Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ УМУМИЙ ВА ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИНИНГ МУХУМ ХУСУСИЯТЛАРИ'

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ УМУМИЙ ВА ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИНИНГ МУХУМ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
115
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
кичик мактаб ёши / индивидуал қизиқишлар / мотивация / тана аъзолари / орқа мия / жисмоний қобилият / замонавий дарс. / junior school age / individual interests / motivation / body parts / spinal cord / physical ability / modern lesson.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — J. Isoqov

Мақолада кичик мактаб ёши даврида болани жисмоний фаолиятга йўналтириш, тана аъзоларининг ривожланиши, 7-10 ёш оралиғи, замонавий дарс ва методлар ҳақида гап боради. Бугунги кунда жисмоний таълимга эътибор қаратилаётгани ҳамда спорт турларининг роли ҳақида фикрлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPORTANT FEATURES OF GENERAL AND PHYSICAL DEVELOPMENT OF ELEMENTARY SCHOOL PUPILS

The article talks about directing a child to physical activity, development of body parts, age range of 7-10 years, modern lessons and methods. Today's emphasis on physical education and the role of sports are discussed.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ УМУМИЙ ВА ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИНИНГ МУХУМ ХУСУСИЯТЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

БОШЛАНГИЧ СИНФ УЦУВЧИЛАРИНИНГ УМУМИЙ ВА ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШИНИНГ МУХУМ ХУСУСИЯТЛАРИ Исоков Жамшид Зикруллаевич

Ижтимоий-гуманитар фанларда масофавий таълим кафедраси катта укитувчиси

https://doi.org/10.5281/zenodo.7442786 Аннотация. Мацолада кичик мактаб ёши даврида болани жисмоний фаолиятга йуналтириш, тана аъзоларининг ривожланиши, 7-10 ёш оралиги, замонавий дарс ва методлар %ацида гап боради. Бугунги кунда жисмоний таълимга эътибор царатилаётгани %амда спорт турларининг роли %ацида фикрлар келтирилган.

Калит сузлар: кичик мактаб ёши, индивидуал цизицишлар, мотивация, тана аъзолари, орца мия, жисмоний цобилият, замонавий дарс.

ВАЖНЫЕ ОСОБЕННОСТИ ОБЩЕГО И ФИЗИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ

УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЫ Аннотация. В статье рассказывается о направленности ребенка на двигательную активность, развитии частей тела, возрастном диапазоне 7-10 лет, современных занятиях и методиках. Обсуждается сегодняшний акцент на физическое воспитание и роль спорта.

Ключевые слова: младший школьный возраст, индивидуальные интересы, мотивация, части тела, спинной мозг, физические возможности, современный урок.

IMPORTANT FEATURES OF GENERAL AND PHYSICAL DEVELOPMENT OF

ELEMENTARY SCHOOL PUPILS Abstract. The article talks about directing a child to physical activity, development of body parts, age range of 7-10 years, modern lessons and methods. Today's emphasis on physical education and the role of sports are discussed.

Keywords: junior school age, individual interests, motivation, body parts, spinal cord, physical ability, modern lesson.

Жамиятимизда соглом турмуш тарзини шакллантириш, ахолининг, айникса ёш авлоднинг жисмоний тарбия ва оммавий спорт билан мунтазам шугулланиши учун замон талабига айланиб улгурди. Жисмоний тарбия болалар тарбиясида узига хос алохида урин эгаллайди. Шу уринда болаларнинг жисмоний чиникканлигини ва соглигини яхшилаш хамда уларнинг жисмоний сифатларини оширишда катта ахамият касб этади

Мактабнинг бошланиши билан богли; хаёт тарзидаги узгаришлар, шунингдек, харакат аппаратларининг тулик шаклланмаган жараёни ёш укувчиларнинг жисмоний машкларини бажартиришда эхтиёт булишни талаб килади. Чекловлар, куч-кувват машклари, машгулотларга чидамлилик юкламалари ва индивидуал машгулотлар учун вакт сарфлаш билан боглик булади. Ушбу даврда жисмоний машклар, шу жумладан спортга индивидуал кизикишлар ва мотивациялар шаклланади.

Кичик мактаб ёши - бу тананинг усиши ва ривожланишидаги энг мухим даврлардан бири, боланинг моторли (хдракат) мувофиклаштиришини шакллантиришдаги энг мухим давр саналади. Бу ёшда харакатлар маданиятининг асослари куйилади, янги, илгари номаълум булган машклар ва харакатлар, жисмоний тарбия билимлари муваффакиятли узлаштирилади.

1952

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОЬиЫБ 1 188иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

Кичик мактаб ёшида боланинг спорт машклари, усуллар ва харакатлари техникасини эгаллаш оркали унинг жисмоний кобилиятларини устиришга кизикишини тарбиялаш лозим. Кичик мактаб ёшидаги болаларнинг жисмоний тайёргарлигининг асосий йуналиши бу уларнинг харакатлар уйгунлигини ривожлантиришдир. Давр охирида болани унинг кобилиятига ва кизикишига мос келадиган спортга ёки жисмоний фаолиятга йуналтириш тавсия этилади.

Болаларнинг харакатлар техникасини узлаштириш кобилияти шу кадар каттаки, куплаб янги харакат (моторли) куникмалари махсус кулланмаларсиз кулга киритилади. Кичик мактаб укувчиларининг урганиш хусусиятларини тадкик этиш шуни курсатдики, уларда усмирлар ва ёшларга караганда спорт машклари техникасининг асосий элементларини узлаштириш анча тез кечади. Шунингдек, болалар харакатнинг ритмик ва куч тимсолини узларининг сезги, хис-туйгу ва умумлашган таасуротлари оркали кабул киладилар, кам лолларда - "англаган", тушунган холда харакат техникасини узлаштириб оладилар. Ушбу ходиса, бизнингча, ушбу ёш даврида яхлит машкларни ургатиш уни элементларга булиб урганишдан кура купрок муваффакиятли эканлиги билан изохланади. Шу сабабли, болалар деярли мустакил равишда, факатгина "буни кандай килиш кераклигини" кузатиб, чангида, конкида учишни, велосипедда юришни урганишлари, тупни, ракеткани ишлатишни хамда спорт ва уйин кобилиятларини намойиш этишлари мумкин.

Умумий жисмоний тайёргарликни мувофиклаштириш кобилиятининг жадал усишини таъминлашга каратилган тарбиялаш режими, бола хаётнинг ушбу даврида унинг хдракат потенциали ривожланишини таъминлайди ва мослашиш кобилиятини оширади.

Болаларда 7 ёшдан 10 ёшгача жисмоний фаолликнинг айрим турларига кизикиш ва мойиллик вужудга келади, айрим спорт турларига мойиллиги ошади. Ва бу мактаб укувчиларини жисмоний тарбия ва спортга йуналтириш хамда уларнинг хар бирини жисмоний согломлаштиришнинг энг макбул йулини аниклашларига шароит яратади.

Кичик мактаб ёши 6-7 ёшдан 11 ёшгача булган болаларни камраб олади (I - IV синфлар). Бу ёшда боланинг харакат (мотор) фаоллигини таъминлайдиган тизимларнинг анатомик ва физиологик камолотига эришилади. Бирок, даврнинг бошида, бу тизимлар хали етук эмас, харакат (моторика) ривожланиши жараёни, гарчи у бу ёшда юкори интенсивлик билан давом этса-да хали тулик эмас.

Кичик мактаб ёши мушак-харакат тизимининг нисбатан бир текис ривожланиши билан ажралиб туради, аммо индивидуал улчовли белгиларнинг усиш тезлиги хар хил. Шундай килиб, бу даврда тананинг узунлиги унинг массасидан каттарок булади. 5 -7 ёшдан 10-11 ёшгача оёкларнинг узунлиги тананинг усиш тезлигидан ошиб, узунрок булади.

Кичик мактаб ёши тананинг усиши ва ривожланишидаги мухим даврлардан биридир. Болаларнинг суяк ва скелет мушакларида жуда куп органик моддалар ва сув бор, аммо минераллар кам. Мушак-богловчи аппаратларнинг осонгина кенгайтирилиши болага яхши мослашувчанликни беради, аммо суякларнинг нормал жойлашишини таъминлаш учун кучли "мушак корсетини" ярата олмайди. Натижада скелетнинг деформацияси, тананинг ва оёк-кулларнинг ассиметриясининг ривожланиши, текис оёкларнинг (плоскостопия) пайдо булиши мумкин. Бу болаларнинг нормал холатини ташкил килиш ва жисмоний юкламадан фойдаланишга алохида эътибор беришни талаб килади.

1953

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Узгаришлар ривожланишнинг барча даражаларида содир булади. Боланинг жисмоний ва рухий соглигини мустахкамлаш давом этади. Тананинг барча аъзолари ва тукималарида сезиларли узгаришлар кайд этилади, умуртка погонасининг шаклланиши давом этди.

Орка мия 8-9 йилгача катта харакатчанликни саклайди. Тадкикотлар шуни курсатадики, кичик мактаб ёши барча асосий бугинларда харакатчанликни йуналтириш учун энг кулай даврдир. Ушбу ёшдаги болаларнинг бугинлари жуда харакатчан, боглаш аппарати эластик, скелет жуда куп микдорда кемирчакка (тогайга) эга. Бошлангич синф укувчиларининг мушакларида юпка толалар бор, улар озгина протеин (оксил) ва ёгни уз ичига олади. Бундай холда, чеклиликларнинг катта мушаклари кичикларга караганда купрок ривожланади.

Бу ёшда асаб тизимининг морфологик ривожланиши деярли якунланади, асаб хужайраларининг усиши ва таркибий фаркланиши тугайди. Аммо асаб тизимининг ишлаши кузгалиш жараёнларининг устунлиги билан ажралиб туради.

Кичик мактаб ёшида жисмоний сифатларнинг деярли барча курсаткичлари жуда юкори усиш суръатларини намойиш этади. Факатгина истисно сифатида эгилувчанлик курсаткичини курсатиш мумкин, бу даврда унинг усиш суръати пасайишни бошлайди.

7-10 ёшда, шунингдек, бола харакатларининг биологик динамикаси ва биринчи навбатда уларнинг координацион (мувофиклаштириш) компонентининг жадал ривожланиши кузатилади.

Шундай килиб, 7 ёшдан 10 ёшгача булган ёш оралиги инсоннинг харакат (мотор) фаолиятида мавжуд булган деярли барча харакат ва мувофиклаштириш кобилиятларини ривожлантириш учун энг кулай давр саналади.

Жисмоний тарбия амалиётида бола организми функционал имкониятлари курсаткичлари жисмоний юкламани танлашда, харакат фолиятида, организмга таъсир методларини танлашда бош мезон хисобланади.

Кичик мактаб ёшидаги болалар учун юкори жисмоний фаолиятга эхтиёж табиийдир. Инсон кундалик хаёт жараёнида шахс томонидан амалга оширилган харакатлари умумий сони унинг харакат фаоллиги саналади. Ёз пайтларида эркин режим билан кунига 7 ёшдан 10 ёшгача булган болалар 12 дан 16 минггача харакатни амалга оширадилар. ^изларнинг табиий кундалик фаоллиги угил болаларникига караганда 1630% паст. ^излар камрок даражада узларининг харакат фаолликларини намойиш этадилар ва жисмоний тарбиянинг ташкиллаштирилган шаклларига купрок эхтиёж сезадилар. Йилнинг бахор ва куз даврлари билан таккослаганда кишда болаларнинг харакат фаоллиги 30 - 45 фоизга пасаяди. Мактабгача таълимдан 6-7 ёшгача булган болалар учун мактабда тизимли укитишга утиш билан уларнинг жисмоний фаоллиги хажми 50 фоизга камаяди.

Укув даврида мактаб укувчиларининг харакат (мотор) фаоллиги синфдан синфга утиш даврида усмайди, балки тобора пасайиб боради. Шу сабабли, болаларнинг ёши ва соглигига караб, кунлик харакат фаолиятининг етарли микдорини олиш жуда мухимдир.

Бошлангич синф укувчилари жисмоний тарбиясининг асосий вазифалари: сарасига куйидагилар киради:

1) саломатликни яхшилаш, кад-коматни тугри тутиш, текис оёклиликнинг олдини олиш, баркамол жисмоний ривожланишни рагбатлантириш, уларнинг нокулай атроф-мухит шароитларига каршиликларини ривожлантириш;

1954

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

2) турли хил хаётий харакатлар асосларини эгаллаш;

3) координацияни (мувофиклаштиришни) ривожлантириш (харакат-ларнинг фазовий, вактинча ва куч параметрларини купайтириш ва фарклаш, мувозанат, ритм, сигналларга жавоб тезлиги ва аниклиги, харакатларни мувофиклаштириш, маконга йуналтириш) ва шартли (тезлик, тезлик-кучлилик, чидамлилик ва эгилувчанлик) кобилиятлари;

4) шахсий гигиена, кундалик тартиб, жисмоний машкларнинг саломатликка, мехнат кобилиятига ва харакат кобилиятини ривожлантиришга оид асосий билимларни шакллантириш;

5) спортнинг асосий турлари, уларда ишлатириладиган кобик ва жихозлар, машгулотлар пайтида хавфсизлик коидаларига риоя килиш хакида тавсияларни ишлаб чикиш;

6) мустакил жисмоний машклар, очик уйинлар, улардан буш вактларда фойдаланиш, жисмоний фаолиятнинг айрим турларига кизикишларини шакллантириш ва айрим спорт турларига мойиллигини аниклаш;

7) интизом тарбияси, уртокларга дустона муносабат, халоллик, сезгирлик, жисмоний машкларни бажариш пайтида жасорат; харакат фаолияти давомида аклий жараёнлар (тасаввур, хотира, тафаккур ва бошкалар) ривожланишини рагбатлантириш кабилардир.

Замонавий дарснинг энг мухим талаби укувчиларнинг соглиги, жинси, жисмоний ривожланиши, жисмоний тайёргарлиги, аклий хусусиятлари ва фазилатларининг ривожланиш хусусиятларининг гигиена меъёрларига мувофиклигини хисобга олган холда укувчиларга табакалаштирилган ва индивидуал ёндашувни таъминлашдир.

Х,аракатлантирувчи фаолиятга ургатишда яхлитлик услубига устунлик бериш лозим. Бунда машкларни тугри номлаш, уларни аник намойиш этиш ва хатоларни уз вактида тузатиш жуда мухимдир.

Кичик мактаб укувчиларининг харакат фаолиятларида машк килиш ва жисмоний кобилиятларини ривожлантириш бир-бири билан чамбарчас боглик. Дарс жараёнида харакат куникмаларини ургатишда мувофиклаштириш ва чиниктириш кобилиятларини ривожлантириш яхши ташкиллаштирилган педагогик жараёнидан дарак беради.

Кичик мактаб ёшида укувчиларнинг жисмоний кобилиятларини ривожлантиришда стандарт-кайтариш ва вариатив (узгарувчан) машклар методига эътиборни каратиш зарур. Укувчилар характларни узига ишонган холда бажаришни бошлашса, стандарт-кайтариш машклар методи урнини вариатив машклар эгаллаши керак, бу уз урнида уйин ва мусобака методини куллаш имконини беради.

Кичик мактаб ёшдаги болаларда, иложи борича, сикилиш (нафасни ушлаб туриш) билан боглик булган мухим статик босимли машклар чикариб ташланиши керак.

Жисмоний тарбия хар бир бола учун ёкимли ва коникарли жараён (кечинма) булиши керак. Бошлангич синф укувчилари шахсининг узига хослиги - харакат ва мувофиклаштириш кобилиятини ривожлантиришда сезувчанлик, фаол ижтимоий субъект сифатида боланинг яхлит шахсий ривожланиши учун салохиятининг сифат жихатдан янги даражасида жисмоний маданият дарсларида амалга ошириш - харакат куникмаларини шакллантиришга индивидуал ёндашув, укувчиларнинг командада ишлаши, эстетик

1955

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

элемент, физкультура ва спорт этикаси коидаларидан болаларнинг жисмоний ва шахсий

сифатларини шакллантиришда комплекс фойдаланишни такозо килади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 25 январдаги ПФ-5313-сон "Умумий урта, урта махсус, касб-хунар таълими тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармони.

2. 2019 йил 8 октябрдаги ПФ-5847-сон "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги фармони.

3. Абдуллаев Я.М. Развитие физического воспитания подрастающего поколения в непрерывном образовании // Молодой ученый. — 2012. — №11. — С. 381-383.

4. Абдурахманова А.А., Косимова В.С. Факторы, влияющие на качество физического воспитания студентов высших учебных заведений// Проблемы науки 2019.№ 4 (40).

5. Абукаров Д.Н. Современные образовательные технологии на уроках физической культуры https://nsportal.ru/shkola/fizkultura-i-sport/library/2017/10/17/doklad-po-fizicheskoy-kulture-na-temu-sovremennye

6. Азизходжаева Н.Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство. -Ташкент, 2003. - 192 с.

1956

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.