Научная статья на тему 'БУЮК АЖДОДЛАРИМИЗ ТАЪЛИМОТИДА ТАРБИЯЧИ ВА ТАРБИЯЛАНУВЧИ МУНОСАБАТЛАРИ МУАММОСИ'

БУЮК АЖДОДЛАРИМИЗ ТАЪЛИМОТИДА ТАРБИЯЧИ ВА ТАРБИЯЛАНУВЧИ МУНОСАБАТЛАРИ МУАММОСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

468
71
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
интеллектуал / эстетик / ахлоқий / маҳорат / педагогик этика / репродуктивлик / имитация / новаторлик / тренинг / фантазия / импровизация / intellectual / aesthetic / ethics / skill / pedagogical ethics / reproduction / imitation / innovation / learning / fantasy / improvisation

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Ҳуснора Эшқуватовна Маматова

Мақолада тарбиячи ва тарбияланувчи муносабатлари муаммосига доир Шарқ мутафаккирларининг таълимотлари, тарбиячига қўйилган талаблар ёритилган. Тарбиячи ва тарбияланувчилар муносабатини самарали ташкил этишга оид психологик-педагогик тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PROBLEM OF RELATION BETWEEN TEACHERS AND LEARNERS ACCORDING TO STUDYING OF GREAT ANCESTORS

The article describes the teachings of Eastern thinkers on the problem of the relationship between the educator and the student, the requirements for the educator. Psychological and pedagogical recommendations are given for the effective organization of the relationship between educators and students.

Текст научной работы на тему «БУЮК АЖДОДЛАРИМИЗ ТАЪЛИМОТИДА ТАРБИЯЧИ ВА ТАРБИЯЛАНУВЧИ МУНОСАБАТЛАРИ МУАММОСИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00553

БУЮК АЖДОДЛАРИМИЗ ТАЪЛИМОТИДА ТАРБИЯЧИ ВА ТАРБИЯЛАНУВЧИ МУНОСАБАТЛАРИ МУАММОСИ

Хуснора Эшкуватовна Маматова

Тошкент вилояти Чирчиц давлат педагогика институти магистранти

АННОТАЦИЯ

Мацолада тарбиячи ва тарбияланувчи муносабатлари муаммосига доир Шарц мутафаккирларининг таълимотлари, тарбиячига цуйилган талаблар ёритилган. Тарбиячи ва тарбияланувчилар муносабатини самарали ташкил этишга оид психологик-педагогик тавсиялар берилган.

Калит сузлар: интеллектуал, эстетик, ахлоций, майорат, педагогик этика, репродуктивлик, имитация, новаторлик, тренинг, фантазия, импровизация.

THE PROBLEM OF RELATION BETWEEN TEACHERS AND LEARNERS ACCORDING TO STUDYING OF GREAT ANCESTORS

Husnora Eshkuvatovna Mamatova

Master student in Pedagogy and Psychology, CSPI

ABSTRACT

The article describes the teachings of Eastern thinkers on the problem of the relationship between the educator and the student, the requirements for the educator. Psychological and pedagogical recommendations are given for the effective organization of the relationship between educators and students.

Keywords: intellectual, aesthetic, ethics, skill, pedagogical ethics, reproduction, imitation, innovation, learning, fantasy, improvisation.

КИРИШ

Жамиятда шахснинг шаклланиши ва ижтимоий муносабатга кириши ёшликдан яъни мактабгача болалик давриданоц бошланади. Бу даврда боланинг цизициш ва цобилиятлари шаклланиб боради. Болаларнинг келажакда баркамол шахс булиб етишишлари борасидаги вазифаларга психологик нуцтаи назардан ёндашиш лозим. Шунингдек, болалар таълим -тарбиясида тарбиячи ва тарбияланувчи муносабатларининг самарали йулга цуйиш долзарб муаммо саналади.

Узбекистон Республикасининг "Мактабгача таълим ва тарбия туFрисида"ги цонунининг 39-моддасида мактабгача таълим ташкилотлари

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00553

педагог ходимларининг мажбуриятлари белгиланган булиб, болаларга профессионал даражада таълим ва тарбия бериш, педагогик этикага риоя этиш, боланинг шаъни ва кадр-кимматини химоя килиш, болаларни зуравонлик куринишларидан химоя килиш уларни ватанпарварлик, мехнатга, конуний вакилларига хурмат билан ва атроф-мухитга эхтиёткорона муносабатда булиш рухида тарбиялаш каби вазифалар берилган [1].

Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясида мактабгача ёшдаги болаларни интеллектуал, ахлокий, эстетик ва жисмоний жихатдан хар томонлама ривожлантириш курсатилган[3]. Мазкур вазифаларни амалга оширишда тарбиячидан юкори педагогик махорат, билим ва тажриба талаб этилади. Мактабгача ёшдаги болаларга таълим-тарбия беришда буюк аждодларимизнинг таълимотларидан фойдаланиш максадга мувофикдир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Тарбиячи шахсининг ёш авлодни камолотга етказиш, унинг зарурий касбий тайёргарликка эга булиши хакидаги карашларни Шарк

мутафаккирлари томонидан илгари сурилган илмий-педагогик FOялар мисолида хам куришимиз мумкин.

Шаркда буюк алломалар Мухаммад Мусо ал-Хоразмий, Абу Наср Форобий, Абу Райхон Беруний, Абу Али Ибн Сино, Ахмад ал-ФарFOний бошкалар томонидан хар томонлама ривожланган, рухий ва жисмоний жихатдан соFлом, илмий билимларни узлаштира олган шахсни тарбиялаш FOяси илгари сурилган ва асослаб берилган.

Мухаммад Мусо ал-Хоразмий таълим-тарбия жараёнида савол-жавоб, кургазмали-тажриба методлари, билим беришнинг турли воситаларини, малака ва куникмаларни шакллантириш методларидан фойдаланган. Мактабгача таълим жараёнида тарбиячи болалар билан савол-жавоб, укув материалларини узлаштиршда кургазмали методларни куллаши шу билан биргаликда улар билан муносабатда адолатли ёндашувни хам амалга ошириши лозим. [7;79-80-б].

Абу Наср Форобий таълим-тарбияда раFбатлантириш, одатлантириш, мажбур этиш методларини илгари сурган. У таълимда барча фанларнинг назарий асослари урганилса, тарбияда маънавий-ахлокий коидалар, одоб меъёрлари урганилади, бу мухим вазифалар тажрибали тарбиячилар томонидан турли методлар ёрдамида амалга оширилишини таъкидлайди [7;83-б].

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00553

Абу Райхон Беруний маърифат даражаси ва билимдонлик даражаси, кишиларни мулохоза юритиш холати тyFрисида билдирган фикрида хар бир нарсани аник, синчиклаб урганиш, билишни, шундан сунггина бир хулосага келишни тавсия килади, тажрибага асосланишни алохида уктиради [4;24-б].

Абу Али ибн Сино тарбиячи болалар билан муомалада босик, жиддий булиш, таълимда турли шакл ва методлардан фойдаланиш, болаларнинг алохида шахсий хусусиятларини хисобга олиш методларидан фойдаланиш лозимлигини илгари суради. Айникса мактабгача таълим ёшдаги болалар билан муносабатда уларнинг индивидуал хусусиятларини эътиборга олиш зарур.

Ш.Шодмонова томонидан тарбиячига куйилган талаблар ишлаб чикилган. Унинг фикрича "бола шахсини шакллантиришда тарбиячи алохида ахамият касб этади. Айникса, хар бир боланинг шахс сифатида шаклланишида жавобгар эканлигини такозо этади. Шунга кура тарбиячи болаларга кундалик хаётда, уйинларда, машFулотларда, биргаликдаги мехнат фаолиятида, улар билан буладиган муомалада, мулокотда ибрат, намуна булиши болани хар томонлама диккат билан урганиши, унинг шахсий хусусиятларини, кобилиятларини билиши, педогогик назокатини намоён килиши, болаларнинг хулк-атвори иш натижаларини хакконий бахолаши ва уларга уз вактида ёрдам курсата олиши хамда оилавий ахволи билан кизикиши зарур хисобланади [6;31-32- б].

Тарбиячи мактабгача таълим ташкилотига янги келган болалар билан илик муносабатда булиши лозим. Унга купрок эътибор бериш, яхши муомалада булиш керак, шунда бола мактабгача таълим ташкилоти мухитига тезрок куникади. Агар тарбиячи янги келган болаларга машFулотлар давомида яхши мулокотда булса, колган болалар ундан урганадилар. Тарбиячи болалар билан дуст сифатида муносабатда булса, бундай гурух уюшган булади, бир -бирлари билан илик муносабатда булишни урганадилар.

Юкорида келтирилган таълимотлардан келиб чикиб, мактабгача таълим ташкилоти тарбиячиси тарбияланувчилар билан тулаконли муносабат урнатишда уларнинг психологик ёш хусусиятларини пухта билиши ва индивидуал ёндашувини амалга ошириш лозим деган хулосага келиш мумкин.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Х,ар бир бола уз хулк-атворига, характерига эга. Болаларни тарбиялашда уларнинг ана шу узига хусусиятларини хисобга олиш ва урганиш нихоятда мураккабдир. Тарбиячи педагогик - психологик мулокот жараёнининг фаол

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00553

иштирокчиси сифатида узида бир катор сифатларнинг таркиб топишига эришиши зарур. Чунончи, у энг аввало, мулохазали, босик, вазиятни туFри бахолай оладиган, мавжуд зиддиятларни баратараф этишнинг уддасидан чика олиши зарур. Тарбияланувчи, ота-оналар хамда хамкасблари билан мулокот жараёнида фикрини аник ва тула баён этилишига ахамият каратиши максадга мувофик. Улар билан муносабат жараёнида сузни салбий холатлар хакидаги далилларни келтиришдан эмас, аксинча, тарбияланувчи (ёки хамкасби, ота-оналар)нинг муваффакиятларини эътироф этиши, уларнинг янада бойишига ишонч билдириши у билан тиллаша олишига имкон беради. Мулокот жараёнида тарбиячининг сузларидан сухбатдошига нисбатан хайрихохлик, самимийлик, дустона муносабат сезилиб туриши, шунингдек, имкон кадар кутаринки кайфиятда булиши зарур [5; 34- б].

Мактабгача таълим ташкилотида дастлабки педагогик фаолиятини бошлаган тарбиячилар узини касбий жихатдан такомиллаштириш йулида бир катор шартларга амал килиши талаб этилади. Улар куйидагилардан иборат:

1. Мустакил укиб-урганиш мактабгача таълим сохасидаги янгиликлар хакида маълумотларни, янги чоп этилган адабиётлар, интернет материаллари, замонавий технологиялар билан танишиб бориш, уларда илгари сурилаётган FOяларни умумлаштириш, хулосалаш асосида мустакил лойихалар тайёрлаш.

2. Илгор тажрибали тарбиячилар фаолиятини урганиш улар томонидан ташкил этилаётган машFулотларни кузатиш, тахлил килиш асосида уз махоратини оширади. Бу борада олинган таассуротларни умумлаштириш асосида хулоса чикариш максадга мувофикдир.

3. Малака ошириш курсларида таълим олиш ва касбий малакаларини узлуксиз ошириб бориш.

4. Илмий анжуманлар ва амалий конференция хамда семинар, тренингларда фаол иштирок этиш.

5. Ривожланган хорижий мамлакатларнинг илFор тажрибаларини урганиш ва амалиётга татбик этиш.

ХУЛОСА

Тарбиячи педагогик ва психологик жихатдан уз ихтисослиги йуналишлари буйича махсус маълумот, касбий тайёргарлик, юксак ахлокий фазилатларга эга хамда таълим муассасаларида фаолият курсатувчи шахс саналади. Тарбиячининг педагогик махорати бу унинг танлаган касбий фаолият

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00553

доирасида эркин ва мустакил харакатланишини таъминлайди. Худди шу омиллар таъсирида педагогик махорат куйидаги боскичларда шаклланади: биринчи боскич- репродуктивлик, имитация боскичи; иккинчи боскич-ижодийлик; учинчи боскич- ижодий новаторлик.

Айнан шу боскичлар асосида тарбиячининг шахсий ва касбий фазилатлари такомиллашади. Тарбиячи тарбияланувчиларни севиш, жамоат ишларида фаол булиш, камтарлик, инсонпарварлик, адолатлилик, мулокотчанликка харакат килади. Педагогик фантазия ва импровизациянинг намоён килади. Ижодий фаолият олиб борувчи тарбиячи факатгина тарбияланувчиларни муваффакиятли укитиш ва тарбиялаш, илFор иш тажрибаларини урганиш билангина чекланиб колмасдан, тадкикотчилик куникма ва малакаларига хам эга булиши зарур. Х,озирги замон тарбиячиси фан ва техника тараккиётининг энг сунгги ютукларидан фойдаланиши, уз касбий фаолиятида замонавий усулларни унумли куллай олиши такозо этилади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг конуни. Мактабгача таълим ва тарбия туFрисида. Т.: 2019 йил 16 декабрь, УРК,-595-сон. К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 17.12.2019 й., 03/19/595/4160-сон).

2. Мирзиёев Ш.М. 2017- 2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида карор. 29.12.2016 й., ПК,-2707, Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 1-сон, 11-модда, 35-сон, 923-модда.

3. Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси. 8.05.2019 й., ПК,-4312. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 10.05.2019 й., 07/19/4312/3106-сон.

4. Зунунов А., Тухлиев А., Маъсудов Х. Педагогика тарихи.Т.:2002-187 б

5. Maxsudova M. Muloqot psixologiyasi. 0 'quv qo'llanma. Т.: «Turon-Iqbol» nashriyoti, 2006.-119 b.

6.Шодмонова Ш. Мактабгача таълим педагогикаси. Т., «Fan va texnologiya», 2008- 160 бет.

7 . Хошимов К, Нишонова С. Педагогика тарихи. Т.:2005-304 б.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00553

8. Маматова Х. Мактабгача таълим жараёнида педагогик мулоцотни самарали ташкил этиш йуллари. Республиканская научно-практическая онлайн-конференция "применение современных методов в развитии науки"

2020. -186 с.

9. Маматова Х. Мактабгача ёшдаги болалар ва тарбиячи муносабатининг психологик хусусиятлари. Международный научно-образовательный электронный журнал «ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». Выпуск №11 (том 1) (февраль, 2021).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.