Научная статья на тему 'ЁШЛАР ДЕВИАНТ ХУЛҚ–АТВОРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ПЕДОГОГИК ЖИҲАТЛАРИ'

ЁШЛАР ДЕВИАНТ ХУЛҚ–АТВОРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ПЕДОГОГИК ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

61
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ижтимоий муносабатлар / маънавий-аҳлоқий тарбия / ижтимоий тарбия / девиантлик / хулқ-атвор / социальные отношения / духовно-нравственное воспитание / социальное воспитание / девиантность / поведение

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — А.А. Зупарова

Мазкур мақола ёшлар девиант хулқ-атворининг ижтимоий педагогик жиҳатларини айрим масалаларини ёритишга бағишланади. Шахснинг оила таъсирида деформацияланиши, унинг психологик беқарорлиги эрта болаликдан бошланади. Бу босқичда ноқулай, баъзан тасодифий ва баъзан унча катта бўлмаган омиллар таъсирида кейинги ривожланиш учун зарарли бўлган қиймат муносабати пайдо бўлади. Оила – жамиятнинг муҳим бир иқтисодий институтилиги билан бирга, шахсга таъсир кўрсатувчи кичик ижтимоий гуруҳ ҳам саналади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Данная статья посвящена выяснению некоторых вопросов социальнопедагогических аспектов девиантного поведения молодежи. Деформация личности под влиянием семьи, ее психологическая неустойчивость начинается в раннем детстве. На этом этапе под влиянием неблагоприятных, иногда случайных, а иногда и незначительных факторов возникает вредная для дальнейшего развития ценностная связь. Семья является важным экономическим институтом общества, но также и небольшой социальной группой, влияющей на личность.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ДЕВИАНТ ХУЛҚ–АТВОРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ПЕДОГОГИК ЖИҲАТЛАРИ»

National University of Uzbekistan Quality education — the foundation of ^^bM^an's^evelopmen^^^^^^^^

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston

ЁШЛАР ДЕВИАНТ ХУЛК-АТВОРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ПЕДОГОГИК

ЖИХДТЛАРИ

А.А. Зупарова

Республика тиббиёт коллежи укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур мак;ола ёшлар девиант хулк;-атворининг ижтимоий педагогик жихдтларини айрим масалаларини ёритишга багишланади. Шахснинг оила таъсирида деформацияланиши, унинг психологик бекарорлиги эрта болаликдан бошланади. Бу боскичда нокулай, баъзан тасодифий ва баъзан унча катта булмаган омиллар таъсирида кейинги ривожланиш учун зарарли булган киймат муносабати пайдо булади. Оила - жамиятнинг мухим бир ик;тисодий институтилиги билан бирга, шахсга таъсир курсатувчи кичик ижтимоий гурух хам саналади.

Калит сузлар: ижтимоий муносабатлар, маънавий-ахлок;ий тарбия, ижтимоий тарбия, девиантлик, хулк-атвор

АННОТАЦИЯ

Данная статья посвящена выяснению некоторых вопросов социально-педагогических аспектов девиантного поведения молодежи. Деформация личности под влиянием семьи, ее психологическая неустойчивость начинается в раннем детстве. На этом этапе под влиянием неблагоприятных, иногда случайных, а иногда и незначительных факторов возникает вредная для дальнейшего развития ценностная связь. Семья является важным экономическим институтом общества, но также и небольшой социальной группой, влияющей на личность.

Ключевые слова: социальные отношения, духовно-нравственное воспитание, социальное воспитание, девиантность, поведение

ABSTRACT

This article is devoted to the clarification of some issues of the socio-pedagogical aspects of youth deviant behavior. Deformation of the personality under the influence of the family, its psychological instability begins in early childhood. At this stage, under the influence of unfavorable, sometimes random and sometimes insignificant factors, a value

May 6, 2023

252

National University of Uzbekistan Quality education — the foundation of Uzbekistan's development

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston taraqqiyotining poydevori

relationship appears, which is harmful for further development. Family is an important economic institution of society, but also a small social group that affects the individual.

Keywords: social relations, spiritual and moral education, social education, deviance, behavior

Оила - жамиятнинг мухим бир иктисодий институтилиги билан бирга, шахсга таъсир курсатувчи кичик ижтимоий гурух хам саналади. Ижтимоий-сиёсий, ижтимоий-иктисодий, шунингдек, узининг ички ривожланиш жараёни таъсири остида оила секин-аста узгариб боради. Оила мухитида пайдо буладиган катор негатив тенденциялар жамиятнинг ижтимоий саломатлигини ёмонлаштиради. Шу сабабли оила замонавий шарт-шароитларда ижтимоий фаолиятнинг энг биринчи сохаларидан саналади. Оилани куриб чикар эканмиз, Э.И.Холостованинг структура белгиларига караб оилаларни "хавфли гурухлар"га бирлаштирадиган ва унинг алохида типларига хусусият берадиган градациясини куриб чикиш мумкин .

Шахснинг оила таъсирида деформацияланиши, унинг психологик бекарорлиги эрта болаликдан бошланади. Бу боскичда нокулай, баъзан тасодифий ва баъзан унча катта булмаган омиллар таъсирида кейинги ривожланиш учун зарарли булган киймат муносабати пайдо булади. Халк тарбиясидан фаркли уларок, оилавий тарбия мухаббат ва узаро хурмат туйгуларига асосланади. Улар инсоннинг тугилгандан то вояга етгунга кадар хамрохлигида оиланинг ахлокий мухитини, унинг аъзолари муносабатларини белгилаб беради.

Бола-ота-она муносабатларининг турли хил нотугри услублари мавжуд: каттиккул-авторитар, синчков-шубхали, насихатгуй, номувофик, ажралиб-бефарк, комуникатив-мархаматли ва хоказо. Коида тарикасида, ижтимоий-психологик ва психологик-педагогик муаммолар билан ота-оналар, уларнинг кийинчиликлар хабардор укитувчилар, психологлардан ёрдам сурайди, лекин хар доим бир мутахассис ёрдамисиз ишлаш кийин. Девиант хулк-атворга мойиллик даражаларининг диагностик маълумотларига кура, оилалари ижтимоий хавфли вазиятда булган усмирларнинг купчилиги хулк-атворда огишларни намоён этади. Шунингдек, энг девиант хулкли усмирлар коникарсиз ва тузатишга мухтож, атрофдагилар билан муносабатлари ёмон булиши билан характерланади.

May 6, 2023

National University of Uzbekistan Quality education — the foundation of

Uzbekistan'sdveomem^^^^^^^m

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston

Корреляцион тахлил маълумотларига кура, огдиришга тенденцияси ва ота-бола узаро хусусиятлари уртасида статистик мухим богликлик бор кузатилади. Усмир ёшдагиларга хос хусусият шундаки, ташки жихатдан ва уз даъволарига кура бу катта ёш, ички хусусиятлари ва имкониятларига кура эса, улар хали бола. Усмирларнинг эркалашга, узига эътибор берилишига мойиллиги, уйинкарокдиги мана шу жихатлар билан боглик;.

Статистик маълумотларга кура, хукукбузарлик содир килган ёшларнинг 62,2 % буш вактларини кучада, бемаксад ва назоратсиз утказар экан. Вояга етмаганлар хамда ёшлар хукукбузарликларининг олдини олишда ота-оналарнинг иштироки тахлил этилганда, уларнинг 42,8% фарзандлари тарбиясига эътиборсиз экани, 48,7% болаларини етарли даражада тарбиялай олмасликлари аникланган. Хрзирги даврда жахонда зарарли спиртли ичимликларни истеъмол килиш натижасида хар йили 3,3 млн. улим юз бермокда. Бу ракам йилига руй берадиган улимларнинг 5,9% ташкил этади. Зарарли спиртли ичимликларни истеъмол килиш касалликлар ва жарохатланишлар билан боглик булган 200 дан ортик согликни издан чикарадиган сабабларни келтириб чикармокда. Умумий глобал касалликлар ва шикастланишларнинг 5,1% ичкиликбозлик билан боглик холда руй бериши аникланган.

Одатда, девиация ходисаси ва унинг куриниши куп холларда ёшларнинг усмирлик даврида юзага келади. Зотан, бу нихоятда мураккаб давр булиб, халкона тилда "утиш даври" деб хам юритилади. Дархакикат, бу пайтда усмир хаёти ва фаолиятида жиддий узгаришлар, хусусан, физиологик, аклий, рухий жихатлардан ривожланиш юз беради.

Зерикишдан, ёлгизликдан, хаёт кийинчиликларидан кочиш учун усмирлар компьютер уйинларига тез-тез мурожаат килишни бошлайди. Барча тобелик воситалари, хаттоки, компьютер уйинлари хам уларда ижобий хиссиётларни пайдо килади (хурсандчилик, бахтиёрлик, рохат, рухий ва жисмоний енгилликни сезиш) ва салбий хиссиётларни (хавотир, хафалик, айбдорлик хисси, узини ёлгиз хис этиш) бартараф этади. Улар компьютер уйинларини уйнаган сари реал хаёт ва виртуал дунё орасидаги фаркни таккослай бошлайди. Натижада реал хаётдан узоклашиш янада кучаяди. У кундалик хаётдаги муаммоларини компьютер уйинлари оркали компенсация килишга интилади.

Бизга маълумки жамиятимизда содир килинаётган куплаб жиноятлар, жумладан вояга етмаганлар томонидан

May 6, 2023

254

National University of Uzbekistan Quality education — the foundation of Uzbekistan's development

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston taraqqivotining povdevori

содир килинаётган жиноятлар ва уларни келтириб чикарувчи омилларни урганишда вояга етмаган жиноятчиларнинг маънавий-ахлокий шаклланишига таъсир етувчи салбий холатларни тахлил килиш хам алохида ахамият касб этмокда. Жумладан, оилада ёки куча-куйда турли хил ахлоксиз хатти-харакатларнинг гувохи булган усмир, ахлоксизлик жиноятларини хам содир килишга кул уради. Бундай жиноятлар каторига вояга етмаган усмирлар томонидан номусга тегиш холларини куришимиз мумкин. Шу уринда бир савол тугилади, бундай жиноятларнинг келиб чикиш сабаблари, туб мохияти нимада?

Булар - ота-оналар, оилани катта ёшдаги бошка аъзолари, мактабгача булган, мактаб урта махсус ва олий укув юртлари муассасаларидаги укитувчилар жамоат ташкилотлари ва бошкалардир. Дархакикат, ана шу вояга етмаганлар тарбияси билан шугулланувчи шахсларнинг улар тарбиясидаги таъсири келажакда уз таъсирини утказади. Х,авф гурухига кирадиган оилалардаги ота ёки она ичувчи ёки маънавий ахлоксизлик билан ажралиб туради. Тадкикотлар натижасига кура, 47% вояга етмаганлар хукукбузарлиги ота-онанинг салбий таъсири ёки бефарклигининг, 14,8% оилада хамжихатлик йуклигининг, 38,3% ота ёки онани йуклигининг, 23,5% катталарнинг локайдлиги туфайли жиноят содир этишнинг асосини ташкил этади.

Шундай килиб, боладаги салбий иллатларни олдини олиш ва уларни бартараф этишда куйидагиларга эътибор каратиш зарур:

- хар бир ёш даврнинг узига хос психологик ривожланиш даражаларини аниклаб олиш;

- болани тарбиясидаги содир булаётган салбий узгаришларни урганиб тахлил килиш;

- тарбияси огир болаларнинг психологик ривожланишини меъёрлаштиришга йуналтирилган махсус чора-тадбирлар ишлаб чикиш

- ота-она ва таълим муассасаси ходимлари уртасидаги педагогик хамкорликни ривожлантириш каби масалаларга ахамият каратиш лозим.

REFERENCES:

1. Jumaevich, K. K., & Abdullajonovna, A. G. (2021). Technology of Cooperation in the Formation of Spiritual and Moral Education of Young People in Society and Its Qualimetry. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 7062-7068.

2. Туляганова, Г. К. (2013). ОСОБЕННОСТИ ПРОЦЕДУРЫ РАЗРАБОТКИ ПСИХОДИАГНОСТИЧЕСКОЙ МЕТОДИКИ"

May 6, 2023

National University of Uzbekistan Quality education — the foundation of Uzbekistan's development

P

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston taraqqivotining povdevori

ОСОЗНАННОСТЬ ЖИЗНЕННЫХ ЦЕЛЕЙ ПОДРОСТКОВ". Человеческий фактор: Социальный психолог, (1), 93-101.

3. Туляганова, Г. К. (2010). ИЗУЧЕНИЕ ОСОБЕННОСТЕЙ ЛИЧНОСТНОЙ СТРУКТУРЫ ПОДРОСТКОВ. Вестник Тверского государственного университета. Серия: Педагогика и психология, (3), 51-57.

4. Худайназаров, Т. А. (2021). УСМИР У^УВЧИЛАРДА ШАХСЛАРАРО МУНОСАБАТЛАР ШАКЛЛАНИШИДА "РАЕБАТ ВА ЖАЗО" ФЕНОМЕНЛАРИНИНГ РОЛИ. Academic research in educational sciences, 2(NUU Conference 1), 437-441.

5. Холостова Е.И. Технология социальной работы. - Москва, 2007. - С. 86.

6. Эрматова Г.Н. Девиант хулкли болалар билан ишлашни ташкил этишда ижтимоий ходимларнинг урни. Т-2022 22-б.

7. http://m.sputniknews-uz.com/politics/20170125/4667430

8. https://uzhurriyat.uz/2021/07/28/deviant-xulq/

May 6, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.