Научная статья на тему 'Нофилологиктаълим йўналишларида инглиз тилини ўқитиш сифатини баҳолашнинг илмий-методологик таҳлили'

Нофилологиктаълим йўналишларида инглиз тилини ўқитиш сифатини баҳолашнинг илмий-методологик таҳлили Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
485
159
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
нофилологик таълим / чет тилларни ўқитиш сифатини баҳолаш / таълим сифати / таълим самарадорлиги / баҳолаш кўрсаткичлари / мезонлари / индикатор / нефилологическое образование / оценка качества преподавания иностранных языков / качество образования / эффективность образования / показатели оценки / критерии / индикатор

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рахимова Шахло Бахтияровна

Мақолада олий таълим муассасаларидаги нофилологик таълим йўналишларида чет тилларни ўқитиш сифатини баҳолаш индикаторларини шакллантириш масаласи, хусусан, нофилологик таълим йўналишларида инглиз тилини ўқитиш жараёнини баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари масаласига бағишланган тадқиқот ишлари таҳлили баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

научно-методологический анализ оценки качества преподавания английского языка по направлениям НЕФИЛОЛОГИчЕСКОГО ОБРАЗОВАНИИ

В статье рассмотрены вопросы формирования индикаторов оценки качества преподавания иностранных языков в нефилологических направлениях высших образовательных учреждений, в частности подвергнуты анализу исследования, посвященные показателям и критериям оценки процесса преподавания иностранных языков в нефилологических направлениях образования.

Текст научной работы на тему «Нофилологиктаълим йўналишларида инглиз тилини ўқитиш сифатини баҳолашнинг илмий-методологик таҳлили»

Рахимова Шахло Бахтияровна, Тошкент давлат педагогика университети «Хорижий тиллар-1» кафедраси доценти

НОФИЛОЛОГИКТАЪЛИМ ЙУНАЛИШЛАРИДА ИНГЛИЗ ТИЛИНИ УКИТИШ СИФАТИНИ БА^ОЛАШНИНГ ИЛМИЙ-МЕТОДОЛОГИК ТАДЛИЛИ

УДК: 37:44:42

РАХИМОВА Ш.Б. НОФИЛОЛОГИК ТАЪЛИМ ЙУНАЛИШЛАРИДА ИНГЛИЗ ТИЛИНИ УЦИТИШ СИФАТИНИ БАЦОЛАШНИНГ ИЛМИЙ-МЕТОДОЛОГИК ТАЦЛИЛИ

Маколада олий таълим муассасаларидаги нофилологик таълим йуналишларида чет тил-ларни укитиш сифатини бах,олаш индикаторларини шакллантириш масаласи, хусусан, нофилологик таълим йуналишларида инглиз тилини укитиш жараёнини бах,олаш курсаткичлари ва мезонлари масаласига баFишланган тадкикот ишлари тах,лили баён килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: нофилологик таълим, чет тилларни укитиш сифатини бах,олаш, таълим сифати, таълим самарадорлиги, бах,олаш курсаткичлари, мезонлари, индикатор.

РАХИМОВА Ш.Б. НАУЧНО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ОЦЕНКИ КАЧЕСТВА ПРЕПОДАВАНИЯ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА ПО НАПРАВЛЕНИЯМ НЕФИЛОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье рассмотрены вопросы формирования индикаторов оценки качества преподавания иностранных языков в нефилологических направлениях высших образовательных учреждений, в частности подвергнуты анализу исследования, посвященные показателям и критериям оценки процесса преподавания иностранных языков в нефилологических направлениях образования.

Ключевые слова и понятия: нефилологическое образование, оценка качества преподавания иностранных языков, качество образования, эффективность образования, показатели оценки, критерии, индикатор.

RAKHIMOVA SH.B. ANALYSIS OF SCIENTIFIC AND METHODOLOGICAL ASSESSMENT OF ENGLISH TEACHING QUALITY FOR THE DIRECTION OF NOPHYLOLOGICAL EDUCATION

The article deals with the issues of formulating an assessment of the foreign language teaching quality for non-linguistics higher educational institutions. The author investigated the criteria and benchmark papers for evaluating English language teaching process in higher education institutions and results described in the article.

Keywords: non-linguistic education, assessment of the quality of teaching foreign languages, quality of education, education efficiency, assessment indicators, criteria.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

Кириш.

Мамлакатимизда мустакилликнинг дастлабки давридан бошлаб чет тилларни укитишни йулга куйиш, илFор тажрибаларга асосланган малакали мутахассисларни тайёрлаш, таълим муассасала-рида инглиз тилини ук,итиш сифатини оширишга алохида эътибор каратиб келинмокда.

Таълим тизимида олиб борилган ислох,отлар натижасида узлуксиз таълимда чет тилларни сама-рали укитиш тизими жорий этилди. Амалга оши-рилган ишлар билан бир каторда бугунги кунда инглиз тилини самарали ва тизимли укитиш сифатини ошириш зарурати мавжуд. Хатто Болонья конвенцияси доирасида х,ам халкаро таълимий дастурлар камровининг жадаллик билан ортиб бориши замонавий шароитда талабадан инглиз тилини нафакат касбий нуктаи назардан, балки мулокотнинг академик сох,аси сифатида фойда-ланиш куникмасига эга булишни талаб этади.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2012 йил 10 декабрдаги «Чет тилларни урганиш тизимни янада такомиллаштириш чора-тадбир-лари тутрисида»ги ПК-1875-сон карорига мувофик, олий таълим муассасалари нофилологик таълим йуналишларида инглиз тили фанини укитиш, тала-баларнинг уз мутахассисликларида тил билиш куникмаларини мустах,камлаш, таълим бериш сифатини оширишга янада жиддийрок эътибор берила бошланди.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 20 февралдаги «Президент мактабла-рини ташкил этиш чора-тадбирлари тутрисида»ги ПК-4199-сон карорига мувофик, ушбу мактаб-ларда таълим жараёни хорижий таълим муассасалари билан х,амкорликда ишлаб чик,илган укув режалари ва дастурлари буйича инглиз тилида амалга оширилиши; «STEAM - таълим» (Science - табиий фанлар, Technology - технологиялар, Engineering - техник ижодкорлик, Art - санъат, Mathematics - математика) дастури жорий эти-лиши; мактаб битирувчиларига белгиланган тар-тибда давлат томонидан тасдик,ланган маълумот тутрисидаги хужжат (шах,одатнома, аттестат) билан бир каторда, хорижий мамлакатларнинг етакчи олий таълим муассасаларига кириш имконини берувчи халкаро курсаткичли даражадаги тегишли дастур дипломи (International Baccalaureate, Advanced Placement ёки International Advanced Levels) берилиши белгилаб берилди.

Мавзунинг долзарблиги. Битирувчиларнинг келажакда ушбу мактабларда педагогик фаолият юритишлари учун канчалик тайёр эканлигини, нофилологик бакалавриат таълим йуналишларида

чет тилларни укитиш холати, педагогика таълим сохаси буйича кадрларни тайёрлайдиган олий таълим муассасаларида таълим бериш ва тала-баларнинг узлаштириш курсаткичларини бах,олаш асосан анъанавий услубларда олиб борилаётган-лигини кузатишимиз мумкин. Талабаларнинг олий таълим муассасасида таълим олиш даврида замонавий укув-услубий материаллар билан таъмин-лаш хамда илFор хорижий технологияларни куллаган хрлда укув машFулотларини олиб боришни янада такомиллаштирилиши так,озо эти-лади.

Нофилологик олий таълим муассасаларида инглиз тилини укитиш сифатини такомиллаштириш куйидаги омиллар билан бевосита боF-ликдир1:

1) инглиз тилини биладиган юкори малакали янги авлод мутахассисларига эх,тиёжнинг ошиб бориши;

2) олий таълим муассасасига кабул килинган биринчи курс талабаларининг инглиз тили буйича саводхонлиги пастлиги;

3) талабаларнинг узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни турли даражада узлаштир-ганлиги;

4) узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни узлаштиришда талабаларнинг укув-методик индивидуаллигини таъминлашга йуналтирилган укув адабиётларининг етарли эмаслиги ва х,.к.

Мавзу доирасида олиб борилган илмий та^лил. Нофилологик олий таълим муассасаларида инглиз тилини укитиш жараёни сифатини оширишнинг самарали йулларини излаш бир пайтнинг узида турли йуналишларда амалга оширилмокда. Нофилологик олий таълим муассасалари инглиз тили курсларида мулокотнинг касбий ва ижтимоий сох,алари билан ботлик,ликда талабаларни нутк,ий фаолиятга мак,садга йуналтирилган тарзда тайёрлаш асосий мак,сад сифатида белгиланган2. Муаллифлар турли йуналишлар билан боFлик дастурларни ишлаб чикишса-да, ягона мак,сад сифатида С.К.Лелюшкина томонидан аникланган «ностандарт ечимлар, мураккаб сузларни урганиш, тилга оид ноодатий нуткий восита, усулларни эгаллаш, фикрлашни шакллан-тириш»3га йуналтирилган узга тилга хос нуткий

1 Муаллиф тадк,ик,отлари асосида.

2 Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирининг 2018 йил 25 августдаги 744-сон буйруFи билан тасдикланган «Педагогика» таълим йуналишлари укув режасидаги «Хорижий тил» фани укув дастури.

3 Муалиф томонидан таржима килинган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

куникмаларни самарали узлаштиришни таъмин-лаш белгилаб олинган1.

Нофилологик олий таълим муассасаларида инглиз тилини укитишнинг умумкабул килинган йуналишлари сифатида контекстли ва касбий-йуналтирилган таълим акс этади. Талабаларнинг булажак мутахассислик билан боFлик1ликда линг-вистик тайёргарлигини шакллантиришда касбий йуналтирилган таълимнинг таянч концепти сифатида контекст мухим ахамият касб этади.

Мазкур жихат билан боFлик1ликда А.А.Вербицкийнинг контекстли таълим концеп-цияси кенг таркалган. Муаллифнинг фикрича, контекстли таълим узида булажак касбий фаоли-ятнинг фанга йуналтирилган ва ижтимоий маз-мунини моделлаштиришнинг дидактик шакл, метод ва воситалари тизими хамда мазкур фао-лият негизига курилган белгилар тизими сифатида асбтракт билимларни акс эттиради. Айнан шахсий фаолликнинг мазкур шакли оркали булажак мута-хассисда касбий ва ижтимоий зарурий сифатларни тарбиялашни таъминлаш Fояси туради.

Анъанавий таълимдаги каби контекстли укитишда хам укув материалини узлаштириш ахборотлардан иборат белгили тизимлар сифатида матн куринишида такдим этилади. Бирок ук,ув ахборотларини узлаштиришга доир топши-риклар, муаммоли вазиятлар булажак касбий фаолият билан алок,адорликда тизимлаштирилади. Бу эса урганиш жараёнининг шахсий англанишини таъминлайди, укув-билиш жараёнидан мехнат фаолиятига мак,садли йуналтириш имкониятини яратади2.

Инглиз тилини укитишда контекстли ва касбий йуналтирилган таълим уз концепциясига кура бир-бирига якин, яъни иккаласи хам булажак касбий фаолиятнинг узига хосликларини хисобга олган холда талабаларда узга тилга хос коммуни-катив компетенцияларни шакллантириш масала-сини асосий максад сифатида карайди. П.И.Образцов ва О.Ю.Иванованинг аниклаш-тиришича, касбий йуналтирилган таълим моти-вацион ва изланишли-тадкикотчилик фаолиятини ташкил этишда касбий тафаккурнинг узига хосликларини хисобга олган холда нофилолог талабаларда узга тилга хос мулокот куникмаларини

1 Лелюшкина К.С. Инновационное направление в обучении иноязычному общению. // Вестник ТГПУ, Томск, 2009, вып. 7, №85. -С.145.

2 Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе: контекстный подход. - М.: «Владос», 1991. -С. 208.

шакллантиришни кузда тутади3. Демак, касбий йуналтирилган узга тил мулокотига ургатишда касбий нуткий фаолият билан боFликликда узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни шакл-лантиришнинг барча компонентлари тулик камраб олинади.

Нофилологик олий таълим муассасаларида инглиз тилини укитиш сифатини оширишнинг коммуникатив индикаторларини аниклаштириш учун «сифат», «укитиш сифати», «укитиш сифати параметрлари» тушунчалари мох,иятини аник-лаштириб олиш зарур.

Сифат тушунчаси фалсафий, ижтимоий, иктисодий, хукукий ва бошка жих,атларга эга булиб, у кенг маъноли ва куп улчамлидир. Унга нисбатан тасаввур эса инсон тафаккури ривожи-нинг турли даврларида узгариб борган.

Машхур олим Арасту сифатни предметлар ора-сидаги фарклар, «яхши-ёмон» белгилари билан ажратиш, деб таъриф берган. У сифатнинг табиа-тини тизимли тарзда тадкик килиб, сифат тасни-фини берган, моддий нарсалар сифатининг иерар-хик тузилиши хакидаги тушунчаларни ишлаб чиккан, микдорга «сифат» жихатидан тавсиф берган4.

А.М.Моисеев «Укитиш сифати - укувчилар, жамият ва буюртмачилар талаб ва эхтиёжларини кондиришга каратилган таълим натижаси хусу-сиятлари ва тавсифининг узига хос жамланмаси»5, деб таъриф беради6.

Б.И.Нежнов, Б.Д.Хасанов, Н.В.Эльконин таълим сифати куйидаги узига хос учта жихат билан ажра-либ туришини таъкидлаган: таълим натижалари ва максадларининг аник бир таълим тизими ёки таълим муассасаси даражасига мослиги курсаткич-лари; алохида бир шахс таълим тайёргарлик дара-жасининг белгиланган параметрларга мослиги; назарий билим ва куникмаларни шахсий хамда касбий фаолиятда куллай олишнинг мослиги дара-жаси7.

3 Образцов П.И., Иванова О.Ю. Профессионально-ориентированное обучение иностранному языку на неязыковых факультетах вузов: уч. пос. - Орел: «Педагогика», 2005. -С. 114.

4 Арасту. Ахлоки кабир. - Т.: «Янги аср авлоди», 2015. -47-б.

5 Моисеев, А.М. Качество управления школой: каким оно должно быть. - М.: «Владос», 2001.

6 Муаллиф томонидан таржима килинган.

7 Мониторинг индивидуального прогресса учебных действий школьников. / Под ред. П.Г.Нежнова, Б.И.Хасанова, Б.Д.Эльконина. - Красноярск: Печатный центр КПД, 2006. -С. 132.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

Техника олий таълим муассасаларида чет тил-ларни укитиш сифатини бошкариш масаласини таджик, этган Ф.Саидова сифат параметрлари ва индикаторлари буйича алохида изланишларни амалга оширмаган булса-да, уни бошкариш билан боFлик хусусиятларни куйидаги тарзда талкин этган: «Таълим сифатини бошкариш деганда, лойихалаштиришни таъминлаш, таълим жараён-лари шароитларига эришиш ва куллаб-кувватлаш, уни амалга ошириш ва бунинг натижалари тушу-нилади. Таълим жараёнининг у ёки бу унсурла-рини эмас, балки бу унсурларнинг хусусиятлари, уларнинг маълум меъёрларга мослигини бошкариш керак. Аммо бу ходисанинг энг аник, ва тулик, таърифи таълим жараёни сифат кур-саткичларини тартибга солишга каратилган нати-жалар оркали таълим сифатини бошкариш тоясига асосланади»1.

Республикамизда умумий урта таълим мактаб-ларида таълим сифати мониторинги билан боFлик,ликда илмий изланишларни амалга ошир-ган олим М.Вахобов тадк,ик,отларида укитиш сифати параметрлари ва индикаторлари масаласи уз аксини топган. Муаллиф «Фаолият натижавий-лиги», «Таълим муассасасининг замонавий тала-блар асосида самарали бошкарилиши», «Мактаб ва таълим сифатини бошк,аришнинг демократик тамойиллар асосида йулга куйилганлиги», «Таълим муассасасини бошкаришда инновацион ёнда-шувнинг жорий этилганлиги», «Мактаб жамоаси-нинг ижтимоий дискриминациянинг хар кандай куринишига йул куймаслиги», «Укувчилар хамда синфдошлар уртасидаги психологик босимнинг олди олинганлиги», «Мактабда укувчи ва укитувчиларнинг психологик хамда жисмоний саломатлиги учун барча шароитларнинг яратил-ганлиги», «Мактабда малакали мутахассислар жамоасининг шаклланганлиги», «Мактаб биноси хамда синф хоналарининг санитария-гигиена меъёрларига жавоб бериши», «Таълим муасса-сасида укув жараёнига ота-оналарнинг иштироки таъминланганлиги»2 каби к,атор индикаторларни аниклаштирган. Бирок фикримизча, тадк,ик,отда параметр ва индикатор тушунчаларининг куллани-лишида ноаник,ликка йул куйилган. Аслида инди-каторлар аник, мезонлар асосида аник,ланиши ва

1 Саидова Ф.Б. Техникавий олий таълим муассасаларида инглиз тилини укитиш сифатини бошкаришни такомиллаштириш: Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (РЬЮ). ... дисс. автореферати. - Т., 2017. -49-б.

2 Вахобов М.М. Умумий урта таълим тизимида укитиш

сифати мониторингини моделлаштириш: педагогика фанлари доктори. ...дисс. - Т., 2016. -94-126-б.

самарадорликни бахолаш имконини бериши лозим.

Мацоланинг илмий янгилиги (мо^ияти).

Нофилологик олий таълим муассасаларида инглиз тилини укитиш сифатини бахолашнинг куйидаги мезонлари аник,лаштирилди3:

- шахсий натижавийлик;

- яхлит тил мухитининг шаклланганлиги;

- инглиз тилини урганиш билан боFлик,ликда инновацион ёндашувларнинг жорий этилган-лиги;

- инглиз тилини ургатишнинг рационал мето-дикасининг ишлаб чик,илганлиги;

- инглиз тилини урганиш жараёнининг ахбо-ротлаштирилганлиги;

- тил урганиш жараёнининг самарали бош-карилиши;

- укув жараёнининг педагогик-психологик к,уллаб-к,увватланиши;

- ижтимоий-маданий ривожланиш.

Мазкур курсатилган мезонларнинг хар бири

буйича укитиш сифатини бахолаш таълим хиз-матларини (яратилган шарт-шароитлар сифати, жараён сифати ва натижавийлик) курсатишнинг асосий жихатларини тавсифловчи индикаторлар тизими асосида амалга оширилади. Ушбу холатда индикатор методологик восита сифатида к,аралади ва микдорий бахо ва умумлашмалар воситасида кабул килинадиган карорларни асослаш учун хизмат килади; микдорий узгаришларни тахлил ва талкин килишга ёрдам беради; таълим жараёнидаги бушликларни аниклашга хизмат килади; таълим сифати хакидаги ахборотларнинг очиклигини таъминлайди.

Инглиз тилини укитиш сифатини бахолаш билан боFликликда индикаторларни икки турга ажратиш мумкин: ички (таълим муассасаси дара-жасида) ва ташки (худудий, республика). Шунинг-дек, индикаторлар учун натижавий (таълимий натижалар) ва жараёнга доир (укув дастурларини амалга ошириш шартлари) тарзида таснифланиш хосдир.

Инглиз тилини укитиш жараёнида касбий дис-курснинг мухим ахамият касб этишини хисобга олган холда, коммуникатив компетенцияларни узлаштириш индикаторларни аниклаштириш зарур, деган хулосага келинди:

1. Таълим олувчиларнинг рационал укув харакатлари индикаторлари:

1.1. Узини-узи объектив назорат килиш ва рефлексия. N.¿^1^ томонидан илгари сурилган

3 Муаллиф тадкикотлари асосида.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

аксиомага мувофик1, талабалар узи учун кулай тил тажрибаси ва ментал моделга таянганда, укув-билиш жараёнидаги харакатларини назорат килиш, уз-узини бах,олаш ва рефлексияга кобилиятли булиши керак.

И.А.Зимняя ва унинг х,аммуаллифлари карийб кирк йил аввал куйидаги фикрни таъкидлаб утишган эди2: «Чет тилни урганиш нуткий коммуникация жараёнида уз-узини назорат килиш х,одисага катъий риоя килинмаса, унга эришиш мумкин эмас»3. Мазкур фикрга кушилган х,олда айтиш мумкинки, талабаларни узини-узи назорат килиш кобилияти инглиз тилини урганишнинг мух,им индикатори сифатида хизмат килади. Бу эса талабага нафакат узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни узлаштириш даражасини тасаввур килиш, балки индивидуал узини-узи коррекциялаш имконини такдим этади.

1.2. МашFулотлар жараёнида мураккаб педа-гогик вазиятларда гурух,ий фаолиятнинг ташкил этилиши ва узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни эгаллаш даражасига кура талаба-нинг мустакил билим олиш жараёнидаги инди-видуаллигининг узаро мослиги.

Нофилологик олий таълим муассасаларида инглиз тилини укитиш шарт-шароитлари укув режасидаги соатлар х,ажмини ошириш оркали яхшиланиши х,акикатдан йирок. Нофилолог-талабаларнинг лингвистик тайёргарлигини яхши-лашнинг макбул варианти уларни мустакил укиб-урганишга («Learning to learn)» (узларида урганиш куникмасини хосил килишга) ургатишдир. Факат мустакил укиб-урганиш оркали талабалар «индивидуал таълим траекториясини лойих,алай олиши»4 мумкин.

1.3. Узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни узлаштиришда талабаларнинг билиш фаолиятининг ривожланганлик даражаси.

Агар талаба юкори даражадаги билиш фаол-лигини намоён этмаса, узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни узлаштириш жараёни самарадорлигига эришиб булмайди. Нофилоло-

1 Ellis N.C. Cognitive perspectives on second language acquisition: The associative cognitive CREED. AILA Review, 2006. №1. Pp.100-121.

2 Муаллиф томонидан таржима килинган.

3 Зимняя И.А., Китросская И.И., Мичурина К.А. Самоконтроль как компонент речевой деятельности и уровни его становления. // Иностранные языки в школе. Золотые страницы. 2012, №8. -С.47-53.

4 Сысоев П.В. Система обучения иностранному языку

по индивидуальным траекториям на основе современ-

ных информационных и коммуникационных технологий.

// Иностранные языки в школе, 2014, №5. -С.2-11.

гик олий таълимда инглиз тилини укитишнинг асосий индикаторларидан бири сифатида узга тилга доир нуткий куникмаларни жадал узлаштириш, коммуникатив компетенцияларни эгаллаш малакасини ривожлантиришга онгли, шахсий йуналганлик тарзида тушуниладиган талабаларнинг мустакил билиш фаолияти акс этади.

1.4. Интерактив дастурий воситалар ёрдамида мустакил укиб-урганиш жараёнининг самарадор-лик даражаси.

Интерактив дастурий воситалар ёрдамида узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни узлаштиришнинг самарадорлиги мухим индикатор хисобланади. Н.Ф.Коряковцева таъкидлаб утганидек5, «таълим олувчиларнинг укув-билиш фаолияти реал ижодий ва шахсий ахамиятлилик даражасининг англанганлиги шароитида, аник фаолият махсулини яратиш билан алокадор ижти-моий йуналтирилган мохият касб этгандагина самарадор булади»6.

2. Талабаларнинг укув харакатлари макбулли-гини бахолаш индикаторлари.

2.1. Аудиторияда ишлаш учун ажратилган вактдан окилона фойдаланишни таъминловчи укув-билиш фаолиятининг тежамкорлиги.

Маълумки, укув-билиш жараёнидаги харакат-лар хамма вакт хам тежамкор тавсифга эга булмайди. Шу билан бирга, узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни узлаштиришга ургатиш тажрибаси укув харакатларини тежаш мухим ахамиятга эга эканлигини курсатади. Маса-лан, электрон дарслик укув харакатларини мини-маллаштиришда янги имкониятларни очади. Жумладан, компьютер мониторида кушимча маъ-лумот олиш учун сичконча тугмасини бир марта босишнинг узи кифоя килади.

Бизнингча, нофилологик таълимда инглиз тилини укитишнинг тежамкор ва кулай усулла-ридан фойдаланиш узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни узлаштириш жараёнини осон-лаштиради. Масалан, Н.В.Баришников томонидан таклиф этилган турли тезликда укиш, коида ва курсатмаларни ноаник шакллантириш7 каби усул-ларни хам куллаш яхши самара беради.

5 Муаллиф томонидан таржима килинган

6 Коряковцева Н.Ф. Теоретические основы организации изучения иностранного языка учащимися на базе развития продуктивной учебной деятельности: автореф. дис. ... д-ра пед. наук. - М., 2003. -С.20.

7 Барышников Н.В. Методика обучения второму иностранному языку в школе. - М., 2003. -С.98.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

2.2. Кам вакт ва харакат сарфлаш оркали укув харакатларини амалга оширишнинг изчиллиги ва кетма-кетлиги.

Маълумки, инглиз тилини укитишнинг асосий методи сифатида машклардан фойдаланилади. Факат окилона танланган методика учун нафакат машкнинг мазмуни, балки уни бажариш кетма-кетлиги хам мухим ахамият касб этади.

Инглиз тилини укитиш методикасида машк-ларнинг турлари (тилга доир, шартли-нуткий, коммуникатив), куникмаларни шакллантириш боскичлари ишлаб чикилган:

1) тайёрлов боскичи;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2) вазиятга йуналтирилган боскич;

3) вариатив боскич.

Хозирги вактда инглиз тилини укитишда ком-петенциявий ёндашувнинг кенг кулланилиши жараёнида машкларни бажариш куп вактнинг сарфланишига олиб келиши мумкин. Шунинг учун укитувчи академик ва кичик гурухларда ишлаш жараёнида талабаларнинг вариатив укув хара-катларининг изчиллиги ва кетма-кетмалигини таъминлашга алохида эътибор каратиши лозим.

2.3. Талабаларнинг узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни эгаллаш даражасини хатосиз ташхис этиш.

Талабаларнинг узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни эгаллаш даражасини хатосиз ташхис этиш куйидаги метод ва усуллар ёрдамида самарали амалга оширилиши мумкин:

1) диагностик ахборотларни туплаш метод-лари: кузатиш, интервью, сухбат, анкета, тажри-бага асосланиб укитиш, таълимий эксперимент;

2) диагностик ахборотларни бахолаш метод-лари: шкалалаш, маълумотларни статистик кайта ишлаш методлари, рейтинг бахолаш;

3) диагностик натижаларни туплаш ва такдим этиш методлари;

4) диагностик натижалардан фойдаланиш методлари: педагогик таъсир курсатиш, бушлик,-ларни тулдиришга доир тавсиялар ишлаб чикиш;

5) натижаларнинг ишончлигини бахолаш методлари: анализ, назорат ва х.к.

2.4. Талабаларнинг узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни узлаштириш жараёнини дивергент назорат килиш.

Хулоса. Талабаларнинг узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни узлаштириш жараёнини интерактив дастурий воситалар ёрдамида амалга ошириш юкори интеллектуал куч ва уз-узини ташкил этиш лаёкатини таркиб топти-ришни талаб этади.

Талабаларнинг узга тилга хос коммуникатив компетенцияларни узлаштириш жараёнини дивергент назорат килиш таълим олувчига коммуникатив вазифаларни хал этишнинг ягона вариантини эмас, балки ечимларнинг турли йулларини излаш ва узининг бир нечта индивидуал жавобларини такдим этиш имкониятини такдим этиши билан алохида ахамият касб этади.

Нофилологик олий таълим муассасаларида инглиз тилини укитиш сифатини бахолаш мезон-лари ва индикаторларининг таълимни ахборот-лаштириш, ижтимоий буюртма ва касбий фао-лиятнинг узига хосликларини хисобга олган холда такомиллаштирилиши мазкур жараён самара-дорлигини кафолатлашга хизмат килади. Касбий компетентликни шакллантириш фаол етук ижо-дий кадр шахсини шакллантиришда инсоннинг бетакрор узгачалигини хисобга олган бетиним максадга йуналтириш, таълим олувчиларнинг табиий кобилиятини ривожлантиришга ва ундан максимал фойдаланишга каратилган таълим жараёни натижасида касбий такомил ва креатив интеллектуал фаоллик даражасига етишни таъ-минлаш, айникса, интеллектуаллик ва креатив-ликдир. Касб кадрларини тайёрлаш улардаги креативликни хисобга олган холда табакалаш-тиришни талаб килади. Бу эса уларда кобилият, узининг рухий дадиллиги ва уз-узини идора этиш, уз ижодий ривожланишига хизмат килади.

Таклифлар. Нофилологик олий таълим муас-сасалари талабаларининг чет тилларни урганиш жараёнида ижодий фаоллигини ривожлантириш ва укитиш сифатини бахолаш учун куйидаги шароитларни амалга ошириш зарур:

- коммуникатив-таълимий мухитни юзага кел-тириш;

- таълим жараёнида талабалар мотивация-сини кучайтириш;

- талабаларнинг ижодий фаоллигини ривож-лантириш;

- укув маштулотларида замонавий интерфаол методлар, технологияларнинг доимий кулланилиши;

- укув маштулотларининг дидактик воситалар мажмуаси билан жихозланган укув хоналарда олиб борилиши;

- нофилологик олий таълим муассасалари талабаларининг ижодий фаоллигини ривожлантириш боскичларининг мавжудлиги.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

с ОЛИЙ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ 19 и

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 10 декабрдаги «Чет тилларни урганиш тизимни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари т^рисида»ги ПК-1875-сон карори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 20 февралдаги «Президент мактабларини ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-4199-сон карори.

3. Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирининг 2018 йил 25 августдаги 744-сон буйруги билан тасдикланган «Педагогика» таълим йуналишлари укув режасидаги «Хорижий тил» фани укув дастури.

4. Лелюшкина К.С. Инновационное направление в обучении иноязычному общению. // Вестник ТГПУ, Томск, 2009, вып. 7, №85. -С.145.

5. Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе: контекстный подход. - М., 1991. -С. 208.

6. Образцов П.И., Иванова О.Ю. Профессионально-ориентированное обучение иностранному языку на неязыковых факультетах вузов: уч. пос. - Орел, 2005. -С. 114.

7. Арасту. Ахлоки кабир. - Т.: «Янги аср авлоди», 2015. -47-б.

8. Моисеев, А.М. Качество управления школой: каким оно должно быть. - М.: «Сентябрь», 2001.

9. Мониторинг индивидуального прогресса учебных действий школьников. / Под ред. П.Г.Нежнова, Б.И.Хасанова, Б.Д.Эльконина. - Красноярск: Печатный центр КПД, 2006. -С. 132.

10. Саидова Ф.Б. Техникавий олий таълим муассасаларида инглиз тилини укитиш сифатини бошкаришни такомиллаштириш: Педагогика фанлари буйича фалсафа док-тори (PhD). ... дисс. автореферати. - Т., 2017. -49-б.

11. Вах,обов М.М. Умумий урта таълим тизимида укитиш сифати мониторингини моделлаштириш: педагогика фанлари доктори. ...дисс. - Т., 2016.

12. Ellis N.C. Cognitive perspectives on second language acquisition: The associative cognitive CREED. AILA Review, 2006. №1. Pp.100-121.

13. Зимняя И.А., Китросская И.И., Мичурина К.А. Самоконтроль как компонент речевой деятельности и уровни его становления. // Иностранные языки в школе. Золотые страницы, 2012, №8. -С.47-53.

14. Сысоев П.В. Система обучения иностранному языку по индивидуальным траекториям на основе современных информационных и коммуникационных технологий. // Иностранные языки в школе, 2014, №5. -С. 2-11.

15. Коряковцева Н.Ф. Теоретические основы организации изучения иностранного языка учащимися на базе развития продуктивной учебной деятельности: автореф. дис. ... д-ра пед. наук. - М., 2003. -С. 20.

16. Барышников Н.В. Методика обучения второму иностранному языку в школе. -М., 2003. -С. 98.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.