Научная статья на тему 'Глобаллашган ахборот шароитида ўқувчи-ёшларнинг ғоявий-мафкуравий иммунитетини оммавий ахборот воситалари асосида шакллантириш'

Глобаллашган ахборот шароитида ўқувчи-ёшларнинг ғоявий-мафкуравий иммунитетини оммавий ахборот воситалари асосида шакллантириш Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
2257
262
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / ахборот / оммавий ахборот воситалари / маънавият / радио / телевидение / мафкуравий иммунитет / интернет / ижтимоий тармоқ / виртуал ахборот майдони. / глобализация / информация / СМИ / духовность / радио / телевидение / идеологический иммунитет / интернет / социальная сеть / виртуально­информационная среда.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Тайлакова Ш. Н.

Ахборот соҳасидаги глобаллашув дунёнинг барча ҳудудларидаги одамларнинг ўзаро муло­ қоти, илм­фан ва маданий бойликларни ўзлаштириш учун улкан имкониятлар яратадиган жараён ҳисобланади. Бу жараён инсоният ижтимоий­маънавий оламида ҳам муҳим аҳамият касб этади. Мақолада глобаллашган ахборот шароитида ўқувчи­ёшларнинг ғоявий­мафкуравий иммунитетини шакллантиришда оммавий ахборот воситалари (ОАВ)нинг таъсири ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ФОРМИРОВАНИЕ ИДЕОЛОГИЧЕСКОГО ИММУНИТЕТА УЧАЩЕЙСЯ МОЛОДЕЖИ НА ОСНОВЕ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

Глобализация в сфере информационных технологий – это процесс, обеспечивающий межличностное общение людей со всех регионов земли, а также рациональное и эффективное усвоение научно­технических и культурных достижений нашей цивилизации. Данный процесс имеет особое социально­духовное значение для человечества. В статье обсуждается роль средств массовой информации (СМИ) в формировании идеологического иммунитета учащейся молодежи в условиях глобализации информационных технологий.

Текст научной работы на тему «Глобаллашган ахборот шароитида ўқувчи-ёшларнинг ғоявий-мафкуравий иммунитетини оммавий ахборот воситалари асосида шакллантириш»

Тайлакова Ш.Н.,

А.Авлоний номидаги Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш марказий институти «Маънавият асослари» кафедраси катта укитувчиси

ГЛОБАЛЛАШГАН АХБОРОТ ШАРОИТИДА УКУВЧИ-ЁШЛАРНИНГ ГОЯВИЙ-МАФКУРАВИЙ ИММУНИТЕТИНИ ОММАВИЙ АХБОРОТ

ВОСИТАЛАРИ АСОСИДА ШАКЛЛАНТИРИШ

ТАЙЛАКОВА Ш.Н. ГЛОБАЛЛАШГАН АХБОРОТ ШАРОИТИДА УЦУВЧИ-ЁШЛАРНИНГ ГОЯВИЙ-МАФКУРАВИЙ ИММУНИТЕТИНИ ОММАВИЙ АХБОРОТ ВОСИТАЛАРИ АСОСИДА ШАКЛЛАНТИРИШ

Ахборот сохасидаги глобаллашув дунёнинг барча худудларидаги одамларнинг узаро муло-коти, илм-фан ва маданий бойликларни узлаштириш учун улкан имкониятлар яратадиган жараён хисобланади. Бу жараён инсоният ижтимоий-маънавий оламида хам мухим ахамият касб этади. Маколада глобаллашган ахборот шароитида укувчи-ёшларнинг Fоявий-мафкуравий иммунитетини шакллантиришда оммавий ахборот воситалари (ОАВ)нинг таъсири хакида фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: глобаллашув, ахборот, оммавий ахборот воситалари, маънавият, радио, телевидение, мафкуравий иммунитет, интернет, ижтимоий тармок, виртуал ахборот майдони.

ТАЙЛАКОВА Ш.Н. ФОРМИРОВАНИЕ ИДЕОЛОГИЧЕСКОГО ИММУНИТЕТА УЧАЩЕЙСЯ МОЛОДЕЖИ НА ОСНОВЕ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

Глобализация в сфере информационных технологий - это процесс, обеспечивающий межличностное общение людей со всех регионов земли, а также рациональное и эффективное усвоение научно-технических и культурных достижений нашей цивилизации. Данный процесс имеет особое социально-духовное значение для человечества. В статье обсуждается роль средств массовой информации (СМИ) в формировании идеологического иммунитета учащейся молодежи в условиях глобализации информационных технологий.

Ключевые слова и понятия: глобализация, информация, СМИ, духовность, радио, телевидение, идеологический иммунитет, интернет, социальная сеть, виртуально-информационная среда.

TAYLAKOVA SH.N. FORMING OF YOUTH-STUDENT'S IDEOLOGICAL IMMUNITY ON BASE OF THE MASS MEDIA IN CONDITION OF INFORMATION TECHNOLOGY GLOBALIZATION

Globalizition in the sphere of information technologies is a process ensuring interpersonal dialogue of the people from all world's regions, and also rational and effective mastering of scientific and technical and cultural achievement of our civilization. The given process has the special social-spiritual importance for mankind. In the article role of mass-media in formation of ideological immunity of pupil-youth in the procees of information technologies globalisition is discussed.

Keywords: globalisition, information, mass-media, spirituality, radio, TV, ideological immunity, Internet, social network, virtual-information area.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

Глобаллашув жараёни шиддат билан кечаётган айни пайтда цар цандай оммавий ахборот воситасининг жацон ахборот маконида уз урнига эга булиши, тарацций топиши унинг олдида турган энг асосий вазифа цисобланади. Шу боис бугунги дунёни, узоц-яцинда яшаётган одамларнинг цаётини оммавий ахборот воситаларисиз тасаввур цилиб булмайди. Бинобарин, ОАВ инсоният цаётининг барча жабцалари билан узвий богланиб кетган.

Узбекистан Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Узбекистан Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги «Мамла-катимизда демократик ислохотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси» номли маърузасида таъкидланганидек, «Бугун биз демократик жараёнларни чукурлаштириш, ахолининг сиёсий фаоллигини ошириш, фука-роларнинг мамлакатимиз сиёсий ва ижтимоий хаётидаги амалий иштироки хакида суз юри-тар эканмиз, албатта, ахборот эркинлигини таъминламасдан, оммавий ахборот восита-ларини одамлар уз фикр ва Fояларини, содир булаётган вокеаларга уз муносабати ва пози-циясини эркин ифода этадиган минбарга айлантирмасдан туриб, бу максадларга эришиб булмаслигини узимизга яхши тасаввур этамиз. Маълумки, фукароларнинг ахборот сохасидаги хукук ва эркинликларини таъминлаш масаласи инсоннинг ахборот олиш, ахборотни ва уз шахсий фикрини таркатиш хукуки ва эркинлигини узида мужассам этган булиб, бу Узбе-кистонда демократик жамият асосларини бар-по этишнинг мухим шарти, таъбир жоиз булса, тамал тоши хисобланади»1.

Жахон ахборот маконининг глобаллашу-вининг айни шароитида инсон онги, калби, миллий менталитети, соFлом эътикоди, ватан-парварлик ва фидойилик туЙFуларининг камол топишига салбий таъсир курсатиши мумкин булган Fоявий-мафкуравий, ахборот тахдид-лари таъсири сезилмокда. Бугунги глобаллашув шароитида ахборотга булган талаб тобора ку-чайиб бормокда. Шу боисдан, бугунги кунда

1 Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислохот-ларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Олий Мажлис Конунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2010 йил 12 ноябрь.

холис ва хакконий ахборотни таркатиш, ахолининг, биринчи навбатда, ёшларнинг ахборотга булган эхтиёжини кондириш хар качонгидан кура долзарб ахамият касб этмокда. Ахборот хуружи авж олган асрда атрофда содир булаётган вокеалар хакида хакконий маълумотларга эга булиш, хар кандай нохолис ахборотлар замирида ёт Fоялар мавжудлигини ахолига ва аввало ёшларимизга тушунтиришда оммавий ахборот воситаларининг урни ва таъсир кучининг бекиёслиги аён булмокда.

Оммавий ахборот воситалари оркали жуда тез фурсатда таркалаётган ижтимоий-сиёсий, мафкуравий ахборотларнинг куп фоизи жахоннинг турли мамлакатларида ташвиш уЙFотмокда. Дунёга эгалик килишга интилаётган кучлар айнан ахборотдан курол сифатида фойдаланишга уринмокда. Бошкача айтганда, бир томондан ахборот инсоният маънавий оламини кенгайтириш, инсон илму-тафаккурини бойитишга хизмат киладиган манба сифатида ахамият касб этаётган булса, иккинчи томондан, ахборот инсонни узлиги, миллати, ватанидан ажратадиган ва охир-окибат бутунлай манкуртга айлантирадиган «курол»га хам айланиб бораётгани бугун хеч кимга сир эмас. Хозирнинг узидаёк жуда куп мамлакатлар уз маданияти, анъаналари ва маънавий кадриятларини ёт ахборот таъси-ридан химоя килиш учун махсус чоралар куришга мажбур булмокда. Шу сабабли шиддат билан кечаётган вокеа-ходисалар окимида ки-риб келаётган ахборотнинг мазмунини англаш, уни т^ри талкин этиб, хулосалар чикариш нихоятда мухим хисобланади.

Бугун ахоли, жумладан, ёшлар кундалик хаёти, таълим жараёни, иш фаолиятида хам турли мазмундаги маълумотларга оммавий ахборот воситалари оркали эга булмокдалар.Улар кураётган фильмлар, курсатувлар, тинглаётган радиоэшиттиришлар мазмун-мохияти нуктаи

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

назаридан келиб чикиб, уларнинг маънавий оламига турлича таъсир курсатади. ОАВлар оркали таъсир этишнинг ижобий ва салбий куринишларини хисобга олган холда шуни айтиш мумкинки, инсон маънавий камолотида у кабул килаётган ахборот мухитининг роли катта. Демак, бугун ёшларнинг нимани куриб, нимани тинглаётгани биринчи навбатда у вояга етаётган оила, шу билан бир каторда таълим муассасалари эътиборидан хам четда колиши керак эмас.

Ахборот маконининг энг жадал воситалари-дан яна бири интернет хисобланади. Ахборот алмашиш имкониятининг мавжудлиги ва катталиги бизга кенг имкониятлар бера-ди, шу билан бирга инсонни огохликка ча-киради. Негаки, интернет тармоFида бизга керакли ва зарур булган ахборотлар билан бир каторда миллий мафкурамизга ёт булган, маънавиятимизга мос келмайдиган вай-ронакор ва тажовузкор Fояларни тарFиб ки-лувчи сахифалар хам бор. Айникса, кейинги йилларда халкаро тизимда инсон онгини захарловчи маълумотлар - тажовузкорлик, жангарилик, котиллик рухидаги, ёлFончилик хамда инсонийлик, жамиятга зид булган бошка ахборотларни тарFиб килувчи сахифаларнинг купайганлиги хар биримизни огохликка чорлайди. Odnoklassniki, Facebook, Twitter, You Tube каби ижтимоий тармокларда ёшларнинг бирор масала - китоблар, суратлар, фильмлар, кушиклар хакида бахслашаётганига куп гувох буламиз. Албатта, фикр алмашиш онгни чархлайди, тафаккурга кувват беради. Лекин баъзи ижтимоий хавфли ахборотнинг акс таъсири унинг узидан хам хавфлирок манзараларни хосил килиши мумкинлигини унутмаслигимиз лозим.

Жахон ахборот майдони тобора кен-гайиб бораётган бир пайтда Узбекистан Республикаси Президенти Ислом Каримов таъкидлаганидек, «Жахон ахборот майдони тобора кенгайиб бораётган шундай бир шароитда болаларимизнинг онгини факат ураб-чирмаб, уни укима, буни курма, деб бир томонлама тарбия бериш, уларнинг атрофини темир девор билан ураб олиш, хеч шубхасиз, замоннинг талабига хам, бизнинг эзгу максад-муддаоларимизга хам туFри келмайди. Нега деганда, биз юртимизда очик ва эркин демократик жамият куриш вазифасини уз

олдимизга катъий максад килиб куйганмиз ва бу йулдан хеч качон кайтмаймиз»1.

Одамзот такик ортида нима борлигини билишга барибир интилади. Бундай шароитда ёшларни ахборот хуружидан таълим ва тар-биянинг т^ри берилганигина асраб колиши мумкин. Ижтимоий тармоклардан фойдаланувчиларнинг купчилик кисми ёшлардан иборатлигини инобатга олсак, Президентимизнинг ёшлар калбига кулок солиш хакидаги гаплари нечоFлик долзарб ахамиятга эга эканлигини англаймиз.

Интернет, уяли телефонлар, ахборот тех-никаси - буларнинг барчаси инсон акл-идроки, салохиятининг самараси, инсон учун, унинг оFирини енгил, узоFини якин килиш учун хизмат килади, бирок очиFини айтганда, хеч кандай автоматлар, машиналар, компьютерлар инсон урнини боса олмайди, инсон калби, рухига маънавий озука була олмайди. Бизнинг максадимиз улардан воз кечиш эмас, улардан окилона фойдаланган холда, узлигимиз, кад-риятларимизни саклаб колишдан иборат.

Бунда албатта, оила, махалла, таълим муассасалари, жамоат ва давлат ташкилотларининг роли нихоятда катта. Шуларни хисобга олган холда, глобаллашган ахборот шароитида ёшларнинг Fоявий-мафкуравий иммунитетини шакллантириш масалалари буйича куйидаги таклифларни билдириш мумкин:

- ахборот сохасида ёшларда ижтимоий фикрни тахлил килиш тизимини кучайтириш;

- ёшларнинг «виртуал» ахборот майдони-даги дунёкарашини урганиш, бу борадаги фаолият самарадорлигини ошириш;

- чет эл ижтимоий тармокларининг купчи-лигида бизнинг миллий менталитетимизга т^ри келмайдиган салбий томонлари хам мавжудлигини укувчиларга машFулотлар даво-мида тушунтириб бориш (масалан, информатика фанининг интернетни урганиш були-мида, тарбиявий соатларнинг маълум бир дакикаларида);

- интернетдан фойдаланиш маданиятини шакллантириш;

- миллий кадриятлар ва узлигимизни анг-лаш, маънавиятимизга тахдид келажагимизга тахдид эканлигини, ахборот маконида глобал-

1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -114-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

лашув ва кучли ракобат шароитида мафку-равий иммунитетни шакллантириш;

- усиб келаётган ёш авлоднинг медиа саводхонлиги ва ахборот технологияларидан фойдаланиш маданиятини юксалтириш, маф-куравий иммунитетини ошириш (маънавий-маърифий тадбирлар, ОАВ дастурлари ор-кали);

- ахборот маконининг глобаллашуви жа-раёнида ёшларнинг маънавий-ахлокий тарбия-сини янада такомиллаштиришга каратилган чора-тадбирлар режасини ишлаб чикиш ва узлуксиз тарзда олиб борилишини йулга куйиш;

- оммавий ахборот воситаларининг сиё-сий хокимият ва фукаролар уртасидаги ижти-моий муносабатларни тартибга солиш, улар орасидаги холисликни таъминлаш каби функциялари воситасида ёшлар маънавий етуклигини таъминлашга эришиш;

- укувчи-ёшлар аудиториясига мос булган ОАВ махсулотлари сафини кенгайтириш, ёшларга оид телекурсатувлар ва радио-эшиттиришларда ватанпарварлик туЙFуларини уларга хаётий мисоллар билан етказа билиш, матбуот сахифаларидаги ёшларга доир материаллар сифатига эътибор каратиш, сермазмун ОАВ махсулотларини тайёрлашда журналистлар ва педагоглар хамкорлигини кучайтириш;

- укувчиларга маънавий-ахлокий тарбия беришда медиа-таълимнинг, хусусан, оммавий ахборот воситаларининг ролини ошириш.

Бу тадбирларни амалга оширишда илмий-лик, мувофиклаштириш, тизимли бошкарув тамойилларига риоя этиш ва тарбияланувчи-ларнинг ёш хусусиятини хисобга олиш жуда мухимдир, жамиятимизнинг кенг катлам-лари: давлат хокимияти ва бошкаруви орган-лари, фукаролик жамияти институтлари, жамоатчилик ташкилотлари, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, ота-оналар ва педагогларни жалб килиш максадга мувофикдир.

Умуман олганда, суз инсон маънавий олами хакида борар экан, маънавий тарбия мамлакатимиз ва фукаролик жамияти тарак-киётининг мухим омили эканлиги барчамизга маълум. Ушбу масала юртимизда давлат сиёсати даражасига кутарилган. Узбекистан Республикаси Президенти Ислом Каримов

истиклолнинг дастлабки йиллариданок «Маънавият - инсоннинг, халкнинг, жамият-нинг, давлатнинг куч-кудратидир», деган шиорни уртага ташлар экан, узининг куплаб асарларида бу туFрида кенг мулохаза юритган. Айникса, «Юксак маънавият - енгилмас куч» китобида маънавий тарбиянинг бутун бир концепцияси яратилди, десак муболаFа бул-майди. Мамлакат ва миллат такдирида маънавий тарбиянинг урни нечоFлик катта эканлиги, хар кандай ахборот тахдидларига мунтазам ва узлуксиз тарзда олиб бориладиган маънавий тарбия билан жавоб бериш мумкинлиги мазкур асарда жуда таъсирли килиб айтилган: «Барчамизга аён булиши керакки, каердаки бепарволик ва локайдлик хукм сурса, энг долзарб масалалар узибуларчиликка ташлаб куйилса, уша ерда маънавият энг ожиз ва заиф нуктага айланади. Ва аксинча - каерда хушёрлик ва жонкуярлик, юксак акл-идрок ва тафаккур хукмрон булса, уша ерда маънавият кудратли кучга айланади»1.

Бундан куриниб турибдики, глобаллашган ахборот шароитида Президентимиз таъкидла-ганидек, бепарволик, локайдликка йул куйиб булмайди. Айни давр инсондан ОАВларнинг кайси тури оркали ахборотга эга булмасин, албатта, ахборотни тахлил кила олиш, ёт Fояларга нисбатан маърифат билан карши тура олиш куникмасига эга булишни талаб килмокда. Бу жараён инсондаги мафкуравий иммунитетнинг шаклланиши билан бевосита боFлик эканлиги хусусида Президентимизнинг куйидаги фикрларини айтиб утиш жоиз: «Маълумки, хар кандай касалликнинг олдини олиш учун, аввало, киши организмида унга карши иммунитет хосил килинади. Биз хам фарзандларимизни она Ватанга мухаббат, бой тарихимизга, ота-боболаримизнинг мукаддас динига садокат рухида тарбиялаш учун, таъбир жоиз булса, аввало уларнинг калби ва онгида мафкуравий иммунитетни кучайтиришимиз зарур. Токи ёшларимиз миллий узлигини, шу билан бирга, дунёни чукур англайдиган, замон билан баробар кадам ташлайдиган инсонлар булиб етишсин»2.

1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -116-б.

2 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -119-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

Дарх,ак,ик,ат, глобаллашган ахборот ша-роитида, хар бир хатти-харакатида Ватан ва халк манфаатларини уйлаб яшайдиган бар-камол инсонни тарбиялаш бош максадга айланиши лозим. Фикримизча, ёшларнинг онг, тафаккур тарбиясига эътиборни каратиш уларнинг маънавий олами дахлсизлигини таъминлашда мухим ахамиятга эга.

Шу нуктаи назардан келиб чикиб, хулоса урнида айтиш мумкинки, ёшларда Fоявий-мафкуравий иммунитетни шакллантириш жараёни замоннинг бугунги талаблари хамда аник чора-тадбирлар асосида, республика таълим тизимининг барча боскичларида, оммавий ахборот воситалари фаолияти даво-мида мунтазам ва узлуксиз олиб борилиши даркор. Ёшларнинг ахборот окимига муно-сабатини т^ри йуналтиришда ота-оналар,

устоз ва мураббийлар илм ва тарбия бериш жараёнида ёшларга тушунтиришлари, фикр-ларни солиштириш, уларни турларга ажратиш, яхши ва ёмонни фарклашга ургатишлари лозим. Уларнинг нимани куриб, нимани эшитаётгани ва бу хакдаги фикр-мулохазалари билан оилада ота-оналар, таълим муассаса-ларида укитувчи ва мураббийлар мунтазам кизикиб боришлари зарур.

Зеро, онги, тафаккури Fоявий-мафкуравий бушликдан холи булган идрокли, ватанпарвар инсон жамият ва ундаги узгаришларга нисба-тан бепарво, локайд булмайди, ёшларда шаклланган мафкуравий иммунитет тушунчаси хар кандай вайронакор, бузFунчи Fоялар таъсирига берилмасликнинг олдини олишда энг макбул йул булади.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислохотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Олий Мажлис Конунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2010 йил 12 ноябрь.

2. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -114, 116, 119-б.

3. Очилдиев А. Глобаллашув ва мафкуравий жараёнлар. - Т.: «Мухаррир», 2009.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.