Научная статья на тему 'ЁШЛАР ИЖТИМОИЙ МУҲИТИДА КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ'

ЁШЛАР ИЖТИМОИЙ МУҲИТИДА КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

48
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ИЖТИМОИЙ МУҲИТИДА КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ»

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

^OLJ0.24412Ш81-1385-2022-1-^ ЁШЛАР ИЖТИМОИЙ МУ^ИТИДА КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ

Шахноза Гафуровна Абдукадирова

Тошкент давлат транспорт университети, ассистент

Ер юзида канча миллат, халк, элат, кабила булса, шунча тил бор. Тилсиз халк йук. Халксиз эса тил булмайди. Булар эгизак тушунчалар булиб, биридан бирини айириб булмайди, улар айириб куйилса, иккиси хам узлигини йукотади[1,С.557]. Тил шубхасиз, жамиятнинг ижтимоий сохаси хисобланмиш мехнатда, ижтимоий ишлаб чикариш жараёнида юзага келган муайян жамоа, одамлар гурухи ёки алохида шахс фаолиятини мувофиклаштириш воситаси булиб хизмат килади[1,С.556]. Бугунги кундаги узгаришлар ва глобаллашув шароитидаги ракобатлашиш жараёнини шубхасиз, ёшларда ракобатбардошлик сифатларини тарбиялаш лозимлигини курсатмокдаки, француз назариётчиси ва ёзувчиси Виктор Гюго таъкидлаганидек, "Халкни укитиш - уни яхши килиш демакдир. Халкни маърифатли килиш - ахлокли килиш демакдир. Саводли килиш эса ривожлантириш демакдир"[2,С.424]. Шу боисдан хам жахон микёсидаги ривожланган давлатлар сафидан муносиб урин эгаллашга интилаётган Янги Узбекистонда ёшлар таълим-тарбия масаласи давлат сиёсати даражасига кутарилиб, бу борада катор амалий чора-тадбирлар тизими ишлаб чикилиб, амалиётга жорий этиб келинмокдаки, бу эса ёшларни хорижий тил куникмаларини шакллантириш ва коммуникатив компетенцияларини оширишда институционал асос булиб хизмат килиб келмокда.

Хусусан, сунгги пайтларда Узбекистонда хорижий тилларни урганиш самарадорлигини ошириш ва уни янада раFбатлантиришга йуналтирилган бир нечта карор, фармонлар кабул килинди. Масалан, 2019 йил 3 октябрдаги Узбекистон Республикаси Президентининг ПФ-5843-сонли "Узбекистон Республикасида кадрлар сиёсати ва давлат фукаролик хизмати тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги[3], 2020 йил 30 июндаги N ПФ-6017-сонли "Узбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатини тубдан ислох килиш ва янги боскичга олиб чикдш чора-тадбирлари туFрисида"ги[4] фармонлари, шунингдек, 2021 йил 19 майдаги П^-5117-сонли "Узбекистон Республикасида хорижий тилларни урганишни оммалаштириш фаолиятини сифат жихатидан янги боскичга олиб чикиш чора-тадбирлари туFрисида"ги[5] ва Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2021 йил 19 майдаги 312-сонли "Хорижий тилларни урганишни оммалаштиришни самарали ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги карорлари[6] ёшларни хорижий тилларни узлаштиришини

April 21-22

792

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

янада раFбатлантириш оркали ижтимоий ракобатбардошлигини оширишга каратилганлиги билан ахамиятлидир.

Халкаро таълим компанияси томонидан Инглиз тилини билиш даражаси (The EF English Proficiency Index) индексига кура 2020 йилда Узбекистон инглиз тилини билиш даражаси буйича дунёнинг 100 талик давлат ичида 430 балл билан 88-уринни, Осиёнинг 24 талик давлати орасида 19-урин эгаллаганлиги кайд этилган[7]. Натижаларга кура, Узбекистон ахолисининг инглиз тилини билиш кобилияти кушни давлатлар ^озоFистон ва ^^Fro^TO^ Тожикистон сингари Марказий Осиё давлатларига нисбатан яхширок. Бирок ушбу даражани юкори деб хисоблаб булмайди. Негаки, ижтимоий тараккиётнинг давомийлиги ва турли сохаларнинг жадаллик билан ривожланиб бораётганлиги, COVID-19 пандемияси муносабати билан дунёда кечаётган мураккаб вазиятлар, халкаро мехнат бозоридаги талаб ва таклифнинг динамик хусусиятга эга эканлиги ва ёшлар ракобатбардошлигига таъсир этувчи омилларни ошиб бораётганлигини инобатга олсак, ёшларда хорижий тилларни урганиш компетенцияларини шакллантириш долзарб эканлигини курсатмокда.

Инсоният узининг минглаб йиллик мехнат фаолияти натижасида буюк ижтимоий-техник тараккиётга, куп киррали маънавий-маданий юксалишга эришди. Бунинг меваси сифатида турмуш тарзида улкан бурилишлар руй берди[8]. Бу мураккаб ижтимоий тараккиёт жараёнини утиш даврида эл-элат, халк ва миллатлар бирлашиб ёки алохида давлат шаклида дунё харитасида уз урнини топганлар[9,С.197]. Агарда масалага ретроспектив нуктаи назардан ёндашиб, хорижий тилларни урганиш генезисига эътибор каратсак, бу жихат узбек халк OFзаки ижоди намуналарида хам учратиш мумкин. Масалан, "Тил-дил тилмочи", "Тил билган йулда колмас", "^ардош тилин билмок - кадрдонлик белгиси", "Тил топилса, душман хам дуст булар", "Тилни бил, дилни билишга йул очилади", "Тилни билиш - дилни билиш"[10,С.393] каби маколлар оркали ота-боболаримиз киши уз она тилисини яхши билишидан ташкари узга эллар тилини хам урганиши лозимлигини уктириб, буни ижтимоий ахамиятига молик ходиса сифатида эътироф этиш оркали узга халклар тилини билиш - уларнинг дилини билишга, улар билан иктисодий, сиёсий ва дипломатик алакаларни урнатишда, маданий алокаларни ривожлантиришда, савдо-сотик ва дустона алокалар урнатиш сари йул очиб берувчи восита сифатида карашадики, бу маколлар асрлар силсиласидан утиб, бугунги замонавий тараккиёт даражасига кутарилиш жараёнида хам уз ахамиятини йукотмаган десак, муболаFа булмайди.

Шу сабабли булса керак, утмиш аждодларимиз ушбу халк маколларига амал килган уз тилидан ташкари бир канча хорижий тилларни билишган. Масалан, илм-фан оламида

April 21-22

793

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

энциклопедик олим сифатида машхур булган Абу Райхон Беруний, алгебра, геометрия, информатика каби фанлар асосчиси саналмиш Мухаммад Мусо Хоразмий, медицина ривожи учун бекиёс хисса кушган табиётшунос олим Ибн Сино каби Марказий Осиё Биринчи Ренессанс даври (IX-XII-асрлар) мутафаккирлари хам бир канча хорижий тилларни билишган. Бу борада академик М.Хайруллаев "бу даврда хинд, форс, араб, юнон тилларидан медицина, математика, астрономия, мантик, психология ва бошка фанларга доир куп китоблар таржима килинган"лигини[11,С.79] таъкидлайдики, демак бу давр мутафаккирлари нафакат илм-фаннинг турли сохаларида ижод килишдан ташкари бир канча хорижий тилларни мукаммал узлаштириб, уша даврдаги алламоларнинг машхур булган асарларини таржима килишган ва унга мукаммал даражада шархлар ёзишиб, илмий жамоатчилик учун такдим этишган. Жумладан, Беруний пахлавий тилидан араб тилига хиндларнинг дидактик китоби "Калила ва Димна", "Шохлар китоби", "Маздак", "Ойнома"ларни таржима килган. Шунингдек, Аристотелнинг катор мантикий асарларини ("Категориялар", "Талкин хакида" ва бошкалар) араб тилига таржимаси хам унинг номи билан боFлик[11, C.78].

Марказий Осиёда руй берган Иккинчи Ренессанс даври мутафаккир шоир, Алишер Навоий фикрича, "кунгил махзанининг кулфи тил ва у тил калитин суз бил"[12, C.191] - дея турли тилларда ифодаланувчи тушунчаларнинг мохиятини суз оркали ифода этиш максадга мувофиклигига ва тушунчалар мохиятини очишда суз кудратига эътибор каратди. Бу хусусида Бархурдор ибн Махмуд (XVII аср охири ва XVIII аср бошларида яшаган) эса "...тил хар бир акл сохиби фазилати хазинасининг калитидир ва хар кимсанинг билими микдори унинг сузлари оркали маълум булади"[12, C.174] - дея муносабат билдириб, бунда тил урганувчининг тил билиш даражаси индикаторига эътибор каратиб, тил урганувчининг лексиконини белгилашга харакат килган.

Коммуникатив компетенция[17]- бу мулокот кобилиятлари, билим, куникма, бизнес алокалари сохасида хиссий ва ижтимоий тажрибани уз ичига олган шахснинг умумий коммуникатив хусусиятидир.

Мулокот кобилияти куйидагилардан иборат:

- мулокот килиш керак булган коммуникатив вазиятнинг ижтимоий-психологик прогнозини бериш;

- мулокот жараёнини ижтимоий-психологик жихатдан дастурлаш, коммуникатив вазиятнинг узига хослигига асосланган;

- коммуникатив вазиятда алока жараёнларини ижтимоий-психологик бошкаришни амалга ошириш[13].

Шу сабабли, коммуникатив компетенцияни тадкик этишда хар кандай хабарни тузувчиси/яратувчиси, хабарни

April 21-22

794

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International ^^peciaUstsjnJh£FedofTrampor^

узатувчиси/етказувчиси, хабарни жамловчиси/йетувчиси ва хабарни шархловчиси/тавсифловчиси борлигини, уларнинг индивидуал-психологик хусусиятлари каторида, шахсий кадриятлари, кизикишлари, дунёкараши, эътикоди, орзу-умиди каби фаолият мазмунига таъсир курсатувчи омиллар борлигини инобатга олиши тавсия этилади.

Юкорида билдирилган фикр-мулохазалар асосида куйидаги хулосаларни илгари суриш мумкин:

касбий махоратни белгиловчи фазилатларни шакллантириш ва ривожлантириш муаммоларини узлуксиз ва узвий, боскичма-боскич амалга оширишни таъминлаш максадида хорижий тажрибани узлаштириш, бунинг учун ёшларни топ мингталикка кирган олий укув юртларига укишга, магистратура, доктарантура ва стажировкалар юбориш ишлари амалга ошириб келинмокда;

ёшларда мехнатсеварлик, кизикувчанлик, интизомлилик, ташаббускорлик, ижодий фикрлаш ва ташкилотчилик сифатларини шакллантириш билан бирга чет тилларни узлаштириш куникмаларини янада ривожлантириш;

ёшларга чет тилларини ургатиш оркали уларда узининг жамиятдаги роли ва урнини англаб етиши, чет тилларини узлаштириши учун зарур булган куникма ва малакаларни шакллантириш, шунингдек фаолият тажрибасини узлаштириш, чет тилини урганишдан аник максадни кура билиш, фаолиятни режалаштириш, унинг мазмунини тахлил килиш, ахборот воситалари ва технологиялари ёрдамида мустакил ишлаш, жамоада турли хил маънавий-маърифий тадбирларни ташкил килиш ва утказишни билиш;

ёш мутахассисларда, яъни чет тилларини мукаммал эгаллаган ёшларда жамоатчилик, миллатлараро дустлик, инсонпарварлик, узгаларни тушуна олиш, хар кандай вазиятларда муаммоларни туFри хал кила олиш, хар бир бажариладиган ишнинг натижасини олдиндан кура олиш ва туFри хулосалар чикара олиш, уз устида доимий ишлаб янгиликлардан бохабар булиб бориш каби фазилатларни тарбиялаш максадга мувофик.

REFERENCES

1. Маънавият: асосий тушунчалар изохли луFати. - Тошкент: F.Fулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи. 2010. - 760 б.

2. 11 француз адиблари. А.Х.Саидов. Таржимон Л.Исоков. - Тошкент: "Янги аср авлоди", 2013. - Б. 424.

3. Узбекистон Республикасида кадрлар сиёсати ва давлат фукаролик хизмати тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги Узбекистон Республикаси Президентининг фармони. ПФ-5843-сон 03.10.2019. https://lex.uz/docs/4549998

April 21-22

795

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-792-796 Specialists in the Field of Transport

4. www.lex.uz

5. http://lex.uz/docs/5426736

6. http://lex.uz/docs/5426736#5427973

7. https://www .ef.com/wwen/ epi/regions/asia/uzbekistan/

8. Rakhmonov DA (2017) THE SOCIAL-CULTURAL PECULIARITIES OF SOCIAL WORK (IN THE MODEL OF SERVICING OLDER PEOPLE). ISJ Theoretical & Applied Science, 11 (55): 285-288. Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2017.11.55.38

9. Туланов Ж. ^адриятлар фалсафаси. - Т.: Узбекистон, 1998. - 336 б.

10. Х,икматнома: Узбек маколларининг изох,ли луFати. - Т.: Узб.Совет Энциклопедияси Бош редакцияси, 1990. - 528 б.

11. Хайруллаев М. УЙFOниш даври ва Шарк мутафаккири. - Тошкент: Узбекистон, 1971. - Б. 79.

12. Машрик замин - х,икмат бустони. // Тупловчи муаллифлар: Х,.Х,омндий ва М.Хдсаний.- Тошкент: Шарк, 1997. - Б. 191.

13. Ашуров А.А Коммуникатив компетенция тушунчаси ва унинг мазмун-мох,ияти//Узбекистонда хорижий тиллар. - 2020. - No 1(30). - С.76-83.

14. Самаров Р., & Фарфиева К. (2014). Ёшларда жинслараро хулк, мулокот маданиятини шакллантиришнинг ижтимоий-маданий ахдмияти. Современное образование (Узбекистан), (2), 49-52.

15. Abdinazarovich, R. D., Abdullajonovna, Y. K., Ahadjanovich, Q. A., Bakhromovich, G. A., & Juraevna, N. N. (2020). The role of social service in the protection of human interests. Journal of Critical Reviews, 7(6), 1263-1267.

16. Abdinazarovich, R. D., Anarbaevich, P. K., & Ikromovich, T. A. (2022). Scientific Development in New Uzbekistan: Results and Prospects. EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION, 2(1), 76-82.

April 21-22

796

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.