Научная статья на тему 'ЁШ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ДАСТ КЎТАРИШГА ЁРДАМ БЕРУВЧИ МАХСУС МАШҚЛАРИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ТАВСИФЛАРИ'

ЁШ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ДАСТ КЎТАРИШГА ЁРДАМ БЕРУВЧИ МАХСУС МАШҚЛАРИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ТАВСИФЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
64
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ФАЗАЛАР / ЁРДАМЧИ МАШқЛАР ТАВСИФИ / МАШғУЛОТ РЕЖАСИ / ДАСТ КЎТАРИШ ТЕХНИКАСИ / ДАСТ КЎТАРИШГА ЁРДАМ БЕРУВЧИ МАХСУС МАШқЛАР

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Тоштурдиев Ш.Х.

Ушбу мақолада ёш оғир атлетикачиларнинг даст кўтаришга ёрдам берувчи махсус машқларни илмий назарий тавсифлари тўғрисида маълумотлар таҳлил этилган.В данной статье проведлен анализ научно теоретических характеристик специальных упражнений, способствующих выполнению рывка юными тяжелоатлетами.This article analyzes the scientific and theoretical characteristics of special exercises that contribute to the snatch performance by young weightlifters.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ДАСТ КЎТАРИШГА ЁРДАМ БЕРУВЧИ МАХСУС МАШҚЛАРИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ТАВСИФЛАРИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Катта укитувчи Ш.Х. ТОШТУРДИЕВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик; шахри, Узбекистон

ЁШ ОГИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ДАСТ

КУТАРИШГА ЁРДАМ БЕРУВЧИ МАХСУС

Муаллиф билан богланиш учун:

shuhrat.toshturdiev@bk.ru

МАШКДАРИНИ ИАМИИНАЗАРИИ ТАВСИФААРИ

Аннотация

Annotation

В данной статье проведлен анализ научно-теоретических характеристик специальных упражнений, способствующих выполнению рывка юными тяжелоатлетами.

Ключевые слова: фазы, описание вспомогательных упражнений, план упражнений, техника рывка, специальные вспомогательные упражнения.

Ушбу маколада ёш огир атлетикачиларнинг даст кутаришга ёрдам берувчи махсус машкларни илмий-назарий тавсифлари тугрисида маълумотлар тах,лил этилган.

Калит сузлар: фазалар, ёрдамчи машщлар тавсифи, машFулот режаси, даст кутариш техникаси, даст кутаришга ёрдам берувчи махсус машщлар.

This article analyzes the scientific and theoretical characteristics of special exercises that contribute to the snatch performance by young weightlifters.

Key words: phases, description of auxiliary exercises, exercise plan, snatch technique, special auxiliary exercises.

Долзарблиги. Охирги йигирма йилликда Олимпиада ва жахон чемпионатларида ракобатнинг шиддат билан кучайиб бораётганлиги, медаллар учун бахсда катор давлатлар атлетларининг иштирок этаётганлиги огир атлетика спорт турининг географик жихатдан тобора кенгайиб бораётганлигидан далолат беради. Жахоннинг куплаб мамлакатларида огир атлетика билан шугулланувчи спортчиларни тайёрлаш тизимини инновацион ёндашувлар асосида замон талабларига мослаштириш юзасидан кенг куламли илмий тадкикот ишлари амалга оширилмокда. Хусусан, Халкаро огир атлетика федерацияси томонидан мусобака коидала-рига киритилган узгартиришлар асосида огир атлети-качиларни тайёргарлик турлари буйича саралашнинг янги талабларини ишлаб чикиш, жисмоний ва техник имкониятларини такомиллаштириш, олий спорт ютукларига эришишгача булган барча боскичларни бошкаришнинг ташкилий ва услубий жихатдан сама-радорлигини ошириш йулларини излаб топиш билан боглик тадкикот ишлари амалга оширилмокда.

Бизга маълумки, огир атлетика мусобака машклари иккита даст кутариш ва силтаб кутаришдан иборат. Даст кутариш - киска вакт давом этадиган машк хисобланади. Даст кутариш - тезкор-куч сифатини талаб килувчи машк булиб, уни бажариш пайтида (мусобака коидаларига биноан) штангани битта тух-товсиз харакат билан юкорига кутариб, бош оркасида текисланган кулларда ушлаш лозим. Даст кутаришда энг фаол харакатларнинг давомийлиги 1 сония атро-фида, урнидан туриш ва эгалланган огирликни кайд килишни хисобга олганда 2,5-3 сонияни ташкил этади. Даст кутаришни бажаришда штанга тезлиги (вазн билан) 0.9-2 м/с. атрофида булади. Штангани кутариш олдидан утказиладиган тайёргарлик харакат-лари, бошка спорт турларидаги дастлабки харакатлар сингари—старт деб номланган. Старт, харакатли ёки харакатсиз фазага булинади. Х,аракатли дастлабки холат фазаси. Ургатиш ва машк килдириш жараёни-да асосий булиши керак. Бундай дастлабки холатда спортчи кейинги фазаларни бажаришда асосий элементларни бажаришни мустахкамлайди хамда оёкларни жойлаштириш (куйиш), гавданинг бошка

бугимлари холати, ушлаш ва унинг окилона кенглиги, харакатлар изчиллигини уз ичига олади.

Спортчи дастлабки холатини олгандан сунг кулла-рини ёки оёкларини харакатга (букиб-ёзиб) келтиради, сунгра усиб борувчи тезлик билан яна уларни букади (харакатни 1-2 марта пружинасимон бажаради) ва бир тухтаб, дархол штанга кутаришни бошлайди. Бу харакат белнинг орка ва оёклар мушакларининг олдиндан чузилишини таъминлайди, бу куч имкониятларини оширувчи реактив кучларни хосил килади. Бирок, бу харакатни аник бажариш осон эмас, шунинг учун харакатли холдаги дастлабки холатда техник хатоларнинг юзага келиши эхтимоли юкори хисобланади. Юкоридаги маълумотларни инобатга олиб, айнан огир атлетикада ёш огир атлетикачилар учун даст кутаришга ёрдам берувчи махсус машкларини илмий-назарий тавсифлари урганиш сохадаги асосий ва мухим масалалардан биридир.

Тадкикот максади. Бошлангич тайёргарлик боскичидаги спортчиларни кизиктириш хамда ёш огир атлетикачилар учун даст кутаришга ёрдам берувчи махсус машкларини илмий-назарий тавсифлари урганиш ва илмий хулосалар беришдан иборат.

Тадкикот усуллари. Тадкикотда махаллий ва хо-рижий адабиётлардаги маълумотларни илмий-назарий тахлил килиш, турли малакага эга огир атлетикачи-ларни тайёрлаш буйича махаллий хамда хорижий мураббий ва мутахассисларнинг тажрибасини умум-лаштириш, машгулот ва мусобака хужжатларини тахлил килиш (спортчилар кундаликлари, йиллик индивидуал режалар, мусобака баённомалари), педагогик кузатувлар, 3 педагогик тестлаш, педагогик тажриба, математик статистика усулларидан фойдаланилган

Тадкикот объекти. Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университетининг огир атлетика залида шугулланувчи 14-16 ёшли ёш огир атлетикачиларнинг машгулот жараёни.

Тадкикотни ташкил этиш. Ушбу тадкикотда Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университетининг огир атлетика залида шугулланувчи 24 нафар (12 нафар назорат ва 12 нафар тадкикот гурухи) синалувчилар (асосан, 48-64 кг вазн оралигидаги

www.fansports.uz

37

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

спортчилар) иштирок этишди.

Тадкикот натижаси ва унинг мухокамаси. Х,ара-катсиз дастлабки холатда спортчи штангани кутариш-ни тургун харакатсиз холатдан туриб бошлайди, хара-катсиз дастлабки холатда спортчи харакатсиз булади, айнан шу унинг номланишида акс этган. Х,аракатсиз дастлабки холатнинг устуворлиги: харакатни бажа-риш учун дастлабки холатнинг катта доимийлиги; дастлабки холатнинг бузилишибилан боглик булган хатолар сонини камайтиради. Х,аракатсиз дастлабки холатни узлаштириб олиш, келгусида харакатнинг анча мураккаб турларини бажаришда аскотади. Асо-сий харакатлар асослари. Даст кутаришда штанга кутариш буйича амалиётда асосий 3 та харакатга эътибор берилади. Булар белгача тортиш, иргитиш, ва штанга остига утиришдир. Белгача тортиш даври штангани узиш вакти (ШУВ), бошлангич тезлик, иргитиш ва очилиш фазаларини уз ичига олади. Штангани узиш вакти (кутариш) фазаси.

Х,озирги штанга грифлари эгилувчанлик хусусиятига эга булганлиги туфайли ШУВ фазасини кичик тезликда бажариш лозим (Масалан, агарда штанганинг огирлиги 150 кг булса, спортчи харакатга келганда штанга грифи 2-3 см кутарилади, аммо штанга тоши тахта супадан узилмайди). ШУВда спортчининг мустакил таянчи тугайди ва кейинги харакат ягона таянч кафтлари би-лан утади. ШУВ оркали "спортчи штанга" тизимининг мувозанатлашувига эришиш лозим, чунки бошлангич холатда (огир вазнларни кутаришда) штанганинг харакат йуналишида килинган хатони тузатиб булмайди. Бошлангич тезлик фазаси. ШУВдан бошланади ва иргитиш фазаси бошланишигача давом этади. Бошлангич тезлик бошида спортчи томонидан штангага бериладиган кучланиш тез усиб боради ва ШУВ дан 0,08-0,11 сони-ядан сунг кутарилаётган штанга вазнининг 140-160% ни ташкил этади. Штанганинг бошлангич тезлиги пай-тида гавда ёзилишига караганда оёкларнинг илгарилаб ёзилиши давом этади, штанга спортчига якинлашиб, юкорига бироз оркага харакат килишда давом этади. Елкалар юкорига ёй буйлаб силжиб харакатланади. Спортчи-штанга тизими кинематик занжирлари хамма бугимларнинг катъий узаро богликлигини саклаб колиш, етарлича кучланишларни ошиши (120-130%-ШУВда ва 160% гача кучланишларнинг бирмунча чуккисида) хам белгача кутариш даврини бажаришнинг оптимал тавсифига киради.

см см о см

го га

0

ю

1

Расм. Ёш огир атлетикачиларининг ун икки хафталик тайёргарлик циклидаги даст кутариш машкларидаги юклама хажми динамикаси Изох: МДК - мусобака даст кутариш, ТДК - Тиззадан даст кутариш.

Х,аракат оёкларнинг илгарилаб тизза бугимла-ридаги ёзилиши хамда ёйилган ёки текис холатни саклаб турувчи гавда огишининг бироз ошиши билан бажарилади. Бошлангич тезлик (тезланиш) охирида штанга тезлиги 1,3-1,6 м/с га етади, бунда унинг энг юкори курсаткичлари узун буйли огир вазндаги спорт-чиларда кузатилади. Давр охирида тизза бугимларида букилиш бурчаги 145-150°, тос-сон бугимларида эса 90-95% ни ташкил этади. Иргитиш фазаси. Штанга грифини сон суяги бугимлари даражасидан утганидан сунг дархол иргитиш бошланади. Маълумотларга кура, малакали огир атлетикачилар супадан штанга грифигача булган масофа спортчи буйига 131 нисба-тан тахминан эркакларда уртача 55%, аёлларда 48% ни ташкил килган пайтда иргитишни бошлайдилар. Иргитиш атамаси туртинчи фазадаги харакатлар хусу-сияти - тиззаларни ва тос бугимларини ёйиш пайтда юзага келадиган чузилувчан ёки "реактив" кучлар-дан фойдаланиш бирлигини англатади. Фазанинг бошлангич даражасида (0.03-0.05с.) таянчга булган кучланишлар пасаяди (уларнинг мутлок катталиги - кутариладиган штанга вазнининг 70 - 120 % гача), сунгра кескин ошади. Оёкларнинг тизза бугимадаги ёйилиши тугаган пайтга келиб, кучланишлар катта-лиги деярли максимумга етади. Юкорида курсатиб утилган харакатнинг курсаткичлари киска вакт ичида содир булиши туфайли куз билан бахолаб булмайди. Очилиш фазаси. Иргитиш фазасидан сунг бошланади. Бу фазани тугри англаш ва харакат хусусиятини тушунтириб бериш учун унинг бажарилишини иргитиш фазасига боглик холда куриб чикиш зарур. Бу бир вактга иккита фазани бирлаштирувчи пайт - бу иккала фаза давомида яхлит, тухтовсиз харакат билан бажариладиган (гавданинг ёзилиши хамда оёклар иши) механизмидир. Очилиш фазасини бажариш бошида кучланишнинг максимал даражагача ошиши содир булади. Бир вактнинг узида оёк учига чикиб ва гавдани бироз оркага олиб, куллар ёрдамида штанга грифи юкорига, тахминан кукрак кафаси атрофигача кутарилади (спортчи буйига нисбатан уртача 170-175%ни ташкил килади), фаза охирига келиб тезлик хам максимал даражага эришади - 1.70 м/д гача. Тос-сон бугимларини хадданзиёд "ёзиб юбориш" холлари куп учраб туради. Бунда бурчаклар 195200° гача етади. Штанга остига утириш даври. Учта фазани уз ичига олади булар таянчсиз штанга остига утириш, таянчли штанга остига утириш ва штанга остига утиришда кайд килишдир. Таянчсиз штанга остига утириш фазаси. Унинг асосий вазифаси уз 132 вактида бошланишидир. Очилишдан штанга остига утиришга утишдаги оёклар тахта супадан узилиш вакти, давомийлиги 0.1,5-0.2,5 сония хисобланади. Штанга остига утиришда спортчининг штанга билан тез узаро алокаси тавсия килинади. Бунда куллар штангага ён босувчи харакатни бажаради, чункайиш тезрок бажарилади. Бундай харакат фаол бажарил-ганда бутунлай таянчсиз чункайиш кайд килинади. Баъзи бир спортчиларда таянчсиз штанга остига утириш булмайди, тахта супа билан узаро таъсирини бир оз саклаб туради. Таянчли штанга остига утириш

38

www.fansports.uz

№2-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

фазаси. Бу даражанинг давомийлиги - 0,2-0,4 сонияни ташкил этади. Тана белдан ор;ага эгилган ва озгина олдинга огишган. Бу максимал чу;урро; чущайишни таъминлайди ва хам чущайишда, хам туриш пайти-да мувозанат урнатишни енгиллаштиради. Штанга остига утиришда ;айд ;илиш. Таянчли чущайишни кетидан тез туриш билан бажариш ма;садга мувофи; (очилишдан штанга остига утиришга утилгандан сунг юзага келадиган эгилувчан кучлардан фойдаланиб). Бундай бажариш вариантида штангани чущайишда ;айд;илиш фазаси булмайди. Биро;, чущайишдаги харакат вазифаси мувозанатни са;лаш ва бироз муво-занатлаштириш ёрдамида 9 - фаза вазифаси штангани ;айд ;илиш зарурияти билан боглщ булади. Бу даст-кутаришнинг энг куп учраб турадиган вариантидир. Якунловчи харакатлар асослари. Спортчининг якун-ловчи харакатлари туриш ва штангани якуний ;айд ;илиш билан богли; хисобланади. Туриш пайтида оё; мушаклари ишини енгиллаштириш учун гавда бир оз олдинга (тос-сонни бирмунча кутариш билан) эгилтирилади, бунда штанга ;атъий вертикал холатда кутарилади. Спортчи туришни якунлаб, штангани ю;орида текисланган (букилмаган холатда) ;уллар-да ушлаб туриб ;айд ;илади, бунда гавданинг барча бугинлари ва штанга грифи битта вертикал текис-ликда жойлашади. Туриш якунланганда оё; учлари албатта бир чизщда туриши лозим.

Хулоса. Огир атлетика спорт тури билан шугул-ланишнинг куп йиллик жараёнида спортчиларнинг асосий мусоба;а маш;лари ва ёрдам берувчи маш;лар элементларини узлаштириш билан бо-шланади. Албатта, бу жараён махсус маш;ларсиз кечмайди. Шуни инобатга олиб, хар бир шугулла-нувчиларнинг тана типлари ва уларнинг координа-цион харакатларни ;абул ;илиш ;обилиятига ;араб махсус маш;лар туркумларидан фойдаланилади. Даст кутариш харакатини такомиллаштириш юзаси-

дан тизза даражасидан, куигичлардан даст кутариш турлари, силтаб кутариш учун эса устунлардан фойдаланиш услублари келтирилган. Огир атлети-качиларнинг куп йиллик тайёргарлик жараёнида мусобак;а ва ёрдам берувчи маш^ларни ургатиш ва такомиллаштиришда спортчиларнинг ёш хусуси-ятлари, малакаси, вазн тоифалари, мусобак;аларда иштирок этиш тактикаси илмий-педагогик тажри-балар асосида чу^ур урганилиб, спорт натижалар динамикаси усишининг асосий омили эканлиги амалиётда исботланган.

Адабиётлар:

1. Маткаримов Р.М. Ofhp атлетикачилар куп йиллик тайёргарлик тизимининг илмий-назарий асослари: Монография. Т.: O'ZKITOB SAVDO NASHRIYOTI MATBAA IJODIY UYI. 2021. - 239 б.

2. Маткаримов Р.М, Оммавий разрядли огир атлетикачилар машрулот нагрузкалари хажм ва шиддатининг оптимал нисбатлари. Педогогика фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун бажарилган диссертация. Тошкент.1999 й.

3. Маткаримов Р.М. Юк,ори малакали огир атлетикачиларни куп йиллик тайёрлашнинг илмий-назарий асослари. Педогогика фанлари доктори илмий даражасини олиш учун бажарилган диссертация. Тош-кент.2022 й. 88-94 б.

4. Matkarimov R.M. Questions of temporary adaptation of weightlifters to different climatic and geographical conditions // Eurasian Journal of Sport Science. Vol. 1: Iss. 1, Article 3. 2020. - Р. 18-22.

5. Matkarimov R.M. Pedagogical analysis of the participation of the national teams of Uzbekistan and China in the XXXII Tokyo 2020 summer Olympic games in weightlifting // Eurasian Journal of Sport Science. Vol. 1: Iss. 2, Article 35. 2021. - Р. 207-211.

6. Маткаримов Р.М. Оммавий разрядли огир атлетикачилар машрулот юкламалари хажми ва шиддатининг оптимал нисбатлари самарадор-лигини аниклаш // FAN - SPORTGA илмий-назарий журнали. Т., 2020. - №2. - Б. 34-38.

7. Маткаримов Р. М. ОПТИМИЗАЦИЯ ПРОЦЕССА ПОДГОТОВКИ ВЫСОКОКВАЛИФИЦИРОВАННЫХ ТЯЖЕЛОАТЛЕТОВ В ГОДИЧНОМ ЦИ^1Е //Проблемы и перспективы физического воспитания, спортивной тренировки и адаптивной физической культуры. - 2021. - С. 361-365.

8. Toshturdiev Sh.Kh. Features of the de es of the development of str elopment of strength qualities during the ength qualities during the training of cyclists Eurasian Journal of Sport Science: Vol. 1: Iss. 2, Article 12. 2021.- Pg 66-78.

9. Тоштурдиев Ш.Х. Велосипедчиларнинг куч сифатини 0Fир атлетика воситалари оркдли ривожлантириш услубияти//"FAN - SPORTGA" илмий-назарий журнали 2020. - № 1. C. 39-45.

Информация для связи с автором:

kadirovtco@mail.ru

Преподаватель Ш.Ш. КАДЫРОВ1

1Филиал ФГБОУ ВО "Астраханский государственный технический университет" Ташкентская область, Узбекистан

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ПРИКЛАДНОЙ ФИЗИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ СТУДЕНТОВ ПРОФИЛЯ "АКВАКУЛЬТУРА"

■■нотация

Annotation

CG Ш t о а

Vi

В статье рассмотрены вопросы специфики профессионально-прикладной физической подготовки студентов профиля "Аквакультура" на основании внедрения в процесс обучения плавательной практики в бассейнах и открытых водоемах. Целью работы является подготовить будущих специалистов к профессиональной деятельности путем повышения физического и функционального развития организма.

Маколада сузиш хавзаларида ва очик, сув хавзаларида сузиш амалиётини укув жараёнига жорий этиш асосида "Аквакультура" профили талабаларининг касбий-амалий жисмоний тайёр-гарлигининг узига хос хусусиятлари куриб чикилган. Ишнинг максади талабаларнинг организ-мини жисмоний ва функционал ривожлантириш ошириш оркали булажак мутахассисликларни касбий фаолиятга тайёрлашдан иборат.

Калит сузлар: КАЖТ, талабалар, "Аквакультура", сузиш, жисмоний ривожланиш, функционал ривожланиш.

The article deals with the issues of the specifics of professional-applied physical training of students of the "Aquaculture" profile on the basis of the introduction of swimming practice in swimming

№2-2022

www.fansports.uz

39

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.