Научная статья на тему 'ЁШ СПОРТЧИЛАРНИ ТАРБИЯЛАШ ВА ШУҒУЛЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ТАМОЙИЛЛАРИ'

ЁШ СПОРТЧИЛАРНИ ТАРБИЯЛАШ ВА ШУҒУЛЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ТАМОЙИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
20
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жисмоний тарбия / спортчи / жисмоний тайёргарлик / мураббий фаолияти / касбий маҳорат / спорт машғулоти / тарбиялаш / машқ-ҳаракат / восита / методлар / асосий методлар / ёрдамчи методлар / спорт ўйинлари / ўзгарувчан машқ ва такрорий машқлар. / physical education / athlete / physical training / coach's activities / professional skills / sports training / training / exercise-movement / tool / methods / basic methods / auxiliary methods / sports games / variable exercise and repetitive exercises.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Махматкулов, Фарход Абдирайимович

Мазкур мақолада баркамол авлоднинг жисмоний ривожланишини таъминлашда жисмоний тарбия ва спортнинг назарий асослари ва амалий жиҳати, мураббий фаолияти ҳамда унинг касбий маҳоратига оид устувор вазифалар келтириб ўтилган. Шунингдек, жисмоний тарбия ва спорт машғулотлари жараёнида қўлланиладиган восита ҳамда методлар, улардан самарали фойдаланиш йўллари ҳамда қоидалари ҳам баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPECIFIC PRINCIPLES OF EDUCATION AND EMPLOYMENT OF YOUNG ATHLETES

In this article, the theoretical foundations and practical aspects of physical education and sports, the activities of the coach and his professional skills are mentioned in this article. Also, the tools and methods used during physical education and sports training, the ways and rules of their effective use are described.

Текст научной работы на тему «ЁШ СПОРТЧИЛАРНИ ТАРБИЯЛАШ ВА ШУҒУЛЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ТАМОЙИЛЛАРИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

y^K: 37.015.3

ЁШ СПОРТЧИЛАРНИ ТАРБИЯЛАШ ВА ШУГУЛЛАНТИРИШНИНГ

Мазкур мацолада баркамол авлоднинг жисмоний ривожланишини таъминлашда жисмоний тарбия ва спортнинг назарий асослари ва амалий жщати, мураббий фаолияти уамда унинг касбий мауоратига оид устувор вазифалар келтириб утилган. Шунингдек, жисмоний тарбия ва спорт машзулотлари жараёнида цулланиладиган восита уамда методлар, улардан самарали фойдаланиш йуллари уамда цоидалари уам баён этилган.

Калит сузлар: жисмоний тарбия, спортчи, жисмоний тайёргарлик, мураббий фаолияти, касбий майорат, спорт машзулоти, тарбиялаш, машц-уаракат, восита, методлар, асосий методлар, ёрдамчи методлар, спорт уйинлари, узгарувчан машц ва такрорий машцлар.

In this article, the theoretical foundations and practical aspects of physical education and sports, the activities of the coach and his professional skills are mentioned in this article. Also, the tools and methods used during physical education and sports training, the ways and rules of their effective use are described.

Keywords: physical education, athlete, physical training, coach's activities, professional skills, sports training, training, exercise-movement, tool, methods, basic methods, auxiliary methods, sports games, variable exercise and repetitive exercises.

Бугунги кунда бутун жахон халкларининг умумий маданиятида жисмоний тарбия алохида урин эгаллайди. Ёшларнинг саломатлигини яхшилаш, баркамол авлоднинг жисмоний ривожланишини таъминлашда жисмоний тарбия ва спортнинг назарий асосларини ургатиш хамда амалий машкларни бажартириш мухим вазифалардан биридир. Бу борада мамлакатимизда спортга булган эътибор ва спорт мураббийларини тайёрлаш масаласи энг асосий устувор вазифалардан бирига айланди. Чунки махоратли спортчини тайёрлаш, унинг жисмоний тайёргарлигини ривожлантириш, чинакам иродали ва Fалабага булган ишончини ошириш бу биринчи навбатда мураббий фаолиятига, унинг касбий махоратига бевосита боFликдир. Шу боисдан, хар бир спорт мураббийи

УЗИГА ХОС ТАМОЙИЛЛАРИ

Махматкулов Фарход Абдирайимович

Кдрши мухандислик-иктисодиёт институти катта укитувчиси

farxod1962@mail.ru

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

жисмоний тарбия ва спорт машFулотларини ташкил этиш ва утиш мабойнида хакикий мураббий сифатида машFулотларга комплекс ёндашиш тамойилларига амал килиши зарур. Дидактик нуктаи-назардан мураббий ва шуFулланувчи бажараётган функциясига якинрок муносабатда булиш асосида, укув-тарбия жараёнидаги тамойилларни туртта гурухга ажратиш мумкин: укитиш, ривожланишни бошкариш, тарбиялаш ва машFулотларни тузиш.

Спорт машFулотларида ёш спортчиларга хар бир машк-харакат ва топширикларни яхши ва туFри ургатиш узига хос восита ва методлар оркали амалга оширилади. Жисмоний тарбия ва спорт машFулотларида жараёнида восита хамда методлар ажралмас яхлитликда булади. Асосан спортчиларнинг жисмоний машкларни туFри бажаришлари учун мураббий турли хил восита ва методларни куллайди.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Машк (жисмоний тарбия ва спорт билан шуFулланиш методи сифатида)-бу аник масалаларни хал этиш (куйилган максадга эришиш) учун амалга ошириладиган маълум харакатлар, харакатланишларни максадга мувофик мунтазам такрорлашдир. Ахамиятига (масалалар кенг ёки кичик доирасини хал этиш имкониятига караб), машклар (методлар): асосий ва ёрдамчи каби икки гурухга ажратилади [1]. Асосий методларга жисмоний тарбия ва спорт машFулотлари барча масалаларини хал этиш учун кулланиладиган методлар киради. Ёрдамчи методларга асосан, жисмоний машкларга ургатишда кулланиладиган методлар киради. Асосий методлар (машклар) фаолияти хусусиятига караб бир текис (узлуксиз) ва интерваллиларига ажратилади. Бир текис машк (метод) узгармас, одатда катта булмаган тезликдаги маълум харакатни узок вакт давомида бажаришдан иборат (масалан, 800 метрга югуришга ихтисослашган спортчи учун 5-8 километр масофани унинг имкониятларидан анча паст бир хил тезликда, тухтамасдан югуриб утиш. Бир текис машк асосан, спортнинг циклик турларида ва харакатлар давомийлиги маълум вакт билан чегараланадиган (масалан, боксда, кураш каби куплаб спорт уйинларида) ациклик турларида фойдаланилади. Спортнинг ациклик турларида бир текис (узлуксиз) машклар умуман, узгармас ёки тузилиши буйича узгарувчан спорт машки ёки унинг кисмларини дам олиш учун танаффуссиз бажариш йули билан амалга оширилади. Бир текис машкларда машFулотлардан машFулотларга машкнинг хажмини аста ошириб борилади. Интервалли машк танаффуссиз бажариш ёки турли давом этадиган турлича хусусиятли танаффуслар билан тезлигини узгартириб бажариладиган харакатдан иборат

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

булади. Юкорида айтиб утилган шароитлар узгаришига караб ушбу метод узгарувчан машк ва такрорий машкларга булинади.

Такрорий машклар бир машFулот давомида дам олиш учун танаффуслар билан маълум машкларни бажаришдан иборат булади. Ушбу методдан спортнинг барча турлари буйича машFулотларда фойдаланилади. Жисмоний машклар циклик турларида такрорлаш методи машк предметини узгартирмасдан саклаб колиш ёки машк предметини узгартириш билан амалга оширилади. Машклар бир текис ёки концентрик ажратилади. Айланма методи конценртик метод варианти хисобланади. Такрорлаш методи бир текис вариантида машклар турли харакатланиш сифатларига кетма-кет таъсир курсатиш, спорт машки техник кисмлари ёки унинг тактик вариантларини эгаллаб олиш учун бир маротабадан бажарилади. Такрорлаш методи концентрик ёки айланма вариантида машклар бир неча бор такрорланади. К,атор тадкикотчиларнинг маълумотларига кура (С.П.Белиц-Гейман ва Г.Ф.Полевой-теннисда, Ю.В. Кушнир-сузишда, Е.М. Чумаков-курашда) концентрик метод бир текис методдан самаралидир деб изохлаб утган. Курашиш ва спорт уйинлари каби спорт турлари билан шуFулланишда мусоакалашиш методи асосий хисобланади [2].

Ёрдамчи методлар гурухида машкларнинг куйидаги методлари мавжуд:

A) «бевосита ёрдам курсатиш билан»;

Б) «икки томонга»;

B) «харакатларни тасаввур этишда»;

Спорт машFулотларининг дастлабки боскичларида «харакатларни ухшатишда» «бевосита ёрдам билан» машк методи урганилаётган харакатни бажаришда укитувчи-мураббий бевосита аралашиши, шуFулланувчига жисмоний ёрдам курсатишидан иборат булади. У харакатни йуналтиради, шуFулланувчини ушлаб туради, итариб юборади, унинг харакатини тезлаштиради ёки секинлаштиради, тана алохида кисмлари холатини тузатади.

«Икки томонга» машк методи укувчиларга урганилаётган ассиметрик спорт машкини оёк ва куллари билан ёки тананинг икки томон билан бажарилишига имкон беради. МашFулотлар жараёнида «харакатларни тасаввур этиш» машкининг методик мохияти шуFулланувчи спорт машки техникаси туFрисида мунтазам уйлаши, харакатлар кетма-кетлигини, алохида деталлар ёки умуман, спорт машки техникасини куп марталаб асаввур этишдан иборат булади. Укувчи харакатнинг алохида кусаткичларида (суръати, оханги, амплиту-дасида) ва харакатни амалий бажариш пайтида юзага келадиган харакатланиш хиссиётларига узининг диккатини каратиши мумкин. Бу метод

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(3), March, 2023

спорт машки техникасини эгаллашга, баъзида эса керакли харакатланиш сифатларини хам эгаллашга имкон беради [3].

Жисмоний тарбия ва спорт машFулотларида кулланиладиган ахборот восита ва методлари асосий ва ёрдамчиларга ажратилади. Асосийларига суз ва курсатиш киради. Суз ёрдамида жисмоний тарбия ва спорт машFулотларида куйидагилар таъминланади:

1) шуFулланувчиларни ташкил килиш;

2) билим бериш;

3) бажарилган харакатлар ва уларнинг натижаларини тахлил килиш ва бахолаш;

4) эмоционал холатни бошкариш;

5) тарбиявий масалаларни хал этиш.

Курсатиш киска вакт ичида урганилаётган харакат туFрисида тасаввур яратиш имконини беради. Жисмоний тарбия ва спорт машFулотлари метод ва воситалари хал этилаётган масалалар, шуFулланувчилар хусусиятлари ва холатлари хамда машFулотлар пайтидаги шароитларга караб танланади. Шунингдек, жисмоний тарбия ва спорт машFулотлари масалаларини хал этиш кушимча омилларига кун тартиби, харакат мухити, ижтимоий ва илмий-техник шароитлар хам киради [4]. Демак, хар бир педагог-мураббий махоратли спортчиларни тайёрлаш муаммосининг самарали ечими сифатида биринчи навбатда бугунги кун талабларига жавоб бера оладиган психология, педагогика, фалсафа, экология, одам анатомияси, хукукшунослик ва шунга ухшаш бошка фанларнинг билим асосларини мукаммал эгаллаган профессионал малакага хамда хар томонлама юксак билим сохиби булиши таълим жараёнининг самарадорлигини таъминлайди.

REFERENCES

1. Абдуллаев А., Расулов Р., Хасанов А., Умумий урта ва касб-хунар таълими тизимларида жисмоний тарбияда синфдан ташкари ишлар. Т.: 2009 й.

2. Уринбоев Н. "Баркарор тараккиёт ва соFлом турмуш тарзи". - ФарFона: "Жахон нашриёт", 2007, 118-б.

3. Юнусова Ю.М.Теория и методика физической культуры. Ташкент. 2007.311с.

4. Платонов В.М. Основы спортивной тренировки. Киев, Наукова думка,-2002.-567 с.

5. Шоназаров Ж.У. Профессиональное становление, деятельность, навыки учителя: проблемы и решения. Universum: психология и образование. Научный журнал. Выпуск: 2(104) г. Москва. Февраль 2023.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.