Научная статья на тему 'ЁШ ГАНДБОЛЧИЛАРНИНГ УМУМИЙ ТАЙЁРЛОВ БОСҚИЧИДА ЖИСМОНИЙ ҲОЛАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ ВА НАЗОРАТ ҚИЛИШ ЙЎЛЛАРИ'

ЁШ ГАНДБОЛЧИЛАРНИНГ УМУМИЙ ТАЙЁРЛОВ БОСҚИЧИДА ЖИСМОНИЙ ҲОЛАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ ВА НАЗОРАТ ҚИЛИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
38
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ФУНКЦИОНАЛ / ТАЖРИБА / РИВОЖЛАНГАН / ФУНКЦИЯ / КООРДИНАЦИЯ / ИННОВАЦИЯ / МУТЛОқ / НИСБИЙ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Павлов Ш.К., Юсупова З.Э.

Мазкур мақолада ёш ганболчиларнинг умумий жисмоний тайёргарлигини ривожлантириш усуллари, олимларнинг илмий назариялари ўрганилган ва улар асосида тайёргарлик даражаси кўриб чиқилган.В статье исследуются методы развития общей физической подготовленности юных гандболистов, научные теории ученых и на их основе отслеживается уровень подготовки.This article examines the methods of developing the general physical fitness of young handball players, the scientific theories of scientists and monitors the level of training on their basis.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ГАНДБОЛЧИЛАРНИНГ УМУМИЙ ТАЙЁРЛОВ БОСҚИЧИДА ЖИСМОНИЙ ҲОЛАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ ВА НАЗОРАТ ҚИЛИШ ЙЎЛЛАРИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

приемов, комбинаций приемов и контратакующих действий.

2. Для формирования быстроты и точности реакций в конкретных ситуациях борцовского поединка судья должен в знать специальные символы для регистрации технико-тактических действий борьбы и уметь стенографировать борцовские поединки с последующим статистическим анализом.

3.Проведенный педагогический эксперимент продемонстрировал преимущества разработанной методики для подготовки судей. Арбитры, вошедшие

в экспериментальную группу к концу эксперимента имели значительно меньше ошибок при оценке технических действий борцов (Р<0,05).

Литература:

1. Гожин В.В., Малков О.Б. Теоретические аспекты техники и тактики спортивной борьбы. М.: Спорт, 2005. - 168 с.

2. Керимов Ф.А. Научные исследования в спорте. Т.: ИТА-ПРЕСС, 2018. - 316 с.

3. Керимов Ф.А., Нарзуллаев Д.З. Применение статистических методов в спорте. Т.: ИТА-ПРЕСС, 2018. - 268 с.

4. Купцов А.П. Спортивная борьба. М.: Физкультура и спорт, 1978.

- 424 с.

5. Новиков А.А. Основы спортивного мастерства. М.: Советский спорт, 2012. - 256 с.

6. Туманян Г.С. Спортивная борьба. М.: Советский спорт, 2000. - 406 с.

УУК (УДК, UDC): 796.015.686:322

Доцент

Ш.К. ПАВЛОВ1

Муаллиф билан богланиш учун:

pavlov.uzdjtsu@mail.ru

У^итувчи З.Э. ЮСУПОВА1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи^ шадри, Узбекистон

ЁШ ГАНДБОЛЧИЛАРНИНГ УМУМИИ ТАИЁРЛОВ БОСКИЧИДА ЖИСМОНИЙ Х;ОЛАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ ВА НАЗОРАТ ЩЛИШ ЙУЛЛАРИ

Аннотация

Annotation

В статье исследуются методы развития общей физической подготовленности юных гандболистов, научные теории ученых и на их основе отслеживается уровень подготовки.

Ключевые слова: функциональный, экспериментальный, развивающийся, функциональный, координационный, инновационный, абсолютный, относительный.

Мазкур мавдлада ёш ганболчиларнинг умумий жисмоний тайёргарлигини ривожлан-тириш усуллари, олимларнинг илмий назариялари урганилган ва улар асосида тайёргарлик даражаси куриб чи^илган.

Калит сузлар: функционал, тажриба, ривожланган, функция, координация, инновация, мутлоц, нисбий.

This article examines the methods of developing the general physical fitness of young handball players, the scientific theories of scientists and monitors the level of training on their basis.

Key words: functional, experimental, evolving, function, coordination, innovation, absolute, relative.

Долзарблиги. Республикамизда жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш, адоли уртасида соглом турмуш тарзини таргиб килиш дамда мамлакатнинг халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок эти-шини таъминлаш борасида изчил чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Шу билан бирга жисмоний тарбия ва спорт содасида адоли соглигини мустадкамлашга кумакла-шадиган аник дастурларни амалиётга жорий этиш, ёшларни спортга кенг жалб килиш ва улар орасидан иктидорли спортчиларни саралаб олиш, спорт тур-лари буйича юкори натижаларни таъминлайдиган мадоратли спортчилар билан миллий терма жамоа-ларни шакллантириш ва мураббийлар учун кушимча шарт-шароитлар яратилмокда.

Мамлакатда юксак маданиятга эга булган дар томонлама етук дамда жисмонан соглом инсонни шакллантириш максадида, адолининг жисмоний тар-бия ва спорт содасида малака ва билимларини ортти-ришга каратилган устувор йуналишларни белгилаш,

иктидорли спортчиларни танлаб олиш (селекция) жараёнига инновацион шакллар ва усулларни жорий этиш бугунги кунда долзарб булиб колмокда.

Гандболчиларни тайёрлаш жараёнига фан ва техника ютукларидан, шунингдек, ахборот техноло-гиялари ва дастурларидан фойдаланиш ва куллаш мудимлигини таъкидлаш лозим. Бир томондан, улар инсон омили билан боглик курсаткичларнинг бузилишини минималлаштиради, бошка томондан, улар дар бир спортчининг аник маълумотлари ва хусусиятларини олиш, уларни кейинчалик ишлатиш ва кайта ишлаш тезлигини ошириш учун техник ва тактик даракатларни бажариш учун кайта ишлашга имкон беради.

Спортда ихтисослашиш спортчиларнинг дар то-монлама ривожланишини инкор этмайди. Аксинча организмнинг функционал имкониятларини умумий юксалтириш, жисмоний ва рудий кобилиятларини дар томонлама ривожлантириш асосида танланган спорт турида мумкин кадар купрок ютукка эриши-

см о см

оэ

ю га t

0 d w

1

№3-2021 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см о см

оэ

го га

О ю

лади. Спорт амалиётидаги бутун тажриба, назарий ва экспериментал тадкикотларнинг жуда куп маълу-мотлари хам ана шуни таъкидлайди [1].

Спорт ютуклари спортчининг хар томонлама та-раккий этганлигига богликлигининг иккита асосий сабаби бор;

- организмнинг ажралмас эканлиги унинг барча аъзолари, тизим ва функциялари фаолият ва таракки-ёт жараёнида узаро узвий богликлиги;

- кайси жисмоний сифат купрок, кайсиниси камрок ривожланиши зарур экани, хар кайси спорт турининг узига хос нисбатда булса-да, бирон жисмоний кобилиятни гоят юксак даражада ривожлантири-ши учун организм функционал имконияти умуман юксак булиши шарт.

Х,ар томонлама ривожланиш жараёнидагина бунга эришиш мумкин деган умумий конуният хам хамиша кучда колади. Иккинчидан, турли харакат малака-лари ва махоратлари узаро хамкорликда ишлайди. Хилма-хил харакат координацияларини узлаштириш жараёнида бу йулда учрайдиган кийинчиликларни енгга олиш натижасида харакат фаолиятини яна хам такомиллаштириш кобилияти мухимрокдир [2].

Демак, спортда юкори натижаларга эришиш-нинг объектив конунлари спорт машгулоти чукур ихтисослаштирилган жараён булиши билан бирга, хар томонлама ривожланишга олиб келишини талаб килади. Шунга кура спорт машгулотида умумий ва махсус тайёргарлик бир-бирига чамбарчас боглик холда олиб борилади [2].

Умумий ва махсус тайёргарликнинг бирлиги улар мазмунининг бир-бирига боглик эканлиги билан хам ифодаланади, чунки умумий жисмоний тайёргарликнинг мазмуни, юкорида курсатиб утил-ганидек, танланган спорт турининг хусусиятларига караб белгиланади, махсус тайёргарликнинг мазмуни эса умумий тайёргарлик натижасида пайдо булган шарт-шароитларга боглик булади [3].

Умумий ва махсус тайёргарлик бирлигини диалектик тарзда карама-карши бирлик сифатида тушунмок керак. Машгулот вактида, бу бирлик томонларининг хар хил ишга бирдек фойда келтиравермайди. Х,ар бир аник холатда маълум меъёр мавжуд булиб, унинг бузилиши спортда тараккиётга эришишга халал беради. Бу меъёр танланган спорт турининг узига хос хусусиятларига хамда бошка бир катор шарт-шароитларга боглик. Амалда машгулот жараёнининг айрим боскичларида умумий тайёргарликка етарли бахо бермаслик холларини хам, унга хаддан ташка-ри куп урин бериб юбориш холларини хам кузатиш мумкин. Бунда эса умумий ва махсус тайёргарликнинг оптимал нисбати доимий булиб колмай, балки спорт такомилининг турли боскичларида конуний

суръатда турлича узгариб туради. Х,озир бу муаммо гарчи тулик хал этилмаган булса-да, мазкур узгари-шларнинг асосий тенденциялари аниклаб чикилган. Мазкур муаммони хал этишда бир йиллик ва куп йиллик машгулот тузилмасига илмий назарий ёндо-шиш зарур [3].

Укув-машгулотларини режалаштириш, ундаги максад ва вазифаларини тугри куйиш, тайёргарликни турли боскич ва даврларида восита ва усулларни энг самарали ва ишончлиларини куллаш ижобий, якуний натижага эришишдаги энг асосий омиллар булиб хисобланади [6].

Илмий адабиётлар тахлили ва спорт мутахас-сисларини фикрига гандболда тайёргарлик даври узгача ахамият касб этади. Бу давр даражасининг самарали ва тугри ташкил килиниши мусобака давридаги курсатиладиган натижаларга шунчалик таъсир килади [6].

Гандболчиларнинг умумий жисмоний тайёргар-лиги асосан тайёргарлик даврининг умум тайёрлов боскичида амалга оширилади, умумий тайёргарлик боскичида асосий эътибор гандболчиларнинг хар томонлама умумий жисмоний тайёргарлик куришла-рига каратилади. Бу боскичда машгулотнинг асосий формалари хилма-хил йуналишдаги махсус гурухли ва индивидуал машгулотлардан иборат булиб, бунда жисмоний тайёргарлик техник-тактик тайёргарлик билан хамжихатликда олиб борилади [4].

Машгулотларда кучни, чидамлиликни, чаккон-ликни ривожлантиришга катта эътибор каратилади. Бунинг учун енгил атлетика, акробатика, сузиш, спорт уйинлари воситаларидан фойдаланилади [4].

Тезликни ривожлантиришга оид машклар, жум-ладан такрорий югуриш кичик-кичик кисмларга булиниб бажарилади. Узгариб турадиган югуришга катта урин берилади. Буни аста-секин энг куп зур бериш билан бажариладиган ишларга утиш зарура-тини такозо этади [5].

Дастлабки боскичда уртоклик уйинларини жуда хам эрта бошлаш ва уларни утказишга хаддан ташка-ри берилиб кетиш тавсия килинмайди.

Умум тайёргарликнинг охирларига келиб, ганд-болчиларнинг календар мусобакаларга хар тамонла-ма тайёрлиги тугалланади. Зарур техник малакалар ва тактик харакатларни батамом тикланишига, жамоа томонидан кабул килинган уйин тизимини узлаштиришга алохида эътибор берилади. Махсус жисмоний тайёргарлик хажми сезиларли даражада оширилади [5].

Катта хажмда бажариладиган техника ва тактика-га оид машклардан ташкари, тезкорликни ривожлан-тирувчи машклардан хам кенг фойдаланилади [5].

Тадкикот максади. Ёш гандболчиларнинг жисмо-

6 е-шаИ: fan_sportga@uzdjtsu.uz №3-2021

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

нии таиёргарлигини ривожлантиришда кулланила-ётган замонавиИ инновацион восита ва услубларни тадкик этиш хамда уларни амалиётдаги самарадор-лигини тахлил килиш билан биргаликда тайёргарлик даражасини назорат килиш.

Тадкикотни ташкиллаштириш. Тадкикот ишлари Республика ихтисослашган олимпия захиралари мактаб интернатининг гандбол ихтисослигида шугул-ланувчи гандболчиларда олиб борилди. Тажриба гурухига 10 нафар гандболчи саралаб олинди ва таиёрлов даврида уларнинг жисмонии таиёргарлиги хамда укув-машгулот юкламалари назорат килинди. Гандболчиларнинг барча бажарган машклари руйхат-га олиниб, машклар давомийлиги, такрорлаш сони, дам олиш орасидаги вакти, югуришлар хажми, махсус ва номахсус машкларнинг таксимланиши аникланди. Тайёргарлик даврининг умумий тайёрлов боскичида гандболчиларнинг жисмоний тайёргарлиги буйича назорат тестлари олинди ва киёсий тахлил килинди.

Ёш гандболчиларнинг жисмоний тайёргарли-гини бахолаш буйича тадкикотдан олдин ва кейин олинган тест натижаларига кура уларнинг тайёрлов давридаги жисмоний тайёргарлиги куйидагича акс этди (жадвалга каранг).

Тaйёpлов дaвpидa ёш гaндболчилapнинг жисмоний тайёргарлиги буйича курсаткичлари (n=10).

№ Назорат тестлари Тадкикот бошида Тадкикот охирида Абсо лют усиш Нисбий усиши % t Р

О ±0 V,% О ±а V,%

1. 30 м югу-риш, с. 4,26±0,17 3,99 3,95±0,15 3,80 -0,31 -7,28 4,32 >0,001

2. Турган жойдан узунликка сакраш, см. 265,5±10,89 4,10 282,7±11,03 3,90 17,2 6,48 3,51 >0,01

3. 1OO м моксимон югу-риш, с. 23,4±1,13 4,83 21,8±0,93 4,27 -1,6 -6,84 3,46 >0,01

4. Уч хатлаб сакраш, см. 764,7±35,1 4,59 801,8±35,9 4,48 37,1 4,85 2,34 >0,05

5. Жойдан юкорига сакраш "Абала-ков" тести буйича см. 66,5±3,2 4,81 71,7±3,3 4,60 5,2 7,82 3,58 >0,01

6. Тупни узокликка отиш, м. 52,4±2,56 4,89 56,1±2,59 4,62 3,7 7,06 3,21 >0,01

Ёш гандболчиларнинг жисмоний тайёргарлиги буйича олинган тест натижаларига кура машгу-лотларда хар томонлама жисмоний тайёргарликни узлаштиришлари ва ривожланиш даражаси яхши эканлигини таъкидлаш мумкин. Ёш гандболчиларнинг тайёрлов даври умум тайёргарлик боскичида жисмоний тайёргарликка йуналтирилган юклама 70% ни ташкил этган.

Ёш гандболчиларнинг тайёргарлик даврида хар

бир боскичга режалаштирилган вазифаларни хал ки-лишда керакли муддат ажратиш лозим. Тайёргарлик даврининг хар бир боскичида жисмоний, техник-тактик ва психологик тайёргарликларга катта эътибор бериш максадга мувофик саналади.

Тайёргарлик даврининг умум тайёрлов боскичида асосий эътибор гандболчиларнинг хар томонлама умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик куришла-рига каратиш зарур.

Тайёргарлик даврининг умум тайёрлов ва махсус тайёрлов боскичларида хафталик микроциклларни режалаштиришда махсус ва номахсус машкларни микроциклларга мос равишда тугри режалаштириш максадга мувофик хисобланади. Кузатишлардан маълум буладики, гандболчилар уйин жараёнида тупни киска, урта ва узок масофаларга узатишда, дарвозага туп отишда, тупни ерга уриб олиб юришда, ракибларни алдаб утишда куп хатоликларга йул куйи-шади. Уйин жараёнида узок масофага тупни аник узатишни купрок ярим урта ва марказ уйинчилари тугри бажаришган.

Гандболчиларнинг харакатларини такомил-лаштириш ва оптималлаштириш учун асосий тайёргарлик воситалари бу машгулотлар жараёнини окилона режалаштиришга, муайян харакатларнинг бажарилишини мураккаблаштирадиган шароит ва жихозлардан фойдаланишга, интервалларни танлашга, машклар тезлигига хисса кушадиган воситалардир. Юкорида айтилганларнинг барча-си самарали тарбиявий ишлар доирасида умумий ривожлантирувчи гимнастика машклари билан бирлаштирилиши керак. Машгулотлар жараёнини модернизация килиш, шунингдек, ёш гандболчи-ларни тайёрлаш жараёнини оптималлаштириш хар кандай моддий-техника ресурсларидан (технология, жихозлар) самарали фойдаланишга каратилган булиши зарур. Бу эса бутун жараённи аниклаш, тахлил килиш ва тузатишга имкон беради.

Адабиётлар:

1. Sh. F. Tulaganov, F.A. Abdurakhmonov, SH. K. Pavlov, P.P. Karieva, P.I. Isroilov, A. Sh. MuminovJOURNAL OF CRITICAL REVIEWS, ISSN- 23945125 VOL 7, ISSUE 5, 2020,1699 "INJURIES IN HANDBALL PLAYERS AND WAYS TO PREVENT THEM".

2. Исроилов Р.И., Хабибжонова Х.М. "Контроль физической и технической подготовки студентов общего курса занимающихся гандболом" Инновационные технологии в спорте и физическом воспитании подрастающего поколения, сборник статей по материалам X научно-практической конференции с международным, Страницы: 86-88. Москва-2020.

3. Верхошанский Ю.В., Основы специальной силовой подготовки в спорте [Электронный ресурс]: [монография] / Ю.В. Верхошанский. 3-е изд. М.: Советский спорт, 2013. 214 с.: ил. (Атланты спортивной науки). ISBN 978-5-9718-0609-7. Режим доступа: https://rucont.ru/efd/225194

4. Игнатьева В.Я., Гандбол: учеб.для студентов вузов по специальности 032101 - Физ. культура и спорт / В. Я. Игнатьева. - М.: Физическая культура, 2008. - 384-396 с.

5. Pavlov Sh.K., Abdalimov O.X., Shelyagina I.N., Isroilov R.I., "Sport pedagogik mahoratini oshirish (Gandbol)" - T.: Ilmiy texnika axboroti-press nashriyoti, 2018. 13-bet.

6. Акрамов ЖА "Гандбол" Учебник для студентов института физической культуры и факультетов физического воспитания педагогических институтов "Lider ress", 2008 г, 233 ст.

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

7

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.