Научная статья на тему 'ЁШ СПОРТЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ЮКЛАМАЛАРДАН КЕЙИНГИ БИОКИМЁВИЙ МОНИТОРИНГИ'

ЁШ СПОРТЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ЮКЛАМАЛАРДАН КЕЙИНГИ БИОКИМЁВИЙ МОНИТОРИНГИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

170
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ёш спортчилар / биокимѐвийк ва функционал кўрсатгичлар / жисмоний юклама / реабилитация / Young football players / biochemical and functional indicators / physical activity / rehabilitation.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Сайёра Саъдулаевна Шукурова, Зулайхо Аминджановна Маматова, Гулчехра Мухамед-Каримовна Джаббарова, Умида Рахмановна Юсупова

Мақолада ѐш спортчиларни фаол жисмоний юкламалардан кейин организмидаги биокимѐвий ва функционал ўзгаришлар хақида маълумот берилган. Олинган натижалар биокимѐвий ва функционал кўрсатгичларда бошланғич натижаларга нисбатан ўзгаришлари кузатилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Сайёра Саъдулаевна Шукурова, Зулайхо Аминджановна Маматова, Гулчехра Мухамед-Каримовна Джаббарова, Умида Рахмановна Юсупова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

BIOCHEMICAL MONITORING OF YOUNG ATHLETES AFTER PHYSICAL EXERCISES

The article provides information on biochemical and functional changes in the body of young football players after active physical activity. The results showed changes in biochemical and functional parameters relative to the initial results.

Текст научной работы на тему «ЁШ СПОРТЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ЮКЛАМАЛАРДАН КЕЙИНГИ БИОКИМЁВИЙ МОНИТОРИНГИ»

ЁШ СПОРТЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ЮКЛАМАЛАРДАН КЕЙИНГИ БИОКИМЁВИЙ МОНИТОРИНГИ

Сайёра Саъдулаевна Шукурова

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети доценти

Зулайхо Аминджановна Маматова

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети доценти

Гулчехра Мухамед-Каримовна Джаббарова

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети доценти

Умида Рахмановна Юсупова

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети доценти

АННОТАЦИЯ

Мацолада ёш спортчиларни фаол жисмоний юкламалардан кейин организмидаги биокимёвий ва функционал узгаришлар хацида маълумот берилган. Олинган натижалар биокимёвий ва функционал курсатгичларда бошлангич натижаларга нисбатан узгаришлари кузатилди.

Калит сузлар: Ёш спортчилар, биокимёвийк ва функционал курсатгичлар, жисмоний юклама, реабилитация.

BIOCHEMICAL MONITORING OF YOUNG ATHLETES AFTER PHYSICAL

EXERCISES

Sayyora Sadulaevna Shukurova

Associate Professor of Uzbekistan State University of Physical Culture and Sports

Zulaykho Amindjanovna Mamatova

Associate Professor of Uzbekistan State University of Physical Culture and Sports

Gulchekhra Mukhamed-Karimovna Djabbarova

Associate Professor of Uzbekistan State University of Physical Culture and Sports

Umida Rakhmanovna Yusupova

Associate Professor of National University of Uzbekistan named after Mirzo Ulugbek

ABSTRACT

The article provides information on biochemical and functional changes in the body of young football players after active physical activity. The results showed changes in biochemical and functional parameters relative to the initial results.

Keywords: Young football players, biochemical and functional indicators, physical activity, rehabilitation.

КИРИШ

Мамлакатда спортини ривожлантириш буйича умумдавлат дастурлар кабул килинган булиб, унинг доирасидаги мухим тиббий-ижтимоий муаммолардан бири усиб улгаётган авлоднинг айникса спорт билан фаол шугулланаётган кисмининг саломатлигини мухофаза килишда мухим ахамиятга эга.

Спорт билан фаол шугулланадиган болаларда жисмоний юкламалар таъсирида чукур функционал узгаришлар барча орган ва тукималарда юзага келади.Маълумки бу узгаришлар спортчиларни иш кобилиятини пасайиши, жисмоний толикишга олиб келади.Шу билан бирга, одатда у шу спортчининг спорт ихтисослигига боглик эмас.Шунингдек спортчиларни кучли энергия сарфи даврида терлаш хисобига макро- ва микроэлементлар етишмаслиги полиэтиологик характерга эга.Бирок болалар спортида бу муаммо янада чукурлашади, чунки нутриент дефицитига (ички мухит моддаларнинг етишмаслигига) ва дисбалансига олиб келади, киз болаларда эса менструациялар туфайли куп кон йукотиши холатлари юзага чикади, бу организмда темирнинг манфий дисбалансини ривожланишига сабаб булади, шунинг учун хам ёш спортчиларни мусобакадан кейинги тиббий биологик реабилитация муаммоси болалар спорти учун хам мухимдир [3].

МЕТОДОЛОГИЯ

Спортчиларнинг функционал холати ва жисмоний тайёргарлик давридаги иш кобилияти урганиш учун 12-14 ёшли спортчилар асосий объект килиб олдинди. Ушбу спортчиларни жисмоний юкламадан олдин ва кейин,жисмоний иш кобилиятини тикланиш жараёнлардаги биокимёвий ва функционал курсаткичларини узгариши анъанавий замонавий клиник

амалиёт усуллари ёрдамида аникланди [5].

Илмий иш натижалари асосида олинган маълумотларни турли регионлардан, уларнинг узига хос хусусиятиларини хисобга олган холда бошка спорт турларида хам фойдаланиш мумкин.Ушбу илмий изланишлар уз таркибида: спортчилар орасида жисмоний толикиш ва жисмоний иш кобилиятини пасайиши тиббий-статиститик маълумотларни, айникса ёш спортчиларни мусобокага тайёрлаш даврида жисмоний толикиш ва тикланиш жараёнларидаги баъзи биокимёвий узгаришлар динамикасини мониторингини

ишлаб чикиш асосида уларни согломлаштириш буйича реабилитацион-олдини олиш тавсияларни уз ичига камраб олиш мумкин.

Маълумки, спортчиларнинг жадал ёки узок муддатли мушак фаолиятидан сунг конда оксил,глюкоза,мочевина,сут кислотаси каби биологик ички мухит моддаларнинг нормага нисбатан бир ва бир ярим баравар ортиши узгаришини юзага келтиради.Спорт амалиётида бу курсаткич машкданиш ва мусобокада жисмоний юкламаларни спортчи кутара олишини бахолаш,машкланиш машгулотлари ва организмни тикланиш жараёни кай даражада боришини аникдаш учун хам зарур курсаткич хисобланади [2].

Ёш спортчиларни мусобокадан кейин кони олиниб, биокимёвий курсаткичлари тахлил килинди.Спортчилар конидаги оксил,сийдик,сут кислота меъёри аникланди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Спортчилари конидаги биокимёвий курсаткичларнинг натижалари тахлил килинганда умумий оксилни микдори уч нафар спортчида меъёридан юкори эканлиги кузатилди. Бу курсаткичларни узгариши интенцив жисмоний юкламалар натижасида ушбу спортчилар организмида сув-туз балансни бузулганлигини боис енгил сувсизлик,толикишни келтириб чикаради.

Кондаги мочевина ва сут кислота,глюкоза микдори жисмоний юкламадан кейин 24 соат утиб текширилганда барча спортчиларда глюкоза микдори меъёрида булсада, икки нафар спортчида мочевина микдори,беш нафарида эса сут кислота микдорини меъёрга нисбатан юкори эканлиги аникланди.Спортчи организмидаги биокимёвий курсаткичлар меъёрнинг узгариши улар бажараётган юкламага номутаносибликдан далолат беради.Бу бевосита уларни жисмоний толикишни ривожланганлиги ёки организмнинг тула тикланмаганлиги хамда жисмоний юкламага мослаша олмаганлигини белгилайди. Биокимёвий курсаткичлар меъёри узгарган барча спортчилар чукурлаштирилган тиббий курикдан утказииш асосида аникланган биокимёвий узгаришлардан келиб чикиб,махсус тартиб асосида тиббий муолажалар ва индивидуал жисмоний юклама ёрдамида спортчиларни жисмоний иш кобилиятини тиклаш мумкин. Демак ёш спортчиларни организмидаги толикишни уз вактида аниклаш ва бартараф этиш учун мунтазам равишда айникса жадал жисмоний юкламалар берилгандан кейин улар конидаги биокимёвий курсаткич меъёрларни аниклаш зарур.

Ёш спортчилар мусобака олди тайёргарлиги ва мусобака даврида жисмоний юкламалар, тезкорлик билан харакат килиш ва чидамкорлик

сифатларига таъсир этувчи рухий кечинмалар хисобига хам модда алмашинуви жадаллашади, ички безлар ва марказий нерв тизими фаолиятида кескин узгаришлар келиб чикади[1].

Ёш спортчилар мусобака жараёнида рухий таранглик билан уйин давомида 10-15 км югуради уртача 300 ккал энергия йукотади, нафас олиши бир дакикада 30-60 марта, мусобока охирига бориб юрак уриши 180-200 тага етади, вазни 2 килограммдан 6 килограммгача камайиши мумкин. Ёш спортчилар организмидаги ана шундай функционал узгаришлар бевосита биокимёвий курсаткичларнинг узгариши, витаминлар ва микроэлементларнинг камайишига олиб келади. Ушбу узгаришларни инобатга олган холда ёш спортчиларни тайёрлашда хар вакт асосий диккат эътибор машк жараёни, машк вактида олинадиган асосий иш микдори, уни мавсум давомида таксимлашга каратилган булиб колмай, болалар ва усмирларни жисмоний ривожланиш даражасига, яъни буйи, вазни, нафас олиш ва юрак уруш тезлиги, упканинг тириклик сигими, мушаклар кучига катта эътибор берилиши лозим. Ёш спортчиларни жисмоний ривожланиш даражасига караб, бериладиган жисмоний ишни таърифи, режалаштириш курсаткичларини асослаш ва танлаш керак. Мунтазам машк ва мусобакага тайёр холатда юриш ва иш кобилиятини ошириш учун, ёш спортчилар организмида юзага келадиган функционал узгаришларни уз вактида тугри бахолаш ва керакли тиббий реабилитацияни амалга ошириш учун шарт-шароит яратиш лозим. Бу спортчидан дам олиш даврида тамомила кайтадан тикланиш жараёнларини такозо этади. Бу томони моддалар алмашинувини тургун шу давргача шаклланган холатини янада ривожлантирилади. Бу ёш спортчиларни хар тарафлама мутахассислашишига олиб келади.

Жисмоний тайёргарлик пайтида ёш спортчиларнинг йукотган энергияси ва уни коплаш учун истеъмол киладиган овкатининг таркиби хам мухим урин тутади. Уйин вактида ёш спортчини энергия сарф килиши улчамлари машк вактидаги улчамларга мос холатда булиши керак. Машк вактидаги харакат координацияси спорт майдонидаги уйин вактидаги харакат координациясига тугри келиши билан бирга йукотилган энергия микдори, кабул килинган овкат рациони оркали копланиши керак.

Овкатланишни энергия сарф килишига мос келишини аниклашни энг оддий усули спортчи огирлигини тарозида тортишдир. Агарда энергия сарф этилиши овкатланишга мутаносиб булса тана огирлиги деярли узгармайди, бир хилда булади. Агарда спортчини тана массаси купайиб, ёг йигила бошласа, мускуллари катталашмаса ёки аксинча тана массаси камайиб, сув йукота

бошласа, бу холат купинча етарли овкатланмаганликдан далолат беради. Бундай холатларда куйидагиларни инобатга олиш керак. Спорт машкланиш жараёнида сув йукотиш ва ихтиёрсиз хар хил харакатларга сарф булган энергия хисобига тана массаси 1-8 кг камаяди. Кейин секин-аста спорт махорати оша борган сари масса стабил-тургун холатга келади, мускуллар тараккий этиш хисобига ошиши хам мумкин [4].

ХУЛОСА

Тахлил натижаларидан келиб чикиб,такидлаш лозимки жисмоний тайёргарлик машгулотларида бериладиган жисмоний юкламаларни индивидуаллаштириш, жисмоний толикишни бартараф этувчи тиббий муолажаларни куллаш,жисмоний юкламаларга тула мослашиш, юкламадан кейин спортчилар организмини кайта тикланишига ижобий таъсир этади.

Мусобакадан кейинги даврда ёш спортчиилар организмида юзага келган биокимёвий узгаришларни уз вактида тугри бахолиш, кайта тиклаш, улар организмида жисмоний ва рухий толикишни олдини олиш, иш кобилиятини ошириш максадида тиббий реабилитация муолажаларни танлаш ва ташкил этиш зарур эканлигини курсатмокда.

Ёш спортчиларни мусобакадан кейинги реабилитацияси спортчиларни жисмоний ва тиббий саломатлигини мукаммаллиги мусобака даврида ижобий самара курсатишга имкон яратади.

REFERENCES

1. Бадалова, Б. Т. (2019). Литература как метод преподавания иностранного языка. Молодой ученый, (6), 197-198.

2. Зиядуллаевна, Н. Г., & Тахировна, М. Т. (2020). Обучение студентов к иновационной педагогической деятельности на основе кластера. Суз санъати,(3).

3. Рустамова, С. Э. (2020). Применение технологии полного усвоения знаний в высшем образовательном учреждении. Academic research in educational sciences,

(3).

4. Ражабов, Г. К., Каландаров, Д. Ш., & Каримов, Ш. К. (2016). Влияние изменений правил соревнований и судейства в боксе на тренировочный и соревновательный процесс. Молодой ученый, (21), 974-976.

5. Тажибаев, С. С., & Серебряков, Ю. В. (2015). Динамика общей и специальной физической подготовленности боксеров юношей, занимающихся боксом на этапе начальной спортивной специализации. Молодой ученый, (2), 109-111.

6. Tajibayev, S. S. (2016). Use of innovative technologies in registration and processing of indicators of special efficiency of athletes. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 4(2).

7. Ражабов, Г. К., Каландаров, Д. Ш., & Каримов, Ш. К. (2016). Влияние изменений правил соревнований и судейства в боксе на тренировочный и соревновательный процесс. Молодой ученый, (21), 974-976.

8. ПУЛАТОВ, С. (2020). 14-16 ёшли футболчилар хужумларини ташкил килишларида хажм ва сифат курсаткичларини тахлили. Фан-Спортга, (3), 2628.

9. Masharipova, R., Togaynazarov, S., Pakhrudinova, N., Khasanova, G., & Abdurahimo, B. (2020). The main factors of formation and physical culture in society. Systematic Reviews in Pharmacy, 77(12), 615-621.

10. Люлина, Е. С., & Мирзакулов, Ш. А. (2019). Эффективность применения таксономии Блума в педагогическом процессе вуза (на примере направления" спортивная деятельность"). Физическая культура. Спорт. Туризм. Двигательная рекреация, 4(2).

11. Кдырова, М. А., & Абатова, Г. Н. (2021). Профессионально-педагогическая подготовленность тренеров и возможности её совершенствования с использованием обучающих тестов (в примере волейбола). Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

12. Juraev, A. M. (2020). Process of the transformation of peacefulness into moral need of spiritual ascension. International Journal of Psychosocial Rehabbilitation, 4396-4401.

13. Ольховская, И. В., Шукурова, С. С., & Очилов, К. Т. (2020). Криптовалюта-новый шаг в мировой экономике. Проблемы современной науки и образования, (2 (147)).

14. Шукурова, С. С., Маматова, З. А., & Юсупова, У. Р. (2020). Исследование количественного содержания аминокислотного спектра мембран эритроцитов и роль генетических и средовых факторов в ее формировании. Интернаука, (191), 21-22.

15. Адилбеков, Т. Т., Маматова, З. А., Файзулаева, З. Р., Шукурова, С. С., & Тухтаева, Ф. Ш. (2020). Влияние физической нагрузки на систему" двигательное окончание-мышечное волокно". Молодой ученый, (9), 75-77.

16. Шукурова, С. С., & Алимова, Д. А. (2020). Развитие тренировочных нагрузок высококвалифицированных боксеров в горных регионах. Молодой ученый, (4), 454-456.

17. Владимировно, У. И. (2021). Бадиий гимнастикада спортчи кизларнинг предметлар билан узаро хдракатининг индивидуал биомеханик хусусиятлари (сифатлари, имкониятлари). Academic Research in Educational Sciences, 2(1).

18. Abdukhalilova, D. (2019). The formation of double words and their place in linguistics. Proceedings of the scientific-practical conference "Young philology of Uzbekistan - 2019", 1(30), 172-173.

19. Abdukhalilova, D. (2020). Morphological features of double words in German and Uzbek languages. "Current issues of foreign philology and linguodidactics", 1(30), 111-113.

20. Abdukhalilova, D. (2020). Morphological features of double words in German. Scientific discussion: problem solving and achievement. proceedings of the republican scientific-practical conference, 117-118.

21. Хайитов, О. Э., & Эшбоев, А. О. (2019). Спортивный маркетинг в Узбекистане: проблемы и перспективы. Economics, (5 (43)).

22. Eshboevich, H. O. (2020). Modeling The Psychological Competence Of Higher Education Leaders (In The Example Of Mid-Level Management Staff). The American Journal of Social Science and Education Innovations, 2(08), 55-61.

23. Hayitov, O. E. (2020). Levels of leader psychological competence. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 8(10).

24. Горелик В.В. Регуляция функционального состояния учащихся на основе медико-физиологической оценки напряжения регуляторных систем. Спортивная медицина: наука и практика. 2015. № 2. С. 5-12.

25. Никулин Б.А., Родионова И.И.Биохимический контроль в спорте. - М.: Советский спорт, 2011. - 228 с.

26. Макарова Г.А.Спортивная медицина: учебник. -М.: Советский спорт, 2003. - 480 с.

27.Орджоникидзе З.Г., Павлов В.И.Физиология футбола. - М.: Олимпия-пресс, 2008. - 240 с.

28. Сейфулла, Р.Д. Лекарства и БАД в спорте: Практическое руководство для спортивных врачей, тренеров и спортсменов / Р.Д. Сейфулла [и др.] - М.: Литтерра, 2003. - 320 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.