Научная статья на тему 'ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ УСЛУБИЙ МУАММОЛАРИ'

ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ УСЛУБИЙ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
49
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ҲАРАКАТ СИФАТЛАРИ / МОРФО-КУЧ ОМИЛИ / ТЕЗКОР-КУЧ ЧИДАМКОРЛИГИ / КОМПЛЕКС МАШқЛАР / СИФАТ ВА МИқДОР ПАРАМЕТРЛАРИ / ДИНАМИК ТАВСИФИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Хакимов С.Т.

Мақолада ёш волейбол билан шуғулланувчилар учун зарур бўлган умумий ва махсус жисмоний тайёргарликни спорт машғулотларининг дастлабки йилларида жисмоний машқларни кенг заҳирасидан фойдаланиш усуллари орқали ўтказиш бўйича илмий - тадқиқот натижалари баён қилинган.В статье представлены результаты исследований по проведению общей и специальной физической подготовки юных волейболистов в первые годы занятий спортом с использованием широкого комплекса упражнений.The article presents the results of research on the general and special physical training of young volleyball players in the first years of sports using a wide range of exercises

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ УСЛУБИЙ МУАММОЛАРИ»

нисбатан тос-сон бугимларнинг харакатчанлиги курсаткичлари бироз усган булиб: угил болаларда 1,7%, киз болаларда эса 0,7% ни ташкил этди;

Хулосалар:

1. Мактабгача ёшдаги 6-7 ёшли респондентлар уртасида эгилувчанлик курсаткичлари динамикасини урганиш шуни курсатдики, болаларнинг аксарият кисмида эгилувчанлик сифатининг ривожланиш курсаткичлари анча паст эканлиги аникланди.

2. Дар хил бугимларда ва мушак гурухларида эгилувчанлик сифатини ривожлантириш учун машк блокларининг тегишли нисбати аникланди:

- олдинга эгилиш, умуртка погонаси мушаклари учун машклар - 25%;

- оркага эгилиш, умуртка погонаси мушаклари учун машклар - 25%;

- гавдани айлантириб, уни ён томонга буриш ва эгиш, умуртка погонаси мушаклари учун машклар - 25%;

- елка-камар мушаклари учун машклар-10%;

- тос суяги ва оёк мушаклари учун машклар-10%; ни ташкил этди ва турли хил харакат тартибларидан фойдаланилди (статик, динамик, аралаш).

3. Тадкикотда статик машклар оркали эгилувчан-лик сифатини ривожлантиришга каратилган тажриба дастури самарадорлиги анча яхши курсаткич билан

Детско-юношеский спорт

тавсифланди. Машклар мажмуасидан фойдаланиш-нинг натижаси тажриба-синов ва назорат гурухлари уртасидаги ишончли фаркларда ифодаланди хамда болалар ёшига мос эканлигини исботланди.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 мартдаги ПФ 5368-сонли "Жисмоний тарбия ав спорт сохасида давлат бош^аруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари ^рисида"ги Фармони.

2. Kholboeva, Gulhayo Kholboevna (2021) "Mechanisms of improving the motor activity of children aged 6-7 years through initial gymnastics classes," Eurasian Journal of Sport Science: Vol. 1: Iss. 2, Article 1. Available at: https:// uzjournals.edu.uz/eajss/vol1/iss2/1

3. Качашкин В.М. Методика физического воспитания / В.М. Качашкин. - М: Просвещение, 2018. - 304 с.

4. Лях В. И. Гибкость и методика ее развития / В.И. Лях // Физкультура в школе. - 2009. - №1. - С. 25-26.

5. Матвеев А. П. Методика физического воспитания в начальной школе / А.П. Матвеев. - М: Владос-Пресс, 2013. - 248 с.

6. Xolboyeva G.X. Haydarov B.T. Tojieva X.B. Methodology of the improvement of preliminary gimnstic disciplines in increasing activity of preschool age children (case of Uzbekistan). // International Journal of Psychosocial Rehabilitation. 2020-№6 ISSN:1475-7192. DOI: 2009-2011, 2013-2020.B 4562-4569.

7. B.T. Haydarov, Xolboyeva G.X. Maktabgacha ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg'ulotlarida bolalarning jismoniy sifatlarini rivojlantirish // SamDU ilmiy axborotnomasi, 2019 yil 2-son. ISSN 2091-5446. B.121-124.

8. Xolboyeva G.X. Methods of development of physical qualities in gymnastics for 5-7 years old". // Novateur publications JournalNX- A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal ISSN No: 2581 - 4230 Volume 6, issue 6, june -2020 B.743-747.

9. Xolboyeva G.X. Dastlabki gimnastika mashg'ulotlari asosida 5-6 yoshli bolalarning harakat faolligini oshirish mexanizmlari. // "Fan sportga" ilmiy nazariy jurnal. 2020 yil 6-son. ISSN.2181-7804. B.72-75.

10. Haydarov B.T., Xolboyeva G.X., Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. // Darslik 2020 S. SamDU nashri. 56-59. B

11. Kholodov Zh.K. Teorija i metodika fizicheskogo vospitanija i sporta [Theory and methods of physical education and sport] / Zh.K. Kholodov. - M: Academia, - 2003. - 494 p. [in Russian].

УУК (УДК, UDC): 796.015.132:325

Муаллиф билан ботланиш учун:

saydullo.xakimov.88@inbox.ru

Аннотация

Мустакил изланувчи С.Т. ХАКИМОВ1

:Фаргона давлат университети Фаргона шахри, Узбекистон

ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ УСЛУБИЙ МУАММОЛАРИ

Annotation

В статье представлены результаты исследований по проведению общей и специальной физической подготовки юных волейболистов в первые годы занятий спортом с использованием широкого комплекса упражнений.

Ключевые слова: двигательные качества, морфо-силовой фактор, скоростно-силовая выносливость, комплексные упражнения, качественные и количественные параметры, динамическое описание.

Маколада ёш волейбол билан шутулланувчилар учун зарур булган умумий ва махсус жисмоний тайёргарликни спорт машгулотларининг дастлабки йилларида жисмоний машкларни кенг захирасидан фойдаланиш усуллари оркали утказиш буйича илмий - тадкикот натижалари баён килинган.

Калит сузлар: царакат сифатлари, морфо-куч омили, тезкор-куч чидамкорлиги, комплекс машклар, сифат ва мицдор параметрлари, динамик тавсифи.

The article presents the results of research on the general and special physical training of young volleyball players in the first years of sports using a wide range of exercises.

Key words: motor qualities, morpho-power factor, speed-power endurance, complex exercises, qualitative and quantitative parameters, dynamic description.

CM

о

CM

ro та t

0

W

1

Долзарблиги. Дар кандай спорт турида юкори спорт натижаларига эришишда спортчининг жисмо-ний тайёргарлик даражаси катта ахамиятга эга. Шунинг учун хар бир аник спорт турида спортчи жисмоний сифатларини ривожлантириш муаммо-лари айни вактда энг долзарб муаммолардан бири хисобланади. Даракат сифатлари тарбияланадиган, харакатларни юкори техникаси ва самарали тактика-си амалга ошириладиган волейболда хам жисмоний

тайёргарликнинг ахамияти анча катта хисобланади. Волейболчиларни жисмоний тайёргарлик даражаси куп жихатдан жамоанинг мусобакалардаги эришган натижаларига кура аникланади.

Волейболчилар уйин фаолияти ишончлилиги тузилмасида туртта омил ажратилади. Биринчи икки омилга (57% танланманинг умумий дисперсияси) юкори ахамиятлилик билан чидамкорликни тезкор-лик ва сакровчанлик компонентлари даражасига

Детско-юношеский спорт

боглик уйин харакатларининг сифат ва ишончлилик курсаткичлари киради. Учинчи ва туртинчи омиллар (22%) асосан волейболчиларни химоя харакатлари-нинг ишончлилик тузилмасини аниклаб беради. Улар куп жихатдан майдонда харакатланишда чидамкор-ликни тезкор-куч ва тезкорлик компонентларига боглик.

Волейболчи кизларни тезкор-куч тайёргарлги курсаткичларининг омилли тахлили шуни курса-тадики, 9-16 ёш даврида морфо-куч омили, 17-18 ёшда айнан тезкор-куч омили ётакчи ахамиятга эга. Волейболчини жисмоний тайёргарлик курсаткичлари тузилмасида куч кобилиятлари натижавийлик-ни белгилаб берувчи ва уйинчининг куп киррали фаолиятини кафолатловчи - харакат тезлиги, зарба кучи, эпчиллик, сакровчанлик, махсус чидамкорлик - мухим элементлардан бири хисобланади.

Алохида олинган жисмоний сифатлар хеч качон ажралган холатда намоён булмайди, яъни хар бири алохида-алохида булиб жуда хилма-хил узаро уй-гунликда комплекс ишлайди. Бунга асосланиб шуни айтиш мумкинки, мусобакаларда муваффакиятли иштирок этишни белгиловчи жисмоний сифатлар хам куч, хам чидамкорлик ва бошка сифатларни турли уйгунлигидаги ягона мураккаб, комплекс, интеграл сифатдир [2].

Шуни хам ёдда тутиш керакки, волейболчи-нинг уйин чидамкорлиги куч, тезкор-чидамкорлик йигиндиси хисобланмайди, бу пойдевори барибир чидамкорлик хисобланган, харакат фаолиятининг хар бир аник пайтида бажарилишидан келиб чикиб, муайян тартибда ёки муносабатда доим биргаликда ишлайдиган тезкорлик, куч, портлаш кучи ва бошка сифатларни куп марта намоён булишидан (2-3 соат давомида) жамланадиган мураккаб, комплекс, интеграл сифатдир.

Яна бир маротаба таъкидлаб утамизки, волей-болчига куч, тезкорлик, ва бошка сифатлар хам жуда зарур, бирок улар алохида-алохида ажралиб намоён булмаганлиги туфайли доим мураккаб узаро уйгун-ликда булади. Куринмайдиган шаклда мавжуд були-шига карамай, кучни, тезкорликни, чидамкорликни хар бирини алохида эмас, балки тезкор-куч ёки уйин чидамкорлигини ривожлантириш зарур.

Жойдан-жойга харакатланишларда тезкор-куч чидамкорлиги, узатиш-зарбаларда ёки сакрашларда зарур буладиган тезкор-куч чидамкорлиги доим сифат жихатдан фаркланади. Эхтимол волейболчининг уйин чидамкорлигини, унинг негизида ётган асосий харакат вакти турига мувофик аталиши тугридир. Ай-тайлик, жойдан-жойга харакатланишда зарур булган уйин чидамкорлигини "югуриш" чидамкорлиги ёки узатиш-зарбаларда - "зарбали", сакрашларда эса -"сакраш" чидамкорлиги деб атаймиз.

Уйин чидамкорлигини харакат фаолиятларини узи каби бундай дифференцияланиши ушбу муаммони чукур назарий тушуниш учун ва уни амалда хал этиш учун жуда керак. Шунинг учун волейболчининг

уйин чидамкорлиги шартли равишда унинг турларига - югуриш, зарба ва сакраш чидамкорлиги ажрати-лади, уларнинг хар бири спортчи уйин жараёнида бажаришига тугри келадиган хилма-хил харакатлар окимини муваффакиятли уддасидан чикиши учун ёрдам беради [2].

Ёш волейболчиларда асосий жисмоний сифатларни ривожлантиришнинг ёш хусусиятлари жуда мухим хисобланади. Аникланишича, хар бир ёш гурухла-рида ёш волейболчилар жисмоний тайёргарлиги бешта омил буйича аникланади: 10-12 ёш; 1-умумий куч тайёргарлиги (26%); 2 тезкор-куч тайёргарлиги (22%); 3-харакат реакцияси (19%); 4-махсус куч тайёргарлиги (16%); 5- махсус тезкор-куч тайёргарлиги. 13-14 ёш: 1-тезкор-куч тайёргарлиги (25%), 2-махсус тезкор-куч тайёргарлиги (21%), 3-нисбий куч (18%), 4-антропометрик курсаткичлар (14%), 5-харакат ре-акцияси; 15-17 ёш: 1-махсус спорт-куч тайёргарлиги (18%), 2-"тезкор" куч (20%), 3-нисбий куч (15%), 4-спорт тайёргарлиги (14%) (расмга каранг).

■ 1 -умумий куч тайёргарлиги

-+ 3-харакат реакцияси

3 5- махсус тезкор-куч тайёргарлиги

2-тезкор-куч тайёргарлиги 4-махсус куч тайёргарлиги

Расм. Ёш волейболчиларнинг жисмоний сифатларни ривожлантиришнинг 5 та омили

Ёш волейболчиларда эпчилликни ривожланти-ришга турли харакат вазифаларини ва спортчи коби-лиятларига таъсир курсатувчи комплекс машкларга устунлик бериш тавсия килинади. Бунда етакчи роль уларни ривожлантиришнинг узаро боглик услубига тегишлидир. 10-11 ёшда бир нечта харакат сифатла-ри ва кобилиятларига бир вактда таъсир курсатиш тавсия кдлинади. Урта ёшда мураккаблаштирилган шароитларда техник-тактик усулларни бир вактда бажариш билан эпчилликни ривожлантиришга ургу бериш тавсия килинади.

Комплекс воситаларни кулланилиши координация базасини кенгайишига ва харакатларни бошкариш механизмларини такомиллаштиришга олиб келади, бу эса уз навбатида таълим жа-раёнларини тезлашишига ва химояда уйнашда асосий усулларни такомиллаштиришга ёрдам беради. 10-11 ёшли волейболчиларни жисмоний тайёргарлиги жараёнларида умумий хажмнинг 50% гача вактини, 13-14 ёшда - 35%гача вактини эпчилликни ривожлантиришга ажратиш тавсия килинади [4].

Маълумки, машгулот жараёнидаги асосий восита-лар кабул килинган тоифаланишга мувофик умумий

см о см

со та 1—

0

со

1

£1

СО

35

30

25

0

№4-2021

www.fansports.uz

51

жисмоний ва махсус тайёргарлик воситаларга були-надиган жисмоний машклар хисобланади, охиргила-ри эса уз навбатида, махсус тайёргарлик ва мусобака ёки асосий машкларга булинади [3].

Машгулот жараёнида умумий жисмоний тайёргарлик воситаларини кулланилиши волейболчини умумий уйин чидамкорлигини яхшилашга, махсус жисмоний тайёргарлик воситаларини кулланилиши эса волейболчини махсус тезкор-куч чидамкорлигини ривожлантиришга ёрдам беради. Х,ар бир бажари-лаётган машклар, яъни спортчи томонидан амалга оширилаётган жисмоний иш узининг мухит, вакт ва динамик тавсифига хамда у бошка ишдан, яъни доим бирон-бир аник вазифани хал этишга йуналтирилган бошка бажариладиган жисмоний машклардан фарк киладиган сифат ва микдорий параметрларига эга.

Шунинг учун айнан биргина жисмоний машк бир вактнинг узида умумий ва махсус жисмоний тайёр-гарлик воситаси була олмайди. Чунки махсус уйин чидамкорлигини ошириш негизида факат уларгагина хос мухит, вакт ва динамик тавсиф хамда сифат ва микдор параметрлари устунлиги билан мусобака машклари ётади. Бошка хар кандай жисмоний машкларни кулланилиши доим умумий жисмоний тайёргарлик воситаларини кулланилиши каби талкин килинади, чунки бу жисмоний машклар волейболчи-нинг мусобака машкларига мос келмайдиган узининг мухит, вакт ва динамик тавсифига хамда сифат ва микдор параметрларига эга [6].

Бундан ташкари, волейболчини махсус уйин чидамкорлиги ёки унинг хилма-хил турлари даража-сини ошириш учун харакат актлари ва харакатларни мусобака жараёнларига мувофик тартибда бажариш лозим. Хатто куп йиллик такомиллашувнинг эрта боскичларида хам келгусида тор мутахассисликни ре-жалаштириш талабларига мувофик машгулот восита ва услубларини, турли йуналишга эга ишлар нисба-тини катъий тартиблаштириш максадга мувофик.

Исботланишича, болалик ва усмирлик даврида спортчилар томонидан бажариладиган, келгуси ихтисосликка мос келмайдиган умум тайёргарлик ишларининг катта хажми ёш спортчиларни табиий истеъдодларини сундириши ва уларни юкори нати-жаларга эришиш имконияларидан махрум килиши мумкин [5].

Машгулот жараёнида сакраш ишларини бажа-ришда юкламанинг катта кисми оёк мушакларига тушади, шунинг учун умумий жисмоний тайёргарлик воситаларидан бири хисобланган бу машкни бажа-° рилиши "сакраш" тавсифидаги, яъни бажарилиш ^f тартибидан келиб чикиб, ёки куч, ёки тезкор чи-z дамкорликка ургу бериш билан умумий тезкор-куч го чидамкорлигини яхшилашга ёрдам беради.

Волейболчини махсус сакраш чидамкорлиги, во-о° лейболчининг махсус иш фаолиятида уларнинг хар f бир турларини уз вакт, мухит ва динамик тавсифига с эга булишига карамай, сакрашда узатишларда, хужум и. зарбаларида, тусик куйишларда рухсат бериладиган,

Детско-юношеский спорт

махсус-тайёргарлик ёки махсус (мусобака) машклари ёрдамида факатгина махсус жисмоний тайёргарлик воситаларини куллаш билан яхшиланади.

Иш тартибини узгартириш билан биз, ёки куч, ёки тезкорлик йуналиши билан "сакраш" тавсифидаги махсус чидамкорликни дифференциал ривожланти-ришимиз мумкин. Шунга ухшаш тарзда, биз томо-нимиздан ажратилган волейболчини "югуриш" ёки "зарба" тавсифидаги умумий ва махсус тезкор-куч чидамкорлигининг бошка турларини хам яхшила-шимиз мумкин [2].

Таъкидланишича, волейболчининг спорт махора-ти даражаси канчалик юкори булса, унинг умумий жисмоний тайёргарлиги учун воситалар танловини шунчалик дифференциал олиб борилиши керак, чунки янги спортчига нисбатан юкори малакали во-лейболчида умумий жисмоний тайёргарлик даражаси анча юкори булади.

Шунинг учун умумий жисмоний тайёргарликни ошириш учун спорт машгулотларининг дастлабки йилларида жисмоний машкларни кенг захирасидан фойдаланиш мумкин, демак спорт махорати усгани сайин машгулот жараёнларига фаолияти ахамиятли даражада мусобакаларда иштирок этиш натижа-вийлигига боглик булган асосан айнан уша мушак гурухларига таъсир курсатувчи умумий жисмоний тайёргарлик воситаларидан жисмоний машкларни машгулот жараёнларига киритиш, яъни мусобака жараёнида асосий жисмоний юкламани утказувчи мушак гурухлари учун машклардан фойдаланиш максадга мувофик [7].

Шундай килиб, адабиётлар тахлили шуни курса-тадики, волейболда жисмоний тайёргарликка катта ахамият берилган. Бир вактнинг узида, волейболчи-лар тайёргарлигининг ушбу булимига етарли дара-жада эътибор каратилмаяпти. Жисмоний тайёргарлик тузилмаси ва волейбол учун етакчи булган жисмоний сифатлар туплами хакида фикрлар деярли учрамай-ди. Уйин амплуасидан келиб чикиб волейболчилар жисмоний тайёргарлигини дифференциялаш тугри-сидаги саволлар умуман куриб чикилмаган. Машгу-лот жараёнини ташкил этиш буйича, хусусан, куп йиллик тайёргарликнинг бошлангич боскичида энг мухим услубий курсатмалар амалда кулланилмаган.

Юкорида баён этилганлардан келиб чикиб, спорт-ни замонавий ривожланиш даражаси талабларига жавоб берадиган волейболчи жисмоний тайёргар-лигининг замонавий методикаларини ишлаб чикиш зарурияти мавжуд.

Адабиётлар:

1. Дукальская А.В. Современное представление о развитии физических качеств волейболистов. - Росгов-на-Дону, 1995. - 24 с.

2. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры. - М.: Физкультура и спорт, 1991. - 543 с.

3. Мещерякова О.Н. Оптимизация технико-тактической подготовленности юных волейболисток на основе развития специальной ловкости: Автореф. дис... канд. пед. наук. - С.Пб., 1994. - 18 с.

4. Платонов В.Н. Общая теория подготовки спортсменов в олимпийском спорте. - Киев: Олимпийская литература, 1997. - 584 с.

5. Пулатов А.А., Исроилов Ш.Х. Волейбол назарияси ва услубияти.. Тошкент - 2007 й. - 148 с.

6. Скляров В.М. Оптимизация физической подготовки юных волейболисток. Дис. канд. пед. наук. - Волгоград, 2005 - 160 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.