Научная статья на тему 'Глобаллашув шароитида ахборот хуружлари ҳамда уларнинг олдини олишдаги халқаро ва миллий тажрибалар'

Глобаллашув шароитида ахборот хуружлари ҳамда уларнинг олдини олишдаги халқаро ва миллий тажрибалар Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
1737
410
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / ёшлар / ахборот / компьютер технологиялари / интернет / иммунитет / грифинг / ёшлар сиёсати / глобализация / молодёжь / информация / компьютерные техноло- гии / интернет / иммунитет / грифинг / молодёжная политика

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Камолова Ҳ. М., Тожиева И. С.

Мақолада глобаллашув шароитида ахборот хуружлари, айниқса интернетнинг ёшлар тарбиясига бўлган салбий таъсири ва уларнинг олдини олишдаги халқаро ва миллий тажрибалар тўғрисидаги фикрлар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИНФОРМАЦИОННОЕ УГРОЗЫ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ, МЕЖДУНАРОДНЫЙ И НАЦИОНАЛЬНЫЙ ОПЫТ ИХ ПРЕДОТВРАЩЕНИЯ

В статье освещены мнения об информационных угрозах в условиях глобализации, особенно отрицательном влиянии Интернета на воспитание молодёжи, а также о международном и национальном опыте предотвращения этих угроз.

Текст научной работы на тему «Глобаллашув шароитида ахборот хуружлари ҳамда уларнинг олдини олишдаги халқаро ва миллий тажрибалар»

Камолова ^.М.,

К,ашкадарё вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Ижтимоий-иктисодий фанлар» кафедраси катта укитувчиси; Тожиева И.С.,

К,ашкадарё вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Ижтимоий-иктисодий фанлар» кафедраси укитувчиси

ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА АХБОРОТ ХУРУЖЛАРИ ^АМДА УЛАРНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШДАГИ ХАЛКАРО ВА МИЛЛИЙ ТАЖРИБАЛАР

КАМОЛОВА ХМ., ТОЖИЕВА И.С. ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА АХБОРОТ ХУРУЖЛАРИ Х,АМДА УЛАРНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШДАГИ ХАЛЦАРО ВА МИЛЛИЙ ТАЖРИБАЛАР

Маколада глобаллашув шароитида ахборот хуружлари, айникса интернетнинг ёшлар тарби-ясига булган салбий таъсири ва уларнинг олдини олишдаги халкаро ва миллий тажрибалар туFрисидаги фикрлар ёритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: глобаллашув, ёшлар, ахборот, компьютер технологиялари, интернет, иммунитет, грифинг, ёшлар сиёсати.

КАМОЛОВА Х М., ТОЖИЕВА И.С. ИНФОРМАЦИОННОЕ УГРОЗЫ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ, МЕЖДУНАРОДНЫЙ И НАЦИОНАЛЬНЫЙ ОПЫТ ИХ ПРЕДОТВРАЩЕНИЯ

В статье освещены мнения об информационных угрозах в условиях глобализации, особенно отрицательном влиянии Интернета на воспитание молодёжи, а также о международном и национальном опыте предотвращения этих угроз.

Ключевые слова и понятия: глобализация, молодёжь, информация, компьютерные технологии, интернет, иммунитет, грифинг, молодёжная политика.

KAMOLOVA H.M., TOJIYEVA I.S. INFORMATION THREATS IN GLOBALIZING PROCESS, INTERNATIONAL AND NATIONAL EXPERIENCES OF RESISTING THESE

There is enlightened in the article some ideas about information threats in globalizing process especially the negative inference of internet to the youth breeding as well international and national experiences of resisting them.

Keywords: globalisation, the youth, computer technologies, internet, griffing, youth policy, immunity.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

V_/

Бугунги дунёда илмий кашфиётлар, улкан техникавий им-кониятлар, универсал технологиялар, ахборот тарцатиш-нинг глобаллашуви, яъни уларнинг бутун курраи заминни эгаллаб олиш жараёни шиддат билан усиб бормоцда.

Масалан, интернет тизими оркали ахборот алмашув, бинобарин, Fоявий таъсир утказиш имкониятлари тобора кенгайиб бормокда. Аслида ахборот сох,асидаги глобаллашув жа-мият, дунёнинг барча жойларидаги одамлар-нинг узаро мулокоти, илм-фан ва маданий бойликларни узлаштириш учун имкониятлар яратадиган жараёндир. Лекин ахборот гло-баллашувининг салбий жих,атлари борлигини х,ам унутмаслигимиз керак. Бирон-бир х,удуд ёки мамлакатда пайдо булаётган Fоялар тез фурсатда бутун жах,онга ёйилмокда. Бундай вазиятда уз мустакил фикри, собит эътикоди, мустах,кам иродаси ва дунёкарашига эга булмаган одам гох, ошкора, гох, пинх,она куринишда намоён булаётган мафкуравий тазйикларга бардош бера олмайди.

Ёшларнинг онги ва дунёкарашини ёт маз-мундаги Fоялар билан зах,арлашга каратилган маълумотлар интернет контентининг катта кисмини ташкил этади. Бугунги кунда турли ижтимоий тармоклар, форумлар, танишув сайтларининг фаолият юритиши ёшларни узига жалб килмокда. Айникса, мобил интер-нетдан фойдаланувчилар аудиториясининг ортиб бориши турли мазмундаги ахборот-ларни очик олишга кенг имконият яратиб бермокда.

Айтиш жоизки, х,озирги кунда мамлакати-мизда 1294 та оммавий ахборот воситаси фаолият юритиб, улардан 160 тага якини газета ва журналлардир1. 200 та веб-сайтнинг 30% дан ортиFи болалар ва ёшлар мавзусини ёритишга каратилган. Жумладан, ёшлар сиё-сати йуналишида «Ёшлар» ва «Спорт» теле-каналлари, интернетдаги <^уо№Т» ёшлар ахборот портали, 2863 та ахборот-ресурс маркази ташкил этилган. Интернетдан фой-даланувчиларнинг сони 10 миллионга якин ва уларнинг аксарияти ёшлардир.

1 Важный этап реформирования информационной сферы. // «Народное слово», 2013, 20 ноябрь.

Статистик маълумотларга кура, бугунги кунда интернетдан фойдаланувчиларнинг сони дунё буйлаб 2,4 млрд га етганлиги маъ-лум килинди2.

Оммавий ахборот коммуникацияларининг тараккиёти, куламига кура, замон билан х,амнафасдир. Ёшларнинг аксарияти буш вактларини, х,аттоки, таълим муассасаларида булиш вактларини х,ам интернет клубларида утказмокда. Натижада, интернет улар учун факат уйинлар оламига айланиб бормокда.

Колаверса, интернет тармоFида уз жонига касд килишнинг осон йулларини тарFиб ки-лувчи 9 мингдан зиёд сайт мавжудлиги купчиликни ташвишга солмокда. Компьютер уйинларини ярмига якини зуравонлик ва ёвузликни тарFиб килмокда, 42% бола ва усмирлар онлайн тизими оркали тарка-тилаётган порнография таъсирига бутунлай карам булиб колган. Халкаро экспертлар дунё микёсида 38 фоиз бола миллатчилик рух,идаги веб-сах,ифаларни мунтазам кузатиб боришини аниклашган3. Хозирги замон ёш-ларининг 70 фоизи уз кизикиш ва севимли машFулотлари х,акида суз юритганда - спорт, дустлар билан сух,батлашиш, маънавий ва маданий хордик чикариш билан бир каторда компьютер технологиялари, интернетга булган кизикишини биринчи уринда тилга олади4.

Nielsen/Net Ratings компанияси утказган сунгги илмий текширувлар натижаларига кура бутун дунё тармоFига уланаётган ёш бо-лаларнинг сони кун эмас, соат сайин ош-мокда. Мутахассисларнинг фикрича, бу таби-ий холат. Негаки, кундан-кунга интернетдан фойдаланаётган оилалар, демак, ундан фой-даланаётган фарзандлар сони купаймокда.

2 Муминов А. Узбекистан ахборотлашган жамият сари - Т.: «Турон замин зиё», 2013. -104-б.

3 Муитов Д. Ахборот асрида ёшларнинг дунёкараши -Т.: «Маънавият», 2013. -25-б.

4 Зияев С., Хайдаров К. Уткир акл, теран фикр эх,тиёжи. // <^оявий х,имоя», Т., 2008. -72-73-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

Бундай онлайн хаётда яшайдиган ёшларнинг катта кисми Буюк Британияга т^ри келади. Улар хар куни электрон манзилларини тек-ширади, турли хил сайтлардан маълумот из-лайди ва чат (глобал тармокдаги сухбатхона)лар оркали мулокотда булишади. Бундай холат Германия ва Францияда хам кузатилмокда1.

Дунёнинг ривожланган мамлакатларидан бири Канадада 17 ёшгача булган 6 минг бола уртасида утказилган тадкикотлар натижасига кура, улар содда ота-оналари уйлаганидек, интернетдан аксарият холларда ахборот олиш максадида фойдаланмас экан. Суровда иштирок этганларнинг 99 фоизи интернетдан фойдаланишини, уларнинг хар 10 нафаридан 8 нафари унга уланиш имкониятига эга эка-нини билдирди. Канада ёшларининг ярмидан купи интернет ва компьютер технологиялар-ни ота-оналаридан яхширок билишини айт-ган. Уларнинг 80 фоизи мустакил равишда интернетга уланишини, ота-оналари компью-терга химоя воситаси булган «фильтрлаш» дастурини урнатиб куймаганликлари ва фар-зандлари кандай сайтларга киришини назо-рат килмаслигини тан олишди. Умуман ол-ганда, ота-оналарнинг аксарият кисми, аникроFи, 65 фоизи фарзандлари интернетдан факат уй вазифасини тайёрлаш учун фой-даланади, деган фикрда, ёшлар эса илм олишни энг охирги уринга куймокдалар. Улар асосан интернет оркали мусика тинглайди, электрон манзилни текширади, хуллас, вактини чоF утказади. Ёшларнинг учдан икки кисми интернетга янги дустлар орттириш ва ким биландир сухбатлашиш максадида ула-нади, уларнинг 15 фоизи кейинчалик бу му-носабатларни реал хаётда давом эттирар экан2.

Сунгги пайтларда интернет оркали таъкиб этиш ёки илмий тилда айтадиган булсак, гри-финг3 холатлари куп кузатилмокда. Бу каби тармок безорилигининг энг биринчи курбон-лари айнан ёшлар, хусусан, усмирлар хисоб-ланади. Сабаби, бу ёшда болалар табиатан

1 Муитов Д. Ахборот асрида ёшларнинг дунёкараши. -Т.: «Маънавият», 2013. -39-б.

2 «Маърифат», 2009 йил 4 февраль. -1-13-б.

3 Грифинг - интернетдаги уйинчининг виртуал дунёда бошка уйинчиларга зарар келтирувчи фаолияти (тахр.).

очик булади хамда дунёга факат ижобий нук-таи назар билан карайди. Улар узлари эриш-ган ютуклари билан уртоклашишни, уз фикр-ларини бировларга баён этишни, Fоялари билан булишишни хохлайдилар. Усмирлар ута ишонувчан, компьютер уйинларига кобилият-ли, буйрукларни осонликча бажарадиган буладилар. Атрофдагилар билан купрок мулокотда булиб, янгидан-янги фикр-Fояларни уртага ташлайдилар, уларни амалда куллашга интиладилар, бирок бу борада уларга хаётий тажриба етишмайди. Шунинг учун хам улар сайтларда кидирувни амалга ошираётганда, ахборотни кабул килишда ёки электрон почта манзилидан фойдаланаётганда, катталар ёрдамига мухтож.

Чунки бир карашда беозор туюлган ижти-моий тармок оркали кечадиган сухбатлар та-факкури энди шаклланаётган болаларни охир-окибат жиноятгача етаклаб бораётгани хаётий хакикат. Грифинг билан шугулланув-чилар ёки грифёрлар замонавий ёшларнинг кизикишларидан жуда яхши хабардор булиб, онлайн конференция, форум хоналарида ис-талган мавзуда сухбат юритиши, узларини уларнинг муаммоларини тушунадиган одам-лардек курсатиши мумкин, бунинг устига веб тармокда анонимликни саклаш хусусияти киска фурсат ичида ишончга кириб олишга имкон яратади.

Грифинг билан курашишнинг энг оддий усули - компьютерга махсус такикловчи дас-турлар (энг машхурлари Киберпатруль ёки Кидсконтрол)ни урнатиш. Шунда уша фойда-ланувчидан келадиган барча хабарлар автоматик тарзда фильтрланади ёки дастурга ота-оналар томонидан киритилган чеклов туфай-ли боланинг узи кизикиб ножуя ахборотни олмокчи булганда, автоматик такик ишга ту-шади. Айни пайтда мазкур дастурлар хам тулик хавфсизликни кафолатлай олмайди, чунки баъзида улар фойдали ахборотни чек-лаб куйиши ёки кераксизини утказиб юбори-ши мумкин.

Бугунги кунда дунёнинг куплаб давлатла-ридаги баъзи ёшлар экстремистик, иркчилик ва миллатчилик рухидаги веб-сайтларни мун-тазам кузатиб бориши натижасида интернет оркали рухий таъкибга учраётгани хам сир

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

V_/

эмас. Испания болаларни химоя килиш агент-лиги маълумотларига кура, мамлакатда ин-тернетдан мунтазам фойдаланувчи ёшлар-нинг 44 фоизи камида бир марта, 11 фоизи эса бир неча маротаба таъкиб остига олин-ган, дейилади1.

Австриялик врач Курош Яцди интернетни наркотик сифатида эълон килиниши лозим-лигини таъкидлайди. Унинг фикрича, ижти-моий тармоклар ва интернет уйинларига то-белик бу оFир касалликдир. Твиттер ёки Фейсбукга киришдан воз кечиш, кокаинга урганиб уни истеъмол килишдан воз кечиш-дан хам оFи рдир2.

Россиялик психолог Ю.М.Евстигнеева усмирларнинг компьютер уйинларига муро-жаат килиш сабабларини урганади, унинг тадкикотлари натижаларига кура, 36% укув-чилар компьютердаги сюжетларни кундалик хаётда хам куллаши, 27% укувчиларнинг туш-ларида компьютер кахрамонлари образлари учраши, 38% укувчиларда эса компьютер уйинидан кейин агрессивлик, безовталик ошиши кузатилган3.

Халкаро экспертлар дунё микёсида 38% бола зуравонлик рухидаги сайтларни, 26% бола эса миллатчилик характеридаги веб-сахифаларни мунтазам кузатишини аник-лашган4.

Натижада хозирги кунда куплаб мамлакат-ларда интернетдан фойдаланиш дарслари факультатив сифатида мактаб дастурига ки-ритила бошланди. Буни хам грифингга карши курашишнинг узига хос усули сифатида кур-сатиш мумкин. Негаки, факультатив дарслар оркали болалар интернетдан олинадиган маълумотларнинг хакконий ва туFрилигини текширишга ургатилади. Бундай дарслар, айникса, усмирлар учун жуда зарур.

1 «Маърифат», 2009 йил 4 февраль. -1-13-б.

2 Интернет коварнее кокаина. // «Аргументы и факты», 2013, № 24. -С. 10.

3 Евстигнеева Ю.М. Психологические особенности обращения к компьютерным играм в подростковом возрасте: Автореф.дис.кан.псих.наук. - М., 2003.

4 Муминов А. Узбекистон ахборотлашган жамият сари - Т.: «Турон замин зиё», 2013. -138-б.

Интернетда грифингдан ташкари айнан усмир ёшдагилар учун яна бир канча хавф-лар хам мавжуд. Вакт утгани сайин болалар ва интернет муаммоси тобора чукурлашиб бораётган бир пайтда, глобал тармокнинг яширин хавфлари таъсирига тушиб колишини эмас, балки экстремистик характердаги секта ва турли хил уюшмалар сайтларининг фойда-ланишга очиклиги, виртуал фирибгарликка кенг йул куйилганликни хам курсатиш мумкин. Болаларнинг кизикувчан табиати уларни юкорида тилга олинган турдаги сайтларга етаклаши, бу веб-сахифаларда уларнинг рухий ёки жисмоний соFлиFига хавф солувчи маълумотларни куришига олиб келиши таби-ий. Электрон почта манзиллари оркали олинган хабарлар кучли рухий таъсир утказиб, болаларни интернет доирасида ва ундан таш-карида хам жиноятга ундаши хеч гап эмас. Банк ёки кредит карточкасидаги хисоб ракамларни билган болакайлар онлайн сав-доларда катнашиш имкони билан бирга ки-чик уйинчокдан тортиб то энг сунгги русум-даги машина сотиб олиш хукукига эга дегани. Бу нарса уларни виртуал фирибгарларнинг нишонига айлантиради.

Юкоридаги холат сабаб куплаб жамоат ташкилотлари, нодавлат ташкилотлар ва ху-сусий компаниялар уз фаолиятини интернет-нинг болаларга таъсири ва бундан келиб чикадиган окибатларнинг олдини олиш усул-ларини урганишга каратган. Жумладан, интернет мазмунини бахолаш ассоциацияси (1СКА) мустакил халкаро ташкилот булиб, асосий вазифаси ота-оналарни уларнинг фарзандларини тармокда кутаётган кунгил-сизликлар ва хавфли муносабатлар хакида огохлантириш, кибер-маконда болаларни нотуFри ахборотлардан химоялаш ва суз эр-кинлигини таъминлашдан иборат. Ота-она-ларга курилаётган муаммолар юзасидан мас-лахат, кумак берувчи Киберфаришталар (Cyberangels) - интернетда болалар хукукини химоя килишга йуналтирилган Европадаги илк ташкилотга 1995 йили асос солинди ва

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

aMHU naMTga AKL, KaHaga Ka6u gaBnaTnap x,aM yHurnr at3onapu ca^ugaH ypurn ongu.

MyaMMonap ^yKypnamraHU caMuiH 6y Ka6u TamKunoTnap x,aM KeHr KynaMga TagKuKoTnap yTKa3um Ba xaB^napra Kapmu Kypam ^opanap-Hu umna6 ^u^umHu Ky^aMTupMoKfla. XycycaH, «BonanapHU acpaMnuiK» (Save the Children) xanKapo x,yKyK TamKunoTui yTKa3raH cypoB-HoManap HaTuixacufla MatnyM 6ynAMKU, AKL-garu 15-17 amap ycMMpnapHMHr 85 $ou3u, Ka-Haga ëmnapMHMHr 93 $ou3u MyHTa3aM paBum-ga UHTepHeTgaH ^oMflanaHaflM. Koммyнмкaцмa BocuiTanapu tsakuikotu accoцмaцмacм (Association for the Research of Communication Media) onraH HaTuxanapra Kypa эca, ycMupnap KaTTa ëm^unapHui 2004 Mu^flaëK UHTepHeTgaH ^oMflanaHum 6yMuma opTga KongupraH1.

By 6opaga xax,oHHUHr Kynruma MaMnaKaTna-puga ax,onuHU Ba aBBa.no, ëmnapHUHr UHTep-HeTHuHr can6uM TatcupuflaH x,UMoanam y^yH MetëpuM-x,yKyKuM x,yxxaTnap Ka6yn ku.uh-raHnuruHu KaMg этum x,aM 3apyp. MacanaH, xa.Kapo aManuëTfla «Ku6ep xurnoaTnap Tyfpu-cuga»™ Koнвeнцмa, «Boara eTMaraHnap y^yH xaB$cui3 UHTepHeT Ba oHnaMH pecypcnapuHui xopuM Kunum TyFpucufla»ru EBpona mttu^okm napnaMeHTu AccaM6neacMHMHr TaBcuanapu, BywK BpuTaHuaga «y3MHM TyTum KogeKcu», «XaB$cui3 TapMoK» MycTaKun xaMfapMacu 3a-papnu, HoKoHyHuM ax6opoTnap okmmmhm Ha3o-paT Kunagu. LUyHMHrgeK, repMaHuaga «Ëmnap-hu x,UMoanam TyipucuAa», ^MTBafla «Boara eT-MaraH.apHu oMMaBuM ax6opoTHUHr can6uM TatcupugaH x,UMoanam TyipucuAa»™ KoHyHnap Ka6yn KunuHraH. yMyMaH, EBpona mttu^okm ToMoHugaH 6y 6opaga 6 Ta KoHyH x,yxxaTU Ka6yn KunuHraH Ba «XaB$cui3 UHTepHeT» gac-Typu umna6 muKunraHnMnuHM x,aM aMTum 3a-pyp. AKLga 2000 MunHuiHr geKa6pb oMuga «MHTepHeTgaH 6onanapHM x,UMoa Kunum Tyfpu-cuga»™ aKT Ky^ra Kupgu. yHga UHTepHeT pe-cypcnapugaru can6uM MatnyMoTnapra эгa

1 «Matpu^aï», 2009 Mun 4 ^eBpanb. -1-13-6.

6ynraH Be6-caMTnapHu ^eKnam Macananapu acocuM ypuH эгannaMAu2.

y36eKucToH Pecny6nuKacu BupuHmu npe3u-geHTu McnoM KapuMoB 2005 Mun 9 MaM - xotu-pa Ba Kagpnam KyHu MyHoca6aTu 6unaH xaMo-aT^unuK BaKunnapu 6unaH y^pamyBga my Macana xycycuga TyxTanu6, KyMuflaru ^MKpnapHu 6upflupraH: «MHTepHeT - 6y KaTTa 6up gyKoH. ^yKoHra 6opraHga, ogaM xo^naraH mo.uhu co-tu6 onagu. MaHa, MacanaH, cu3 KaTTa 6o3opra KupfluHru3. yHgaH y3uHru3 ucTaraH 6ywMHu cotu6 onacu3. MHTepHeT x,aM myHgaM 6up 6o-3op, atHu ax6opoT 6o3opu ge6 TymyHum KepaK»3.

ByTyH gyHëHu ypruM^aK TypugeK mupMa6 onraH uHTepHeT TapMofMHu Ha3opaT Kunum Ba cyHtuM TycuKnap 6apno KunuwHU yMyMaH uno-xu MyK. LUyHUHr yqyH ^aTToKu uHTepHeT XXI acp Ba6ocu 6ynumu MyMKuHnuru ^aKuga 6oht ypunMoKga.

AMepuKanuK MaKTa6 yKyB^unapu 6ym BaKTuHuHr 70 ^om3uhu uHTepHeTra MypoxaaT этum 6unaH MamFyn 6ynumapKaH. MHTepHeTra MypoxaaT KunraH yKyB^unapHMHr 80 $ou3u эca ^ap xun KyHruno^ap gacrypnap Ba kom-nbWTep yMuHnapura BaKTnapMHM cap^namap экaн4. ByHuHr oKu6aTMfla KynmunuK ycMup-napga aca6uMnamum, MatHaBuM 6y3yKnuK ^onaTnapu KynaMu6 6opMoKga. Axup 6y ^onaT MunnaT Kenaxaru ^anoKaTra Ma^KyMnurugaH gapaK 6epMaMfluMu?

Xyggu myHgaM x,onaTnap 6u3HuHr xanKu-Mu3HuHr 6omura x,aM Tymumu MyMKuH.

rno6annamyB xapaëHuga xax,oH ^aMxa-MuaTuHuHr KaTop MaMnaKaTnapu Muconuga ax-6opoTnamyB xapaëHnapuHuHr xagannamyBu KaTTa x,axMflanu ax6opoTHu Ka6yn Kuna onum, KaMTa umnam, y3namTupum, yHu Kynnam Bocu-Tanapu Ba ycynnapugaH yHyMnu ^oMganaHum y^yH uhcoh TynuK TaMëp эмacnuгu MyaMMocu-

2 MyMMHöB A. y36eKMcTöH ax6opoTnamraH xaMuaT capu - T.: «TypoH 3aMuH 3uë», 2013. -138-6.

3 KapuMoB M.A. Y36eK xanKu xe4 ks^OH, xe4 KUMra KapaM 6ynMaMgu. T. 13. - T.: «y36eKucToH», 2005. -300-6.

4 XypaeB 3. «Э^мpga KamKagapë». 2009 Mun 6-^eBpanb. -1-6.

3AM0HABMM TAl^MM / COBPEMEHHOE 0EPA30BAHME 2017, 1

V_/

ни келтириб чикараётганлигини куришимиз мумкин.

Хозирги кунда республикамизахолисининг 62 фоиздан зиёдини 30 ёшгача булган ёшлар ташкил этишини эътиборга олсак1, интернет ва унинг шакллари булган - интернет-телевидение, интернет-радио, электрон почта, онлайн-видео, ижтимоий тармоклар каби куплаб ахборот таркатиш технологиялари имкониятларидан ёшларнинг маънавияти ва билим даражасини оширишда максадли ва окилона фойдаланиш зарурлиги аён булади.

Ахборот воситалари жадал ривожининг хозирги глобаллашув шароитида ёшлар тар-биясига утказаётган салбий таъсиридан куз юма олмаймиз. Улар куйидагиларда намоён булмокда:

• биринчидан, ахборот воситаларининг юксак ривожланиши натижасида интернет, уяли телефон, телекоммуникациялар ва тур-ли ахборот нашрларининг кириб келиши. Бу воситалар оркали таклиф этилаётган «кад-риятлар» куп холларда ёшларни миллий кадриятларимиздан узоклаштириб куймокда;

• иккинчидан, ёшлар орасида таклид-чилик, Fарбона идеалларга кур-курона эрга-шиш каби холатлар кузатилмокда. Бунда, хо-рижда кенг таркалган кинофильмлар, мода, турли хил рекламалар оркали ёшларнинг онги камраб олинаётганини сезиш кийин эмас. Натижада, ёшлар уртасида китоб укишдан кура, компьютер уйинлари олдида вакт утказиш одат тусига кирмокда.

Узбекистон Республикаси Биринчи Прези-денти Ислом Каримов таъкидлаганидек, «Бу-гунги кунда ёшларимиз нафакат укув даргох-ларида, балки радио-телевидение, матбуот, Интернет каби воситалар оркали хам ранг-баранг ахборот ва маълумотларни олмокда. Жахон ахборот майдони тобора кенгайиб бо-раётган шундай бир шароитда болаларимиз-нинг онгини факат ураб-чирмаб, уни укима, буни курма, деб бир томонлама тарбия бе-риш, уларнинг атрофини темир девор билан

1 Муминов А. Узбекистон ахборотлашган жамият сари - Т.: «Турон замин зиё», 2013. -105- б.

ураб олиш, хеч шубхасиз, замоннинг талаби-га хам, бизнинг эзгу максад-муддаоларимизга хам туFри келмайди. Нега деганда, биз юрти-мизда очик ва эркин демократик жамият куриш вазифасини уз олдимизга катъий мак-сад килиб куйганмиз ва бу йулдан хеч качон кайтмаймиз»2.

Бундан ташкари, мазкур вазифа мухимлиги хисобга олиниб Узбекистон Республикаси Ва-зирлар Махкамасининг 2001 йил 23 майдаги «2001-2005 йилларда компьютер ва ахборот технологияларини ривожлантириш, «Интер-нет»нинг халкаро ахборот тизимларига кенг кириб боришини таъминлаш дастурини иш-лаб чикишни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги карори ва Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2002 йил 6 июндаги «Компьютерлаштиришни янада ривожлантириш ва ахборот коммуникация технологиясини жорий этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 200-сон карори кабул килинди. Бу карорларда умумий урта, урта махсус ва касб-хунар ва олий таълимнинг барча буFин-ларида замонавий компьютер ва ахборот технологияларидан самарали фойдаланиш курсатиб утилган. Тажриба натижаларининг курсатишича, таълим ва тарбия жараёнига компьютерларни куллаш хамда улардан максадга мувофик фойдаланиш узлаштириш самарадорлигини икки баробар оширади.

Хусусан, таълим тизимининг ахборот ма-даниятини шакллантиришдаги урни бекиёс-дир. Сунгги йилларда дунёда таълимнинг ахамияти изчил ошиб, у нафакат иктисо-диётни, балки бутун жамиятни сифат жихат-дан янги боскичга олиб чикишда мухим омиллардан бирига айланди. Таълим соха-сини такомиллаштиришга оид ислохотлар ту-файли, карийб 10 мингга якин мактаб янги-дан курилди, капитал реконструкция килинди. 1500 дан ортик касб-хунар коллежи ва академик лицейлар барпо этилди ва энг сунгги замонавий ускуналар билан жихозланди.

2 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -114-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

Хозирги кунда таълим жараёнларини за-монавий ахборот-коммуникация технология-лари, интернет тизимисиз тасаввур этиб бул-майди. Шу максадда Мультимедиали умум-таълим дастурларини ривожлантириш мар-кази ташкил этилиб, мультимедиа воситалари, укув адабиётлари ва кулланмаларининг электрон вариантларини яратиш ишлари йулга куйилгани, барча мактабларимиз «ZiyoNET» тармоFига улангани, укув-тарбия жараёнларини бугунги тараккиёт, миллий ва умумба-шарий тафаккур ютуклари билан узвий боFл и к х,олда ташкил этиш уларнинг сифати ва самарадорлигини оширишга хизмат ки-лади.

Биз ахборот асри, мафкуравий тукнашувлар кучайган даврда яшаётган экан-миз, аввало ёшлар онгида мафкуравий бушлик пайдо булишига йул куймаслик учун уларда ташки Fоявий таъсир ва хуружлардан х,имоя киладиган мустах,кам иммунитетни шакллантириш мух,им вазифалардан бири х,исобланади. Бунинг учун эса ёшлар эркин, мустакил фикр юритадиган, имон-эътикодли, акл-заковатли, иродаси мустах,кам, билимли ва доно булиши, уз юртининг тарихий, миллий кадриятлари, буюк аждодлари колдирган бебах,о илмий-маънавий меросини онги ва калбига жо этмоFи лозим.

Интернетдан олинаётган ахборотларга танкидий ёндашиш ва унинг фойдали манба-лари асосида уз дунёкарашини кенгайтириш, Fаразли маълумотларни инкор эта билиш идроки, мафкуравий иммунитетни х,осил килиш Fоят мух,им жих,атдир. Лекин х,ар бир ёш маълум бир куникма ва билимлар, диний ва дунёвий илмларни мох,иятини тушуна олиш кобилиятига эга булиши, дунёда руй бераётган сиёсий ва иктисодий жараёнларга бефарк булмаслиги лозим.

Зотан, Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримов таъкидлагани-дек, «...ёшларимизнинг маънавий оламида бушлик вужудга келмаслиги учун уларнинг калб ва онгида соFлом х,аёт тарзи, миллий ва умуммиллий кадриятларга х,урмат-эх,тиром

туЙFусини болалик пайтидан бошлаб шакл-лантиришимиз керак»1.

Хулоса килиб айтганда, замонавий техно-логияларнинг тез суръатларда усишига кара-май, баъзан одамлар улардан окилона фой-даланиш кандай кечиши кераклигини тулик англаб етмайди. Компьютер ва интернетгача булган даврда усиб-улFайган куплаб ота-оналар ва муаллимларнинг катта кисми, агар бола интернетдан фойдалана бошласа, бунинг, албатта, фойдасидан зарари купрок, деб уйлайди. Болани компьютер ёки интернетдан чалFитиш х,аракати замирида аслида бошка бир муаммо, яъни катталарнинг бу масалада нисбатан саводсиз экани аникланди. Бирок агар улар узлари аввал технологиялар саводсизлиги масаласига жиддийрок ёндашиб, уни бартараф этишса, максадга мувофик буларди. Негаки, савод-сизлик масаласидан кочиш оркали болани технологиялардан ажратиб куйиш туFри эмас. Бунинг устига яна бир жих,ат эътиборга лойик: айнан катталарнинг тутган йулидан келиб чиккан х,олда болаларда кибернетик дустига нисбатан муносабат шаклланади.

Шубх,асиз, интернет билим ва керакли ах-боротни олиш учун улкан имкониятлар яра-тади, бирок тармокка жойлаштириладиган катта х,ажмдаги ахборотнинг барчасини х,ам ишончли ва фойдали деб булмайди. Фойда-ланувчилар маълумотларнинг туFрилигини аник ажрата билиши учун танкидий фикрлаш кобилиятига эга булиши талаб этиларкан, бу жих,ат «интернетда булса, демак, туFри» дея фикрлайдиган болаларга х,ам тегишлидир. Бу борада уларга интернетда хох,лаган инсон уз сах,ифасини яратиши, унга х,ар кандай маълу-мотни жойлаштириши ва бунда унга х,еч ким тускинлик кила олмаслигини вактида тушун-тириш зарур. Болаларга кенг доирадаги ман-балардан фойдаланишга йуналтириш нати-жасида уларни фактларни фикрлардан фарк-лашга, х,имояланишга ургатиш мумкин.

1 Каримов И.А. Юксак маьнавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -115-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

V_/

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Узбек халки хеч качон, хеч кимга карам булмайди. Т.13. - Т.: «Узбекистон», 2005.

2. Каримов И. А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

3. Важный этап реформирования информационной сферы. // «Народное слово», 2013 год 20 ноября.

4. Евстигнеева Ю.М. Психологические особенности обращения к компьютерным играм в подростковом возрасте: Автореф. дис. кан. псих. наук. - М., 2003.

5. Жураев З. «Эфирда Кашкадарё». 2009 йил 6-февраль. -1-б.

6. Зияев С., Хайдаров К. Уткир акл, теран фикр эхтиёжи. Манба: Fоявий химоя. - Т., 2008. -72-73-б.

7. «Маърифат», 2009 йил 4 февраль. -1-13-б.

8. Интернет коварнее кокаина. // «Аргументы и факты», 2013, № 24. -С. 10.

9. Муитов Д. Ахборот асрида ёшларнинг дунёкараши. - Т.: «Маънавият», 2013.

10. Муминов А. Узбекистон ахборотлашган жамият сари - Т.: «Турон замин зиё», 2013.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.