Научная статья на тему 'Ёшлар ўртасида ишсизликнинг келиб чиқиш сабаблари ва ижтимоий- иқтисодий оқибатлари'

Ёшлар ўртасида ишсизликнинг келиб чиқиш сабаблари ва ижтимоий- иқтисодий оқибатлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
586
118
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ёшлар ўртасида ишсизлик / ёшлар бандлиги / ёшларнинг меҳнат бозори / ишга жойлашиш муаммолари / молодежная безработица / молодежная занятость / рынок труда молодежи / проблемы трудоустройства

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Расулев Алишер Файзиевич, Убайдуллаева Фотима Алишер Қизи

Мақолада ёшлар меҳнат бозорининг ўзига хос жиҳатлари, ёшлар ўртасида ишсизликка таъсир қилувчи омиллар, унинг моддий ва ижтимоий оқибатлари таҳлил этилиб, Халқаро меҳнат ташкилоти томонидан ёшлар ўртасида бандликни ошириш борасидаги чора-тадбирлар кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ФАКТОРЫ ВЛИЯЮЩИЕ НА МОЛОДЕЖНУЮ БЕЗРАБОТИЦУ, МАТЕРИАЛЬНЫЕ И СОЦИАЛЬНЫЕ ПОСЛЕДСТВИЯ БЕЗРАБОТИЦЫ

В статье проанализированы особенности рынка труда среди молодежи, факторы влияющие на молодежную безработицу, а также экономические и социальные последствия данного вида безработицы. Рассмотрены основные направления политики занятости среди молодежи Международной организации труда.

Текст научной работы на тему «Ёшлар ўртасида ишсизликнинг келиб чиқиш сабаблари ва ижтимоий- иқтисодий оқибатлари»

РАСУЛЕВ Алишер Файзиевич,

Тошкент давлат иктисодиёт университети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси профессори, иктисод фанлари доктори; УБАЙДУЛЛАЕВА Фотима Алишер ^изи,

Тошкент давлат иктисодиёт университети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси ассистенти

ЁШЛАР УРТАСИДА ИШСИЗЛИКНИНГ КЕЛИБ ЧИКИШ САБАБЛАРИ ВА ИЖТИМОИЙ-ИЦИСОДИЙ ОКИБАТЛАРИ

УДК 331.56

РАСУЛЕВ А.Ф., УБАЙДУЛЛАЕВА Ф.А. ЁШЛАР УРТАСИДА ИШСИЗЛИКНИНГ КЕЛИБ ЧИЦИШ САБАБЛАРИ ВА ИЖТИМОИЙ-ИЦТИСОДИЙ ОЦИБАТЛАРИ

Маколада ёшлар мехнат бозорининг узига хос жихатлари, ёшлар уртасида ишсизликка таъсир килувчи омиллар, унинг моддий ва ижтимоий окибатлари тахлил этилиб, Халкаро мехнат ташкилоти томонидан ёшлар уртасида бандликни ошириш борасидаги чора-тадбирлар куриб чикилган.

Таянч иборалар: ёшлар уртасида ишсизлик, ёшлар бандлиги, ёшларнинг мехнат бозори, ишга жойлашиш муаммолари.

РАСУЛЕВ А.Ф., УБАЙДУЛЛАЕВА Ф.А. ФАКТОРЫ ВЛИЯЮЩИЕ НА МОЛОДЕЖНУЮ БЕЗРАБОТИЦУ, МАТЕРИАЛЬНЫЕ И СОЦИАЛЬНЫЕ ПОСЛЕДСТВИЯ БЕЗРАБОТИЦЫ

В статье проанализированы особенности рынка труда среди молодежи, факторы влияющие на молодежную безработицу, а также экономические и социальные последствия данного вида безработицы. Рассмотрены основные направления политики занятости среди молодежи Международной организации труда.

Ключевые слова: молодежная безработица, молодежная занятость, рынок труда молодежи, проблемы трудоустройства.

RASULEV A.F., UBAYDULLAEVА F.A. EMPLOYMENT AMONG YOUTH AND FACTORS INFLUECING TO THAT FORM OF UNEMPLOYMENT

There is analyzed in the article characteristics of young people labor market, factors affecting youth unemployment, as well as the material and social consequences of unemployment's thatform. The main directions of the youth employment policy of the International Labor Organization are considered.

Keywords: youth unemployment, youth employment, youth labor market, labor problems.

Ёшлар мецнат ресурсларининг энг фаол цисми хисобланади. Ацолининиг мазкур категорияси юцори мослашувчанлик, тез уциб урганиш, ностандарт фикрлаш цобилиятига эга. Шу билан бирга, ёшлар мецнат бозорида бошца категориядаги инсонларга нисбатан паст рацобатбардошликка эга эканлиги уларни энг таъсирчан гуруцга айлантиради.

Ёшларни иш билан банд килишдаги муаммо-ларнинг келиб чикиш сабаблари сифатида бир канча омилларни келтириш мумкин. Биринчи навбатда уларда етарли даражада мехнат таж-рибасининг мавжуд эмаслиги. Иш берувчи таж-рибасиз ходимни ишга олишдан манфаатдор эмас, чунки у доимо минимал харажатлар оркали ишчи кучидан киска муддат ичида са-марали натижа олишни истайди. Бундан ташкари, ёш мутахассис иш билан параллел ра-вишда уз устида ишлашни давом эттиришга харакат килади, бу эса иш жараёнидан узилиш-га олиб келади.

Ёшларни иш билан таъминлаш мураккаб ва долзарб муаммо хисобланади, зеро, етарли да-ражадаги иш тажрибаси хамда кушимча куникмаларга эга булмаган ёш ишчи кучига булган талаб унчалик юкори эмас. Ёшларни иш билан банд килиш билан боFлик булган муам-моларни шартли равишда уч гурухга ажратиш мумкин. Биринчи гурухга иш берувчилар уртасида ёш мутахассилар туFрисида шакллан-ган фаразларни киритиш мумкин. Бугунги кунга келиб ёшларда мустакил карорларни кабул килиш буйича тажрибанинг йуклиги, билим ва куникмаларнинг етарли эмаслиги, бозор шароитларида эгалланган касб буйича амалий тажрибаларнинг мавжуд эмаслиги «битирувчи-лар иш берувчилар томонидан куйиладиган та-лабларга жавоб бермайди» деган фикрнинг пайдо булишига сабаб булади.

Иккинчи гурух ёшларнинг мехнат ва бандлик сохасида мослашиш йуллари туFрисидаги асос-сиз фикрлар билан боFлик. Бу келажакда уз кас-бини танлаш, кейинчалик эса уз касбий истик-болини белгилашда намоён булади. Абитурентлар одатда таълим олиш мутахассислигини ишчи кучи бозоридаги реал холатни тахлил килишдан келиб чикиб эмас, келажакдаги иш туFрисидаги идеал фаразлардан келиб чиккан холда танла-шади.

Учинчи гурух омиллари булиб ёшларнинг катта кисми уртасида мехнат унумдорлиги па-сайиш жараёни хисобланади. Ёшлар уртасида

гуманитар йуналишдаги касбларга булган талаб юкоридир. Бунда техник йуналишдаги касбларга кизикишларнинг пасайиш тенденцияси куза-тилади. Бу сабаблар ёшлар уртасида бандликни таъминлаш борасида муаммоларнинг вужудга келишига сабаб булади. Аслида бандликни таъ-минлашнинг муаммоларини ечиш нафакат ёшларнинг, балки давлат ва нодавлат ташкилотлар хамда манфаатдор объектларнинг зиммасида хисобланади.

Ёшлар уртасидаги мехнат бозори узига хос хусусиятларга эга. Биринчидан, ушбу бозор ёшларнинг ижтимоий-касбий йуналиш туFрисидаги фикрининг шаклланмаганлиги, мутахассислик борасида узгарувчанлик билан ифодаланадиган талаб ва таклифнинг бекарорлиги билан харак-терланади. Ёшларнинг шахс сифатида ривожла-нишига таъсир килувчи сиёсий ва ижтимоий омилларнинг тубдан узгариши билан боFлик холда, ёшларнинг ижтимоий муаммоларининг кучайиши ушбу холатни янада оFирлаштиради. Бу эса уз навбатида, ёшларнинг узини англаш ва мутахассислик борасида муаммоларнинг куча-йишига олиб келади.

Иккинчидан, ёшларнинг мехнат бозорида бошка ёш гурухларига нисбатан ракобатбар-дошлининг пастлиги. Ёшлар уртасида иш жойи-ни йукотиш ёки ишга жойлаша олмаслик хавфи купрок кузатилади. Иш кучи бозорига илк бора кадам куяётган ишчи кучи ишга жойлашиш им-конияти чекланганлигидадир.

Мехнат бозорида талабнинг чегараланганли-ги таълим муассасалари битирувчилари уртасида ишга жойлашиш имкониятларини кискар-тиради.

Учинчидан, ёшларнинг мехнат бозорида тез мослашувчан эмаслиги. Ушбу бозорга барча мавжуд булган мутахассисликлар буйича таъ-лим муассасалари битирувчилари ишчи кучи таклифи сифатида иштирок этишади. Махаллий ишчи кучи бозорида эса таълим муассасалари томонидан тайёрланаётган мутахассисликлар буйича иш уринларининг мавжуд эмаслиги са-бабли куп холларда ёшлар уз мутахассисликла-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 4

рига мос келмайдиган иш уринларига жой-лашишга мажбур буладилар. Хар йили битирувчиларининг хар туртинчиси кайта тайёр-лаш ёки иккинчи мутахассилик буйича таълим олиш учун потенциал номзодга айланади. Бун-дан ташкари, хар бешинчи ёш мутахассис1 таълим муассасасини битирганидан сунг биринчи иш йилидаёк касби, мехнат фаолияти йуна-лишидан коникмаганлиги сабабли ишдан бушайди.

Туртинчидан, ёшлар мехнат бозорида аёллар бандлиги билан боFлик муаммолар мавжуд. Чунки иш берувчилар мутахассисни ишга олиш жараёнида аёлларга нисбатан эркакларга купрок мойиллик сезилади.

Ёшлар уртасидаги ишсизлик Европа худуди ва ривожланаётган мамлакатлардаги энг асосий муаммолардан бирига айланди. Бу муаммо собик социалистик мамлакатларни хам четлаб утмаган. Армения, Грузия ва Украинада ёшлар уртасидаги ишсизлик даражаси Лотин Америка-си ва Африка мамлакатларидаги ишсизлик да-ражасига тенг2. Шуни таъкидлаш жоизки, ёш-ларнинг ишчи кучи бозоридаги муаммолари кенгрок куламга эга, зеро, одатда ёшлар ишга жойлашган такдирда хам ушбу иш уринларини муносиб, деб айтиш кийин. чунки куп холларда ёшлар уз хак-хукукларининг бузилишига дуч келишади, шунингдек, ёшлар туликсиз бандлик-ка рози булишади ва ноформал секторда мехнат килишга тайёрлар.

Жахон иктисодиётининг усиш жараёни билан боFлик ноаникликларнинг пайдо булиши шароитида, ёшлар уртасидаги бандликни таъ-минлаш янада долзарброк муаммога айланди.

Халкаро валюта фонди томонидан берилган маълумотларга кура, 2016 йилда глобал иктисодий усиш 3,1% ташкил этиб, бу 2015 яку-нида прогноз килинган курсаткичдан 0,5% га камдир. 2016 йилнинг сунгги кварталида иктисодий усиш тезлашганлиги сабабли, ушбу тенденция сакланиб колиши тахмин килиниб, ХВФ томонидан 2017 йилда иктисодий усиш 3,5

1Рацлаф А.А. Молодежная безработица / А.А. Рацлаф, А.В. Седова // Молодой ученый. - 2015. - № 11. - С. 959-961

2Молодежная безработица [Электронный ресурс] // Независимая газета от 25.04.2017. - Режим доступа - URL: http://www.ng.ru/scenario/2017-04- 25/10_6981_ unemployment.html

%, 2018 йилда эса 3,6 % ташкил этилиши прогноз килинган3.

Жахон бозоридаги ижобий прогнозлар ри-вожланган мамлакатлар хамда ривожланаётган баъзи давлатлар иктисодиётидаги кайта тикла-ниш суръатларининг жадаллашуви билан боF-ликдир. Аммо бу ижобий прогнозларга кара-масдан, келажакда глобал инвестициялар хажми ва бандлик туFрисидаги карор ноаник-лигича колмокда.

Дунё микёсида ёшлар уртасидаги ишсизлик даржаси Жахон банкининг хисоботларига кура 2016 йилда 13,6%га етди ва кейинги йилларда ушбу курсаткич буйича пасайиш кузатилмайди. 2012-2015 йилларда ёшлар уртасида ишсизлар сони 3 миллионга камайганига карамасдан, 2016 йилда банд булмаган ёшларнинг сони 500 мингга купайиб, 71 миллионга етди4.

Юкори курсаткичлар Лотин Америкаси ва Кариб денгизи мамлакатларида (юкори даро-мадга эга мамлакатлардан ташкари) куза-тилмокда, 2014 йилда 14,1 фоизни ташкил этган булса, 2016 йилда 16,8 фоизга етди. Халкаро мехнат ташкилоти берган маълумотларга кура, ривожланаётган мамлакатларда ёшлар уртасида ишсизлик нисбатан баркарор булиб, 9,5%ни ташкил этди, аммо абсолют ракамларда ушбу курсаткич 7,9 млнни ташкил этиб, кейинги йилларда ишсиз ёшларнинг сони ишчи кучи сони-нинг ортиши хисобига ортиб боради. Ва нихоят, ривожланган мамлакатларда хам ушбу курсаткич нисбатан юкори булиб, 2016 йилда 14,5%ни ёки 9,8 млн кишини ташкил этган, аммо кейинги йилда 14,3%га тушиши прогноз килинган5.

Ривожланган мамлакатлар учун ёшлар уртасида юкори ишсизлик даражаси миллий иктисодиёт транформацияси учун йукотилган по-тенциални акс эттиради. Шунингдек, катта микдорда ишсиз ёшлар ижтимоий бекарорликка сабаб булиши мумкин. Ёшлар уртасида юкори ишсизлик даражаси Якин Шарк ва Шимолий Африкада (2016 йилда 29,7%), Жанубий Африка-

3 «Перспективы развития мировой экономики». Бюллетень основных прогнозов ПРМЭ. http://www. imf.org/ru/Publications/WE0/Issues/2017/07/07/world-economic-outlook-update-july-2017

4 http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.1524. ZS?locations=MY

5 World Employment and Social Outlook 2016: Trends for Youth http://www.ilo.org/global/research/global-reports/ youth/2016/WCMS_513739/lang--en/index.htm

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 4

1-расм. Ёшлар уртасидаги ишсизлик (15-24 ёш чегарасидаги ишчи кучи сонининг умумий

микдоридан % ^исобида)1.

да (52,3%) Европа ва Марказий Осиё (юкори да-ромадли мамлакатлардан ташкари) - 18,1%, Марказий Европа ва Болтик буйи мамлакатлари худудларида (18,0%) кайд этилган2.

Собик социалистик мамлакатларнинг акса-рият кисмида ёшлар уртасида ишсизлик тенден-цияси умумжахон тенденцияларга ухшаш. 2016 йилда ёшлар уртасида ишсизлик даражаси ушбу гурухдаги давлатларида 5-18% чегарасида узгариб турган. Шу билан бирга, Арманистон ва Грузияда ушбу курсаткич мос равишда 38% ва 29%ни ташкил этиб, Украинада эса 21%дан ошиб кетди3. Украинадаги ушбу курсаткич кетма-кет уч йил давомида мамлакатнинг 20 йиллик тарихидаги рекорд курсаткичларни ташкил этди.

Ёшлар уртасида юкори ишсизлик даражаси бутун Европа худуди учун характерли яна бир муаммодир. Россияда ушбу муаммо олинган мутахассисликнинг мехнат бозоридаги эхтиёж-

1 data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.1524.NE.ZS?co ntextual = region&locations=MY

2 Молодежная безработица: современные тренды и последствия [Электронный ресурс]. // Сайт Ассоциации «Центр исследований экономического и социокультурного развития стран СНГ, Центральной и Восточной Европы». Режим доступа - http:// rescue.org.ru/ru/news/analytics/5338-molodezhnaya-bezrabotitsasovremennye-trendy-i-posledstviya

3 Молодежная безработица [Электронный ресурс]. //

«Независимая газета» от 25.04.2017. - Режим доступа - http://www.ng.ru/scenario/2017-04-25/10_6981_

unemployment.html

нинг мос келмаслиги билан характерланади. Хукумат ушбу вазиятни ёшларни кушимча касб буйича таълимни ташкил этиш ва бошка тад-бирлар оркали юмшатишга харакат килмокда.

Ёшлар ишсизлиги уртасидаги яна бир мухим ва тахликали холат «кашшок ишловчилар» сонининг ортиб бораётгани, улар мехнат килаёт-ганига карамасдан кам таъминланганлар като-рида колаётганидир. Дунёдаги 156 миллион ёш (бу ишловчи ёшларларнинг 37,7%и) бугунги кунда ута кашшоклик (яъни, бир кунда ахоли бошига 1,90 АКШ долларидан кам) ёки муътадил кашшоклик (яъни, 1,90 АКШ доллари ва 3,10 АКШ доллари уртасида) шароитида яшамокда. Ёши катта ишловчилар уртасида бу курсаткич 26%ни ташкил этди4.

Шу билан бирга, ривожланган мамлакатлар-да ишловчи ёшлар кашшокликка дучор бу-лишлари хавфи юкори (яъни, уртача даромад-нинг 60% дан камрок кисмига кун кечиради). Масалан, 2014 йилда Европа Иттифоки (ЕИ) мамлакатларида умумий ишловчи ёшлар уртасида кашшоклик хавфига тегишлилар микдори 12,9%ни, катта ёшлар уртасида эса 9,6%ни ташкил этди5. Кам ойлик иш хаки билан бир ка-торда, ёшлар куп холларда норасмий секторда,

4 World Employment and Social Outlook 2016: Trends for Youth http://www.ilo.org/global/research/global-reports/ youth/2016/WCMS_513739/lang--en/index.htm

5 Five Characteristics of Youth Unemployment in Europe. http://sgo.sagepub.com/content/571/ 2158244015574962

МЕХНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИй ХИМОЯ / РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА 35

2-расм. 2016 йилда ёшлар уртасидаги ишсизлик (15-24 ёш чегарасидаги ишчи кучи сонининг

умумий мик,доридан % х,исобида)1

J? A? J* / ^ ■/ ■ ¿Р ^ A J" J> У J

v Jf

У /

* юк,ори даромадли давлатларни х,исобга олмаганда.

туликсиз иш куни ёки вактинчалик иш жойлар-да ишлаши кузатилади. Масалан, Европа иттифокининг 28 давлатида туликсиз иш кунида ишловчи ёшлар 29%ни ва вактинча ишловчи-лар 37%ни ташкил этди2.

Шунга ухшаш х,олат собик социалистик мам-лакатларда х,ам кузатилмокда. Мисол учун, Козо^стонда ёшларнинг куп кисми норасмий секторда фаолият юритиши бандлик борасида энг асосий муаммолардан бири х,исобланади. Худди шундай муаммо Озарбайжонга х,ам хос-дир. Касаба уюшмаларининг маълумотларига кура, ушбу давлатда ёшлар бандлиги билан бо^ик булган муаммо мавжуд эмас. Аммо, норасмий сектор таклиф киладиган иш жойлари-нинг аксарият кисми сифати паст.

Собик социалистик мамлакатларда ёшлар уртасида норасмий бандлик ва бошка салбий омиллар билан курашишда Халкаро мех,нат ташкилотининг Москва бюроси кумаклашмокда. Козо^стон учун ХМТ мутахассислари томони-дан 2020 йилгача булган давр учун ёшлар уртасида бандликни таъминлаш буйича режа-лар дастури ишлаб чикилган. Режа ишсизлик даражасини 5% микдорда ушлаб туриш имко-

1 data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.1524.NE.ZS?co ntextual=region&locations=MY

2 Уша ерда.

нини беради3. Озарбайжонда ХМТ иккита таж-риба дастурини синовдан утказмокда. Биринчи дастурга кура, олий маълумотли битирувчилар-ни иш билан таъминлаганда улар иш х,акининг ярми иш берувчиларга дотация сифатида такдим этилади. Иккинчи дастур эса уз-узини бандлик билан таъминлашни назарда тутади.

Юкоридагилардан келиб чикиб, иш кидириш билан бо^ик муаммоларни куйидаги бир канча омиллар келтириб чикараши х,акидаги хулосага келишимиз мумкин:

- дунёдаги умумий иктисодий х,олат. 2016 йилга кадар 6 йил кетма-кет жах,он иктисодиёти коникарсиз усиш курсаткичларини кайд этди. 2016 йилдан бошлаб дунё буйича ижобий иктисодий усиш тенденциялари кузатилаётган булишига карамасдан, Европадаги сиёсий ноаник-ликлар, жах,он савдосига протекционизмнинг хавф солиши, жах,онда молиявий тафовутларнинг куча-йиши натижасида иктисодий усиш курсаткичлари яна пасайиши мумкин. Шунингдек, мех,нат унум-дорлиги пасайиши иктисодий усишнинг жадал суръатларда усишига тускинлик килади. Бунинг асосий сабаби, 2008 йилдаги молиявий инки-роздан кейинги хусусий инвестициялар х,ажмининг камайиши, савдо х,ажми усишининг секинлашуви

3 Fiscal policy and the youth labour market. http://www. ilo.org/wcmsp5/groups/public/-ed_emp/documents/ publication/wcms_466541.pdf

х,амда ах,олининг каришидир. Агар мех,нат унум-дорлиги усиш суратлари 2008 йилгача булган даражада сакланиб колганда, бугунги кунда ривожланган мамлакатларнинг ЯИМ курсаткичи 5%га юкори булар эди1. Бу жах,он иктисодиётига Германиядан каттарок ишлаб чикариш х,ажмига эга булган мамлакат иктисодиётини кушиб куйиш билан баробардир;

- ёшлар учун маълумотларнинг етарли даражада эмаслиги, айникса, ижтимоий капиталга эга булмаган оилаларга мансуб ёшлар учун. Купгина ёшларга замонавий мех,нат бозори туFрисидаги маълумотлар етишмайди. Бу эса уларга узининг мех,нат фаолияти истикболларини тузиш борасида турри карор кабул килишларига тускинлик килади. Мактаблар талаб даражасида касбга йуналтириш-нинг реал куникмаларини тайёрламайди;

- ёшларда мавжуд иш жойларга мос билим ва куникмаларнинг йуклиги. Таълим олганларнинг купчилиги одатда факат назарий билимларга эга буладилар, бу эса уларни ишда дуч келадиган долзарб масалаларни ечиш борасида муаммо-ларни келтириб чикаради. Бу муаммоларга сабаб мактаб дастурлари ва таълим тизими билан иш берувчилар уртасида алокаларнинг кучсизлиги-дир;

- иш берувчи нуктаи назаридан ёш мутахас-сислар етарлича мех,нат тажрибасига эга эмаслиги. Купгина иш берувчилар ёшларнинг имкониятла-рини куллашга нисбатан салбий фикр юритади-лар. Чунки куп х,олларда иш берувчилар ёшларни укитишга пул сарфлашдан кура, ишсиз булган тажрибали ходимларни ишга олишни афзал курадилар;

- бошланFич даражадаги куникмаларга мос келувчи шартномавий иш жойларининг мавжуд эмаслиги. Баъзи мех,нат бозорларида, айникса, ривожланаётган мамлакатларда, иш кидираётган ёшлар сони ва мах,аллий иктисодий фаоллик уртасида демографик номутаносибликнинг мав-жудлиги. Иш уринлари асосан саноат тармок-ларида ёки норасмий сох,ада мавжуддир.

Ушбу омиллар натижасида купгина ёшлар муносиб иш урнини олиш жараёнида, айникса, биринчи бор ишга жойлашаётган вактда муаммоларга дуч келадилар. Шу билан бирга, кийин иктисодий вазиятларда биринчи навбатда ёшларни ишдан бушатадилар, бу эса уларнинг би-

1 http://www.imf.org/ru/News/Articles/2017/04/07/ building-a-more-resilient-and-inclusive-global-economy-a-speech-by-christine-lagarde

лим ва куникмаларини устиришга тускинлик килади. Натижада купгина ёшлар узок муддатли ишсизликка ёки иш жойларида туликсиз банд-ликка дуч келишади.

Ёшлар уртасидаги ишсизликнинг энг мух,им окибатлари х,озирги замон мех,нат бозори дои-расидан ташкарига чикиб, нафакат якка шахс-ларнинг х,аёти, балки миллий иктисодиёт ри-вожланишига таъсир курсатмокда.

Жах,он банкининг бир канча тадкикотларига кура, мех,нат бозори интеграцияси билан боFлик муаммоларга дуч келган ёшлар, бутун х,аёти да-вомида талабчан ва тез узгарувчан мех,нат бо-зорида баркарорлиги ва рабатбардошлигининг пасайишига сабаб булади.

Prince's trast тадкикотларида ёшлар уртасидаги ишсизлик узок муддатли иш х,аки ва банд-лик борасида йукотишларга сабаб булиши ис-ботланган. 22 ёшда 3 ой давом этган ишсизлик, 28-33 ёш оралиFидаги инсонлар уртасида ишсизликнинг давомийлиги 1,3 ойга узайишига сабаб булади. 22 ёшгача булган шахслар 26 ой да-вомида ишсиз булсалар, одатда 26 ёшда уз тенгдошларига нисбатан 1400-1650 АК.Ш долла-рига, 30 ёшда эса 1050-1150 АКШ долларига камрок даромад топадилар2. Худди шунга ухшаш тадкикот натижалари The Economist жур-нали томонидан х,ам чоп этилган. Унга кура, 23 ёшгача ораликда бир йил давомида ишсиз булган шахслар, 10 йилдан сунг уз тенгдошларига нисбатан 23% камрок, 20 йилдан сунг 16%камрок пул топадилар3.

Ёшликда узок муддат ишсиз булиш инсон-ларда моддий йукотишлардан ташкари, ижтимоий йукотишларга х,ам сабаб булади. Бунга мисол сифатида соFлиFи, овкатланиш рациони-нинг ёмонлашуви, фарзандларга ажратиладиган вактнинг кискариши, жиноий х,атти-х,аракатга мойилликнинг ошишини келтириш мумкин.

Хулоса килиб шуни таъкидлаш мумкинки, ёши катталарга нисбатан ёшлар уртасида ишсизликнинг пайдо булишига купгина омиллар таъсир килади ва жуда оFир окибатларга олиб келиши мумкин. Ушбу муаммо уз долзарблиги-ни иктисодий усиш даврида йукотмайди, инкироз даврида эса янада кучаяди. Турли ёш

2 https://www.princes-trust.org

3 The harm today's youth unemployment is doing will be felt for decades, both by those affected and by society at large Sep 10th 2011. Www.economist.com/ node/21528614

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 4

гурух,лари уртасида ишсизликнинг турли дара-жада булиши ижтимоий табакалашувга сабаб булади. Индивидуал шахсга нисбатан олиб каралганда ёшлар уртасида ишсизлик туFилиш даражасининг пасайишига олиб келади.

БМТнинг баркарор ривожланиш максадла-рига (БРМ) эришиш ёшлар уртасида ишсизлик ва уларга муносиб иш уринлари етишмаслиги

каби муаммоларнинг х,ал килиниши билан узвий боFликдир. Зеро, ёшлар ишсизлигини ка-майтириш максадида муносиб ижтимоий ва бандлик сиёсатининг олиб борилиши жамият-нинг х,ар томонлама ривожланиши ва баркарор ривожланиш максадларига эришишга асос булиб хизмат килади.

Адабиётлар руйхати:

1. Волонина Н.А. Безработица молодежи. // «Экономика, предпринимательство и право». 2012, № 1. -С. 14.

2. Рацлаф А.А., Седова А.В. Молодежная безработица. // «Молодой ученый», 2015, № 11. -С. 959-961

3. Молодежная безработица: современные тренды и последствия [Электронный ресурс] // Сайт Ассоциации «Центр исследований экономического и социокультурного развития стран СНГ, Центральной и Восточной Европы». - Режим доступа - http://rescue.org.ru/ru/ news/analytics/5338-molodezhnaya-bezrabotitsasovremennye-trendy-i-posledstviya

4. Молодежная безработица [Электронный ресурс]. // «Независимая газета» от 25.04.2017. - Режим доступа - http://www.ng.ru/scenario/2017-04- 25/10_6981_unemployment.html

5. World Employment and Social Outlook 2016: Trends for Youth http://www.ilo.org/global/ research/global-reports/youth/2016/WCMS_513739/lang--en/index.htm

6. Five Characteristics of Youth Unemployment in Europe. http://sgo.sagepub.com/ content/5/1/2158244015574962

7. Fiscal policy and the youth labour market. http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_emp/documents/publication/wcms_466541.pdf

8. http://www.ilo.org/dyn/youthpol/en/f?p=30850:1001:0::N0:::

9. «Перспективы развития мировой экономики». Бюллетень основных прогнозов ПРМЭ. http://www.imf.org/ru/Publications/WE0/Issues/2017/07/07/world-economic-outlook-update-july-2017

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

10. www.economist.com/node/21528614

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.