Научная статья на тему 'БОКСЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ВА МУСОБОҚА ЖАРАЁНЛАРИДАГИ ЭНЕРГИЯ САРФИ ВА ТЎҒРИ ОВҚАТЛАНИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

БОКСЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ВА МУСОБОҚА ЖАРАЁНЛАРИДАГИ ЭНЕРГИЯ САРФИ ВА ТЎҒРИ ОВҚАТЛАНИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

144
54
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Балансли овқатланиш / кунлик энергия сарфи / асосий кимѐвий моддаларнинг калория таркиби оқсиллар / углевод ѐғлари / Balanced diet / daily energy expenditure / caloric content of basic chemicals proteins / carbohydrates and fats

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — С. С. Шукурова, Н. Р. Хасанова

Мақолада тўғри овқатланиши ва оқсиллар, ѐғлар, углеводлар, витаминлар ва минераллар каби энг муҳим озиқ-овқат маҳсулотларининг аниқ нисбати ҳисобига боксчиларнинг жисмоний тайѐргарлик ва мусобақа жараѐнларида сарфлаган энергияларини тиклашнинг муҳим масалалари ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — С. С. Шукурова, Н. Р. Хасанова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF ENERGY CONSUMPTION AND NUTRITION IN THE PROCESS OF PHYSICAL TRAINING AND COMPETITION OF BOXERS

The article highlights the important issues of restoring the energy expended by boxers in the process of physical training and competition due to proper nutrition and the exact ratio of the most important foods such as proteins, fats, carbohydrates, vitamins and minerals

Текст научной работы на тему «БОКСЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ВА МУСОБОҚА ЖАРАЁНЛАРИДАГИ ЭНЕРГИЯ САРФИ ВА ТЎҒРИ ОВҚАТЛАНИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

БОКСЧИЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ВА МУСОБОЦА ЖАРАЁНЛАРИДАГИ ЭНЕРГИЯ САРФИ ВА ТУГРИ ОВ^АТЛАНИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

С. С. Шукурова

Техника фанлари номзоди,доцент

Н. Р. Хасанова

Катта укщувчи Узбекистон Давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

Узбекистон,Чирчи; ш.

АННОТАЦИЯ

Ма;олада тугри ов;атланиши ва о;силлар, ёглар, углеводлар, витаминлар ва минераллар каби энг мухим ози;-ов;ат махсулотларининг ани; нисбати хисобига боксчиларнинг жисмоний тайёргарлик ва мусоба;а жараёнларида сарфлаган энергияларини тиклашнинг мухим масалалари ёритилган.

Калит сузлар: Балансли ов;атланиш, кунлик энергия сарфи, асосий кимёвий моддаларнинг калория таркиби - о;силлар, углевод ёглари.

CHARACTERISTICS OF ENERGY CONSUMPTION AND NUTRITION IN THE PROCESS OF PHYSICAL TRAINING AND COMPETITION OF

BOXERS

S. S. Shukurova

Associate Professor, Candidate of Technical Sciences

N. R. Hasanova

Senior teacher, Uzbek State University of Physical Culture and Sports Uzbekistan,

Chirchik

ABSTRACT

The article highlights the important issues of restoring the energy expended by boxers in the process of physical training and competition due to proper nutrition and the exact ratio of the most important foods such as proteins, fats, carbohydrates, vitamins and minerals.

Keywords: Balanced diet, daily energy expenditure, caloric content of basic chemicals - proteins, carbohydrates and fats.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 1 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 ABSTRACT

The article highlights the important issues of compensating the energy costs of athletes of boxers during the competitions and fees due to a balanced diet and the exact ratio of the most important foods, such as proteins, fats, carbohydrates, vitamins and minerals.

Keywords: Balanced diet, daily energy consumption, caloric content of the main chemicals - proteins, carbohydrate fats.

КИРИШ

Спортчиларнинг жисмоний тайёргарлик жараёни мусобокаларда яхши натижаларга эришиши уларнинг кун давомида рационал овкатланишига боглик. Спортчиларни меъёрий овкатланиши долзарб муаммо булиб, бу мавзуда Узбекистон Республикаси микёсида илмий изланишлар спортчилар орасида утказилган текшириш натижалари жуда кам даражада илмий манбаларда келтирилган. Бу тугрисидаги муаммони Республика микёсида утказилган анжуманлар натижасида маълумки, боксчиларнинг овкатланиши борасида илмий изланишлар деярли кам [1].

Боксчиларни овкатланиш рациони билан боглик узгаришлари уларда юрак-кон томир тизимини нормал фаолиятини бузилиши,иш кобилиятинр пасайиши,мусобокаларда яхши натижаларга эриша олмаслигига сабаб булади. Шунингдек физологик узгариш аломатлари: холсизлик, чарчаш хисси, бош огриги, уйкусизлик, иш кобилиятини пасайишига олиб келади. Шу сабабли биз ёш боксчилар орасидаги овкатланиш ва сарфланган энергияни хисоблашни ва уни меъёрий нисбатини таъминлашни уз олдимизга максад ва вазифа килиб куйдик.

МЕТОДОЛОГИЯ

Тажрибаларда боксчиларни 18-22 ёшдан ёшгача булган спортчиларни урганиб чикилди. Энергия сарфи хронометраж жадвали усули билан аникланди. Уларнинг огирлиги дастлаб аникланди. Машгулотлар кунига 2 марта эрталаб ва кечкурун утказилди. Кундалик жадвал тузилган, унда спортчиларнинг барча фаолият турлари, шу жумладан ухлаш ва дам олиш холатлари хисобга олинди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Тахлил натижаларига кура боксчиларнинг бир кунлик жисмоний тайёргарлик жараёнида уртача 1500-2000 ккал энергияни ортик сарфлаш

тафовутлари аникланди.Илмий тахлил натижаларини илмий манбалар [2,3] маълумоти буйича куйидагича изохлаш мумкин.

Боксчиларнинг спортидаги турли мураккаб харакатли юклама хажмининг интенсивлиги асосий тавсифловчи курсаткич булиб, жисмоний тайёргарлик давомида боксчилар куп микдордаги энергияни сарфлайдилар. Метаболик жараёнлардаги узгаришларнинг юкори даражада булиши ва мураккаб куп харакатлари жисмоний фаоллиги хисобига спортчи организмига булган талаблар ортади. Боксчининг 90 дакикали жисмоний тайёргарлик учун энергия сарфи уртача 1490-1980 ккални ташкил этади [4].

Боксчиларда уйин давомида суюкликнинг куп микдорда йукотилишида (ортикча терлаш ва терморегуляция) ва шу билан бирга калций, калий, магний, шунингдек, Б гурухи витаминлари, А ва бошка гурух витаминлар микдорининг камайиши хам юзага келади.Шунингдек жисмоний тайёргарлик давомида вазн йукотиш 2,5-3 кг ни ташкил килади. Фаол жисмоний тайёргарликлардан кейин ва тулик тикланишдан кейин боксчиларнинг барча физологик функциялари 2-5 кунга меъёрига келиши мумкин. Тахлил натижасида боксчини жисмоний тайёргарлик машкларни бажаришда йукотган энергияси билан, овкат рациони оркали оладиган энергиси орасидаги тафовут уртача 800-900 ккал ташкил этаркан.

Тадкикот натижаларидан олинган маълумотлар асосида спортчиларга куйидаги тавсиялар берилди. Йукотган энергия билан кабул киладиган энергия микдори тенглигини таъминлаш максадида кушимча овкат рациони тузилди ва боксчиларга истеъмол учун тавсия этилди.

Спортчиларнинг овкатланиши учун куйидаги умумий гигиена талаблари: асосий талаб - вакт утиши билан озик-овкат истеъмол килишнинг доимийлиги ва кун давомида уларнинг таркиби ва калория таркибига караб мутаносиблигини таъмилаш учун боксчиларда метаболик жараёнларнинг биоритмларининг узига хос хусусиятларига богликлигини хисобга олиш зарур.

Нонушта таркибидаги оксил микдори 20-22%, ёг 35%, углеводлар 43-45% булиши керак. Боксчиларининг кунлик таркибида оксил (граммда) 2.3-2.4; ёглар 1,8-1,9 граммни ташкил этиши керак.

Спортчилар учун кунлик овкатланишнинг макбул калория киймати тахминан куйидагича: нонушта 30-35%, тушдан кейин чой 10-15%, тушлик 3540%, кечки овкат 15-20% ни ташкил этиши керак.

Оксиллар истеъмол килинадиган калория микдорининг камида 17 фоизини таъминлаши лозим.

Хайвонларнинг ёглари барча озик-овкат ёгларининг 80-85 фоизини ташкил килиши керак, колган кисми усимлик ёглари, чунки улар таркибида организм учун зарур булган тжисмоний тайёргарликмаган ёгли кислоталар мавжуд.

Таом таркибида углевод кисми 64% крахмал ва 36% содда шакар (шакар ва глюкоза) булиши уларни энергия булган эхтиёжи 50% таъминлаш учун зарур.

Спортчилар учун кунлик овкатланишнинг макбул калория киймати тахминан куйидагича булиши керак: нонушта 30-35%, тушдан кейин чой 1015%, тушлик 35-40%, кечки овкат 15-20% га тенг.

Боксчилар овкатланишида оксиллар истеъмол килинадиган калория микдорининг камида 17 фоизини таъминлаши керак.

Хдйвонларнинг ёглари барча озик-овкат ёгларининг 80-85 фоизини ташкил килиши керак, крлган кисми усимлик ёглари, чунки улар таркибида организм учун зарур булган тжисмоний тайёргарликмаган ёгли кислоталар ташкил этади.

Тушлик кунлик овкатланиш калориясининг 40 фоизини уз ичига олиши керак. Ушбу даражадан ошиб кетиш, ичакдаги ферментация жараёнларини хазм килиш тизимининг физиологик зурикишини келтириб чикаради.

Кечки ов;ат учун сиз озрок оксил ва ёг, интенсив хазм килишни талаб киладиган рефрактер ёглар (кузичок, мол гушти) керак.

Овкат жуда иссик ёки совук булмаслиги керак. Акс холда, у кизилунгач, кизилунгач, ошкозоннинг фаолиги ва ичакнинг функциялариг шиллик каватига холатига салбий таъсир килади.

ХУЛОСА

Боксчиларга даврида бериладиган углеводларга бой озик - овкат махсулотлари ошкозон - ичак йулларида тез сурилади, парчаланади, организмни гликогенга ва энергияга булган эхтиёжини уз вактида коплайди. Углеводли пархезли овкат рациони жисмоний тайёргарлик даврида бадиий гимнастикачилар организмини тез ва киска пайтда кайта тикланишига ижобий ёрдам беради ва уларга бир кунда 1 кг тана огирлигига 7-9 грамм углевод кабул килиш тавсия этилади.

Боксчиларга оксилга бой пархезли овкат рационини тавсия этиш, уларнинг жисмоний тайёргарлик даврида йукотган энергиясини коплаш билан бирга, чарчаш ва жисмоний зурикишни хам олдини олишга самарали ёрдам беради.

Илмий изланиш натижасида боксчиларни индивидуал чидамлилик ва тезкорликни - куч чидамлилиги сифатларининг шаклланишида истеъмол киладиган овкатининг кимёвий таркиби, калориясини аникланиши ва мутоносиблаштириш, машгулот жараёнини тугри ташкил этишга имкон яратади.

Боксчиларнинг жисмоний тайёргарлик даврида уртача 1500 дан 2000 ккал энергия йукотиши аникланиб, бу энергияни коплаш учун тавсия этилган юкори калорияли, тез хазм буладиган ва туйиш хиссини берадиган овкат рациони, улар организмининг физилогик эхтиёжини кондиради ва машк даврида организмнинг энергитик эхтиёжларини тулик коплашга имкон яратади

REFERENCES

1. Бадалова, Б. Т. (2019). Литература как метод преподавания иностранного языка. Молодой ученый, (6), 197-198.

2. Зиядуллаевна, Н. Г., & Тахировна, М. Т. (2020). Обучение студентов к иновационной педагогической деятельности на основе кластера. Суз

санъати,(3).

3. Рустамова, С. Э. (2020). Применение технологии полного усвоения знаний в высшем образовательном учреждении. Academic research in educational sciences,

(3).

4. Ражабов, Г. К., Каландаров, Д. Ш., & Каримов, Ш. К. (2016). Влияние изменений правил соревнований и судейства в боксе на тренировочный и соревновательный процесс. Молодой ученый, (21), 974-976.

5. Тажибаев, С. С., & Серебряков, Ю. В. (2015). Динамика общей и специальной физической подготовленности боксеров юношей, занимающихся боксом на этапе начальной спортивной специализации. Молодой ученый, (2), 109-111.

6. Tajibayev, S. S. (2016). Use of innovative technologies in registration and processing of indicators of special efficiency of athletes. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 4(2).

7. Ражабов, Г. К., Каландаров, Д. Ш., & Каримов, Ш. К. (2016). Влияние изменений правил соревнований и судейства в боксе на тренировочный и соревновательный процесс. Молодой ученый, (21), 974-976.

8. ПУЛАТОВ, С. (2020). 14-16 ёшли футболчилар хужумларини ташкил килишларида хажм ва сифат курсаткичларини тахлили. Фан^портга, (3), 2628.

9. Masharipova, R., Togaynazarov, S., Pakhrudinova, N., Khasanova, G., & Abdurahimo, B. (2020). The main factors of formation and physical culture in society. Systematic Reviews in Pharmacy, 77(12), 615-621.

10. Люлина, Е. С., & Мирзакулов, Ш. А. (2019). Эффективность применения таксономии Блума в педагогическом процессе вуза (на примере направления" спортивная деятельность"). Физическая культура. Спорт. Туризм. Двигательная рекреация, 4(2).

11. Кдырова, М. А., & Абатова, Г. Н. (2021). Профессионально-педагогическая подготовленность тренеров и возможности её совершенствования с использованием обучающих тестов (в примере волейбола). Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

12. Juraev, A. M. (2020). Process of the transformation of peacefulness into moral need of spiritual ascension. International Journal of Psychosocial Rehabbilitation, 4396-4401.

13. Ольховская, И. В., Шукурова, С. С., & Очилов, К. Т. (2020). Криптовалюта-новый шаг в мировой экономике. Проблемы современной науки и образования, (2 (147)).

14. Шукурова, С. С., Маматова, З. А., & Юсупова, У. Р. (2020). Исследование количественного содержания аминокислотного спектра мембран эритроцитов и роль генетических и средовых факторов в ее формировании. Интернаука, (191), 21-22.

15. Адилбеков, Т. Т., Маматова, З. А., Файзулаева, З. Р., Шукурова, С. С., & Тухтаева, Ф. Ш. (2020). Влияние физической нагрузки на систему" двигательное окончание-мышечное волокно". Молодой ученый, (9), 75-77.

16. Шукурова, С. С., & Алимова, Д. А. (2020). Развитие тренировочных нагрузок высококвалифицированных боксеров в горных регионах. Молодой ученый, (4), 454-456.

17. Владимировно, У. И. (2021). Бадиий гимнастикада спортчи ;изларнинг предметлар билан узаро харакатининг индивидуал биомеханик хусусиятлари (сифатлари, имкониятлари). Academic Research in Educational Sciences, 2(1).

18. Abdukhalilova, D. (2019). The formation of double words and their place in linguistics. Proceedings of the scientific-practical conference "Young philology of Uzbekistan - 2019", 1(30), 172-173.

19. Abdukhalilova, D. (2020). Morphological features of double words in German and Uzbek languages. "Current issues of foreign philology and linguodidactics", 1(30), 111-113.

20. Abdukhalilova, D. (2020). Morphological features of double words in German. Scientific discussion: problem solving and achievement. proceedings of the republican scientific-practical conference, 117-118.

21. Хайитов, О. Э., & Эшбоев, А. О. (2019). Спортивный маркетинг в Узбекистане: проблемы и перспективы. Economics, (5 (43)).

22. Eshboevich, H. O. (2020). Modeling The Psychological Competence Of Higher Education Leaders (In The Example Of Mid-Level Management Staff). The American Journal of Social Science and Education Innovations, 2(08), 55-61.

23. Hayitov, O. E. (2020). Levels of leader psychological competence. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 8(10).

24. Дубровский В.И. Гигиена физического воспитания и спорта. Москва 2003г. 310 б.

25. Покровский А.А., Ларичева К.А., Рогозкин А.Ю., Н.Н. Яковлевларнинг "Спортчиларнинг овкатланиши тугрисида тавсиялар" 1985. 34 б.

26. Скурихин И.М. Таблицы химичческого состава и калорийности Российских продуктов питания: Споровочник/ И.М. Скурихин, В.А.Тутельяян.-М:ДеЛи ппринт,2007.-276 с.

27. Мелиева М.С."Общая и спортивная гигиена".учебное пособие. Ташкент, 2006 й. 67 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.