Научная статья на тему 'СПОРТ УСТАЛИГИГА НОМЗОД ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШНИНГ МОДЕЛ КЎРСАТКИЧЛАРИ'

СПОРТ УСТАЛИГИГА НОМЗОД ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШНИНГ МОДЕЛ КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
27
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МОДЕЛЬНЫЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ / ФИЗИЧЕСКАЯ И ТЕХНИЧЕСКАЯ ПОДГОТОВКА / СПЕЦИАЛЬНЫЕ ВСПОМОГАТЕЛЬНЫЕ УПРАЖНЕНИЯ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Арзиқулов М.Ў.

Ушбу мақолада спорт такомиллашуви босқичидаги оғир атлетикачиларнинг спорт усталигига номзод талабини бажаришлари учун жисмоний тайёргарлик ва техник тайёргарликнингмодел тавсифлари ҳамда махсус ёрдам берувчи машқлар нисбатлари илмий асосланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СПОРТ УСТАЛИГИГА НОМЗОД ОҒИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШНИНГ МОДЕЛ КЎРСАТКИЧЛАРИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

СПОРТ УСТАЛИГИГА НОМЗОД ОFИР АТЛЕТИКАЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШНИНГ МОДЕЛ КУРСАТКИЧЛАРИ

Г" I

1 ^

ÉTÉ

М.У.АРЗЩУЛОВ,

п.ф.б.ф.д., доцент в.б. Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик ш.

Аннотация

Annotation

В данной статье научно обосно-ванымодельные характеристики физической и технической подготовкис-портсменов-тяжелоатлетов на этапе спортивного совершенствования, а также соотношение специальных вспомогательных упражнений для выполнения требований кандидата в мастера спорта.

Ключевые слова и фразы: модельные характеристики, физическая и техническая подготовка, специальные вспомогательные упражнения.

Ушбу маколада спорт такомиллашуви боскичидаги огир атлетикачиларнинг спорт усталигига номзод талабини бажаришлари учун жисмоний тайёргарлик ва техник тайёргарликнингмодел тавсифлари ^амда махсус ёрдам берувчи машклар нисбатлари илмий асосланган.

Таянч суз ва иборалар: жисмоний тайёргарлик, техник тайёргарлик, махсус ёрдам берувчи машцлар, нисбатлар, модел тавсифлар.

This article is scientifically justified by the model descriptions of the relationship between physical and technical preparation, special oriented -exercises for the weightlifters during the period of sports improvement and the reqiurements of the candidate for the master of sports.

Key words: Physical preparation, technical preparation, special -oriented exercises, relationship, model description

Ишнинг долзарблиги. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги П^-3031-сонли «Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривож-лантириш чора-тадбирлари тугрисида»ги карорида жамиятимизда соглом турмуш тарзини шакллантириш, ах,олининг, айникса ёш авлоднинг жисмоний тарбия ва оммавий спорт билан мунтазам шугулланишлари учун замон талабларига мос шарт-шаро-итлар яратиш, спорт мусобакалари оркали ёшларда уз иродаси, кучи ва имкониятларига булган ишончни мустах,камлаш, мардлик ва ватанпарварлик, она Ватанга садокат туйгу-ларини камол топтириш, шунингдек, ёшлар орасидан иктидорли спортчиларни саралаб

олиш ишларини тизимли ташкиллаштириш хдмда жисмоний тарбия ва оммавий спорт-ни ривожлантиришга йуналтирилган кенг куламли ишларни амалга ошириш долзарб вазифа этиб белгиланган.

Республикада жисмоний тарбия ва спорт сохдсида малакали кадрлар тайёрлаш сифати-ни тубдан ошириш, укув жараёнини замонавий талаблар ва халкаро стандартларга мувофик ташкил этиш каби устувор вазифалар белги-лаб берилган. Барча сох,аларда олиб борилган чукур ислох,отлар каторида жисмоний тарбия ва спортни ривожлантиришга х,ам алох,ида эътибор каратилмокда. Ишнинг долзарблиги шундан иборатки, бугунги кунда спорт такомиллашуви боскичидаги огир атлети-

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

качиларнинг вазн тоифалари узгарганлиги ва бу тоифалар буйича модел курсаткичлар яратилмаганлиги ушбу боскичда спортчи-ларни тайёрлашда бир катор муаммоларни келтириб чикармокда. Модел курсаткичларни билмаслик спортчиларда техник тайёргар-лик ва жисмоний тайёргарлик уртасидаги мутаносибликнинг бузилишига олиб келиб, спортчининг жарохат олиши ёки асосий мусо-бакаларгача организмининг кучли юкламалар таъсирида зурикишига сабаб булади.

Спорт такомиллашуви боскичидаги огир атлетикачиларнинг вазн тоифалари буйича модел курсаткичлари спортчиларни мусо-бакаларга тайёрлашда уларнинг умумий ва махсус жисмоний холати, техник тайёргарлиги хамда мусобака машклари уртасидаги оптимал нисбатларни курсатиб беради. Ушбу курсаткичлар спортчиларни мусобакаларга максадли тайёрлаш учун асос хисобланади.

Ишнинг максади - спорт такомиллашуви боскичидаги огир атлетикачиларнинг машгу-лот воситалари ва юкламалари уртасидаги оптимал нисбатларни аниклаш асосида модел тавсифларни ишлаб чикиш.

Огир атлетика мусобакаларида мувафакки-ятни белгилаб бера оладиган, спортчиларнинг тезлик-куч сифати тайёргарлигига таъсир этувчи восита ва усулларни урганиш борасида сезиларли даражада ишлар бажарилган. Бирок хозирги вактгача тезкор-куч тайёргарлик жараёнини бошкаришнинг баъзи талаблари аник белгилаб берилмаган. Амалиётда хозирги вактда асоссиз равишда алохида мушаклар гурухларини ривожлантириш, тезкор-куч им-кониятларини баркарор устиришга интилиш кузатилмокда. Бундай номувофиклик (уй-гунсизлик) спорт натижаларининг усишини тухтатиб куйиши мумкин.

А.В.Паков, В.С.Аванесов А.В.Нижегородов Л.С.Дворкин, (1991),Д.Ф.Ким, К.Ф.Баязитов, Р.М.Маткримов, Э.ИДодировлар (2005) уз тадкикотларида спортчилар тайёргарлик жараёнини моделлаштириш мухим ахамиятга эга эканлигини курсатиб утишган.

Афсуски, спорт фаолиятини моделлашти-ришга доир тавсияларнинг кулланилишидаги кийинчиликлар, авваламбор, курсаткичлар-нинг куп микдорлиги, иккинчидан, хар доим хам эришиб булмаслиги ва мураккаб ускуна-лардан фойдаланиш заруриятидан иборатдир.

Биз томонимиздан амалга оширилган ишларда куйидаги вазифалар хал килинди: мусобака даврида огир атлетикачиларнинг тезкор-куч тайёргарлигининг микдорий кур-саткичларини аниклаш; спорт натижалари ва олинган курсаткичларнинг корреляцион узаро богликлигини аниклаш; огир атлетикачиларнинг машкларга бардошлилигини бошкариш максадида модел тавсифларни ишлаб чикиш.

Мусобака даврининг тайёргарлик жараёни-да утказилган тадкикотларда енгил вазн тои-фаси вакилларидан 12 нафар спорт усталигига номзод спортчилар иштирок этди. Уларнинг тезкор-куч тайёргарлиги даражасини бахолаш ишлари улчашлар учун мураккаб асбоб-уску-налар талаб этилмайдиган ва биз томонимиз-дан ишлаб чикилган назорат машклари асосида амалга оширилди. Танланган машкларнинг ахамиятлилик даражасини аниклаш куйида келтирилган машклар орасидаги корреляцион узаро богликликни аниклашдан иборат булди: ярим утиришда даст кутариш билан ярим утиришда штангани кукракка кутариш, штангани елкага олиб утириб туриш, турган жойдан узунликка ва баландликка сакраш ва классик (анъанавий) ярим утиришда штангани кукракка кутариш хамда кукракдан силтаб кутариш, швунг услида силтаб кутариш, елка-да штанга билан утириб туриш, турган жойдан узунликка ва баландликка сакраш ва классик силтаб кутариш.

Тадкикотда классик даст кутариш ва ярим утиришда даст кутариш натижалари орасида-сезиларли узаро богликлик аникланди (г=0,81). Бу эса назорат машки узининг координацион тузилиши ва тавсифи буйича классик даст кутариш ва ярим утиришда даст кутариш машки билан ухшашлигини исботлаб беради. Бундай мувофиклик бир вактнинг узида тезкор-куч сифатларини ривожлантиришга ва спорт техникасини такомиллаштиришга ёрдам беради.

Даст кутариш натижалари, яъни штангани ярим утиришда кукракка кутариш ва штангани елкага олиб утириб туришдаги курсаткичларнинг узаро корреляцион богликлиги мос равишда 0,56 ва 0,54 га тенг булди. Бу уртача корреляцион богликлик. Сакраш машклари, яъни турган жойдан узунликка ва баландликка сакраш классик даст кутариш билан суст боглик-ликка эга - мос равишда 0,49 ва 0,44.Чамаси бу

о о

го га ■с о о.

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

машклар 67 кг вазнли спорт усталарида тезкор

- куч сифатларини ривожлантиришнинг асосий воситалари булиб хизмат кила олмайди.

Силтаб кутариш натижалари, швунг усу-лида силтаб кутариш, штангани ярим утириш билан кутариш, штангани елкага олиб утириб туриш натижаларининг корреляцион боглик-лиги мос равишда 0,88, 0,83, 0,82 га тенг булди. Бу юкори корреляцион богликлик. Амалий тажрибаларга кура, айтиб утилган машклар огир атлетикачилар тайёргарлигининг асо-сини ташкил килади. Сакрашга оид машклар орасида - турган жойдан узунликка ва балан-дликка сакраш ва классик (анъанавий) силтаб кутаришда муътадил богликлик кузатилмокда

- мос равишда 0,58 ва 0,53.

Шундай килиб, даст кутариш учун энг ахдмиятли машк сифатида ярим утириш билан даст кутариш; камрок ахдмиятга эга булган машклар - ярим утириш билан штан-гани кукракка кутариш, штангани елкага олиб утириб туриш; силтаб кутариш учун а^амиятлироклари - швунг усулида силтаб кутариш, ярим утириш билан штангани ку-кракка кутариш, штангани елкага олиб утириб туриш; камрок а^амиятга эга булган машклар

- сакраш машклари (турган жойдан узунликка ва баландликка сакраш).

Аникланишича, мисол учун, спортчига

95 кгни классик даст кутариш натижасига эришиш учун ярим утириб даст кутаришда 87±5,2%; ярим утириш билан штангани кукракка кутаришда - 111±11,2%; штангани елкага олиб утириб туришда - 166±7,1% курсаткичлар; 120 кгни силтаб кутаришда швунг усулида силтаб кутариш, ярим чуккалаб утириш билан штангани кукракка кутариш ва штангани кукракка олиб утириб туришда мос равишда 86±4,6%, 89±3,4% ва 134±6,5% натижаларга эришиш лозим.

Назорат машкларини классик даст кутариш ва силтаб кутаришга нисбатан оптимал фоиз жихдтини аниклаш тезкор-куч сифатларини максадли ривожлантириш, машклар жараёнига тузатишлар киритиш оркали эришиш мумкин булиб, окибатда, спортчи-ларнинг тайёргарлигини самаралирок олиб бориш таъминланади.

Такдим этилган моделнинг график тасвири 67 кг вазндаги спортчиларнинг тезкор-куч тайёргарлигидаиккикураш йигиндиси буйича 215 кг натижага эришиш учун эталон (андоза) булиб хизмат килади. Модел билан белгилан-ган баъзи курсаткичларнинг бажара олинмас-лиги тезкор-куч тайёргарликнинг мукаммал эмаслигини таърифлайди ва спортчининг машгулотига тузатишлар киритиш кераклиги тугрисида ишора булиб хизмат килади.

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

1-расм. 67 кг вазн тоифасидаги спорт усталигига номзод спортчиларнинг иккикураш й^индиси буйича 215 кг натижага эришишнинг тезкор-куч тайёргарлиги модели

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, биз томонимиздан таклиф этилаётган спорт такомиллашуви боскичидаги огир атлетикачи-ларнинг янги модел тавсифи айнан Олимпиада уйинлари дастурига киритилган вазн тоифала-ри буйича яратилган булиб, спорт талабларини бажаришнинг иккикураш йигиндиси асосида ишлаб чикилган. Бу модел тавсифи, биринчи-дан, спорт такомиллашуви боскичидаги огир

атлетикачиларнинг курсаткичларини доимий назорат килиб туриш учун асос булса, иккин-чидан, натижаларни таккослаш ва доимий ра-вишда натижаларнинг узгариш динамикасини тахлил килиш учун асос була олади.

Ишлаб чикилган модел тавсифи мураббий-лар учун тезкор ахборот олиш имкониятини бериб, машгулот юкламасини назорат килишда намуна булиб хизмат килади.

Адабиётлар

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги ПК-3031-сонли «Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида»гикарори.

2. Паков А.В., Аванесов В.С., Нижегородов В.А. Динамика параметров тренировочной нагрузки у тяжелоатлетов сборной команды Узбекской ССР на этапе подготовки к X Спартакиаде Народов СССР - Методическое письмо. - Ташкент, 1991, с 3-14

3. Дворкин Л.С. Тяжелая атлетика. 2005.

4. Кодиров Э.И. Бошлангич спорт тайёргарлиги боскичида ёш огир атлетикачилар машгулот-ларининг хусусиятлари. Т, 2007.

5. Баязитов К.Ф. Повышение спортивно-педагогического мастерства в тяжелой атлетике. Т, 2011.

6. Маткаримов Р.М. Огир атлетика назарияси ва услубияти, Т, 2015.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.