Научная статья на тему 'ПАРА-СПОРТЧИЛАРНИНГ КИНЕМАТИК ҲАРАКАТ ИМКОНИЯТЛАРИ ТАҲЛИЛИ'

ПАРА-СПОРТЧИЛАРНИНГ КИНЕМАТИК ҲАРАКАТ ИМКОНИЯТЛАРИ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
38
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
КИНЕМАТИК ҲАРАКАТ ФАОЛИЯТИ / ГАВДА қИСМЛАРИНИНГ ЎЗАРО МУТОНОСИБЛИГИ / КУЧЛАНИШ ВА ТЕЗЛАНИШ ИМКОНИЯТИ / СПОРТЧИНИНГ РЕАКТИВ КУЧИ / ТРАЕКТОРИЯ ШАКЛИНИНГ МУРАККАБЛИГИ / қУВВАТ БЎЙИЧА ТАЪСИР КУЧЛАНИШИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Миржамолов М.Х.

Мақолада паралимпия спортчиларининг йиллик тайёргарлик циклидаги юкламаларга мослашиш ва спорт формасини тиклаш имкониятлари спортчиларнинг нозологик ҳолати бўйича кинематик тавсифномаси асосида таҳлил қилинган. Шунингдек лабаротория шароитида махсус машқлар орқали тайёргарликнинг энг юқори кўрсаткичлари аниқланган.В данной статье анализируются основные кинематические характеристики спортсменов по возможностям адаптации к нагрузкам и восстановлению спортивной формы в годовом тренировочном цикле спортсменов паралимпийцев, с учетом состояния нозологии. Также, определены самые высокие показатели по средствам подготовки специальных упражнений в условиях лаборатории.This article analyzes the main kinematic characteristics of athletes according to the state of nosology of the possibilities of adaptation to loads and recovery of athletic form in the annual training cycle of Paralympic athletes. Therefore, the highest indicators have been determined for the means of preparing special exercises in the laboratory.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПАРА-СПОРТЧИЛАРНИНГ КИНЕМАТИК ҲАРАКАТ ИМКОНИЯТЛАРИ ТАҲЛИЛИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент

М.Х. МИРЖАМОЛОВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия

ва спорт университети,

Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан боFланиш учун:

mekhriddin.mirjamolov@mail.ru

Аннотация

ПАРА-СПОРТЧИЛАРНИНГ КИНЕМАТИК ХАРАКАТ ИМКОНИЯТЛАРИ ТАХДИЛИ

Annotation

В данной статье анализируются основные кинематические характеристики спортсменов по возможностям адаптации к нагрузкам и восстановлению спортивной формы в годовом тренировочном цикле спортсменов-паралим-пийцев, с учетом состояния нозологии. Также, определены самые высокие показатели по средствам подготовки специальных упражнений в условиях лаборатории.

Ключевые слова: кинематическая двигательная активность, взаимная пропорциональность частей туловища, возможность задержки и ускорения, реактивная мощность спортсмена, интенсивность воздействия на силу.

Маколада паралимпия спортчиларининг йиллик тайёргарлик циклидаги юкламаларга мослашиш ва спорт формасини тиклаш имкониятлари спортчиларнинг нозологик х,олати буйича кинематик тавсифномаси асосида тах,лил килинган. Шунингдек лабаротория шароитида махсус машклар оркали тайёргарликнинг энг юкори курсаткичлари аникланган.

Калит сузлар: кинематик х,аракат фаолияти, гавда цисмларининг узаро мутоносиблиги, кучланиш ва тезланиш имконияти, спортчининг реактив кучи, траектория шаклининг мурак-каблиги, цувват буйича таъсир кучланиши.

This article analyzes the main kinematic characteristics of athletes according to the state of nosology of the possibilities of adaptation to loads and recovery of athletic form in the annual training cycle of Paralympic athletes. Therefore, the highest indicators have been determined for the means of preparing special exercises in the laboratory.

Key words: kinematic motor activity, mutual proportionality of the torso parts, the possibility of delay and acceleration, reactive power of the athlete, the complexity of the form of injury, the intensity of the impact on the force.

Жисмоний машкларни шахснинг харакатланиш имкониятларини мукаммал урганмасдан туриб олиб бориш нафакат спорт натижасига салбий таъсир курсатади балки, спортчининг кундалик харакат фаолиятини хам ёмонлашишга олиб келади [3,4,5,10]. Шу муносабат билан, шугулланувчилар-нинг харакатланиш имкониятини, ёшини, жисмоний тайёргарлигини ва биологик хусусиятларини хи-собга олиш мухим ахамият касб этади. Мунтазам равишда олиб бориладиган лабаротория шароитига асосланган педагогик назорат ана шу хусусиятларни мажмуавий тарзда катъий тартибга солишни кузда тутади. Шуни унитмаслик керакки, куплаб чемпи-онларни тайёрлаган педагог хам, шугулланувчилар-нинг узи хам жисмоний машклар таъсири остида юз берадиган узгаришларни тула-тукис ва уз вактида аниклай олмаслиги мумкин.

Биз томонимиздан пара-спорт турлари буйича шугулланувчиларнинг циклик ва ациклик спорт турларида харакатланиш имконияти ва тайёргарлик холати текширилди. Купгина жисмоний машкларни бажаришда гавда холати ва унинг кисмлари бир-би-рига булган нисбатини узгариш имкониятлари урга-нилди. Маълум бир анатомик-физиологик самарага эришиш учун иш бажаришдаги дастлабки холатнинг ахамияти жуда мухимдир. Биз томонимиздан ин-новацион технологиялар ёрдамида харакатларнинг самарадорлигини аниклаш учун дастурлаштирилган тайёргарликнинг асосий курсаткичларини белгилаб берувчи лабаротория шароитида тадкикотлар олиб борилди.

1-расм. Пара-енгил атлетика билан шуFулланувчи Агзамов Умиджоннинг кинематик х,аракат фаолияти.

Мия фалажида турли шикастланиши булган шахс-ларда амалда куп холларда жисмоний машкларни бажаришда тезликни ошириш йули озми-купми дара-жада гавда звеноларининг морфологик хусусиятлари билан боглик булади. Шунинг учун тезликни ошириш йули чекланган вактда мускул кучининг таъсир этиш вактини кискартиришга интилиш керак. Чуккалаб утирган холда, юкорига сакраш тестида спортчининг реактив кучи билан биргаликда гавда звеноларинг хам ишлаш тизимининг мутоносиблиги мухим ахамият касб этади. Мазкур йулда бажарилаётган харакатга нисбатан кучнинг таъсир этиш вакти канчалик кам булса, харакат тезлиги шунчалик юкори булади.

Циклик спорт турларида ушбу курсаткичлар бир оёк ва бир кулда вертикал сакраш баландлиги текширилувчи спортчида уртача 21,6 см.ни ташкил килган булса, унинг энг яхши натижаси тайёргарликнинг мусобака олди боскичида (23,9 см.ни) курсатган булса энг ёмон натижаси тайёргарликни биринчи боскичига (18.7см.) тугри келди. Тайёргарлик боскичининг 2 ойидан бошлаб натижалар усиш динамикаси мавжудлигини лекин шу билан

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

биргаликда юкори усиш суръатини курсатмаган-лиги кайд килиш лозим.

Тезланиш имкониятлари ушбу спортчида 16,8 м/с., 2 дан 21,2 м/с., 2 гача булган курсаткичлар кайд килинди. Асосан усиш суръатлари эгилувчанлик ва тезкорликни ривожлантириш мезоциклларига тугри келди.

Иккинчи координата уки буйича оёк мушак кучланиши ушбу спортчида тайёргарлик даврида 1.06 (kN)дан 1.12 (к№)га тенг булди. Бош мия ярим шарларининг бир кул ва бир оёк нозологияси буйича ушбу курсатилган натижа урта даражали ривожланиш курсаткичларига якинрок эканлигини курсатмокда.

Ушбу махсус машкка нисбатан кувват буйича таъ-сир кучланиши 0.94 (kN)дан 1.16 (kN)гача ошганлиги аникланди.

Максимал консентратик куч курсаткичи дастлаб тадкикот бошида 1.48(kW)ни ташкил килган булса, тадкикотлар давомида ушбу курсаткичлар 2.14(kW) дан 2.23 (kW) га тенг булди. Бу курсаткич циклик спорт турларида хам асосий мусобакаларнинг нати-жаларига бевосита таъсир килади. Х,аракат жараёнида гавда холатини узгартириш билан динамик таянч реакциялари йуналишини узгартириш шу туфайли гавдага мазкур йуналиш шартлари учун кулай булган тезланишни бериш мумкин. Ушбу холатларга циклик спорт турларидан киска ва узок масофаларга югуриш, ациклик турлар буйича турган жойдан ва югуриб келиб узунликка сакрашдаги депсиниш фазаларида гавда холатини турли хилда булиши мисол килиш мумкин.

Юкорига сакрашда уртача тезликдаги консен-трик куч курсаткичи 0.91 дан 0.99 (м/с) ни ташкил килмокда. Бу шундан далолат берадики, спортчи-нинг уртача тезликдаги консентрик куч курсаткичи тайёргарликни турли боскичларида хам узининг ижобий натижасини бермаганлиги тугрисида хулоса чикаришимиз мумкин.

Юкорига сакраш тезлиги хам 1.66 дан 1.93 (м/с) натижани курсатди. Ушбу курсаткичларни тахлил ки-лишда албатта спортчининг огир нозологик холатидан келиб чиккан холда ёндошиш тугри булади. Шунин-гдек жисмоний машкларни баъзи турларида умумий холат ва гавданинг баъзи кисмлари холатига махсус талаблар куяди. Бу талаблар жисмоний машкларнинг факат биомеханик жихатдан максадга мувофиклиги билан эмас, балки гавда холатининг аниклиги, хара-катларнинг изчиллиги, чиройли бажарилишини хам хисобга олиб бахоланади.

Ушбу спортчида вертикал учиш тезлиги хам кинематик имкониятлари буйича 1.59 дан 1.83 (м/с) натижани курсатди. Ушбу курсаткичлар хам спортчининг дастлабки ва тайёргарликни турли боскичларида утказилган тадкикот натижаларида юкори усиш суръ-атлари кузатилмаганлигини курсатмокда.

Спорт амалиётида анотомик-физиологик ва техник самарадорлик талабларига баравар жавоб берадиган гавда холатидаги ёки харакатлардаги хатоларнинг купчилиги гавдага нисбатан бош холатининг узга-ришидан келиб чикадиган буйинни мустахкамловчи

рефлексларнинг таъсирини етарлича хисобга олмас-лик билан боглик.

Биз томонимиздан ушбу машклар оркали па-ра-спортчиларнинг нафакат кинематик имкониятлари тугрисидаги фаоллигини тадкик этилди, балки унинг тайёргарликни турли боскичларида ва мусобака хамда утиш давридаги харакат тайёргарлиги буйича хам умумий хулосалар чикариш учун асос булди. Таклиф этилган махсус машкни спортчининг имконияти буйича турли хил огирликлар билан хам бахоланиб борилди.

2-расм. Пара-енгил атлетика билан шугулланувчи Агзамов Умиджоннинг турли огирлик билан бажарилган кинематик харакат фаолият тахлили

Фаол харакатлар траектория шаклининг хил-ма-хиллиги асосан гавданинг маълум бир кисмини мустахкамловчи нерв марказларининг ривожланган-лиги билан белгиланади. Траектория шаклининг му-раккаблиги хам гавданинг харакатланадиган кисмига боглик. Бу кисм канчалик катта булса, унинг шакли шунчалик содда булади ва аксинча. Биз шундан келиб чикиб, ушбу спортчилар томонидан бажарилаётган харакатларни бирмунча мураккаблаштирдик. Чунки, спортчилар мусобака вактида айнан мураккаб шароит-ларда бахслашишга тугри келадиган холатлар куплаб учраб туради.

Бир оёк ва бир кул нозологиясида бош мияга бог-лик холдаги спортчиларда мускулларни тортишиш ва бушаштириш имконияти бирмунча мураккабдир. Ушбу спортчининг огирлаштирилган юк билан вертикал сакраш баландлиги уртача 21,6 см.ни ташкил килди. Ушбу натижа спортчининг баландликка сакраш буйича имкониятлари баркарор ривожланганлигини курсатмокда. Унинг юк билан дастлабки сакраш на-тижалари хеч кандай юксиз бажарилган сакраш нати-жаларига якин эканлиги хам фикримизни исботлайди. Спортчининг энг яхши натижаси мусобака даврига тугри (22,1см.ни) келди.

Иккинчи координата уки буйича оёк мушак кучланиши ушбу спортчида тайёргарлик даврида 0.92 (кМ дан 1.03 (к№)га тенг булди.

Ушбу махсус машкка нисбатан кувват буйича таъ-сир кучланиши 0.50 (кМ)дан 0.84 (кМ)гача ошганлиги аникланди. Бош мия ярим шарларининг бир кул ва бир оёк нозологияси буйича ушбу курсатилган натижа урта даражали ривожланиш курсаткичларига якинрок эканлигини курсатмокда.

Максимал консентратик куч курсаткичи дастлаб тадкикот бошида 2.14(kW)ни ташкил килган булса, тадкикотлар давомида ушбу курсаткичлар 2.53(kW)дан

см см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

№2-2022

www.fansports.uz

9

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

2.62 (kW)ra тенг булди. Харакат йуналишларини назорат килишда фазовий ориэнтацияда купинча куз мухим рол уйнайди. Шунинг учун харакат йуналишларининг катта ва тез узгаришларида бошнинг харакати одатда гавданинг бошка кисмлари харакатидан олдин булади.

Юкорига сакрашда уртача тезликдаги консентрик куч курсаткичи 0.99дан 0.95 (м/с)ни ташкил килмокда. Ушбу машкнинг шугулланувчилар организмига таъ-сирининг самаралилиги хамда техникасини муваф-факиятли бажариш харакатланаётган гавдага, унинг кисмларига канчалик тугри йуналиш берилганлигига боглик.

Юкорига сакраш тезлиги хам 2,02дан 2,09 (м/с) натижани курсатди. Ушбу спортчида вертикал учиш тезлиги хам кинематик имкониятлари буйича 1,96дан 2,06 (м/с) натижани курсатди. Юк билан бажарилган машкдан сунг спортчининг дастлабки ва тайёргарлик-ни турли боскичларида утказилган тадкикот натижа-ларида юкори усиш суръатлари кузатилмаганлигини курсатмокда.

Биз ушбу тадкикотларни нафакат асосий мусобака-ларга тайёргарлик ва мусобака шароитида урганиш амалга оширилди балки, асосий муаммоларимиздан бири сифатида утиш даврининг турли боскичларида мушакларни ишлаш тартиби ва харакат сифатларини уз фаоллигини саклаб колиш имкониятини хам тах-лил килиб борилди. Ушбу натижалар тайёргарлик

давридаги спортчининг холатини курсатиб берибгина колмасдан утиш давридаги танланган машгулотнинг кай даражада максадга мувофиклигини хам курсатиб берди. Тадкикотлар натижаси буйича циклик спорт турларини ичида енгил атлетиканинг югуриш турида утиш даврида хам спортчилар бошка спорт турларига нисбатан портловчи куч кобилиятини уртача курсат-кичини саклаб колганлиги аникланди.

Адабиётлар:

1. Sh.H.G'ofurov "Qisqa masofaga yuguruvchi sportchilarni mashg'ulotlarini rivojlantirishning usullari" // Scientific progress. 2021. №8.

2. Sh.H.G'ofurov "Malakali sprinterchilarning sport mashg'ulotlarini rivojlantirishning usullari" // Academic research in educational sciences. 2021. №4.

3. Л.Б.Собирова "Эффективность использования специальных упражнений в профилактике нарушений роста у младших школьников" // Academic research in educational sciences. 2021. №5.

4. L.T.Davlatova "Adaptiv sport o'yinlarini (voleybol) o'qitish metodikasida harakat uslublari va qoidalari" // Scientific progress. 2022. №2. metodikasida-harakat-uslublari-va-qoidalari (дата обращения: 14.04.2022).

5. L.T.Davlatova "Jismoniy tarbiya va sportda sog'lomlashtirish texnologiyalarining dolzarbligi va ahamiyati" // Scientific progress. 2021. №8.

6. Л. Т. Давлатова "Болалар церебрал фалажида жисмоний тайёргар-ликни машFулот жараёнида ва илмий назарий сох,ада ривожлантириш" // Academic research in educational sciences. 2021. №Special Issue 1.

7. Наиля Светличная "Коррекционно-педагогическое воздействие на сенсомоторное развитие детей с нарушениями интеллектуального развития" // Academic research in educational sciences. 2022. №1.

8. Бобомуродов Н. Ш. Физическая реабилитация борцов с нарушениями в позвоночнике у квалифицированных борцов // Academic research in educational sciences. 2021. №2.

9. Бобомуродов Н. Ш. Морфо-функциональные подходы к проблеме повышения спортивной работоспособности у спортсменов специализирующихся в дзюдо и в борьбе турон //Физическое развитие студентов в современном мире. - 2019. - С. 36-43.

Педагогика фанлари буйича фалсафа

доктори (PhD), доцент

Д.Н. РАХМАТОВА1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия

ва спорт университети

Чирчик шахри, Узбекистан

Муаллиф билан богланиш учун:

dilnozaral982@gmail.com

КУП ИИААИК ТАИЕРГАРАИК ДАВРИДА ЮГУРУВЧИААР УЦУВ-МАШГУАОТ

жараЕнининг мониторинги

Аннотация

Annotation

СМ СМ

о

см

см

го га

-Н-»

0 <л

1

с го

Статья посвящена организации процесса многолетней подготовки спортсменов, с учетом нагрузок по зонам интенсивности, биохимических, физиологических и педагогических характеристик влияния аэробных, аэробно-анаэробных, смешанных и анаэробных физических нагрузок на организм занимающихся.

Ключевые слова: подготовка спортсменов, тренировочные нагрузки, аэробная, смешанная, аэробно-анаэробная нагрузка, биохимические, физиологические, педагогические нагрузки.

Мазкур ма^ола спортчиларни куп йиллик тайёргарлик жараёнини ташкил этишга хамда машгулот юкламаларини шиддат зоналари буйича та^симланиши, аэроб, аэроб-анаэроб, аралаш ва анаэроб жисмоний юкламаларнинг шугулланувчилар организмига таъсирининг биокимёвий, физиологик ва педагогик тавсифлари ёритиб берилган.

Калит сузлар: спортчиларни тайёрлаш, машгулот юкламалари, аэроб, аралаш, аэроб-анаэроб, биокимёвий, физиологик, педагогик.

The article is devoted to the organization of the process of long-term training of athletes, loads are revealed by zones of intensity, biochemical, physiological and pedagogical characteristics of the influence of aerobic, aerobic-anaerobic, mixed and anaerobic physical loads on the body of those involved.

Key words: training of athletes, training loads, aerobic, mixed, aerobic-anaerobic loads, biochemical, physiological, pedagogical.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январдаги ПФ-5924-сон "Узбекистон Респу-бликасида жисмоний тарбия ва спортни янада тако-миллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари тугрисида", 2020 йил 30 октябрдаги ПФ-6099-сон "Соглом турмуш тарзини кенг татбик этиш ва ом-мавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбир-

лари тугрисида" фармонлари, 2020 йил 3 ноябрдаги П^-4877-сон "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш ва илмий салохиятни ошириш чора-тадбирлари тугри-сида"ги карорларида кузда тутилган вазифаларни самарали амалга ошириш учун мазкур тадкикот иши муайян даражада хизмат килади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.