Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙЛАШУВ ЖАРАЁНИДА АХЛОҚИЙ МЕЪЁРДАН ОҒИШ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ТЎҒРИ ТАРБИЯЛАШДА ОИЛА ВА ЖАМИЯТНИНГ ЎРНИ'

ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙЛАШУВ ЖАРАЁНИДА АХЛОҚИЙ МЕЪЁРДАН ОҒИШ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ТЎҒРИ ТАРБИЯЛАШДА ОИЛА ВА ЖАМИЯТНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

178
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Оила / тарбия / имкон / ахлоқ / меъёр омиллари / муҳит / мулоқот / педагогик қўллаб-қувватлаш / унинг хусусиятлари / таълим / ақлий ривожланиш / ахлоқий тарбия / индивидуал хусусиятлар / семья / воспитание / возможность / нравственность / нормативные факторы / среда / общение / педагогическая поддержка / ее особенности / воспитание / психическое развитие / нравственное воспитание / индивидуальные особенности

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Фарида Абдухалиловна Тошбоева

Мақола дунё педагогикасигинг алохида тадқиқот объекти сифатида долзарб ахамиятга молик шахс ижтимоийлашуви,унда оила ва мактаб ижтимоий институтларнинг ўрни, шахс ва жамият тараққиёти билан боғлиқ ижтимоийлашув категориясининг омиллари, алоқ, меъёр босқичлари, воситалари, роли, ахамияти, шунингдек, мавжуд муаммо ва унинг ечимлари борасидаги мушохадаларга бағишланган бўлиб,унинг ўзига хос хусусиятларига тўхталган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье речь идет о социализации личности, которая имеет актуальное значение как отдельный объект исследования мировой педагогики, роли в ней социальных институтов семьи и школы, факторах категории социализация, связанных с развитием личности. и общество, отношения, нормативные этапы, средства, роль, значение, а также существующая проблема и ее посвящены наблюдениям над ее решениями, обсуждаются ее особенности.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙЛАШУВ ЖАРАЁНИДА АХЛОҚИЙ МЕЪЁРДАН ОҒИШ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ТЎҒРИ ТАРБИЯЛАШДА ОИЛА ВА ЖАМИЯТНИНГ ЎРНИ»

National University of Uzbekistan Quality education — the foundation of ^^bM^an's^evelopmen^^^^^^^^

УЦУВЧИЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙЛАШУВ ЖАРАЁНИДА АХЛОЦИЙ МЕЪЁРДАН ОГИШ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ТУГРИ ТАРБИЯЛАШДА

ОИЛА ВА ЖАМИЯТНИНГ УРНИ

Фарида Абдухалиловна Тошбоева

Денов тадбиркорлик ва педагогика институти мустакил тадкикодчиси

АННОТАЦИЯ

Макола дунё педагогикасигинг алохида тадкикот объекти сифатида долзарб ахамиятга молик шахс ижтимоийлашуви,унда оила ва мактаб ижтимоий институтларнинг урни, шахс ва жамият тараккиёти билан боглик ижтимоийлашув категориясининг омиллари, алок, меъёр боскичлари, воситалари, роли, ахамияти, шунингдек, мавжуд муаммо ва унинг ечимлари борасидаги мушохадаларга багишланган булиб,унинг узига хос хусусиятларига тухталган. .

Таянч сузлар: Оила, тарбия, имкон, ахлок, меъёр омиллари, мухдт, мулокот, педагогик куллаб-кувватлаш, унинг хусусиятлари, таълим, аклий ривожланиш, ахлокий тарбия, индивидуал хусусиятлар

АННОТАЦИЯ

В статье речь идет о социализации личности, которая имеет актуальное значение как отдельный объект исследования мировой педагогики, роли в ней социальных институтов семьи и школы, факторах категории социализация, связанных с развитием личности. и общество, отношения, нормативные этапы, средства, роль, значение, а также существующая проблема и ее посвящены наблюдениям над ее решениями, обсуждаются ее особенности.

Ключевые слова: семья, воспитание, возможность, нравственность, нормативные факторы, среда, общение, педагогическая поддержка, ее особенности, воспитание, психическое развитие, нравственное воспитание, индивидуальные особенности

ABSTRACT

The article is about socialization of the individual, which is of current importance as a separate research object of world pedagogy, the role of family and school social institutions in it, the factors of the category of socialization related to the development of the individual and

May 6, 2023

311

society, relationship, normative stages, means, role, importance, as well as the existing problem and its is devoted to observations about its solutions, and its specific features are discussed. .

Keywords: Family, education, opportunity, morality, normative factors, environment, communication, pedagogical support, its characteristics, education, mental development, moral education, individual characteristics.

Бугунги янги ривожланаётган Узбекистонда укувчиларнинг ижтимоийлашув жараёнида ахлокий меъёрдан огиш хусусиятларини тугри тарбиялашда оила ва жамиятнинг урни хакида алохида эътибор берилмокда. Оила бу одоби ахлок, хушмуомлалик, мехнатсеварлик асосида курилган булиши, инсонлар уртасидаги муносабат ва мулокотларда ута мухим ва шахснинг феъл-атвори, юриш-туришида алохида ахамият касб этади. Агар оила уз фарзандини Ватанга мухаббат ва садокат рухида тарбияласа, бу хис-туйгу унга бутун хаёти давомида хамрох булади. Президентимиз Ш.М.Мирзиёев "Замонавий билим ва куникмаларга эга, мамлакатнинг муносиб келажаги учун жавобгарликни уз зиммасига ола биладиган баркамол, максадга интилувчан ва сергайрат ёшларни тарбиялаш мамлакатни баркарор ва илдам ривожлантиришнинг энг мухим шартидир" - деган эди. Шарк мутафаккирлари меросида таълим-тарбия, хусусан, оилавий тарбия масалаларига кенг урин берилган. Улар болаларни тарбиялашни жамият такдирини, миллатнинг келажагини белгилайдиган асосий мезон деб хисоблаганлар.

Уларнинг педагогик карашлари замирида ижтимоий идеал сифатида комил инсон гояси ётади. Улар тарбияда ижтимоий ва биологик томонларнинг узаро муносабати хакида тухталиб, тарбияда ирсият ва мухит таъсири бирдек эканлиги, тан ва рух согломлигининг бирлиги каби масалаларни уртага ташлайдилар. Уларнинг аклий, мехнат, ахлокий, эстетик ва жисмоний тарбиянинг бирлиги хамда уларни амалга ошириш ё'ллари хакидаги ва оилада болалар тарбияси хакидаги фикрлари мазкур муаммоларнинг купгина жихатларини камраб олади ва улар муайян тарбияшунослик буйича карашлар тизимини ташкил этади. Ана шундай дурдона асарлардан бири А.Фитратнинг "Оила" асаридир[2].

Ахлокий тарбия - одам ахлокини камолга етказиш демакдир, яъни одамни шундай тарбия килиш керакки, феъли ва амали узига хам, бошкаларга хам фойдали ва манфаат келтирадиган

May 6, 2023

булсин. Бошкача айтганда, одамнинг феъли ва харакатида яхши фазилатларни тарбиялаш демакдир.[3]

Узбекистон шароитида жамият маънавий-ахлокий мухитининг асослари ва меъёрлари узига хос характерда булиши билан диккатни тортади. Бу борада Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 18 февралдаги "Жамиятда ижтимоий-маънавий мухитни согломлаштириш, махалла институтини янада коуллаб-кувватлаш хамда оила ва хотин-кизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чикиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5938 сонли Фармони мухим ахамият касб этади. Мазкур Фармонда куйидагилар назарда тутилади:[4]

- жамият ва оилада соглом ва баркарор ижтимоий-маънавий мухит хамда тинчлик, тотувлик ва осойишталикни таъминлашнинг ташкилий-хукукий механизмларини тубдан ислох килиш;

- жамиятда "Обод ва хавфсиз махалла" тамойилининг тулаконли ва самарали жорий этилишида хар томонлама кумаклашиш, оилалар ва махаллалардаги ижтимоий-маънавий мухитни согломлаштиришда фукароларнинг узини- узи бошкариш органлари билан якин хамкорлигини урнатиш;

- оила институтини мустахкамлаш буйича, энг аввало, "Соглом оила - соглом жамият" гоясини хаётга татбик этишга йуналтирилган ягона давлат сиёсатини олиб бориш, нотинч ва муаммоли оилаларга манзилли кумаклашишни ташкил этиш каби масалаларни атрофлича хал килиш назарда тутилган.

"Бола тугилган кунидан бошлаб оила мухитида яшайди.Оилага хос анъаналар,кадриятлар,урф-одатлар бола зуваласини шакллантиради.Энг мухими,фарзандлар оилавий хаёт мактаби оркали жамият талабларини англайди,хис этади. [5]

Биз бугунги кунда ёшлар онгига ахлокий тарбияни сингдиришнинг мохияти долзарблигини жуда яхши биламиз.Бу борада оналаримиз оиланинг маънавий ахлокий кузгуси,болаларга тарбиявий таъсир куратувчи катта куч хисобланади.Яъни хар бир шахснинг маънавий камолоти ижтимоий мухит,яшаш шароити,мехнт ва турмуш Йиллар давомида укитувчилар тобора янги вазифалар ва талабларга дуч келишди. Болани тарбиялашда яхшиликка, кадрли, абадий нарсаларга таяниш мухимдир. Укитувчи ахлокий фазилатларни, билимни, доноликни - укувчига этказиши мумкин булган хамма нарсани бирлаштириши керак. Хдкикий фукарони тарбиялашга ёрдам берадиган хамма нарса. Шунингдек, укитувчи боланинг маънавий фазилатларини очиб беришда, унда ахлокий туйгуларни шакллантиришда, ёвузликка карши туриш зарурлигини, уни

May 6, 2023

313

Uzbekistan'sdveomem^^^^^^^m

Tyrpn Ba xaöapgop TaH.oB Kunumra yprarumga epgaM öepagu. By Ko6H.HaT.apHHHr öapnacu öo.a öunaH umnamga ^yga 3apyp.

^eMaK, ^aMHaT MatHaBHH-axnoKuö MyxuTHra oug axnoKuö Kareropuanap y3ura xoc xycycuaT.apra эгa. ro^opugarunapgaH Kenuö hhkhö, KyHugaru xy.ocara Ke.um MyMKHH:

BnpHHHHgaH, MatHaBHH-axnoKUH MyxuTga HHcoH.apHHHr y3apo MatHaBHÖ xaMKopnuru MyxuM ypuH TyTagu. ByHga maxcHHHr axmu-eMoHHH ^apKgamu, BH^goHHH, op-HOMycnu öynumH Ba öaxrau amamra HHTH.Hm KyHUKManapuHH xoch. KH^umu MaKcagra MyBO^HK.

HKKHHHHgaH, maxcHH MatHaBHH-axroKHÖ MyxuTga y3apo MatHaBHÖ-axnoKHH ^uxargaH Tapöuanam acocuH MacananapgaH öupu. ByHga maxcHHHr upogacuHH MycTaxKaMnam, yHH xaKHKairo'ö Ba HHCOHnapBap kh.h6 Boara eTKa3um acocuH MaKcag xucoö.aHagH.

YHHHHHgaH, MatHaBHH-axnoKHH MyxuTga maxcga MactynuaT xhcchhh Tapöuanam go.3apö ax^Mura era ,6y ypuHga maxcga ago.ar, Ma^öypuaT Ba xaeTceBapnuK Tyfiry xaMga KyHUKManapuHH xoch. KH.um acocuH MacananapgaH ÖHpugup.

YMyMaH, ^aMHaT MatHaBHH-axnoKHH MyxuTH, KagpuaT.apH axnoKHÖ KareropuanapH acocHHH, yMyMHHCOHHH Ba mh..hh $a3H.araap HerH3HHH axmu.HK Ba eMOH.HKHH ^apKgam, BH^goH, op-HOMyc, upoga, xaKHKar, HHCOHnapBap.HK, ago.ar, Ma^öypuaT Ba xaeTceBapnuK Kaöu hhcohhh $a3H.aT Ba xuc.araap TamKH. этagн. Y3Hga 6y $a3H.araapHH My^accaMnamTupraH ymöy yHFyH.HK ®&MHaTga h^thmohh TapTHÖ.ap, xyKyK, ogoö Metep.apHHH aHr.aö o.umra, yHra puoa KH.raH xonga h^thmohh xaeTHH Kagp.amra o.hö Ke.agu. A^cycKH, opaMH3ga myHgaö HHCOH.ap xaM ynpaögHKH, y.ap ®&MHaT TapaKKueTura xH3Mar KH.MacgaH, 6a.KH yHra TycuK öynyBHH MetepgaH yrum xo.ap.apu W3ara Kemupagunap^aMHaTga ypHarnnraH h^thmohh Metep.apgaH nera HHKum xo.araapu сoцнoпoгнaga "geBHaHT.HK xo.araapH"yHgaH TyrynyBHH xy.K-aTBop.ap"geBHaHT xy.K-aTBop" geö HoM.aHagu.

^eBHaHT xy^K-arBop-^aMuaTga ypHarnnraH ax.OK Metep.apura moc Ke.MafigHraH hhcohhh ^aonuaT eKH xarTH-xapaKai^HmuMoHH xoguca 6ynH6,enFoHHHnHK,gaHracanHK,yFpHnHK,HHKHnHK6o3.HK,rHexBaHgnHK,y3 ^oHura Kacg KH.um Ba öom^a Kynnaö my Kaöu xo.aT.ap ymöy xy.K-aTBop xycycuaT.ap XHco6.aHagH.[7]

^eBuaHT xy.K-aTBopHH ypraHumga MyaMMo.u Ba3uaT MyxHM axaMuaT Kacö этaцн. MyaMMo.u Ba3uaT myHgafi

May 6, 2023

314

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston ^^^^^^^araqqiyotining^oydevor^

холатки,у субъктдан эчимни талаб килади,унинг ечимиижтимоий меъёрларда курсатилган булсада,у ёки бусабабларга кура,ушбу меъёрларни куллаш кийин булади. Энг ката муаммоли вазият зиддиятли холатларда,яъни турли шахслар ёки гурухларнинг манфаатлари бир-бирига тукнаш келганда юз беради.Шу уринда таъкидлаб утиш жоизки,уз жонига касд килиш 50%и оилавий зиддиятлар сабабли келиб чикади.Оиланинг тулик булмаслиги,оилавий даромадларнинг камлиги,оилада носоглом мухит, яъни ота ёки онанинг спертли ичимликларга ружу койиши, бола тарбиясига булган эътиборсизликлар окибатида болаларда турли ахлокий меъёрлардан огишнинг пайдо булишига олиб келади.

Сунги йилларда турли сабабларга кура умум таълим мактабларига боришни хохламайдиган, факат бошлнгиъч синфда зурга узлаштирган, дарсларни мунтазам колдирувчи, укишни хохламаслик, оиладаги нотинч вазиятлар, пул топишга харакат килиш боланинг ахлокий меъёрдан угиш сабабларидан хисобланади. Болалар учун ижтимоий меъёрларнинг узига хос хусусиятлари шуки, улар тарбия омили хисобланиб, унинг жараёни ижтимоий меъёр ва кадриятларни узлаштириш, ижтимоий мухитга кириш, ижтимоий тарбия ва ролларни узлаштириш содир булади. Зиддиятли холатларнинг юзага келишига баъзан шахс хусусиятлари хам сабаб булса,баъзан кичик ижтимоий гурухлар,оила,махалла,синфдошлар уртасидаги салбий муносабатлар сабаб булади. Девиант хулк-атвор турларига кирувчи ичкиликбозлик,гиёхвандлик,уз-узини улдиришлар билан боглик ижтимоий иллатларнинг хар бири юзага келиши ва окибатларига кура мохиятан фаркли жихатларга эгадир.[8]

Бугунги дунёда,девиант хулк-муаммоси айникса долзарбдир.Иктисодий тенгсизликка, катта глобаллашув,ахборот кириш,демократиянинг ривожланиши,шуннингдек ижтимоий вокеалар тез-тез успирин салбий реакцияга сабаб,адолатсизликка карши ёш исёнчилар,белгиланган ёки ахлокий тамойиллар томонидан тайинланган.Купинча,бу норозилик нафакат ёш,"инкилобий" учун зарарли булган,айникса хавфли шаклларидан,балки бутун жамиятга боглик булган масаладир. Нима булишидан катъий назар девиант хулк бошлангич нуктаси,у,ва жиноятни содир этган шахс учун олдини олиш учун зарур булган бирон-бир тарзда,профилактика даволаш ва жазо чораларини куллаш.

Девиант хатти-харакатларнинг олдини олиш, уларнинг ижтимоий мавкеидан, динидан, таълим даражасида ва бошка омиллардан катъий назар ахолининг барча катламларини

May 6, 2023

315

Uzbekistan'sdveomBm^^^^^^^m

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston ^^^^^^^^araqqiyotiningpoydeyor^

камраб олиш керак. Асосий вазифа-укувчи ва унинг ота-онаси уртасида ишончли муносабатларни урнатиш.

Шундай килиб, "асосиал агрессия назарияси" га мувофик,болада агрессиф хулк-атворнинг пайдо булиши ота-онанинг биттаси ёки иккови томонидан гамхурлик ва якинликнинг етмаслиги билан боглик. Богланиб колиш натижасида болада доимий зидлик хисси пайдо булишига олиб келади,чунки у узи учун ахамиятли булган катталарга таклид килади.

Хулоса килиб айтганда, укувчилар онгида ахлокий тарбияни шакллантиришда хамкорлик мухим ахамиятга эга. Оилада, таълим-тарбия катъий тартиб, айникса таълим-тарбия жараёни хар жихатдан мукаммал булса, унда камол топаётган авлодлар келажаги уларнинг ота-оналари кутганидан хам нурафшон булажак. Мустакил Ватанимиз истикболи учун эса ана шундай баркамол авлод албатта керак.

REFERENCES:

1 Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикасининг "Таракиёт стратегияси 20222026 йиллар"-Т.: Узбекистон. 2022 й.

2. "Баркамол авлод йили" Давлат дастури. - Тошкент: "Узбекистон", 2010. - 21-бет.

3. Авлоний А. Туркий гулистон ёхуд ахлок. - Т.: Узбекистон, 1992. -160 б.

4. Абдурауф Фитрат. Оила ёки оила бошкариш тартиблари. Т.: Маънавият, 2000. Б-83.

5. Бобоев Х., Хдсанов С. "Авесто" - маънавиятимиз сарчашмаси. - Тошкент: "Адолат", 2001.

6. Большая психологическая энциклопедия. Самое полное современное издание. - Москва: Эксмо, 2007. - С. 287.

7. Иммануил Кант Педагогика тугрисида. Немис тилидан М. Акбаров таржимаси. -Тошкент. "Нисо Полиграф", 2013. - 232б.

8. Саифназаров И. Маънавий баркамоллик ва сиёсий маданият. - Тошкент: Шарк, 2001. - Б.26.

9. Туляганова, Г. К. (2010). ИЗУЧЕНИЕ ОСОБЕННОСТЕЙ ЛИЧНОСТНОЙ СТРУКТУРЫ ПОДРОСТКОВ. Вестник Тверского государственного университета. Серия: Педагогика и психология, (3), 51-57.

10. Элов.З.С. Кддимги халклар урф-одатлари ва ривожланган жамиятда уз жонига касд килишнинг ижтимоий психологик сабаблари. Тарих ва бугун (кадимги халклар урф-одатлари ва

May 6, 2023

316

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston ^^^^^^^araqqiyqtining^oydeyor^

бугунги замон) "Жамият ва инновасиялар" журнали. -Т.: №10.2021 169-173.

11. Худойкулов Х.Ж. Комиллик фазилатлари. -Тошкент: "Инновация-Зиё", 2021 й.

12. Худойкулов Х.Ж.Бобокулова Д.М. Педагогика Укув кулланма / Олий таълим муассасалари учун дарслик. - Тошкент: "Инновация-Зиё", 2021 й.

May 6, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

317

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.