Научная статья на тему 'ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРДА ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН САКРОВЧАНЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБИЯТИ'

ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРДА ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН САКРОВЧАНЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
31
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАР / ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАР / САКРАШ / САКРАШ қОБИЛИЯТИ / УМУМИЙ ВА МАХСУС ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ибрагимов Ф.З.

Мақолада ёш волейболчиларнинг сакровчанлик қобилиятларини ривожлантириш услубияти ҳамда унинг таркибий қисмлари ва воситалари изоҳланган.В статье объясняется методика развития прыжковых навыков юных волейболистов, ее компоненты и инструменты.The article explains the methodology for the development of jumping skills of young volleyball players, its components and tools.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРДА ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН САКРОВЧАНЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБИЯТИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Выводы. Анализ учебно-тренировочной и соревновательной деятельности дзюдоистов различного уровня спортивного мастерства позволил определить, что технико-тактическая подготовленность в зависимости от весовой категории имеет определённые особенности, которые проявляются в количественных и качественных характеристиках соревновательных схваток.

Результаты экспериментальной проверки методики оптимизации технико-тактических характеристик, позволили определить ее достаточную рациональность в отношении технико-тактических показателей как, «активность», «надежность атакующих действий», «надежность защиты», «результативность», «комбинационно сть».

По результатам исследования, появляется возможность рекомендовать тренерам-практикам применять дифференцированный подход при обучении, освоении и совершенствовании технико-тактического арсенала как дзюдоистов, так и борцов других видов борьбы.

По результатам анализа литературных источников,

также была выявлена тесная положительная взаимосвязь между процессом совершенствования технико-тактической подготовленности и совершенствованием координационных способностей, что также необходимо учитывать, применяя при этом в учебно-тренировочном процессе сопряженный метод.

Литература:

1. Губа В.П. Основы спортивной подготовки: методы оценки и прогнозирования (морфобиомеханический подход): научно-методич. пособие / В. П. Губа. - М.: «Советский спорт», 2012. - 384 с

2. Зебзеев В. В. Индивидуально-групповое развитие специальной выносливости дзюдоистов-юниоров: автореф. дис... канд. пед. наук / В. В. Зебзеев. - Чайковский, 2011 - 32 с.

3. Зекрин Ф. Х., Зданович О. С. Факторная структура функциональной и технической подготовленности лыжников-двоеборцев на этапах многолетней спортивной подготовки // Человек. Спорт. Медицина. 2019.

4. Коломейчук А.А. Индивидуализация технико-тактической подготовки борцов вольного стиля на основе учета их морфологических особенной: автореф. дис. ... канд. пед. наук / А.А. Коломейчук. - М., 2011. - 24 с.

5. Туманян, Г.С. Качество стратегии и тактики схватки. Спортивная борьба: теория, методика, организация тренировки/ Г.М. Туманян. -Москва: Издательство «Советский спорт», 2000 - 280 с

6. Шестаков В.Б., Ерегина С.В. Теория и методика детско-юношеского дзюдо: учеб. пособие. М.: ОЛМА Медиа Групп, 2008. 216 с.

Муаллиф билан богланиш учун:

fozil.ibragimov.2021@mail.ru

Укитувчи

Ф.З. ИБРАГИМОВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРДА ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН САКРОВЧАНЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

УСЛУБИЯТИ

Аннотация

Annotation

В статье объясняется методика развития прыжковых навыков юных волейболистов, ее компоненты и инструменты.

Ключевые слова: волейбол, юные волейболисты, физические качества, прыгучесть, способность прыгать, общая и специальная физическая подготовка.

Маколада ёш волейболчиларнинг сакровчанлик кобилиятларини ривожлантириш услубияти хдмда унинг таркибий кисмлари ва воситалари изо^ланган.

Калит сузлар: волейбол, ёш волейболчилар, жисмоний сифатлар, сакраш, сакраш цобилияти, умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик.

The article explains the methodology for the development of jumping skills of young volleyball players, its components and tools.

Key words: volleyball, young volleyball players, physical qualities, jumping, jumping ability, general and special physical training.

CM О CM

та t

0 d w

1

с to

Тадкикотнинг долзарблиги. Ватанимизнинг спорт сохасидаги улкан салохиятини намоён этишда 2024 йилда буладиган Париж Олимпиада-си янада мухим ахамиятга эгадир. Бу хакикатни барчамиз чукур хис этиб, хар томонлама тушу-ниб, аник тизим асосида иш олиб боришимиз зарур. Булгуси Олимпиада олдидан футбол, баскетбол, гандбол, чим устида хоккей, регби, волейбол сингари жамоавий спорт турлари буйи-ча хам йулланмаларни кулга киритиш асосий максадимиз булиши зарур [1]. Бу борада волейбол жамоавий спорт турини ва у билан шугул-ланувчиларни, айникса ёш волейболчиларнинг сакровчанлик кобилиятларини ривожлантириш ишларига алохида ёндашиш мухимдир.

Тадкикотнинг максади. Ёш волейболчиларда ихтисослаштирилган сакровчанликни ривожлантириш услубиятини ишлаб чикиш ва уни педагогик тажрибада асослашдан иборат.

Тадкикотнинг вазифалари:

- ёш волейболчиларнинг жисмоний тайёргарлик даражасини ривожлантириш таркибий кисмларини асослаш;

- ёш волейболчиларнинг сакровчанлик кобилия-тини ривожлантиришда укув-машгулотлар жараёни-нинг ахамиятини тахлил килиш;

- ёш волейболчиларнинг сакраш кобилиятини ривожлантириш ва такомиллаштириш асосларини ишлаб чикиш ва тажрибада бахолаш.

Тадкикотнинг объекти сифатида Чирчик олимпия

52

www.fansports.uz

№8-2021

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

захиралари коллежи укувчиларининг укув-машгулот жараёнлари олинган.

Тадкикот натижалари ва мухокамаси. Бугунги кунда ёш спортчиларни тайёрлаш жараёнлари замо-навий фан ютукларидан фойдаланишга хамда янги услубиятларни ишлаб чикиш ва уларнинг тажрибада асосланишини талаб килмокда. Бунда ёш волейбол-чиларни тайёрлаш тизимини такомиллаштириш уларнинг укув-машгулот жараёнини урганишга асосланган булиши керак. Волейболчиларнинг машгулот ва мусобака жараёнида сакраш кобили-яти асосий мезонлардан биридир. Уйинда 90-95% ютук очколари тур устида курашиш оркали кулга киритилади. Шунинг учун хам ёш волейболчиларнинг сакраш тайёргарлиги юкори даражада булиши шарт. Замонавий амалиётнинг услубий манбаларини тахлил килиш шуни курсатадики, волейболчиларнинг сакраш кобилиятини ошириш методологияси халигача тулик тизимлаштирил-маган [2]. Яъни, сакраш машкларининг аксарият воситалари динамик ва кинематик тузилиши жиха-тидан волейболчиларнинг асосий харакатларига мос келмайди. Ёш волейболчиларнинг сакровчанлик кобилиятини янада такомиллаштириш учун камрок вакт сарфлаган холда сакраш машкларини бажариш техникасига асосий эътиборни каратиш зарур.

Ёш волейболчилар жисмоний тайёргарлигининг тузилиши куйидаги омиллар билан белгиланади:

- сакраш тайёргарлиги;

- умумий куч тайёргарлиги;

- тезликни намоён килишнинг мураккаб шакли;

- елка мускулларининг чидамлилиги.

Маълумки, сакраш мураккаб кобилият булиб,

унинг асосини оптимал харакат доираси билан мускул кискаришларининг кучи ва тезлиги ташкил этади. Сакраш кобилияти хакида тулик тасаввурга эга булиш учун аввало сакрашни бажариш техникасига эътиборни каратиш зарур. Бунда оёк мушакларининг кискариш кучи ва тезлигини ривожлантириш бирин-чи галдаги вазифа саналади. Сакраш кобилиятининг ривожланиш даражасини белгилайдиган куйидаги омиллар мавжуд:

1) максимал куч;

2) мушакларнинг "портловчи кучи";

3) уйинчининг морфологик хусусиятлари ва нерв-мушак аппаратининг тезликда намоён булади-ган реакцияси.

Сакраш асаб-мушак аппаратининг максимал кувватни тезда намоён килиш кобилияти билан белгиланади (яъни, минимал вакт ичида максимал кувватни курсатиши).

Бугунги кунда сакраш кобилиятини ривожланти-риш ва такомиллаштиришда улар асосан кулланили-шига караб учта асосий тенденция мавжуд:

- максимал кучни ривожлантиришга каратилган машклар. Машклар огирликлар билан сакраш кобилиятини ривожлантиришнинг кушимча воситаси ро-лини уйнайди ва сакраш машклари асосий воситадир;

- харакат тезлигини ривожлантиришга каратилган машклар;

- куч ва харакат тезлигини бир вактда ривожлантиришга каратилган машклар [3].

Шундан келиб чикиб, сакраш кобилиятини такомиллаштириш учун хар бир сакраш турида харакат-лар тузилиши ва нерв-мушак фаолиятининг табиатига мувофик кучни ривожлантиришга алохида ёндашув талаб килинади. Бунда танланган укув воситалари (усуллар билан биргаликда) факат уларнинг машгулот таъсири маълум булгандагина керакли натижага эришади (1-жадвалга каранг).

1-жадвал

Ёш волейболчиларда сакраш кобилиятини ривожлантиришнинг амалдаги механизми

Амалдаги машклар хусусиятлари Махсус машклар Махсус машклар ^сусиятлари

- машкларнинг бажари-лиш интенсивлиги; - машкларнинг бажари-лиш давомийлиги; - такрорлашлар орасидаги дам олиш вакти; - дам олишнинг характери; - такрорлашлар сони. - юриш; - югуриш; - балан-дликка сакраш. - аеробик юклама дакикада 140-160 зарба диапазонида амалга оширилади; - максимал шиддатда анаероб энергия таъминоти кучаяди; - анаероб машклар - киска муддатли интенсив машгулотлар булиб, улар даво-мида организм кислород етишмаслигини бошдан кечиради.

Изох: Амалдаги машклар ва махсус машкларнинг давомийлиги уларнинг интенсивлиги билан белгиланади. 3-5 дакика давомида мушакларнинг интенсив ишлаши билан машклар давомийлигининг киска-риши нафас олиш жараёнларининг ролини тобора пасайтиради ва анаероб реакцияларнинг ахамияти ошади. Шунинг учун, махсус чидамкорликни яхши-лаш учун машклар орасидаги вакт оралиги куллани-лади (яъни, 20 сониядан 2-3 дакикагача). Машклар орасидаги дам олиш вакти машгулот юкламасига булган жавобларнинг табиатини хам, уларнинг кат-талигини хам аниклайди, агар машк уртача шиддат билан бажарилса, дам олиш оралигини кискартириш танадаги аероб узгаришларнинг шиддатлилигини оширади; максимал шиддатда ишлаганда, дам олиш вактининг кискариши танадаги анаероб узгаришлар-нинг кучайишига олиб келади. Машкни такрорлаш сони юкламанинг танага таъсирининг катталигини аниклайди. Уртача интенсивлик билан ишлашда такрорий машкларни купайтириш юрак-кон томир ва нафас олиш тизимларининг фаолиятини узок вакт давомида юкори даражада саклайди. Машкларни максимал интенсивлик билан бажараётганда, такрор-лашлар сонининг купайиши энергия ресурсларининг тугашига олиб келади ва ёш волейболчилар интен-сивликни пасайтиради ёки бутунлай машк килишни тухтатади.

Шундай килиб, сакраш машкларининг жисмоний юклама параметрларини белгилаш оркали эришила-диган натижани олдиндан дастурлаш мумкин. Бунда физиологик холатларнинг табиатига кура, асосий машкларни куйидаги гурухларга булиш мумкин (2-жадвал):

2-жадвал

Ёш волейболчиларнинг соматотип хусусиятларидан келиб чикиб сакраш кобилиятини ривожлантириш машклари хусусиятлари

Тезлик-кучни ривожлантирувчи машклар Анаероб гликолитик таъсирлари машклар

(аралаш аероб-анаероб таъсир): узгарувчан интенсивлик, юрак уриш тезлиги дакикада 150 дан 190 зарбагача. битта сериянинг давомийлиги 1-4 дакика, сериялар орасидаги дам олиш паузалари 2-4 дакика, сериялар сони 5-7 марта.

СМ

о

см 00

го га

0 ^

ю

1

с го

№8-2021

www.fansports.uz

53

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият

Г5 Fan - sportga • №8/2021 4 Техника, тактика и методика спортивной тренировки Изох: бундай машклар махсус чидамкорликни сакраш. Максимал баландликдаги предметларни (сакраш чидамкорлигини) яхшилашга ёрдам бера- олиш ёки 30-35 см баландликдаги предметга 10 ди. Махсус чидамлиликни ривожлантириш учун марта тегиш. бир катор машкларни куришда, дам олишнинг Ушбу жараёнда сакраш кобилиятининг ривожла-стандарт вактидан эмас, балки юрак уриш тезли- нишини учта тест ёрдамида кузатиш мумкин: гининг 120-130 зарба даражасига кайтиш тезлигига 1) икки оёк билан жойидан сакраш (кутарилиш караб ушбу паузаларни урнатиш мумкин. Амалда, баландлиги Абалаков курилмаси томонидан см билан бу шундай куринади: машкнинг хар бир серияси- белгиланади) энг яхшиси учта уринишдан олинади; дан сунг, ёш волейболчи 10 сонияли сегментларда 2) максимал баландликдаги белгиларга кул теги-палпация оркали пулсни хисоблайди. Пулс 10 сония зиш билан икки оёги билан югуриб сакраш, учтадан ичида 20-21 зарбага тушиши билан кейинги серия энг яхшиси олинади. бошланиши мумкин. Тажриба гурухларида ушбу машкларни факат та- Биз Чирчик олимпия захиралари коллежи волей- крорлаш сонини (10-12 мартагача), сериялар сонини болчиларининг укув-машгулот жараёнларида огир- (6-8 мартагача), объектларнинг баландлигини 50-60 ликлар билан бажариладиган машкларни куллаган см гача кутариш мумкин. Шунингдек огирликлар-холда педагогик тажрибамизни амалга оширдик. Ёш ни хам купайтириш мумкин. 30-35 кг гача булган волейболчиларда сакраш кобилиятини ривожлан- штанга билан бажариладиган машкларни хам ку-тириш учун кушимча огирликлардан фойдаланиш шиш мумкин. Узунликка сакраш бир (5 сакрашгача) куйидаги натижаларни берди: ва икки оёкда (10 сакрашгача) кулланилиши керак. - энг юкори огирликда максимал кувват ишлаб Бундай холда, битта шартга риоя килиш керак - тос чикилди; суякларининг бирлашиши пайтида бузилишларга йул - сакраш машкларидаги вазн сакраш баландлиги куймаслик лозим. ортиши билан камайди (тизза ва тупик бугимлари Хулоса. Сакраш кобилиятини ривожлантириш шикастланишининг олдини олиш учун); учун энг кулай даврларни аниклаш учун 10-18 ёшли - баландрок сакрашда мушакларнинг кискариш ёш волейболчиларда бу сифат динамикаси урганилди. тезлигининг ошиши мушаклар каршилигининг купай- Унга кура ёш волейболчиларда сакраш кобилияти-иши билан бирга келди. Шу билан бирга, бир жойдан нинг ривожланиш даражаси баркарор ошиб бориши сакраш баландлиги 12 хафта ичида 6,2-8,2 см га ошди. аникланди (10-18 ёш даврида 48,6 см). Ушбу давр Сакраш кобилиятини ривожлантиришда кар- учун натижаларнинг уртача йиллик усиши 6,07 см. шилик машкларининг ахамияти юкори. Купгина Бирок, сакрашни бажариш жараёни нотекис булди. тадкикотчилар, шунингдек, мураббийлар машгулот- Энг сезиларли усиш 10-11 ёшдан 12 ёшгача кузатил-ларда огирликлардан фойдаланиш самарадорлигини ди. Бу ёш волейболчиларни тайёрлашнинг дастлабки исботлаганлар. Огирликлар билан машкларни ба- боскичига тугри келди. Бу даврда бир жойдан ба-жараётганда, ёш волейболчиларнинг ёши ва жисмо- ландликка сакрашдаги натижа 12,5 см га ортди. 12 ний тайёргарлигига караб танасига рухсат этилган ёшдан 13 ёшгача булган даврда натижа 5 см га ошди, юкламаларни унутмаслик керак. Бунда тиззалардаги яъни 13,3%. 13 ёшдан 14 ёшгача ва 14 дан 15 ёшгача эгилиш бурчаги 90-120°. натижанинг усиш суръати пасаяди ва мос равишда Дастлабки тайёргарлик гурухларида сакраш коби- 3,5 см (8,24%) ва 2 см (4,35%) ни ташкил этди. Би-лиятини ривожлантириш учун куйидаги машкларни нобарин, ёш волейболчиларда сакраш хажмининг кулланилди: энг кичик усиши 14 дан 15 ёшгача булган даврда 1) Бир жойдан баландликка сакраш, икки оёк билан: кузатилди. Кейин сакраш баландлигининг аста-секин а) чукур чукишдан: куллар ёрдамида 6-8 марта, усиши кузатилди. Демак, 15 ёшдан 16 ёшгача булган 4-5 серия куллар ёрдамисиз 6-8 марта, 4-5 серия вазни даврда усиш 4 см (8,33%), 16 ёшдан 17 ёшгача - 9,5 3 кг тош билан 4-6 марта; см (18,27%) ва 17 ёшдан 18 ёшгача - 5,5 см (9,34%) б) (сон ва пастки оёк орасидаги бурчак 90 градус) ни ташкил этди. огирликсиз 6-8 марта 4 кг огирлик билан 5-6 серия, 4-5 серия гимнастика деворида елкада шерик билан 3-5 марта; Аабиётлар: в) (сон ва пастКИ оёк °расидаги бурчак 120 дара- !. узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг жа) огирликсиз 8-10 марта 5 кг гача булган огирлик- Токио Олимпия уйинларида иштирок этган Узбекистан спорт делегация-лар билан, деворга карши турган холда елкаларда си вакиллари билан учрашувидаги нут^и. Хал^ сузи газетаси 13.08.2021. шерик билан 3-5 марта 2. Спортивные игры: совершенствование спортивного мастерства с ~ Учебник для студентов. пед. вузов по спец. 033100 - Физическая 2) Чукур чукишдан бир оёкда сакраш: куллар „^ ^^^ / j Vf j « F v f v f культура / [Ю.Д.Железняк, Ю.М.Портнов, В.П.Савин и др.] Москва: ёрдамида 4-5 марта, куллар ёрдамисиз 3-4 марта 2-4 Асадемиа, 2004. - 396 с. кг гача огирлик билан. 3. Волейбол. учеб. для высш. учеб. заведений ФК / под ред.: А.В. 3) Чукурликка (40-50 см) сакраш, кейин юкорига Беляева, М.В. Савина. Москва: Спорт Академ Пресс, 2002. - 235 с.

www.fansports.uz №8-2021

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.