Научная статья на тему 'ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАР УМУМИЙ ЖИСМОНИЙ ВА МАХСУС ТАЙЁРГАРЛИГИ НИСБАТИ'

ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАР УМУМИЙ ЖИСМОНИЙ ВА МАХСУС ТАЙЁРГАРЛИГИ НИСБАТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
103
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ / УМУМИЙ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / МАХСУС ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / МАШғУЛОТ / МАШқЛАР

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Суяров Х.Б.

Мазкур мақолада ёш волейболчиларнинг умумий ва махсус жисмоний тайёргарлиги нисбати ўрганилган бўлиб, машғулотлар жараёнидаги муаммолар аниқланиб, таҳлил қилинган ҳамда ривожлантириш бўйича тавсиялар берилган.В данной статье изучено соотношение общей и специальной физической подготовки юных волейболистов. Также, проанализированы проблемы в тренировочном процессе и даны рекомендации по развитию.This article examines the ratio of general and special physical training of young volleyball players. Also, the problems in the training process are analyzed and recommendations for development are given.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАР УМУМИЙ ЖИСМОНИЙ ВА МАХСУС ТАЙЁРГАРЛИГИ НИСБАТИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

назарда тутиш зарур. Мушак кучи хар кандай тезкор харакатнинг динамик таркибий кисми хисобланиб, унинг тезлиги, ташки каршилик ва фаолиятнинг давомийлигига караб хар хил сифат хусусиятларига эга булиши мумкин.

Хулосалар . (Сонслусион) Адабиётларни ур-ганиш натижасида шу фикрга келдикки, боскон улоктирувчиларни махсус куч сифатини риво-жлантириш буйича маълумотлар кам эканлиги хамда янги шугулланишни бошлаган боскон улоктирувчиларимизда махсус куч сифати пастлиги кузатилди. Боскон улоктирувчиларни махсус куч сифати яхши ривожланган булса яхши натижага эришилади. Шу билан биргаликда охирги куч бериш фазасини тугри ташкил килиш ва боскон

улоктиришда снарядни учиб чикиш бурчаги 45о га тенг булиши снарядни олис масофага учиб бориши-ни таъминлаш баробарида юкори спорт натижасига эришиш имкониятини яратади.

Адабиётлар:

1. Солиев И. Р. Кискд масофаларга югуришда спортчиларни техник тайёргарлик даврида старт реаксияларини такомиллаштиришни тахлил Килиш.//ФАН-СПОРТГА илмий - назарий журнал. Тошкент. 2018 йил 2 сон. 56-60 бетлар.

2. Азимов И., Собитов Ф. Спорт физиологияси. -Т. 1993 йил. 8993 бетлар.

3. Олимов М.С., Солиев И.Р., Хдйдаров Б.Ш. Спорт педагогик махрратини ошириш. - 2017 йил 245 бетлар

4. Озолин Н.Г. "Легкая атлетика" 1971 йил 576-600 бетлар.

5. Sh Toshturdiev. Analysis Of Back Squat Of Olympic Weightlifting For Beginners. Проблемы и перспективы физического воспитания, спортивной тренировки и адаптивной физической культуры. С.- 505-507.

Мустакил изланувчи Х.Б. СУЯРОВ1

Щавоий давлат педагогика институти Навоий шахри, Узбекистан

ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАР УМУМИЙ ЖИСМОНИЙ ВА МАХСУС ТАЙЁРГАРЛИГИ

НИСБАТИ

Аннотация

Annotation

В данной статье изучено соотношение общей и специальной физической подготовки юных волейболистов. Также, проанализированы проблемы в тренировочном процессе и даны рекомендации по развитию.

Ключевые слова: физическое воспитание, спорт, волейбол, общая физическая подготовка, специальная физическая подготовка, тренировка, упражнения.

Мазкур маколада ёш волейболчиларнинг умумий ва махсус жисмоний тайёргарлиги нисбати урганилган булиб, машгулотлар жараёнидаги муаммолар аникланиб, та^лил килинган х,амда ривожлантириш буйича тавсиялар берилган.

Калит сузлар: жисмоний тарбия, спорт, волейбол, умумий жисмоний тайёргарлик, махсус жисмоний тайёргарлик, машгулот, машцлар.

This article examines the ratio of general and special physical training of young volleyball players. Also, the problems in the training process are analyzed and recommendations for development are given.

Key words: physical education, sports, volleyball, general physical training, special physical training, training, exercises.

Спорт машгулотлар назарияси ва методикасида спортнинг ихтисослашуви ва спортчининг куп кир-рали (хар тамонлама) ривожланишига сарфланадиган восита ва усулларнинг нисбатларини белгиловчи тар-кибий кисмларни ажратиб курсатиб, спортчиларнинг умумий ва махсус тайёргарлигини ажратиш одатий холдир. Волейбол билан шугулланишда ушбу кону-ниятлар сакланиб колади ва узига хос хусусиятларга эга булади.

Ёш волейболчиларни тайёрлашнинг дастлабки боскичидаги машгулотлар куп киррали жисмоний тарбия ва спорт ихтисослашуви воситаларининг тугри нисбати асосида утказилиши керак. Ушбу услубий позиция ёш волейболчиларни тайёрлаш да-стурининг мазмунини белгилайди ва асосан умумий жисмоний тайёргарлик воситаларига асосланади.

Ю.Д.Железняк, А.В.Чачин, Ю.П.Сиромятников-лар [6] болалар ва усмирлар спорт мактаблари дасту-рида дастлабки машгулотлар боскичида анъанавий циклда йиллик циклнинг даврийлиги йуклигини таъкидлашади. Бу давр тайёргарлик, мусобака ва утиш даврларига ажратилмаган. Ёш волейболчи-

ларни тайёрлаш эса таълимни назарии жихатдан ажратиш билан алохида йуналишлар, жисмоний, техник, тактик ва интеграл кисмларга ажратишни назарда тутади.

Машгулотнинг турли боскичларида жисмоний тайёргарликнинг улуши бу жараён спорт ва соглик-ни саклаш боскичидаги 69 %дан 38 %гача камаяди (1-жадвалга каранг).

1-жадвал

Уцитиш турлари учун воситалар нисбати фоизда (Ю.Д Железняк, А.В. Чачин, Ю.П. Сиромятников, 2020 маълумотла-рига кура цайта куриб чики.иам).

№ п/п Тайёргарлик боскичлари Соатлар хажми

УЖТ МЖТ Жами

1 Сошомлаштириш, 6-8 ёш 65 4 69

2 Бошлангич тайёргарлик, 9-11 ёш 33 16 49

3 Укув-тайёргарлик боскичининг 1-2-йиллари 21 19 40

4 Укув-тайёргарлик боскичининг 3-5-йиллари 18 20 38

*УЖТ-умумий жисмоний тайёргарлик, *МЖТ-махсус жисмоний тайё'ргарлик.

Таъкидлаш жоизки, спорт ва дам олиш

см о см 00

го та t

0

Q. W

1

с го

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см о см 00

го га

0

ю

1

боскичидан дастлабки тайёргарлик боскичи-га утиш даврида волейболчиларнинг умумий машгулот вактидаги умумий жисмоний тайёр-гарликнинг улуши деярли икки баравар 65 дан 33 %гача камаяди. Кейинги боскичларда бу пасайиш унчалик катта булмаган тезликда амалга оширилади. Эхтимол, машгулотлар давомида умумий жисмоний тайёргарлик сезиларли вактни талаб киладиган вакт узокрок булиши керак. Бошкача килиб айтганда, 65 дан 33 фоизгача утиш жараёни купрок вакт талаб килиши керак. Бу бошлангич мактабда укиган вактга тугри келиши мумкин. Кушимча таълим амалиётида ушбу тайёргарлик даври бошлангич мактабдаги таъ-лимга тугри келади. Куриниб турибдики, ёш волей-болчиларнинг умумий жисмоний тайёргарлиги учун ажратилган вактнинг сезиларли кисми жисмоний тарбия дарсларида жисмоний сифатларни ривож-лантиришнинг хар томонлама эканлиги сифатида белгиланган ушбу ёшдаги болалар жисмоний тар-биясининг максадли параметрларига тугри келади.

Ёш волейболчилар уртасида махсус жисмоний тайёргарликнинг улуши анча кам ва асосан улар машгулотларда ёш спортчиларга волейбол техникаси ва тактикасини ургатиш билан богликлигини алохида таъкидлаш жоиз.

Таълим ва тарбия машгулотларида махсус жисмо-ний тарбия жараёнида волейбол уйнаш учун зарур булган кул кучини ривожлантиришга ёрдам бера-диган тайёргарлик машклари, сакраш кобилиятини ривожлантириш, реакция ва йуналишни тезлиги, харакат тезлиги ва махсус чидамлилик турлари зарур булганда машк бажарилади. БУСМ, ИБУСМ волейбол дастури муаллифлари сакрашга чидамлилиги, тезликка чидамлилиги ва чидамлилигини волейбол уйнаш билан боглик булган тезликни кучайтириш харакатларини бажариш деб аташади.

В.В.Ритсарев таъкидлашича, волейболчининг жисмоний сифатлари унинг мушак-скелет тизи-мининг тузилиши билан белгиланадиган тизимли хусусиятлардир. Бундан келиб чикадиган булсак, жисмоний тайёргарликни организмнинг уйинчилар харакат фаолиятини энергия билан таъминлаш коби-лиятининг ортиши деб хисоблаш мумкин. В.В.Ритса-ревнинг сузларига кура, жисмоний тарбия жараёнида ёш волейболчилар организмининг функционал имко-ниятларини такомиллаштириш зарур.

Ёш волейболчилар учун машгулот воситала-рини танлаш дастлабки тайёргарлик боскичининг вазифалари асосида амалга оширилади. 2019 - 2020 йиллардаги болалар ва усмирлар спорт мактаблари дастурларига мувофик ёш волейболчиларнинг умумий ва махсус жисмоний тайёргарлиги воситаларини тахлил килиш ишлари улар асосан бир хил экан-лигини курсатади. Умумий жисмоний тайёргарлик воситаларида фаркни курсатиш мумкин. 2019 йилги волейбол спорт мактабининг дастурига кура, бу 2000 йил дастурида спортчиларни "Алпомиш ва Барчиной" стандартларига утишга тайёрлаш муаммоларини хал килди.

Умумий жисмоний тайёргарлик жараёнида куйи-

дагилар кулланилади:

а) акробатика элементлари билан гимнастика машклари, улар иккала дастурда кул ва элкама-бел мушаклари, магистрал ва буйин мускуллари машкла-ри, оёк ва тос суяги мушаклари учун машклар;

б) енгил атлетика машклари;

в) спорт ва харакатли уйинлар.

2019 ва 2020 йил БУСМ учун волейбол дастурла-рида куйидаги махсус жисмоний тарбия воситалари такдим этилади:

а) жойдан тез харакатланиш махоратини сингди-риш машклари ва жавоб кайтариш тезлиги;

б) туп узатишни (1998), тупни кабул килишни ва узатишни амалга оширишда иштирок этадиган мушакларнинг ривожланиши учун машклар (2020). 2020 йилда чоп этилган ёшлар спорт мактаблари учун волейбол дастурида тусик куйиш учун зарур булган фазилатларни ривожлантирадиган машклар гурухи курсатилган. Шу билан бирга, 2020 йилги волейбол дастурининг муаллифлари ёш волейболчи-ларнинг умумий ва махсус жисмоний тайёргарлиги доирасида машгулотлар учун ташки уйинларнинг батафсил таснифини берганлигини ва тухташ билан харакатланишни ва йуналиш узгаришини ажратиб курсатганлигини таъкидлаш керак. Эхтимол, бу узгаришлар 2020 йил дастурига волейбол назарияси ва методикаси такомиллаштирилганлиги муносабати билан киритилган. Шуни хам таъкидлаш керакки, 2019 йилда БУСМ учун волейбол дастури волей-болчиларни жалб килиш ва укитиш буйича БУСМ тажрибасини тизимлаштирган ва 2020 йилги БУСМ учун волейбол дастури миллий терма жамоалар учун волейболчиларнинг малакали захиралари тайёрлаш узок муддатли машгулотлари учун асос булиб хизмат килади ва мактаб ёшидаги болалар жисмоний тарбия муаммоларини муваффакиятли хал этишга хисса кушади (2020).

Махсус жисмоний тайёргарлик волейбол уйнаш техникасини узлаштириш оркали аникланади. Шу муносабат билан спортга тайёргарликнинг турли даражадаги волейболчиларининг жисмоний сифат-ларини ривожлантириш учун куйидаги усуллардан фойдаланиш таклиф этилади. Махсус жисмоний сифатларни ва функционалликни ривожлантириш учун спортчилар танасининг кобилиятлари турли хил махсус машкларга тегишли тайёргарлик машкла-ридан фойдаланишлари мумкин. Шундай килиб, ёш волейболчиларни тайёрлашда жисмоний тарбия усулларидан фойдаланилади, улар умумий ривожла-ниш, махсус ва спорт машклари, шунингдек, уларни куллаш билан харакатли уйинлар шаклида турли хил воситалардан фойдаланишни назарда тутади.

Мутахассисларнинг фикрига кура, жисмоний тайёргарлик - бу уйин кобилиятларини мукаммал эгаллаш учун кулай шароит яратадиган органлар ва хиссий тизимларнинг жисмоний сифатлари ва функционал имкониятларини ривожлантиришга ка-ратилган педагогик жараёндир. Волейболчиларнинг жисмоний тайёргарлиги асосларини яхши ривож-ланган юкори тезлик ва кувват, сакраш кобилияти,

62

www.fansports.uz

№8-2021

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

тезлик, эпчиллик, эгилувчанлик ва чидамлилик ташкил этади.

Шунинг учун х,ам волейбол спорт турида машгу-лотларни ташкил килишда куйидаги мезонларга ёки х,олатларга амал килиш мух,им ахдмият касб этади.

Биринчидан, мактаб укувчилари орасида анкета-суров усулидан фойдаланган х,олда тадкикот утказиш керак булади. Бунда нафакат болаларнинг фикрларини балки, уларнинг ота-оналари фикрлари ва муносабатларини урганиб бориш уз самарасини беради. Ота-оналарнинг болаларни спорт турига беришда асосий карорни кабул килиши уларда спорт тури буйича билим ёки маълумотга эга булиши мух,им урин тутади. Шунинг учун х,ам утказилаётган тадкикотларни ота-оналарнинг билимларини урганиб бориш керак булади.

Иккинчидан, волейбол буйича машгулотларни ташкил килишда болаларга машгулотларни орга-низмни ижобий таъсири хдкида маълумотлар бериш х,амда мех,натсеварлик кобилиятини ривожлантириш-га эътибор каратиш болаларнинг волейболга булган кизикишини янада оширади.

Учинчидан, волейболда уйинчиларнинг жойла-

шиш тартиби мухим урин тутади. Бу эса жамоанинг таркибий тузилиш кетма-кетлик асосида ташкил килинишига олиб келади. Мазкур тартибда жамоанинг жойлашиши волейбол машгулотларини ташкил килишда болаларнинг жисмоний имкониятларидан келиб чиккан холда ёндашиш кераклигини хамда ушбу коидага амал килиш максадга мувофик экан-лигини курсатади.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикасининг 2015 йил 4 сентябрдаги "Жисмоний тарбия ва спорт туррисида"ги (янги тахрири) конуни.-Б.29.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2021-йил 5-ноябр-даги "Спорт таълими тизимини тубдан такомиллаштириш оркали олимпия ва паралимпия спорт турлари буйича спортчилар захирасини шакллантириш сифатини янада ошириш чора-тадбирлари туррисида"ги П^-5279-сон карори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021-йил 5-ноябрдаги "Спорт-таълим муассасалари фаолиятини 2025-йилгача ривожлантириш дастури тутрисида"™ П^-5280-сон карори.

4. Керимов Ф.А. Спорт со^асида илмий тадкикотлар. - Тошкент. Зар калам, 2004. - 334 б.

5. Курамшин Ю.Ф. Теория и методика физической культуры: учебник. - М.: Советский спорт, 2004. - 464 с.

6. Железняк Ю.Д. Совершенствование системы подготовки спортивного резерва в игровых видах спорта: автореф. дис. ... докт. пед. наук. - М., 1981. - 48 с.

Муаллиф билан боглпниш учун:

ismailovfarrux330@gmail.com

Ук,итувчи

И.Ф. ИСМОИЛОВ1

Тошкент давлат юридик университети Тошкент шахри, Узбекистон

СПОРТ МАКТАБЛАРИДА У^УВЧИ РЕГБИЧИААРНИНГ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

УСАУБИЯТИ

Аннотация

Annotation

В данной статье рассматривается эффективная организация учебно-тренировочных занятий школьников при освоении вида спорта регби.

Ключевые слова: спортивные школы, тренировки по регби, студенты-регбисты, методика развития физической подготовленности.

Ушбу мак,олада регби спорт турини ривожлантиришда мактаб-ук,увчилари орасида ташкил этилаётган ук,ув-машгулотларини самарали ташкил к,илиш х,ак,ида баён этилган.

Калит сузлар: спорт мактаблари, регби машрулоти, талаба-регбичилар, жисмоний тай-ёргарлигини ривожлантириш услубияти.

This article discusses the effective organization of training sessions for schoolchildren in the development of the sport of rugby.

Key words: sports schools, rugby training, rugby students, methods of physical fitness development.

Долзарблиги. Янги спорт турларини шакллантириш, уларнинг барча тузилмаларини ташкил килиш сохдни янада ривожлантириш билан бирга ёшларни спортга жалб килади, уларнинг саломатлигини му-стах,камлашда мух,им ахдмият касб этади. Жумладан, мамлакатимизга янги кириб келган спорт турларидан бири булган регби спорт турини х,ам янада ривожлан-тиришга эътибор каратиш ёшларда жанговорлик кобилиятини ривожлантириш билан бирга ахлокий тарбиялашда х,ам уз самарасини беради. Шу билан бирга, замонавий жамиятларнинг илгор кадриятла-рини узлаштиришда х,ам кумакчи воситалардан бири булиб хизмат килади.

Регби спорт тури х,ам бугунги кунда тез ривожла-ниб бораётган спорт уйинлари турига киради. Рег-бини ривожлантириш мактаб болаларида дастлабки пайтдан бошлаб куч, тезлик ва чакконлик сифатла-

рини ривожлантиришга хизмат килади. Шунингдек, болаларда ахлокий сифатлар булган босиклик, ракибни ^урмат килиш, х,алоллик каби кадриятларни шаклланишига таъсир килади.

Регбини ривожлантиришда мактаб-укувчилари орасида ташкил этилаётган укув-машгулотларини самарали ташкил килишда ахлокийик, узвийлик, жа-моавийлик х,амда самарадорлик тамойиллари асосида ташкил килиш долзарб х,исобланади.

Тадкикот максади. Регби спорт турини ривожлантиришда мактаб-укувчилари орасида ташкил этилаётган укув-машгулотларини самарали ташкил килиш хдкида баён этилган.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ахлокийлик тамойили доирасида регби машгу-лотларида ахлокий лик элеменларини намоён килиш, ёшлар тарбиясидаги ах,иятини курсатиб бериш керак булади. Мазкур тамойилнинг туб негизида регби

сч о сч оо

со та t о

СЛ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.