Научная статья на тему 'ЁШ ГАНДБОЛЧИЛАРНИ ТЕХНИК ҲАРАКАТЛАРГА ЎРГАТИШ УСУЛЛАРИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ ВА ТАЙЁРГАРЛИК ДАРАЖАСИНИ НАЗОРАТ ҚИЛИШ'

ЁШ ГАНДБОЛЧИЛАРНИ ТЕХНИК ҲАРАКАТЛАРГА ЎРГАТИШ УСУЛЛАРИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ ВА ТАЙЁРГАРЛИК ДАРАЖАСИНИ НАЗОРАТ ҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
67
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ЕТАКЧИ / ЎСИШ / ИНДИВИДУАЛ / ЖИҲОЗЛАР

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Азимқулов Б.А., Ҳабибжонова Х.М.

Ушбу мақолада ёш гандболчиларни техник ҳаракатларини ривожлантиришнинг замонавий инновацион усулларини ўрганиш, машғулот жараёнини таҳлил қилиш, техник тайёргарлик даражасини назорат қилиш юзасидан илмий-назарий фикрлар илгари сурилган ҳамда илмий тадқиқот натижалари акс эттирилган.В статье представлены научно-теоретические идеи по изучению современных инновационных методов развития технических движений юных гандболистов, анализу тренировочного процесса, контролю за уровнем технической подготовки, а также отражены результаты научных исследований.This article presents scientific and theoretical ideas on the study of modern innovative methods of developing the technical skills of young handball players, analysis of the training process, control over the level of technical training, and reflects the results of scientific research.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ГАНДБОЛЧИЛАРНИ ТЕХНИК ҲАРАКАТЛАРГА ЎРГАТИШ УСУЛЛАРИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ ВА ТАЙЁРГАРЛИК ДАРАЖАСИНИ НАЗОРАТ ҚИЛИШ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

УУК (УДК, UDC): 796.012.534.4:322

Стажёр-укитувчи Б.А. АЗИМЦУЛОВ1

2-бос^ич магистрант Х.М. ХДБИБЖОНОВА1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи^ шадри, Узбекистан

Муаллиф билан ботланиш учун:

azimqulovbekzod@gmaH.com

ЕШ ГАНДБОЛЧИЛАРНИ ТЕХНИК ХДРАКАТЛАРГА УРГАТИШ УСУЛЛАРИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ АНИКДАШ ВА ТАЙЁРГАРЛИК ДАРАЖАСИНИ НАЗОРАТ ЦИЛИШ

Аннотация

Annotation

В статье представлены научно-теоретические идеи по изучению современных инновационных методов развития технических движений юных гандболистов, анализу тренировочного процесса, контролю за уровнем технической подготовки, а также отражены результаты научных исследований.

Ключевые слова: технология, амплуа, комбинация, лидер, кинематограмма, динамика, индивидуальность, инвентарь.

Ушбу маколада ёш гандболчиларни техник ^аракатларини ривожлантиришнинг замонавий инновацион усулларини урганиш, машгулот жараёнини та^лил килиш, техник тайёргарлик даражасини назорат килиш юзасидан илмий-назарий фикрлар илгари сурилган хдмда илмий тадкикот натижалари акс эттирилган.

Калит сузлар: технология, амплуа, комбинация, етакчи, кинематограмма, усиш, индивидуал, жщозлар.

This article presents scientific and theoretical ideas on the study of modern innovative methods of developing the technical skills of young handball players, analysis of the training process, control over the level of technical training, and reflects the results of scientific research.

Key words: technology, amplitude, combination, leader, cinematography, dynamics, individual, inventory.

CM

о

CM

to та t о

CI w

с to

Мамлакатимизда спорт билан оммавий тарзда шугулланиш адолининг, айникса болалар ва укув-чи-ёшларнинг буш вактларини мазмунли ташкил килишнинг фаол шаклларини таъминловчи амалий тадбирлар боскичма-боскич амалга оширилиб келин-мокда. Узбекистоннинг давлат сиёсатида мамлакатда жисмоний тарбия ва спортни янада ривожлантириш, соглом авлодни тарбиялаш устувор йуналишга ай-лантирилди.

Долзарблиги. Спорт ва техник мадорат гандбол-чининг узига хос даракатлар тизими оркали узлари-нинг дакикий кобилиятларидан максадли ва етарли даражада фойдаланиш кобилияти сифатида тав-сифланиши мумкин. Техник тайёргарликнинг асосий максади бу кобилиятни такомиллаштиришдир [2,3].

Техник тайёргарлик вазифалари:

1. Спорт технологиясининг назарий асосларини билиш.

2. Техник даракатларни чукур узлаштириш ва кийин мусобака шароитида уларни амалга ошириш-нинг ишончлилигини таъминлаш.

3. Спортчиларнинг индивидуал хусусиятларини дисобга олган долда техникани такомиллаштириш.

4. Гандболчиларнинг уйин амплуасини дисобга олган долда техникани такомиллаштириш.

5. Гандболчиларнинг жисмоний ва аклий коби-лиятлари усишини дисобга олган долда техникани такомиллаштириш.

Техника - бу уйиннинг асоси. Уни чукур узлашти-риш ва дар хил шароитларда куллаш кобилиятигина юкори спорт мадоратига эришишни кафолатлаши мумкин.

Гандболчиларнинг техник тайёргарлигининг

муваффакияти уз-узини кадрлаш, машклар давомида кучни уз вактида ва аник таксимлаш кобилиятига боглик. Субъектив бадоларни аник маълумот билан текшириш мудимдир. Айникса, даракат фаолияти ва кобилиятларини бадолашда ЭХМ дастурлари, махсус курилмалардан фойдаланиш оркали тезкор маълу-мотлар олиш усуллари кенг таркалган. Масалан, К.А. Кеберлинский томонидан яратилган курилма, гандболда туп отиш техникасининг тезлик ва аниклик каби хусусиятларига таъсир утказишга имкон бера-ди. Мураббий дарвозадаги чирокларни маълум бир тарзда ёкади, гандболчи уларни туп билан уришга даракат килади. курилма туп отиш вакти ва зарба аниклиги дакида маълумот беради [8].

Х,аракатнинг нотугри бажарилишини тан олмас-лик доимий хатоларга олиб келади. Бунинг сабаблари куйидагича булиши мумкин:

1. Гандболчилар техникадаги хатони дал килиш-нинг энг окилона усулини урганмайди;

2. Мусобака шароитида техникани баркарор-лаштира олмайди;

3. Гандболчилар укув жараёнида факат нотугри маълумот олади ва машгулот вазифасини максадга мувофик ечимини таъминлайдиган параметрлардан фойдалана олмайди;

4. Талаб килинадиган техникани узлаштириш учун нокулай анатомик шартлар мавжуд;

5. Машгулотлар бошланишидан олдин куч си-фатлари етарлича ривожланмаган, шунинг учун уларни коплаш учун кушимча мушак гурудлари жалб килинган ёки керак булмаган ёрдамчи даракатлар бажарилган.

Техникадаги хатоларни тузатиш учун хато саба-

40

www.fansports.uz

№4-2021

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

бини аниклаш, уни йук килиш ва шундан кейингина гандболчиларда янги махоратни ривожлантириш керак.

Хатоликни тузатиш учун куйидагилар зарур:

1. Гандболчиларда харакатланиш техникаси тугрисида аник гояни яратиш.

2. Нотугри ва тугри харакатни огзаки тушунтириш ёрдамида курсатиш, чизилган расмни курсатиш, томоша килиш, филм ёзиб олиш, филм дастури, динамограмма ва бошкалар.

Машк бажаришдаги хатоларни тузатишда шугул-ланувчиларнинг шериклари томонидан кузатиб бо-риш максадга мувофик равишда катта самара беради. Барча уйинчилар жамоадошининг хатти-харакатла-рини кузатиб, сунгра бахо беришади [2,3].

Дар бир уйинчининг техник махорати унинг ихтиёрида булган, ижро этишни яхши билган уйин вазифаларини хал этиш учун керакли техник усуллар турлари куплигига караб белгиланади. Гандболчи-нинг спорт тайёргарлиги жараёни уйин техника-сининг мунтазам яхшиланиб бориши билан узвий богликдир. Машгулотнинг бош вазифаларидан бири гандбол техникасини хар томонлама эгаллашдан иборатдир. Мазкур вазифани хал килиш учун:

1) уйиннинг барчаси хозирги замонавий техник усулларини бир хил даражада эгаллаган булиши ва уларни турли шарт-шароитда янада такомиллашган усуллар билан бажарилиши;

2) бир усулни иккинчиси билан турли изчилликда кушиб олиб бора билиши;

3) жамоа булиб бажариладиган харакатларга бог-лик равишда уйин пайтида купрок фойдаланиладиган хужум ва химоя усулларини эгаллашни;

4) эркин ва ихтиёрий харакатларда ишлатиладиган усулларнинг умумий мувофиклигини тобора ошириб, ижро сифатини мунтазам яхшилаб боришни талаб килади.

Гандболчиларнинг техник махоратини ривожлантириш умумназарий асосларга курилади ва тактикани ривожлантириш, харакат ва маънавий-ирода сифатларини ривожлантириш билан бирга кушиб бажарилади. Машгулот жараёнида техник харакатларга ургатиш кандай усуллар хисобига ривожланиш мумкинлигини аниклаш керак. Бунинг учун куйидаги харакат сифатларини, яъни тезкор-лик, куч, чидамлилик, эгилувчанлик, эпчиллик ва хоказолар даражасини юкори кутариш самарали ёрдам беради [4,5].

Жамоанинг махорати уйинчилардаги техник тай-ёргарликнинг даражасига боглик. Уйин учун зарур булган барча услублар ва уларни бажариш усуллари техник тайёргарлик жараёнида ошиб бораверади, шу билан бирга спортчининг шахсий кобилияти ва жамоа учун зарур булган умумий харакатлар тако-миллашади.

Техникани ривожлантириш учун маълум булган барча усуллардан фойдаланилади. Шулар жумласи-дан, такрорлаш усули купрок таркалган. Шунингдек, мусобака усулларининг барча турларидан хам фой-даланилади [6].

Мутахассисларнинг фикрича, укув-машгулот жа-раёнини бошкариш учун, хозирги холатни бахолаш усулларини ишлаб чикиш керак ва шу асосда укув машгулотларни шундай ташкил килиш керакки, машгулот юкламалари спортчини хозирги холатига караб белгилансин. Бунинг учун эса куйидагиларга эътибор каратиш зарур:

- назорат тестларини танлаш керак ва улар спорт-чини бахолашда самарали булиши керак;

- бажарилаётган машгулот вазифалари билан спортчини шугулланганлик холатидаги узгаришлар орасидаги узаро богликлигини аниклаш зарур.

Бир катор муаллифлар ижобий томонини таъ-кидлаб тестларни тез маълумот берувчи сифатида таъкидлашади.

Улар яна тестларни шароитлари стандартлашган вазиятларда кулланишини кераклигини айтиб ута-дилар [7].

Тадкикот максади. Ёш гандболчиларни техник харакатларга ургатишда кулланилаётган замонавий инновацион восита ва услубларни тадкик этиш хамда уларни амалиётдаги самарадорлигини тах-лил килиш хамда тайёргарлик даражасини назорат килиш.

Тадкикотни ташкил килиниши. Тадкикот ишлари Республика ихтисослашган олимпия захира-лари мактаб интернатининг гандбол ихтисослигида шугулланувчи гандболчиларда олиб борилди. Таж-риба гурухига 10 нафар гандболчи саралаб олиниб, уларнинг техник тайёргарлиги, укув-машгулот юкла-малари назорат килинди. Барча бажарган машклари, машгулот ва машклар давомийлиги, такрорлаш сони, дам олиш орасидаги вакти, югуришлар хажми, махсус ва номахсус машкларнинг таксимланиши аникланди. Тадкикот давомида гандболчиларнинг техник тайёр-гарлиги буйича назорат тестлари олинди ва киёсий тахлил килинди.

Ёш гандболчиларнинг техник тайёргарлиги мах-сус тестлар буйича бахоланди ва натижалар куйида-гича акс этди (1-жадвалга каранг).

Ёш гандболчиларнинг техник тайёргарлик даражасининг махсус тестлар буйича курсаткичлари (п=10)

Назорат тестлари

9 метрдан дарвоза бурчак-

туп отиш (12 марта)

30 сония мобайнида девордаги 40х40 см, мулжалга тупни узатиб кайтиб илиш (оралик масофа 3 м)

Тадкикот бошида

Тадкикот охирида

Абсолют усиш

усиш,

%

СМ

о

см

го га

0 ^

ю

1

с го

р

№4-2021

www.fansports.uz

41

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

3. 30 метрга тупни ерга уриболиб юриш (сония) 5,54 0,19 3,43 5,24 0,25 4,77 -0,3 -5,42 3,02 <0,001

Мажмуа-

4 вии 15,42 0,93 6,03 14,3 0,76 5,31 -1,1 -7,13 2,90 >0,01

(сония)

см о см

го га t

0 Q. W

1

Ёш гандболчиларнинг техник тайёргарлиги кай даражада ривожланганлигини тест натижалари-нинг уртача арифметик кийматларини солиштириш оркали ифодаланади. Шугулланувчиларда утказил-ган тадкикотдан олдинги ва кейинги назорат тест-лари натижаларининг уртача арифметик киймат ва стандарт огиш (а) хамда сочилиш меъёрини ифо-далайдиган нисбий курсаткичлар (вариация коэф-фициенти, V) солиштирилди. ^иёсий тахлил нати-жаларига кура гандболчиларнинг техник тайёргар-лиги сезиларли даражада яхшиланганлигини куришимиз мумкин.

Спорт амалиётида улчаш натижаларининг тебра-нувчанлиги вариация коэффициентининг кийматига боглик холда куйидагича бахоланади:

- 0 - 10% булса, кичик;

- 11 - 20% булса, уртача;

- V > 20% булса, жуда катта.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Гандболда хужумдан химояга ва химоядан ху-жумга утишдан иборат булгани учун хам табиийки, хар кайси жамоанинг хужум ва химоя харакатлари уюшган булиши керак.

Гандболда техника билан тактика бир-бирига чамбарчас богланиб кетган. Тупни кимга ва кандай узатишни, ракибни догда колдириш усули, туп билан химояни ёриб утишни ёки тупни шеригига узатиш маъкулми, дарвозага кайси пайтда туп отишни хал ки-лаётган уйинчи тактик тафаккуридан фойдаланилади, килмокчи булган харакатини амалга оширилаётганда эса у техник махоратини намойиш килади. Демак, техника уйинчининг тактик режаларини амалга ошириш воситаси булиб хизмат килади. Техник тай-ёргарлик аъло даражада булсагина хилма-хил тактик харакатларни бажариш мумкин.

Хужум уйинни хал килувчи омилидир, яъни му-ваффакият козониш купинча унинг охирги натижаси-га боглик булади. Хужумнинг мутлако ягона максади бу ракибнинг химоядаги харакатлари тартибини бузиш ва дарвозага туп отишда шахсий каршиликни енгишдир. Хозирги кунда гандболда хужумнинг тез-тез ва киска вакт давомида уюштирилиши билан тав-сифланади. Замонавий гандболда химоядан хужумга утиш тезлиги, тактик "комбинация"ларни бажариш тезкорлиги ва аниклиги ошди. Бунинг натижасида техник усулларнинг бажарилиш вакти кискарди.

Мусобака фаолиятида алохида ва гурухли техник-тактик харакатлар кайд этилади. Хужумда уйинчилар бир-бирларига туп узатишлари, ракиб уйинчиларини гурух булиб ёки индивидуал тарзда

алдаб утиш, хар хил комбинациялар ташкил этиш ва дарвозага туп отиш каби харакатлар кайд эти-лади.

Жамоанинг техник-тактик харакатларни бажариш самарадорлиги коеффициенти умумий кабул килинган услубият асосида аник бажарилган усул-ларни уларнинг умумий микдорига нисбатда олиб хисобланди.

Хулоса. Мавзуга оид адабиётлар тахлили шуни аник ва равшан эътироф этиш имконини берадики, ёш гандболчиларни тайёрлаш жараёнида куллани-ладиган анъанавий, жумладан устуворлик тусини олган махсус машклар хар доим хам мувофик техник харакатларни ривожлантиришга кодир булмас экан. Бундан ташкари гандболчиларни техник тайёргар-лигини ривожлантиришга мулжалланган машкларни куллашда уларнинг фунционал имкониятларини эътиборга олишнинг накадар мухимлиги уз ифода-сини топди.

Ёш гандболчилар уйин техникасини аъло даражада билиши учун тупни олиб юриш, тупни илиш, тупни узатиш, дарвозага туп отиш, ракибни алдаб утиш, тез югура оладиган булиши лозим.

Гандболчилар машгулотларида техник хара-катларни урганар эканлар, шуни унутмасликлари керакки, уйин техникасини пухта узлаштириб олиш аввало куп жихатдан шахсий тайёргарликка боглик, иккинчидан, гандболчилар гурух харакатининг уюш-коклиги, ахиллиги, уйинчиларнинг уйин шароитида ковушиб кета олишларига боглик.

Ёш гандболчиларнинг техник тайёргарлик даража-ларини оширишда укув-машгулот жараёнларини тугри ва самарали ташкил этиш, гандболчиларнинг хар то-монлама жисмоний ва техник-тактик харакатларини ри-вожлантириб боришимизда педагогик кузатувларнинг урни бекиёсдир. Гандболчиларнинг техник харакатла-рини ривожлантиришда, хар бир укув-машгулотларида муайян бир тайёргарликни ривожлантириш максадига эътибор каратилмоги мухимдир.

Адабиётлар:

1. Указ Президента Республики Узбекистан «О мерах по дальнейшему совершенствованию и популяризации физической культуры и спорта в Республике Узбекистан» 24.01.2020.

2. Pavlov Sh.K., Abdalimov O.X., Yusupova Z.Ye. Gandbol nazariyasi va uslubiyati. - T.: "Fan va texnologiya", 2017, 408-410 bet.

3. Акрамов Ж.А. "Гандбол" Учебник для студентов института физической культуры и факультетов физического воспитания педагогических институтов "Lider ress", 2008 г, 233 ст.

4. Pavlov Sh.K., Abdalimov O.X., Shelyagina I.N., Isroilov R.I., "Sport pedagogik mahoratini oshirish (Gandbol)" - T.: Ilmiy texnika axboroti-press nashriyoti, 2018. 46-48 bet.

5. Исроилов Р.И., Хабибжонова Х.М. «Контроль физической и технической подготовки студентов общего курса занимающихся гандболом» Инновационные технологии в спорте и физическом воспитании подрастающего поколения, сборник статей по материалам X научно-практической конференции с международным, Страницы: 86-88. Москва-2020.

6. Годик, М.А. Комплексный контроль в спортивных играх/ Монография. - М.: Советский спорт, 2010. - 336 с.

7. Кеберлинский, К.А. Пространственная точность и время реакции при бросках мяча по воротам у гандболистов в различных ситуациях: автореф. дис. канд. пед. наук / Кеберлинский Камаль Ахметович; Гос. центр. ордена Ленина ин-т физ. культуры. - М., 1967. - 19 с.

42

www.fansports.uz

№4-2021

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.