Научная статья на тему 'ОЧИҚ АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ ШАРОИТИДА АХБОРОТПСИХОЛОГИК ХАВФСИЗЛИКНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ДИНИЙ ВА ИЖТИМОИЙ ОМИЛЛАРИ'

ОЧИҚ АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ ШАРОИТИДА АХБОРОТПСИХОЛОГИК ХАВФСИЗЛИКНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ДИНИЙ ВА ИЖТИМОИЙ ОМИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

392
86
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / интернет / ахборот / ахборот-психологик хавфсизлик / очиқ ахборот тизимлари / оммавий ахборот воситалари / интернет қарамлик / бузғунчи ғоялар / тахдидлар / иммунитет / ахборот истеъмоли маданияти / globalization / the internet / information and psychological security / open information systems / the media / internet addiction / destructive ideas / threats / immunity / information consumption culture

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Фотима Нуриддин Қизи Матаганова

Ушбу мақолада очиқ ахборот тизимлари шароитида ахборот-психологик хавфсизликни таъминлашда ҳар бир ѐш маълум бир кўникма ва билимларга, динийтва дунѐвий илмларнинг моҳиятини тушуна олиш қобилиятига эга бўлиши, дунѐда кечаѐтган сиѐсий ва иқтисодий жараѐнларга бефарқ бўлмаслик лозимлиги ўрганилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RELIGIOUS AND SOCIAL FACTORS OF INFORMATION AND PSYCHOLOGICAL SECURITY IN THE CONTEXT OF OPEN INFORMATION SYSTEMS

The article deals how to ensure information and psychological security in the context of open information systems, each person must have certain skills and knowledge, the ability to understand the essence of religious and secular sciences, not to be indifferent to political and economic processes in the world

Текст научной работы на тему «ОЧИҚ АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ ШАРОИТИДА АХБОРОТПСИХОЛОГИК ХАВФСИЗЛИКНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ДИНИЙ ВА ИЖТИМОИЙ ОМИЛЛАРИ»

ОЧЩ АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ ШАРОИТИДА АХБОРОТ-ПСИХОЛОГИК ХАВФСИЗЛИКНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ДИНИЙ ВА

ИЖТИМОИЙ ОМИЛЛАРИ

Фотима Нуриддин кизи Матаганова

Узбекистон халкаро ислом академияси 2-курс магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада очик ахборот тизимлари шароитида ахборот-психологик хавфсизликни таъминлашда хар бир ёш маълум бир куникма ва билимларга, динийтва дунёвий илмларнинг мохиятини тушуна олиш кобилиятига эга булиши, дунёда кечаётган сиёсий ва иктисодий жараёнларга бефарк булмаслик лозимлиги урганилган.

Калит сузлар: глобаллашув, интернет, ахборот, ахборот-психологик хавфсизлик, очик ахборот тизимлари, оммавий ахборот воситалари, интернет карамлик, бузгунчи гоялар, тахдидлар, иммунитет,ахборот истеъмоли маданияти.

RELIGIOUS AND SOCIAL FACTORS OF INFORMATION AND PSYCHOLOGICAL SECURITY IN THE CONTEXT OF OPEN

INFORMATION SYSTEMS

Fatima Nuriddin kizi Mataganova

The 2nd year master student of the International Islamic Academy of Uzbekistan

АBSTRACT

The article deals how to ensure information and psychological security in the context of open information systems, each person must have certain skills and knowledge, the ability to understand the essence of religious and secular sciences, not to be indifferent to political and economic processes in the world.

Keywords: globalization, the internet, information and psychological security, open information systems, the media, internet addiction, destructive ideas, threats, immunity, information consumption culture.

КИРИШ

Очик ахборот тизимларида ахборий-психологик хавфсизликни таъминлаш хозирги куннинг долзарб талаби хисобланади. Х,ар бир давлат бунинг устида бош котирмокда. Бу жахондаги янги гэосиёсий таксимот, янги минтакавий низоларнинг юзага келиши, миллатчилик, шовинизм, дин никобидаги экстремизм, экологик халокатнинг тахдиди кучайиши ва турли юкумли касалликларнинг таркалиши билан боглик. Бугунги кунга келиб, иктисодий, сиёсий ва бошка максадларга эришиш учун харбий устунлик ёки кучнинг узи етарли эмас. Ракиб томонга ахборий-психологик тазйик утказиш хам зарур булади. Ахборот тушунчаси бугунги кунда глобал маъно касб этди. У инсон тафаккурига таъсир утказувчи, инсоният хаёти ва такдирини у ёки бу томонга буриб юборувчи, гох салбий, гох ижобий мохият касб этувчи воситага айланди.

Очик ахборот тизими деганда ахборот воситалари ва унда берилаётган ахборотларнинг ошкоралиги, дунё ахборот майдонида ахборот алмашинув жараёнининг жамият эхтиёжи сифатида намоён булиши ва ахборотларнинг шахс хаёти-фаолиятининг ажралмас кисмига айланиб бориши жараёни тушунилади. Ахборот агентликлари, газеталар, журналлар, журнал тарзидгаи нашрлар, бошка нашр махсулотлар, радио, телевидение, аудио ва видеомахсулотлар Очик ахборот тизимлари (ОАТ) хисобланади. Интернет, матбуот хизмати, жамоатчилик билан алокалар, давлат, жамоатчилик ва бошка ташкилотлар ва муассасалар, реклама агентликлари буйича тузилмалар хам шулар жумласидандир.

Хрзирда интернет оркали таркалаётган ва йил сайин тобора кенг хилма-хил тус олаётган виртуал зуравонликлар, шунингдек, электрон ОАВ (оммавий ахборот воситалари)ларида тасвирланаётган жангари манзаралар, ёшларнинг маънавий ривожи ва тафаккурига таъсир килмокда. Айни пайтда интернет тармоги хаётимизга тахдид хам олиб келмокда. Ахборот-психологик хавфсизлик бу бевосита инсон рухиятига таъсир утказиши оркали уни уз акидаларидан, мукаддас идеалларидан, эътикодларидан айирадиган бузгунчи гоялардан асрашдир. Демак, ахборот-психологик хавфсизликка эхтиёж, энг аввало бевосита инсон ва жамият, инсон ва давлат, шахс ва унинг дахсизлиги, миллат ва миллий кадриятлар, жумладан, урф - одатлар, анъаналар, тарихий ва маданий мерос, авлодлар ворисийлиги, миллатнинг истикболи билан боглик булган кадриятларга маънавий - рухий таъсир бузгунчи гоялар ва тажовузкор мафкураларнинг мавжудлигидан келиб чикади.

Бугунги кунда, ривожланган техника даврида турли хил маълумотларни оммавий ахборот воситалари оркали тез ва осон топиш мумкин. Жумладан, бузгунчилик, тажовузкорлик, ноахлокий хулкни шакиллантирувчи маълумотлар хам анчагина. Айникса, бундай манбалар усиб келаётган ёш авлодлар онгига таъсир курсатаётганлиги ачинарли холдир.

Оммавий ахборот воситалари таъсиридаги бузгунчи ёки онгни зарарловчи гояларнинг олдини олиш факат ёш авлоднинг таълим-тарбиясига эътиборни кенгайтириш ва тугри ташкил этиш хамда сифатли таъсирни кучайтиришдан иборат. Бунда, албатта, педагоглар, психологлар, жамоатчилик, ота-она каби болага маъсул шахсаларнинг билим савияси ва хаётий тажрибалари ахамиятлидир.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Уз даврида огзаки нуткнинг пайдо булиши билан ахборот узатиш имкониятлари кенгайган булса, ёзма нутк ривожи бу борада узига хос янги боскични бошлаб берган эди. Хрзирги фан-техника тараккиёти, интеграция ва глобаллашув шароитида эса ахборот маконида туб сифатий холат кечмокда. Эндиликда ахборот узатиш нафакат хилма-хил (радио, телевидение, матбуот, телефон, факс, почта, интернет ва б.) шакллари, балки, ута тезкорлиги билан хам жамият тараккиётининг олдинги даврлардагидан фарк килади. Бундай шароитда, ахборот истеъмоли жараёнида хам янги тенденциялар кузатилмокда. Ахборот турли ижтимоий катламлар, профэссионал ва миллий гурухлар вакилларига хар хил таъсир килиши баробарида уни истеъмол килиш амалиёти турли гурухларда бир-биридан кескин фарк килади. " Кимки ахборотга эга будса, у дунёга эгалик килади" деган фикрнинг пайдо булишига хам ахборотнинг юкоридаги хусусиятлари сабаб булган. Ахборот хар бир низонинг учинчи томонига айланиб колди. Олимлар урушга муносабатнинг узгарганини айтишар экан, куролнинг янги тури кашф килинганини таъкидлашмокда. Бу курол ахборотдир. Бундай Курол ёрдамида бузгунчилар инсоннинг онги ва калбини нишонга олади. Бу курол ёрдамида онгга берилган зарбалар кишини адаштиради, уни уз манфаатларига зид харакат килишга ундайди. Шу тарика нафакат миллатнинг турмуш тарзи, балки унинг яхшилик ва ёмонлик, ок ва кора, савоб ва гунох, рост ва ёлгон хакидаги тасаввурлари хам узгаради. Одамлар дунёкарашини бузгунчи гоялар таъсирига олаётган гаразли кучлар дунёни уз хохиш-иродаларига буйсундиришга уринмокда. Сиёсий кучларнинг асл максадларини уз вактида сезиш ва англаш катта ахамиятга эгадир. Эълон

килинмаган ахборот урушлари замирида ёлгон ахборот таркатиш, ижтимоий онгни эгаллаш, миллий ва маданий кадриятларни йук килиш, ёт ва бегона кадриятларни сингдириш каби ёвуз максадлар ётгани аник. Бу тахдидлардан доимо огох булишимиз керак. Интернет виртуал, аммо объектив ходисадир. Унинг хаётимизга кириб келишига тусик куйиб булмайди. Лекин ёшларни ундан окилона фойдаланишга ургатиш лозим. Интернет оркали ижобий маълумотлар билан бирга ёшлар хулку одобига салбий таъсир этувчи ахборотлар узатилаётгани аник. Ахборот истеъмоли маданиятини шакллантириш оркали бундай таъсирларнинг олдини олиш керак. Соглом акл эгалари интернет кулайликларидан уз билимларини ошириш йулида окилона фойдаланади. Лекин баъзи ёшлар эса ушбу тармокдаги ёвузликка, маънавий таназзулга сабаб буладиган сайтларда "сайр килиб" узлари ва атрофдагиларнинг онгини захарлашлари мумкин. Бундай сайтлар, бир томондан, террорчи ташкилотининг фаол аъзоларига, иккинчидан, террорчиларнинг асл муддаоларини билмайдиган, уларни "курашчилар" макомда кабул килувчи урганган одамларга мулжалланган. Улардан жамиятда тегишли ижтимоий фикрни шакллантириш ва мухолифат томонга психологик таъсир курсатиш, вахима таркатиш оркали ички иккиланишни келтириб чикаришдек максадлар кузланади.

МУ^ОКАМА

Ёшлар бундай окимларнинг таъсирига берилиб колмасликлари учун кайси маълумот тугри кайсиниси нотугрилигини ажрата олишлари лозим.

Шунинг учун хам ёшларда хабар ва маълумотларни тахлил эта олиш малакасини хосил килиш зарур. Зеро, хар кандай хабар хам тугри ва холис булавермайди. Х,ар бир маълумотни текшириш хакида Аллох таоло шундай дейди: " Эй муминлар! Агар сизларга бирор фосик кимса хабар келтирса, сизлар ( хакикий ахволни) билмаган холингизда бирор кавмга азият етказиб куйиб, (кейин) килган ишларингизга пушаймон булмаслигингиз учун ( у хабарни) аниклаб ( текшириб) курингиз!" (Х,ужурот,6) .

Ижтимоий тармок оркали таркатилаётган хабарларнинг барчаси тугри эмас. Балки, мазкур маълумотларнинг аксарияти ёлгон десак муболага булмайди. Минг афсуски, куп кишилар бу маълумотларга ишониб, уларни одамлар орасида таркатиб юрадилар ва узлари билмаган холда ёлгончи бклиб коладилар. Бу хам ёлгоннинг бир куринишидир. Зеро, Абу Хурайра (розияллоху анху) Пайгамбаримиз (соллаллоху алайхи васаллам) дан ривоят

килинган хадисда: "Кишининг барча эшитганларини гапиравериши унинг ёлгончилигидан етарли далилдир" ( Имом Муслим) дея таъкидланган. Мазкур хадисдан эса узи хали текшириб, урганмаган ижтимоий тармок оркали келган маълумотларни таркатиш ва "узгалар билан бахам куриш" гунох эканлиги тушунилади.

Аллох таоло барча мавжудотлар ичида инсонни азиз ва мукаррам суратда яратган. Унга ердаги куп нарсаларни буйсундириб куйган ва саногига етиб булмас неъматларни ато этган. Инсонларга илохий амрларни сузсиз бажаришни, кайтарганлардан четда булишни, Аллох буюрганидай турмуш кечиришни амр этган. Аллох таоло мавжудотларни бир-биридан афзал килиб яратган. Жумладан одам боласини борликдаги хамма нарсадан азизу мукаррам килиб яратганини ушбу оятда хабарини бермокда. Аввало, одамнинг шакли, барча аъзоларининг тузилиши азизу мукаррамликдан далолат беради: «Хдкикатдан, Биз инсонни хушбичим ва хушсурат (шаклда) яратдик» (Тийн, 4), -дейилган.

Бундай шарафга хеч бир жонзот муяссар булган эмас. Шу боисдан инсон мукаррам. Бас шундай экан, хеч бир инсоннинг юкорида айтилгани каби, уз нафсига зулм килишга ва озор етказишга хакки йук. Ислом инсонларни бир-бирига зарар етказиш ва хатто узини хам кийинчиликка солишдан кайтаради. Аллох таоло бу хакда шундай дейди: «...Уз кулларингиз (бахиллигингиз) билан узларингизни халокатга ташламангиз» (Бакара,195).

Ушбу ояти карималар билан парвардигор инсониятни барча ёмонликлардан сакланишга, илохий амрларни адо этишга, жамият ва дин манфаати йулида яхши амалларни килишга, жисми соглом, дини ва жамиятга наф келтирувчи, зиммасига юклатилган вазифани мукаммал адо килувчи булишга даъват этади.

Ана шундай катта вазифалар юкланган инсон зурриёти Аллох буюрганидай яшаш учун жони, соглиги, аклива жисмининг соглом булиши учун кайгуришга масъулдир. Шариатда инсон жони ва аклини рисоладагидай саклаш ута долзарб масалалардан бири хисобланади. Бунинг учун узига фойдали нарсаларни килиши, зарар келтирадиган ишлардан четланиши зарур. Афсуски, айрим ёшлар виртуал уйинларга булган кизикишлари натижасида айрим вахший уйинлар таъсири остида турли хил рухий хасталикларга чалиниб колмокда. ^аттоки, баъзи бир ёшлар уз жонига касд килмокда.

Агар ёшлар Аллох таолонинг тавсияларига риоя килса, унинг икки дунёда хаёти намунали кечади ва жамият олдида инсон деган улуг номи эъзозланган

булади. Агар инсон бу борадаги мувозанатнинг бузилишига сабаб буладиган ёмом йулларга кадам куйса, омонат килиб топширилган жон ва акл неъматига хиёнат килган булади ва узини халокат чугига отган булади.

НАТИЖАЛАР

Интернетга богланиб колиш шахснинг юриш-туришида бекарорлик келтириб чикарадиган касаллик хисобланади. Виртуал оламга богланиб колиш зерикишдан, узини ёлгиз хис килишдан, бекорчиликдан ва интернетнинг узига тортадиган куп жихатларидан келиб чикади. Америкалик рухшунос олима Кимберли Янг «интернетга карамлик» иборасини биринчи булиб ишлатган. Олима ушбу касалликнинг куйидаги белгиларини санаган:

1. Интернетга богланиб колган киши вахимачи, саросимага берилувчи булиб, интернетга богланмаса, тушкунликка тушади.

2. Оилавий вазифаларга, ижтимоий муносабатларга бепарво булиб, жамиятдан бегоналашади.

3. Уз вазифасини бажаришда суст булади.

4. Уйкудан тусатдан уйгониб, бирдан интернетга уланишни истайди.

5. Муаммоларга карши туриш, уларни хал этишда ожизлик килади, хаёт кийинчиликларига бардош беролмайди.

6. Укишда узлаштириши пасайиб кетади.

7. Ихтирочилик кобилияти йуколади.

Интернет икки тарафлама- хам яхшиликка, хам ёмонликка хизмат килиши мумкин. Ёшларнинг вазифаси унинг имкониятларидан яхшиликка хизмат килдириб, ёмонлигидан эхтиёт булиш чораларини куришдир. Интернетдан фойдаланишнинг инсон билимини ошириш, ахборот олишнинг кулайлиги, узокни якин килиш, кулай алока воситаси ва бошка шу каби бир канча ижобий тарафлари бор. Бирок террорчи ташкилотларнинг замонавий таргибот усулларида интернет асосий уринни эгаллаётгани барчани хушёр булишга ундайди. Кайд этиш керакки, террорчиликка карши курасгда эътикодий бутунликка эришиш мухим ахамият касб этади. Террорчилар замонавий технологиялардан унумли фойдаланишга уринаётган бир вактда уларга карши энг замонавий услубларда курашиш лозим. Бундай тахдидларнинг олдини олишнинг асосий йули ёш авлодни миллий ва умуминсоний кадриятлар рухида тарбиялашдир. Куп фойдаланиладиган интернет сайтларини аниклаб, уларга маънавий - маърифий маълумотларни тизимли ва тадрижий равишда жойлаштириб бориш керак. Шундагина

uHTepHeTgaru Taxgugnapra Kapmu uMMyHureT xocun Kunum Ba KynaMuHu KeHrafiTupum MyMKuH. Emnapga uHTepHeTgaH onuHaeTraH axöopoTHapra TaHKugufi eHgamum Ba yHHHr umoHnnu MaHÖanap acocuga y3 gyHeKapamuHu KeHrafiTupum, 3apapnu MatnyMOTnapHu uHKop этa öunum ugpoKuHu xocun Kunum FoaT MyxuM.

XY.HOCA

AxöopoT xaв$cнзпнrннн TatMuHHamga Kyfiugaru Basu^anapHu öa^apum

KepaK:

Munnufi-MatHaBufi KagpuaTHapHu Tapruö этнm op^anu emnapHu Tyrpu эtтнк;oggaн afiupaguraH öy3FyHHu FoanapgaH acpam;

Maxannufi axöopoTHap TatcupnaHnuruHu omupum nopanapu KypuHMaca, eT Foanap Munnufi KagpuaTHapHu öapöog этнm op;anu TapuxaH gycT öynraH xan;nap Ba Munnaraap opacura hu3o conumu TypraH ran, öyHgafi nafiTga xap ;aHgafi Bo;ea Ba xogucara aKH-ugpoK fiypuFu öunaH eHgamum ho3um. Taxgug ;aHHa Kyn öynca, ;yp;yB, xaguK Ba umoHHcusnuK myHHa Kynaagu. AHa myHgafi nafiTga Ba3uaTgaH Kenuö hukuö, emnap axnoKuHu TapTuöra conum MyxuM axaMuaT Kacö этagн.

Emnapga axöopoTHu capanafi onum, atHu axöopoT ucTetMonu MagaHuaTuHu WKcaK gapa^ara KyTapum ynyH, энг aBBano, em fiuruT-Kusnapga cofhom эtтнк;og Ba ce3rupnuK TyfiFynapuHu maKHHaHTupum MyxuM.

REFERENCES

1. KyptoHu KapuM MatHonapuHuHr Tap^KMa Ba Ta^cupu. Tap^uMa Ba rooxnap Myannu^u fflafix Aögyna3u3 MaHcyp.-T.: TomKeHT uchom yHuBepcureTu HampueT-MaTÖaa ö^namMacu^OM.

2. Ahumob ycMoHxoH. Ounaga $ap3aHg Tapöuacu.-T.: "MoBapayHHaxp", 2014.

3. AfigapöeK TynenoB. HHTepHeTra uh ;ypraH "ypruMHaKnap"-T.: "MoBapoyHHaxp",2014.

4. AfigapöeK TynenoB. HHTepHeTgaru TaxgugnapgaH xuMoa.-T.: "MoBapoyHHaxp",2016.

5. Aöy Aögynnox MyxaMMag uöh Hcmouh an-Byxopufi. "Caxuxu Byxopufi".-T.: "y3ÖeKucToH MuHHufi энцнкнonegнacн" ^aBnar uHMufi нampнeтн,2008.

6. BaxpugguH yMapoB, Maccap AxMegoBa. "Ohu; axöopoT тнзнмнapнga axöopoT-ncuxonoruK xaB^cu3HuK".- TomKeHT.: -2012.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.