Научная статья на тему 'ЁШЛАР ТАЪЛИМИДА ҲАДИСЛАР ВА ФАННИНГ ЎРНИ'

ЁШЛАР ТАЪЛИМИДА ҲАДИСЛАР ВА ФАННИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

11
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Р. А Тоштемиров

Маълуики мустақиллик шарофати билан ислом дунёсида мавжуд ҳақиқат ва маърифат дунёвий маданият ва тараққиётнинг ажралмас қисми эканлиги аён бўлди. Ҳуқуқ илмлари, қонуншунослик соҳалари ҳар томонлама ривож топаётган бир даврда маънавий меросимиз хазиналаридан бўлган ҳадисларга ҳам эътиборни қаратмоқ ёшларда ҳуқуқий маданиятнинг камол топишига хизмат қилади. Муҳаддис олимларимиз томонидан тақдим этилган асарлар ёшларимиз учун ҳуқуқий меросимиз хазинасидир. Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васаллам (с.а.в.) ўз ҳаётида эзгулик ва олийжаноблик кучини кўрсатишга интилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ТАЪЛИМИДА ҲАДИСЛАР ВА ФАННИНГ ЎРНИ»

Chirchik State Pedagogical University Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023

Effectiveness of Introduction of Digital Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni

Te£hnologies^n^heEdueationaiprw

ЁШЛАР ТАЪЛИМИДА ХДДИСЛАР ВА ФАННИНГ УРНИ

Р. А Тоштемиров

ЧдПУФакультетлараро ижтимоий фанлар кафедраси укитувчиси

Маълуики мустакиллик шарофати билан ислом дунёсида мавжуд хакикат ва маърифат дунёвий маданият ва тараккиётнинг ажралмас кисми эканлиги аён булди. Хукук илмлари, конуншунослик сохалари хар томонлама ривож топаётган бир даврда маънавий меросимиз хазиналаридан булган хадисларга хам эътиборни каратмок ёшларда хукукий маданиятнинг камол топишига хизмат килади. Мухаддис олимларимиз томонидан такдим этилган асарлар ёшларимиз учун хукукий меросимиз хазинасидир. ПаЙFамбаримиз Мухаммад саллоллоху алайхи васаллам (с.а.в.) уз хаётида эзгулик ва олийжаноблик кучини курсатишга интилди. Шу сабабли хам уларнинг кучли эътикоди, пок имони, хайрли ишларига мусулмонларнинг кизикиши ортиб борди. Маълумки, расулуллох мусулмонлар хам моддий, хам маънавий тукис булишини орзу килган, Аллох номидан мана шу йулда мислсиз куч-Fайрат сарфлаган. ПаЙFамбаримиз (с.а.в.)нинг ибратли ишлари, маърифат, имон, эътикод, адолат, холислик, поклик ва бошка инсоний фазилатларга тегишли ибратли сузлари, панд-насихатлари унинг номи билан боFлик хадисларда мужассам булган. Хадислар асосан ПаЙFамбаримиз Мухаммад (с.а.в) вафотларидан кейин туплана бошланган.

Эътикод ва фан доим мазмунан бир-бирини тулдириб келган. Мухаммад алайхиссаломнинг айтган сузлари, килган ишлари ёки у кишига берилган сифатларни узида мужассам килган ривоятлар хадислар деб аталади. "Хадис" сузининг луFавий маъноси - янги хабар, хикоя, суз булиб, тулик куриниши -ал-хадис ан-Набавий (паЙFамбар сузлари)дир.

Тамаддун манбаларига кура XI-XII асрларга келиб, Мовороуннахрда яшаган олимлар факатгина маълум бир чегараланган доирада ижод килиш билан кифояланмай, балки имкон кадар илмнинг купрок кирраларига эга булишга интилганлар. Шунга кура бирон-бир олим, масалан, факатгина муфассир ёки факихнинг узи эмас, балки бир вактнинг узида мухаддис хам булганлар. Чунки бу даврда диний ихтилофларнинг кучайган даври эди. Шунга кура, уламолар бу ихтилофларнинг олдини олиш, бартараф этиш учун хар тарафлама кучли билимга эга булишлари лозим эди.

October 20, 2023

https://cspi.uz/ Republican Scientific and Practical Conference

Chirchik State Pedagogical University Effectiveness of Introduction of Digital

Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023 Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni

Унутмаслик керак, Хадислар Ислом динининг Куръондан кейинги иккинчи манбаи (турт манбадан Л.К) хисобланиб, купгина фикций масалаларни хал этишда уларга асосланилади. Хадислар дунёси фикх (ислом хукукшунослиги) бобида, инсон хак-хукуклари мавзуида асосан, ахлокий, маданий, маънавий-маърифий негизни ташкил этади. Хддислардан турли соха олимлари, жумладан, хукукшунос ва жамиятшунос олимлар, табобат олимлари, биолог, кимё, адабиётшунос олимлар уз сохаларига доир янги кирраларни кашф этадилар.

Маълумот(лар)га кура Х,адис икки хил саналади: ал-хадис ал-кудсий (бу каби хадисда, маъно Аллохдан, лафз эса ПаЙFамбарники булади); ал-хадис ан-набавий (бунисида эса, маъно хам, лафз хам, ПаЙFамбарникидир).

Шунингдек, фикх илми, яъни хадисни урганиш хадисларда уз ифодасини топган хукукий нормалар ислом дунёсидаги ижтимоий муносабатларни муфассал тартибга солишини, уларни моддий хукук тармоклари буйича таснифлаш уринли булишини курсатди. Хддисларда уз ифодасини топган хукукий нормалар куйидагилардир: хадисларнинг давлат-хукукий нормалари; хадисларнинг фукаролик-хукукий хамда солик хукукига доир нормалари; хадисларнинг оила хукуки ва ворислик хукукига доир нормалари; хадисларнинг жиноят-хукукий нормалари.

Мухаммад (с.а.в.) хадисларида ифодаланган коидаларнинг мазмуни ва уларнинг вазифаларини урганиш ижтимоий муносабатларни хадислар билан тартибга солишнинг уч шаклини фарклаш имконини беради, булар, диний, хукукий ва ахлокий шакллардир.

Хадисларда ифодаланган хукукий нормаларни уларнинг ахамиятига караб таснифлаш мумкин: масалан, "сахих", яъни хакикий хадислар тоифасига мансуб хукукий нормалар булиб, уларнинг ижро этилиши мажбурий саналган; кейинги "хасан" - бекарор; ёки "заиф" хадислар тоифасига мансуб хукукий нормалар булиб, бу икки тоифага мансуб хадислар эса, мазкур масаланинг ечими бошка манбаларда булмаган холдагина кулланилган.

Хадисларнинг хукукий нормаларини урганар эканмиз, хукукий тартибга солиш объекти ва хусусиятидан келиб чикиб, уларни уч гурухга ажратишимиз мумкин:

- хукмдорлар макоми ва уларнинг амаллари хакидаги хадисларнинг хукукий нормалари;

https://cspi.uz/

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

809

Chirchik State Pedagogical University Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023

Effectiveness of Introduction of Digital Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni

TechnoogeJnmmmmmmmmmP

- илк ислом жамияти ва давлатининг ижтимоий-сиёсий ва иктисодий тузумини мустахкамловчи (белгиловчи) хадисларнинг хукукий нормалари;

- мусулмонларнинг хукукий холатини (хукуклари, эркинликлари ва бурчларини) мустахкамловчи хадисларнинг хукукий нормалари.

Хадисларнинг фукаролик-хукукий хамда солик хукукига доир нормалари мусулмонлар хаётида мухим урин тутади. Хадисларда ифодаланган фукаролик -хукукий нормаларининг узига хос белгиларига караб, уларни икки гурухга ажратиш мумкин:

1. Ижтимоий муносабатларни хукукий тартибга солишнинг умумий принципларини белгиловчи хадисларнинг фукаролик-хукукий нормалари. Уларга фукаролик-хукукий муносабатлар субъектларининг макомини белгиловчи, битим, даъво, кафиллик ва бошка тушунчаларни таърифловчи хукукий нормаларни уз ичига олган хадислар киради;

2. Ижтимоий муносабатларнинг муайян гурухларинигина тартибга солувчи хадисларнинг фукаролик-хукукий нормалари. Мазкур нормалар факат курсатилган муносабатларга нисбатан амал килади. Уларга мулк, ижара, хадя, олди-сотди ва хоказоларни тартибга солувчи хадисларнинг хукукий нормалари киради.

К,иска килиб айтганда, фикх илми, яъни ислом хукукшунослиги энг шарафли илмлардандир. Хазрати ПаЙFамбаримиз (с.а.в.) "Мингта жохил обиддан кура битта факих яхширок", деб мархамат килганлар. Чунки инсон факих булса, уни хеч нарса чалFита олмайди, у хар кандай оким ва гурухларга узини урмайди ва уз эътикодида собиткадам булади. Хадислар, суннийлик йуналишида ислом хукуки манбаи сифатида, ислом дунёсидаги оилавий-хукукий, ижтимоий, молиявий, давлат бошкаруви, инсонларнинг турмуш тарзи ва бошка муносабатлар мажмуини тулик тартибга солишда хамда ёшларимизнинг хукукий саводхонлигини ривожлантиришда жуда катта ахамиятга эга.

https://cspi.uz/

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

810

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.