаги баркарорлик ва тараккиётни таъминловчи хаёт тарзини шакллантиришга йуналтирилган кадриятлар установкалари (йул-йуриклари)ни аниклаштириш, умумлаштириш.

ХУЛОСА

Ёшлар сиёсати устувор давлат сиёсатларидан бири булиб, хозирги кунда стратегик йуналишга айланган FOя. Ёшлар учун, уларнинг онги учун курашиш зарур ва келажакдаги жамиятни ривожлантиришб, минтакавий урнини, мустакилликни саклаб колиш учун замин яратилиши керак.

Бугунги кунда ёш авлодни жисмонан соFлом, маънан кучли, аклан етук, соFлом ва баркамол булиб етишишида оиладаги соFлом муносабатларнинг ахамияти мухимдир. Шу боис, мустакил давлатимизда оиланинг мустахкам булиши, унинг баркарорлигини таъминлаш учун оилада соFлом ижтимоий муносабатлар тизимини яратиш ва бунинг учун аввало ота-оналарни психологик билим билан куроллантириш лозимдир.

Ахборот хуружларидан ёшларни химоя килиш, ёшларда ахборот хуружларига карши психолгик иммунитетни шакллантиришда маънавий-

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00555

психологик назариялари ва усулларни аник ишлаб чикилиш лозим ва турли тоифадаги ёшларда урганилиши керак.

REFERENCES

1. Курони карим маъноларининг таржима ва тавсири. Таржима ва изохлар муаллифи Шайх Абдуллазиз Мансур.-T.: Тошкент ислом университети нашриёт матбаа бирлашмаси,2014

2. Айдарбек Тулепов. Интенетдаги тахдидлардан химоя. -T.: "Мовароуннахр",2016

3. Б.Умаров, М.Ахмедова "Очик ахборот тизимларида ахборот-психологик хавфсизлик". Т.:-2012

4. Л.С .Турсунов «Психологик хавфсизлик асослари».-Т.:-2017

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.