Научная статья на тему 'СПОРТ МУСОБАҚАЛАРИДА СПОРТЧИЛАРНИНГ МАҚСАДГА ЭРИШИШ МОТИВЛАРИ ВА ФАОЛЛИГИ'

СПОРТ МУСОБАҚАЛАРИДА СПОРТЧИЛАРНИНГ МАҚСАДГА ЭРИШИШ МОТИВЛАРИ ВА ФАОЛЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
36
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Спорт / спортчи / спорт фаолияти / мусобақа / мотив / мотивация / интилиш / мураббий фаолияти / иродавий чидамлилик / саломатлик / фаолият / ғалаба / толиқиш / ишонч / фаоллик. / Sport / athlete / sports activity / competition / motive / motivation / aspiration / coach's activity / willpower / health / activity / victory / exhaustion / confidence / activity.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Aвазов, Шукрулло Ибатович

Мазкур мақолада спортчиларда мақсадга эришиш мативлари ва ўзаро муносабат мотивларини тўғри шакллантириш йўллари ва омиллари келтириб ўтилган. Шунингдек, спортчи фаолиятида мотивациянинг ўрни ва аҳамияти борасидаги назарий қарашлар илмий жиҳатдан талқин этилган ва спортчининг машғулот, мусобақалар жараёнида хавфсизлик қоидаларига риоя қилиш қоидалари ҳам баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GOAL ACHIEVING MOTIVATIONS AND ACTIVITY OF ATHLETES IN SPORTS COMPETITIONS

In this article, the ways and factors of correct formation of goals and motives of interaction in athletes are mentioned. Also, the theoretical views on the role and importance of motivation in the athlete's activity are scientifically interpreted, and the rules for the athlete's compliance with safety rules during training and competitions are also described.

Текст научной работы на тему «СПОРТ МУСОБАҚАЛАРИДА СПОРТЧИЛАРНИНГ МАҚСАДГА ЭРИШИШ МОТИВЛАРИ ВА ФАОЛЛИГИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1/2), Jan., 2023

УДК: 37.015.3

СПОРТ МУСОБАЦАЛАРИДА СПОРТЧИЛАРНИНГ МАЦСАДГА ЭРИШИШ МОТИВЛАРИ ВА ФАОЛЛИГИ

Авазов Шукрулло Ибатович

Карши мухандислик-иктисодиёт институти катта укитувчиси

Avazov2020@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада спортчиларда мацсадга эришиш мативлари ва узаро муносабат мотивларини тузри шакллантириш йуллари ва омиллари келтириб утилган. Шунингдек, спортчи фаолиятида мотивациянинг урни ва ауамияти борасидаги назарий царашлар илмий жщатдан талцин этилган ва спортчининг машзулот, мусобацалар жараёнида хавфсизлик цоидаларига риоя цилиш цоидалари уам баён этилган.

Калит сузлар: Спорт, спортчи, спорт фаолияти, мусобаца, мотив, мотивация, интилиш, мураббий фаолияти, иродавий чидамлилик, саломатлик, фаолият, галаба, толициш, ишонч, фаоллик.

In this article, the ways and factors of correct formation of goals and motives of interaction in athletes are mentioned. Also, the theoretical views on the role and importance of motivation in the athlete's activity are scientifically interpreted, and the rules for the athlete's compliance with safety rules during training and competitions are also described.

Keywords: Sport, athlete, sports activity, competition, motive, motivation, aspiration, coach's activity, willpower, health, activity, victory, exhaustion, confidence, activity.

Х,ар кандай таълим-тарбия жараёнининг муваффакияти, тарбияланувчилар томонидан узининг бу ишга канчалик онгли ва фаол муносабатда булишларига хам богликдир. Согломлаштириш тренировкалари узининг мазмун мохияти билан жисмоний маданият таркибида восита тарзида муносиб уринга эга булиб, жамият аъзоларининг организмини кундалик хаётий фаолиятга тайёрлаш, шу фаолият учун зарурий биологик кувватни юзага келтириш ва улардан аклий, жисмоний мехнат жараёнида фойдаланишни назарда тутади. Шу боисдан бугунги кунда болалар орасидан спортга булган муносабат, кизикиш, галабага

ABSTRACT

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1/2), Jan., 2023

эришиш йулидаги асосий эътибор болаларда спортга булган кизиккишни ошириш ва мотивацияни шакллантириш энг мухим муаммолардан биридир.

Жисмоний тарбия жараёни вазифаларини тугри тушуниш, уларни кизиккиш билан фаол бажариш тарбиянинг боришини тезлаштиради, хосил килинган билим, малака ва куникмаларни чукур такомиллаштириш ва улардан хаётда ижодий равишда фойдаланишга имкон беради. Бу коида ва талаблар асосида хар бир спортчи машгулотларга тинимсиз тайёргарлик куриши ва жисмоний машкларни онгли хамда мустакил яхши бажара боришида хавфсизлик коидаларига хам амал килишини такозо этади. Жисмоний тарбия жараёнида бериладиган вазифалар маълум жисмоний машклар тарзида бажарилади. Мураббий бажариш учун машк бериш билан бирга, шугулланувчиларга нимани бажариш ва кандай бажариш кераклиги билан бир каторда шу машкни бажаришда хавфсизлик коидаларига риоя килиш керак эканлигини хам тушунтириши зарур [1].

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Жисмоний машгулотларга фаол катнашиш ёки мусобакаларда галабага эришиш йулида аввало хар бир мураббий ёш спортчиларда максадга эришиш мотивлари ва узаро муносабат мотивларини тугри шакллантириш лозим. Спортнинг олга караб ривожланишида мотивация катта роль уйнайди. Мотивация нафакат спортчи шахсининг сохасига булган кизиккишини оширшишдангина иборат булмай, балки унинг олдига куйган максадига етакловчи асосий восита хисобланади. Мотивациянинг яна бир мухим хусусияти, унинг тугридан-тугри спорт натижасига таъсир курсатишидир. Кучли ракобат шароитида бор кучини сарф киладиган ва охир-окибат олдига куйган максадига эришишни факатгина аник мотивга ва намоён буладиган мотивацияга эга булган спортчидан кутиш мумкин. Аввало мураббий фаолиятидаги энг ахамиятли жихатлардан бири спортчининг мотивацияси хусусиятларини билмасдан туриб, уни юкори натижаларга эришиб булмаслигини англаши лозим. Шундай экан, замонавий спортда спортчида юкори спорт натижаларига эришиш мотивациясини шакллантириш жуда хам мухим ахамият касб этади.

Тадкикотчилар томонидан бу борадаги изланишлар ва кузатишлар шуни курсатадики, спортчи фаолиятининг муваффакияти купрок спортга булган истакнинг характери, яъни инсонни у ёки бу харакатни бажаришига нима туртки бериши билан аникланади. Шунга асосланиб инсоннинг маълум бир режа асосида харакат килиши ёки фаолият курсатмаслик холатини мотив деб атасак тугри булади. Шу кунгача инсоннинг хаётий фаоллиги асосида ётувчи,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1/2), Jan., 2023

уни кузгатувчи кучни ходиса сифатида илмий тахлил этиш ва интуитив фикрлашга куплаб харакатлар булган. Масалан, А.Эйнштейн 1918 йилда узининг "Илмий тадкикот мотивлари" номли илмий маколасида одамларни илм билан шугулланишларига нима туртки беришини аниклашга харакат килган [2].

Инсон мотивларни тушуниб етмаслиги мумкин, шунинг учун субъектив бахо беришда (купрок шу асосда хулоса чикарилади) кушимча омил хам мотив деб кабул килинади, бунга хиссиётни мисол килиб олиш мумкин. Масалан, спортчи машгулотга боришни хохламаяпти, биз эса бу вазиятда "уни хохиши йук" деб айтамиз ва хохишни мотив тушунчаси билан тенглаштирамиз. Аслини олганда эса, хохиш - бу кушимча омил булиб, уша вазиятнинг субъектив кечинмасининг акс этиш холатидир. Спортчининг машгулотга бормаганлик сабаби унинг чарчаганлиги, мураббий билан муносабатидаги салбий холат ёки бошка бир кизикарлирок машгулот билан боглик булиши хам мумкин. Шу боисдан спорт мураббийлари ёш спортчиларда спортга булган кизикиш ва мотивни шакллантириш йулларини топиши, креативликка ёндошиши хамда узаро самимий муносабатда булиши оркали спортчининг узаро коммуникатив муносабатларга тугри киришиш мотивини хосил килиш билангина ёш спортчиларда галабага булган ишончни ошириш мумкин. Шу сабабли шахснинг жамиятда одамлар орасида хулки ва узини тутиш сабабларини урганиш тарбиявий ахамиятга эга булиб, масалани ёритишнинг икки жихати фаркланади.

1. Ички сабаблар, яъни хатти - харакат эгасининг субъектив психологик хусусиятлари назарда тутилади (мотивлар, эхтиёжлар, максадлар, мулжаллар, истаклар, кизикшлар ва бошкалар).

2. Ташки сабаблар - фаолиятнинг ташки шарт - шароитлари ва холатлари булиб, булар асосан аник холатларнинг келиб чикишига сабаб буладиган ташки стимуллардир.

Максад ва вазифаларни канчалик тушуниб олиш шугулланувчиларнинг ёш имкониятларига ва тайёргарлик даражасига богликлиги уз-узидан равшандир. Жисмоний тарбия жараёнида таълим бериш харакат куникмалари, малакаларини хосил килиш, такомиллаштиришга каратилган булади. Шу билан бирга, шугулланувчиларни жисмоний ривожланишига таъсир курсатилади. Жисмоний тарбия жараёнида мураббий-укитувчи аввало болаларда спортга булган кизикишни уйготиши ва соглом булиш инсон учун энг катта неъмат эканлигини улар калбига сингдириши зарур. Чунки хар бир шахс бирор сохага, касбга кизикиб, онгли тарзда, унинг барча сир-асрорларини эгаллаш учун

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1/2), Jan., 2023

астойдил харакат килсагина унда сохага оид булган турли мотивацион харакат ва узгаришлар пайдо булади. Шундай сохалардан бири бу спорт фаолиятидир. Бунда асосан шахсда, яъни ёш спортчиларда икки асосий мотивни вужудга келтириши мумкин.

1. Соглом булиш.

2. Машхурликка эришиш.

Айнан бу хар иккала мотив хам ижтимоий жараёнлар узгариши ёки спортчи турмуш тарзини маълум даражада узгариши билан уз киёфасини узгартиши мумкин. Шундай муаммо спортчиларда кузатилса Е.П.Ильин назарияси буйича спортчини харакатга ундовчи асосий куч унинг фаолияти максадини аникловчи, унга эришиш йуллари курсатувчи восита деб юритилиган [3]. Бундан куриниб турибдики спортчида дастлаб натижага эришиш мотиви шаклланади, кейинчалик эса узаро комуникатив муносабатдаги ракибларга булган муносабат мотивларини келтириш мумкин. Чунки спортчининг даслаб натижага эришиш йулида тугридан тугри ракиб билан муносабатлар хам таркиб топди. Айнан мана шу галаба ёки маглубият хам ракибга булган муносабат ёки ракибнинг акс муносабатига боглик хисобланади. Мисол тарикасида кул жанги спорти билан шугулланувчи спортчилар мисолида оладиган булсак бунда мусобака олди таёргарлиги унда спортчининг узаро мусобакадан олдинги ракибига булган муносабатини дастлабки кадам дейишимиз мумкин.

Мотивация холати доимо маълум хиссий маънога эга булади. Субъектнинг эхтиёжи, унинг имкониятлари узининг маълум бир фаолияти талабларига мос келса, унда шу фаолият предметини эгаллаш туйгуси намоён булади. Спортда бу холат спортчининг маълум спорт натижасига ёки галабага эришишини англаб етишида куринади. Шу билан биргаликда фаолият алохида харакатлардан ташкил топади. Масалан, боксчининг фаолияти узида хужум ва химоя харакатларини, мусобака жанги каби бошка харакатларни амалга оширишида унинг мотиви асосий вазифани бажаради. Мотив ва мотивация субъект ва объектнинг алокаси асосида юзага чикади, лекин бу алокалар жуда киска йуналишга эга булиши мумкин. Демак, мотив - бу шахснинг ички холати булиб, керакли пайтда унинг харакатларини кераклича йуналтиради ва кучлантиради [4].

ХУЛОСА

Хулоса сифатида шуни айтиш жоизки, бугунги кунда спорт сохаси, тизими ва фаолияти куплаб мамлакатлар хаётида катта урин эгаллайди. Уларга куплаб турли ёшдаги спорт билан шугулланувчи одамлар жалб этилган. Спорт

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(1/2), Jan., 2023

гурухлари бошк;а гурухлар каби шахс-жамият тизимида орали; бир кисимни ташкил этади. Уларнинг динамикаси конуниятлари жамиятнинг синфли тузилиши ва ундаги ижтимоий-ик;тисодий муносабатлар билан белгиланади. Шу боисдан барча тизимда мотивацион муносабат тушунчаси доимий алокадорлиги жихатдан спорт сохасида хам мухим ахамият касб этади. Чунки спортчи эришаётган натижаларни келгусида хам унга ижтимоий жараёнларда факат тугри фикр уйгонишига хизмат килади.

REFERENCES

1. Иброхимов У., Машарипов Й. Спортчиларни жисмоний ва рухий жихатдан чиниктиришда спорт фаолиятининг ахамияти. Болалар ва ёшлар уртасида жисмоний тарбия ва спортни ривожлантиришнинг долзарб муаммолари. -Термиз: 2003, 100-101- бетлар.

2. Абдурасулов Р.А. Мотивы учащихся-спортсменов в спортивной деятельности. Юбилейная международная научно-практическая кон-ференция. Сборник материалов. Самара. 2008. -С.226-229.

3. Е.П.Ильин Психология спорта \\ Москва Санкт-петербург\\ 2009.

4. Абдурасулов Р.А. Укувчи спортчиларнинг индивидуал ва шахсий хусусиятлари. //Мактаб ва хаёт. 2003.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.