Научная статья на тему 'ОТА-ОНАЛАРНИНГ ВИРТУАЛ ПЕДАГОГИК МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АМАЛИЙ МАСАЛАЛАРИ'

ОТА-ОНАЛАРНИНГ ВИРТУАЛ ПЕДАГОГИК МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АМАЛИЙ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

201
53
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ота-она / оила / мактаб / маҳалла / тарбия / маданият / виртуал / медиа / ахборот / компьютер / интернет / фейсбук / телевизор / ўқитувчи / саводхонлик / виртуал назорат / фарзандлар / миллий ғурур / Parents / family / school / community / education / culture / virtual / media / information / computer / internet / Facebook / television / teacher / literacy / virtual control / children / national pride.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Хилола Рахимбердиевна Хайдарова

Мақолада ахборотлашган жамият шароитида ота-оналарнинг виртуалпедагогик маданиятини ривожлантиришнинг амалий масалалари бугунги кунда долзарб эканлиги таҳлил қилинган. Шунингдек, виртуал, маданият, медиа маданият, виртуал саводхонлик, медиа саводхонлик каби тушунчаларига алоҳида изоҳ берилган бўлиб, улар ахборот ва оммавий зўравонликдан ҳимоя қобиғига ўхшатилган. Бугунги кунда дунё оммавий ахборот воситаларида ахборотни танлаш ва тўғри баҳолаш маданияти (виртуал маданият) долзарб муаммолардан бири эканлиги ва бу муаммонинг ечимини излашда аввало оилада хар бир ота-она виртуал-педагогик маданиятга эга бўлиши ёрқин мисоллар орқали кўрсатилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRACTICAL ISSUES OF DEVELOPMENT OF VIRTUAL-PEDAGOGICAL CULTURE OF PARENTS

The article is analyzed the actual issues of practical development of virtual pedagogical culture of parents in the information society. Separately are discussed concepts such as virtual, culture, media culture, virtual literacy, media literacy, which are likened to a shell of protection from information and mass violence. Nowadays, the culture of selection and assessment of information in the world media (virtual culture) is one of the most pressing problems, and the search for a solution to this problem is, first of all, vivid examples of how every parent in the family has a virtual pedagogical culture

Текст научной работы на тему «ОТА-ОНАЛАРНИНГ ВИРТУАЛ ПЕДАГОГИК МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АМАЛИЙ МАСАЛАЛАРИ»

ОТА-ОНАЛАРНИНГ ВИРТУАЛ - ПЕДАГОГИК МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АМАЛИЙ МАСАЛАЛАРИ

Хилола Рахимбердиевна Хайдарова

Узбекистан Миллий университети докторанти (DSc)

АННОТАЦИЯ

Мацолада ахборотлашган жамият шароитида ота-оналарнинг виртуал-педагогик маданиятини ривожлантиришнинг амалий масалалари бугунги кунда долзарб эканлиги тахдил цилинган. Шунингдек, виртуал, маданият, медиа маданият, виртуал саводхонлик, медиа саводхонлик каби тушунчаларига ало^ида изох, берилган булиб, улар ахборот ва оммавий зуравонликдан х,имоя цоботига ухшатилган. Бугунги кунда дунё оммавий ахборот воситаларида ахборотни танлаш ва турри ба^олаш маданияти (виртуал маданият) долзарб муаммолардан бири эканлиги ва бу муаммонинг ечимини излашда аввало оилада хар бир ота-она виртуал-педагогик маданиятга эга булиши ёрцин мисоллар орцали курсатилган.

Калит сузлар: Ота-она, оила, мактаб, мах,алла, тарбия, маданият, виртуал, медиа, ахборот, компьютер, интернет, фейсбук, телевизор, уцитувчи, саводхонлик, виртуал назорат, фарзандлар, миллий Fурур.

PRACTICAL ISSUES OF DEVELOPMENT OF VIRTUAL-PEDAGOGICAL

CULTURE OF PARENTS

Khilola Rakhimberdievna Khaydarova

Doctoral student of National University of Uzbekistan (DSc)

ABSTRACT

The article is analyzed the actual issues of practical development of virtual pedagogical culture of parents in the information society. Separately are discussed concepts such as virtual, culture, media culture, virtual literacy, media literacy, which are likened to a shell of protection from information and mass violence. Nowadays, the culture of selection and assessment of information in the world media (virtual culture) is one of the most pressing problems, and the search for a solution to this problem is, first of all, vivid examples of how every parent in the family has a virtual pedagogical culture.

Keywords: Parents, family, school, community, education, culture, virtual, media, information, computer, internet, Facebook, television, teacher, literacy, virtual control, children, national pride.

КИРИШ

XX асрнинг иккинчи ярми тезкор, кенг куламдаги ахборот тизими ва телекоммуникация технологияларининг ривожланиш даври сифатида, улар хаётнинг деярли барча жабхаларига ва инсон фаолиятига кириб бориши, шунингдек, ахборот маконининг глобаллашуви, бутун жахон ривожига таъсир курсатаётган омил сифатида эътироф этилади. Эътиборли жихати, мамлакат ичидаги ва ташки дунёдаги фаол ахборот алмашувига одамлар эхтиёжининг жуда ортиб боришидир. Ахборот сохасининг бундай тезлик билан ривожланиши, унинг потенциали ва имкониятларининг усиши, унинг жамоатчилик ва давлат хаётидаги турли хил йуналишларида кенг тарзда ишлатилиши, янги XXI асрдаги одамзод тараккиётини аниклаб берувчи мухим омиллардан бири була олади.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Маънавий-маърифий ишлар самарадорлигиниошириш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида" 2019 йил 3 майдаги ПК-4307 сон карори ижросини таъминлаш, шунингдек, ёшларни мустакил хаётга дунёкараши кенг, фаол фукаролар этиб тарбиялаш максадида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Узлуксиз маънавий тарбия концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари туFрисида" ги К,арори 2019 йил 31 декабрда тасдикланди. Ушбу Концепцияда ота оналарнинг фарзанд тарбияси буйича билимларини, педагогик маданиятини ошириш, оммавий ахборот воситалари, шу жумладан, Интернет жахон ахборот тармоFи оркали таркатилаётган Fаразли ахборотлар, одоб-ахлокни емирувчи иллатлар, ёшларни залолатга бошловчи бу^унчи FOяларга карши соFлом дунёкарашни шакллантиришга каратилган алохида чора-тадбирларга эътибор берилган. Шунингдек, оилада ота-оналарнинг фарзанд тарбиялаш методларига оид билимларини мунтазам ошириб бориш максадида: бола тарбиясида миллий тарбия методлари ва замонавий педагогларнинг илFор ютукларидан самарали фойдаланиш; махаллалардаги "Ота-оналар унверситетлари" да ота-оналар учун фарзандларда ёшига мос ижтимоий компетенцияларни тарбиялаш буйича тренинглар утказиш; "Тарбия мактаби" рукни остида ота-оналар, педагоглар учун телекурсатувлар, болалар, ёшлар учун расмлар билан безатилган ёркин, ранг-баранг кулланмалар, мультимедиа махсулотлари каби дидактик материаллар туркумини яратиш; узлуксиз маънавий тарбия амалиётида тупланган ижобий тажрибани оммалаштириш максадида "Ёш ота-оналар китоби" ва бошка методик кулланмалар асосида мультимедиали такдимотлар сериясини яратиш ва ота-оналарга таркатиш механизми йулга куйилади.

Жамиятда ижтимоий-маънавий мухитни соFломлаштириш, оилавий кадриятларимизга зид булган турли маънавий тахдидларга карши мафкуравий иммунитетни шакллантиришга каратилган профилактик тадбирларни ташкил этиш, худудлар буйича оилаларда соFлом тарбиявий мухитни яратиш ва ота -оналарга тарбия усулларини ургатишга каратилган максадли ва манзилли тарFибот тадбирлари ва тренинглар утказилади (1).

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида 12 февраль 2020 йил куни махалла тизимини такомиллаштириш, махаллаларда тинчлик-осойишталикни мустахкамлаш, жиноятчиликнинг олдини олиш масалаларига баFишланган видеоселектор йиFилиши утказилди. Ушбу видеоселекторда Президент Ш.М.Мирзиёев оилаларда ижтимоий-маънавий мухитга салбий таъсир курсатувчи холатларнинг олдини олиш буйича тизим йулга куйилмаганлиги, окибатда айрим махаллаларда нотинч оилалар, хукукбузарликни купайганлиги, шунингдек, хотин-кизлар ва вояга етмаганлар орасида уз жонига суикасд килиш холатлари учраётганлиги ачинарли хол эканлигини таъкидлаган. Йигилишда оилавий ажримлар, ёшлар саломатлиги, эрта туFруклар, маънавий ахлокий тарбия билан боFлик муаммолар кайд этилган [2].

Бугунги ахборотлашган жамият шароитида таълим-тарбия масаласи мураккаб, кенг куламли масалалардан бири булиб, улкан маъсулиятли ишни оила, махалла, мактаб ва кенг жамоатчилик билан хамкорликда олиб бориш мухим экани исбот талаб килмайдиган аксимомадир.

Педагогика фанлари доктори, профессор М.Куронов узининг "Болам бахтли булсин десангиз..." деб номланган тарбия китобида "Тарбиядаги миллий Fурур, виждонийлик, одоб, мафкуравий онглилик, ватанпарварлик, мулокот маданияти каби ижобий хислатларга хамда бошка катор катта-кичик кусурларга эътибор килмаслик окибатида куз унгимизда шаклланаётган шахс такдирида жиддий асорат колдиради, унда беписандлик, локайдлик, бепарволик, худбинлик каби иллатларнинг пайдо булишига олиб келади", деган фикрлари бугунги куннинг долзарб муаммоларига мос келади (4.261Б)

Вертуал сузи рус-узбек луFатида эхтимолий муайян шароитда мавжуд булиши мумкин ёки компьютер воситалари ёрдамида акс эттириладиган виртуал борлик, вокелик (компьютер курилмалари ёрдамида хакикий мавжуд шароитга ухшаш шароитни яратиш, хосил килиш)каби маьноларни билишимиз мумкин.

Маданият сузи эса арабча, мадина - шахар, маскан, тараккиёт yчоFи каби маъноларини англатиб, табиат ва узаро муносабатларда акс этадиган инсоний фаолиятининг узига хос шаклини ифодалайдиган тушунча. Маданият алохида индивиднинг хаётий фаолияти, ижтимоий гурух ёки жамиятнинг фаолият усулини акс эттиради. Демак, виртуал маданият компьютер, ахборот воситалари оркали акс этилидаган узаро муносабатлардаги инсоний фаолият тушинилади. Виртуал маданиятга ухшаш иборалар виртуал саводхонлик, медиамаданият, медиасаводхонлик булиб, бу ахборот ва оммавий зуравонликдан химоя кобиFига ухшайди. Гуёки оммавий ахборот воситаларини тарFиб килишда ракамли саводхонлик деб карашимиз хам мумкин.

Медиасаводхонлик (media literacy) - "медиаматнларни узлаштириш, тахлил этиш ва яратиш кобилияти".

Медиасаводхонлик (media literacy) - турли шакллардаги хабарлардан (messages) фойдаланиш, тахлил этиш, бахолаш ва узатиш кобилияти.

Медиасаводхонлик (media literacy) - медиа фойдаланиладиган кодли ва репрезентацион тизимлар, замонавий дунёда медиани ижтимоий-маданий ва сиёсий нуктаи назардан тушуниш, медиаматнларни идрок этиш, яратиш, тахлил этиш, бахолаш кобилияти ривожланган медиасаводхон шахсни тайёрлаш жараёни; бундай инсоннинг хаёти фукаролик масъулиятининг тупик англаниши билан боFлик.

Айрим тадкикотчилар медиасаводхонликнини медиамаданиятнинг компоненти сифатида хам талкин этишади. Масалан, Н.Рустамова "шахс медиамаданияти" тушунчасига куйидагича таъриф берган: "Шахс медиамаданияти шахс маданияти учун зарур кисм булиб, оммавий медиа турлари, улар оркали таркатилаётган ахборотлар билан танишиш, уларни танлаш, саралаш, тахлил килиш ва бахолаш асосида тегишли сохалар буйича назарий билим, амалий куникма, малакаларни узлаштириш, пухта эгаллаш, ушбу билимларни касбий, кундалик, маданий, маънавий ва маърифий (амалий) фаолиятда махорат билан куллай олиш кобилиятларининг йотиндиси" [6. 10 б].

Тадкикотчи уз фикрини давом эттириб, мохиятига кура шахс томонидан медиамаданиятнинг узлаштирилиши стихияли жараён булмай, бир неча боскичда эволюцион ривожланишга асосланиши, шахсда медиамаданиятни шаклланиш жараёнининг умумий мохияти: медиасаводхонлик, медиабилимдонлик, медиамахорат ва медиакомпетентликда узининг тулик ифодасини топиши хакидаги хулосага келган.

МУХОКАМА

Бугунги кунда дунё оммавий ахборот воситаларида ахборотни танлаш ва т^ри бахолаш маданияти (виртуал маданият) долзарб муаммолардан бири саналади. Бу муаммони ечимини излашда аввало оилада хар бир ота-она виртуал-педагогик маданиятга эга булиши лозим, деб уйлаймиз. Бунинг учун хар бир ота-она фарзандларига оммавий ахборот воситалари (телевизор, компьютер, интернетдаги чат, форум, фейсбук, твиттер) дан унумли фойдаланишни аввало узлари билган холда фарзандларига хам ургатиши зарурдир. Юкорида келтирилган оммавий ахборот воситалари узаро алока олиб боришга хизмат килувчи воситалар булиб, улар оркали кишилар бир-бири билан сузлашиб, турли мулокотлар олиб бориш имкониятларига эга булишмокда. Улар ушбу имкониятларни ишга солиб, уз фаолиятларини амалга ошириб, маълумот орттиришмокда, билим олишмокда, тажриба алмашилмокда, савдо каби тижорат, реклама ишларини йулга куйишмокда. Бу албатта хар бир сохада аник кузга ташланмокда. Бир томондан масофавий таълим олиш имкониятини берса ва интеллектуал, ижодий кобилиятларини ривожлантирса, иккинчи томондан реал мулокотнинг виртуал шаклга айланиб колаётганини хам куришимиз мумкин. Энди ота-оналар уз фарзандлари билан купрок юзма-юз эмас, балки виртуал алокада булиб, уларни назорат килмокда. Такдир такозоси билан узок масофада, Хорижда ишлаётган ёки укиётган ота-оналар, фарзандлар факат виртуал шаклда мулокот олиб бормокда. Бу албатта хозирги ахборотлашган жамиятнинг маълум бир куринишлари деб карайдиган булсак, у холда ижтимоий фаровонлик, ижтимоий тотувлик комил инсон шахсини шакллантиришда, тарбиялашда хизмат килса, жамият аъзоларининг виртуал маданияти хам ривожланиб такомиллашиб бориш керак эди. Лекин афсуски оммавий ахборот воситаларидан фойдаланишда айрим муаммолар хам кузга ташланмокда.

Бугунги кунда шева ва жаргон сузларнинг аралаштириб, узбек адабий тилидан йироклашиб кетган хам аянчли, хам кулгили булган бундай холатлар умумий саводхонликнинг пасайганлигидан далолат бермокда.

Х,аётда учрайдиган уяли телефон билан боFлик булган бундай муаммоларни янада давом эттириш мумкин. Миллий ва диний урф -одатларимизга зид маълумотларни тайёрловчи ва таркатувчи интернет сайтлари ташкилотчиларини бир четга куйганда, ана шу муаммоларни юзага келишига шароит яратиб бераётган вактида назорат килаолмаётган ота-оналарнинг хам жуда катта хатоси деб хисоблаймиз.

Биз бу борада "болаларга замонавий компьютерлар ёки уяли алока

воситаларини олиб бермаслик ёки уларга ижтимоий сайтларга киришига йул куймаслик керак", демокчи эмасмиз. Шу уринда Узбекистоннинг биринчи Президенти И.А.Каримов узининг "Юксак маънавият - енгилмас куч" асарида "Бугунги кунда ёшларимиз нафакат укув даргохларида, балки радио -телевидение, матбуот, интернет каби воситалар оркали хам ранг-баранг ахборот ва маълумотларни олмокда. Жахон ахборот майдони тобора кенгайиб бораётган шундай бир шароитда болаларимиз онгини факат ураб -чирмаб, уни укима, бунга кирма, деб бир томонлама тарбия бериш, уларнинг атрофини темир девор билан ураб олиш, хеч шубхасиз, замоннинг талабига хам, бизнинг эзгу максад-муддаоларимизга хам туFри келмайди. Нега деганда, биз юртимизда очик ва эркин демократик жамият куриш вазифасини уз олдимизга катъий максад килиб куйганмиз ва бу йулдан хеч качон кайтмаймиз." [3.71 б] деб таъкидганларини ёдга олиш мумкин.

НАТИЖАЛАР

Замонавий виртуал воситаларининг ахборот таркатишда кенг куламга эгалиги, шахс онги ва рухиятига кучли таъсир эта олиш имкониятини инобатга олган холда ота-оналарнинг виртуал-педагогик маданиятини ривожлантиришда уларнинг хизматини тадбик этиш бугунги пандемия шароитида долзарб вазифалардан бири саналади. Ушбу вазифани самарали хал килиш учун медиа, ахборот таъсир кучининг педагогик-психологик (маънавий, тарбиявий) ахамият касб этишига эришиш талаб этилади.

Маълумки, виртуал-педагогик маданият суз, тасвир, рамз, тимсол, символ куринишида ифодаланиб, ота-оналарнинг маълумот даражаси, интеллекти, дунёкараши ва тафаккурининг ривожланишига хизмат килади. Албатта мазкур жараёнда ота-оналарнинг нарса-ходисаларга, вокеликка шахсий муносабати мухим рол уйнайди.

Ота-оналарнинг виртуал-педагогик маданиятини ривожлантиришда китоб укиш, мутолаа маданиятини хам кучайтириш жуда мухим вазифадир. Китоб укиш тажрибасини инсоният бойлиги булган - билимлар хажми, интеллект, мулокот тажрибаси ва шахснинг ижодий баркамоллиги билан тенглаштириш мумкин.

ХУЛОСА

Турли зиддиятлар кучайиб бораётган бугунги дунё манзараларида ёшларимизнинг маънавий иммунитетини кучайтириш, уларнинг буш вактини

мазмунли утказиш хар качонгидан хам долзарброк эканини замоннинг узи курсатиб турибди.

Маълумки, хар кандай давлат ёки жамиятнинг келажаги, истикболи ва равнакини янада юксалтириш ёшларнинг кулидадир. Лекин турли бузFунчи окимларга аъзо булган акидапарастлик мафкураси билан суFорилган ёшларнинг кулига утадиган давлат, жамият ёки оила кандай ахволга тушиши мумкинлигини куз олдига келтириш кийин эмас. Шунинг учун ёшларни асраб -авайлаш хамда юкорида келтирилган бузFунчи иллатлардан химоя килишимиз учун аввало ота оналар виртуал-педагогик маданиятга эга булиши зарур, деб уйлаймиз. Шу уринда аксарият ота-оналарнинг виртуал - педагогик, психологик билимлари у кадар чукур эмас. Бу эса уз-узидан уларда фарзандларининг медиа билан муносабатларини туFри ташкил этиш буйича таълим муассасаларидан амалий-методик ёрдам олиш эхтиёжини юзага келтиради. Оилада медиатаълимни ташкил этишда ота-оналарга таълим муассасалари ёрдамга келади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Узлуксиз маънавий тарбия концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора -тадбирлари тугрисида" ги ^арори

2. Узбекистон Республикаси Президента Ш.Мирзиёев. Махалла тизимини такомиллаштириш, махаллаларда тинчлик-осойишталикни мустахкамлаш, жиноятчиликнинг олдини олиш масалаларига багишланган видеоселектор маърузаси. 12 февраль 2020 йил.

3. Каримов И. А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Тошкент: Маънавият, 2008. - 108 б.

4. ^уронов М. Болам бахтли булсин, десангиз (Ота-оналар учун). Т.: "Маънавият", 2013.-320 б.

5. ^уронов М. ва бошкалар. Оилада маънавий - ахлокий тарбия. Оммабоп рисола. "Махалла зиёси" республика укув услубий маркази.-Т.: 2015й. - Б.72

6. Рустамова Н.Р. Умумий урта таълим муассасалари укувчилари медиамаданиятини ривожлантириш технологияси (7-9-синфлар мисолида): педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD). ...дисс. - Тошкент, 2019. - 42 б.

7. Тайлакова Ш. Укувчи-ёшлар маънавиятини оммавий ахборот воситалари асосида такомиллаштириш. Фалсафа фанлари доктори (PhD). ...дисс. - Тошкент, 2018.

8. Салиева З.Т. Педагогика олий таълим муассасалари талабаларининг маънавий маданиятини ривожлантириш механизмларини такомиллаштириш. Педагогика фанлари буйича фан доктори (DSc). ...дисс. - Тошкент, 2017. -179б

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.