Научная статья на тему 'ЁШ БОЛАЛАРДА ГЕЛМИНТОЗЛАР ПРОФИЛАКТИКАСИ'

ЁШ БОЛАЛАРДА ГЕЛМИНТОЗЛАР ПРОФИЛАКТИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
301
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
гелминтозлар / энтеробиозлар / болалар / сабаблар. / helminthiases / enterobiasis / children / causes.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — B. Mirmuhamedov, Sh. Axmadjonov

Ҳозирги замонда паразитар касалликларнинг тарқалиши бутун инсоният учун долзарб муаммо ҳисобланади. ЖССТ маълумотларига кўра, дунёда икки миллиарддан ортиқ одам ичак паразитлари билан боғлиқ касалликлардан азият чекмоқда. Паразитлар келтириб чиқарадиган касалликларнинг жамият саломатлиги ва ижтимоий ривожланишига салбий таъсири сил, безгак ва ОИВ/ОИТС каби касалликларнинг таъсири билан таққосланади. Тарқалиши, юқтириш йўллари, болаларда соматик патологиянинг шаклланиши билан юқумли жараённинг асоратлари ривожланиш патогенезининг хусусиятлари, олдини олиш ва даволаш масалалари кўриб чиқилади. Қайд этилишича, бундай касалликларнинг асосий хавф гуруҳи мактаб ва ундан кичик ёшдаги болалардир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PREVENTION OF HELMINTHIASES IN YOUNG CHILDREN

Currently, the spread of parasitic diseases is an urgent problem for all mankind. According to the WHO, more than two billion people in the world suffer from diseases associated with intestinal parasites. The negative impact of parasitic diseases on public health and social development is comparable to that of diseases such as tuberculosis, malaria and HIV/AIDS. Distribution, ways of transmission, features of the pathogenesis of the development of complications of the infectious process with the formation of somatic pathology in children, issues of prevention and treatment are considered. It is noted that the main risk group for such diseases are children of school age and younger.

Текст научной работы на тему «ЁШ БОЛАЛАРДА ГЕЛМИНТОЗЛАР ПРОФИЛАКТИКАСИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ЁШ БОЛАЛАРДА ГЕЛМИНТОЗЛАР ПРОФИЛАКТИКАСИ

Мирмух,амедов Б.Б.

АДТИ Умумий гигиена кафедраси ассистенти Ахмаджонов Ш.Ш.

АДТИ Умумий гигиена кафедраси 2 курс магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.7075860

Аннотация. Хозирги замонда паразитар касалликларнинг тарцалиши бутун инсоният учун долзарб муаммо щсобланади. ЖССТ маълумотларига кура, дунёда икки миллиарддан ортиц одам ичак паразитлари билан боглиц касалликлардан азият чекмоцда. Паразитлар келтириб чицарадиган касалликларнинг жамият саломатлиги ва ижтимоий ривожланишига салбий таъсири сил, безгак ва ОИВ/ОИТС каби касалликларнинг таъсири билан таццосланади. Тарцалиши, юцтириш йуллари, болаларда соматик патологиянинг шаклланиши билан юцумли жараённинг асоратлари ривожланиш патогенезининг хусусиятлари, олдини олиш ва даволаш масалалари куриб чицилади. Кайд этилишича, бундай касалликларнинг асосий хавф гурущ мактаб ва ундан кичик ёшдаги болалардир.

Калит сузлар: гелминтозлар, энтеробиозлар, болалар, сабаблар.

ПРОФИЛАКТИКА ГЕЛЬМИНТОЗОВ У ДЕТЕЙ РАННЕГО ВОЗРАСТА

Аннотация. В настоящее время распространение паразитарных заболеваний является актуальной проблемой для всего человечества. По данным ВОЗ, более двух миллиардов человек в мире страдают заболеваниями, связанными с кишечными паразитами. Негативное воздействие паразитарных заболеваний на здоровье населения и социальное развитие сравнимо с воздействием таких болезней, как туберкулез, малярия и ВИЧ/СПИД. Рассмотрены распространение, пути передачи, особенности патогенеза развития осложнений инфекционного процесса с формированием соматической патологии у детей, вопросы профилактики и лечения. Отмечено, что основную группу риска таких заболеваний составляют дети школьного возраста и младше.

Ключевые слова: гельминтозы, энтеробиоз, дети, причины.

PREVENTION OF HELMINTHIASES IN YOUNG CHILDREN

Abstract. Currently, the spread of parasitic diseases is an urgent problem for all mankind. According to the WHO, more than two billion people in the world suffer from diseases associated with intestinal parasites. The negative impact of parasitic diseases on public health and social development is comparable to that of diseases such as tuberculosis, malaria and HIV/AIDS. Distribution, ways of transmission, features of the pathogenesis of the development of complications of the infectious process with the formation of somatic pathology in children, issues of prevention and treatment are considered. It is noted that the main risk group for such diseases are children of school age and younger.

Keywords: helminthiases, enterobiasis, children, causes.

КИРИШ

Жах,он согликни саклаш ташкилоти маълумотларига кура, дунёда 5 миллиардга як;ин одам протозоал касалликлар ва гелминтозлар билан касалланган, яъни сайёрамиз ах,олисининг катта кисми [1]. Шу билан бирга, ЖССТ экспертларининг фикрига кура, гелминтозлар маълум даражада "эътибордан четда колган касалликлар" га айланди -уларнинг тиббий ва ижтимоий ахдмияти бутун дунёда этарлича бах,оланмайди. Х,атто

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

эндемик мамлакатларда х,ам уларга согликни саклаш органлари ва ах,оли томонидан етарлича эътибор берилмаяпти.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Гелминтозларни кузгатувчи паразит куртлар сайёрамиздаги энг кадимий ва куп сонли х,аёт шаклларидан биридир. Одамларда гелминтларнинг 350 дан ортик турлари паразитлик килган бо'либ, улар асосан икки хил куртларга мансуб: юмалок чувалчанглар (Нематода синфи) ва ясси чувалчанглар (тасмасимон чувалчанглар синфи —Цестода, Трематода). Энг кенг таркалгани нематодалар популятсияси - 500 минг тур ва уларнинг сони буйича хдйвонот оламининг барча вакиллари орасида иккинчи уринда туради.Бу паразитларнинг асосий кисми 19-асрда тасвирланган. Гарчи "аскаридоз" атамаси Гиппократ томонидан киритилган деб ишонилади. Сунгги йилларда гелминтозлар, биринчи навбатда нематодоз (ентеробиаз ва аскариоз) билан касалланишнинг купайиши тендентсияси кузатилди, токсокароз, трихиноз билан касалланганлар сони, биогелминтозлар - описторхоз, дифиллоботриаз, тениидоз, эчкиознинг таркалиши ортиб бормокда. Болаларда гастроентерологик ва аллергик касалликларнинг купайиши тендентсияси х,ам маълум даражада гелминтларнинг инвазияси билан боглик [2].

Гелминтлар инсон танасидан нафакат озикланиш манбаи, яшаш жойи ва купайиш сифатида фойдаланади, балки уларнинг хдётий фаолияти мах,сулотлари билан инсон органлари ва тизимларига тизимли токсик зарар этказади. Уларнинг купчилиги гермафродитлардир - улар ургочи, улар эркаклар, яъни инсониятни мустамлака килиш учун хдтто битта шахс етарли.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Европада х,ар учинчи ах,оли гелминтлардан азият чекмокда. Узбекистонда гелминтозлар билан касалланишнинг йиллик курсаткичи 100 000 ах,олига тугри келади [3]. Узбекистонда энг куп учрайдиган гелминтозлар: энтеробиоз, аскариоз, трематодоз. Мамлакатда энтеробиоз билан касалланиш х,ар 100 минг ах,олига 1100 тани ташкил этади. Беморлар орасида 90% болалар, асосан 1 ёшдан 3 ёшгача. Аскариоз билан касалланиш 100 000 ах,олига 100 та х,олатни ташкил килади. Гелминтлар пастки куртларга мансуб паразит куп х,ужайрали организмлардир. Уларнинг характерли хусусияти х,аёт айланиш жараёнида мураккаб индивидуал ривожланишнинг мавжудлиги. Уругланган тухумдан жинсий х,ужайраларнинг майдаланиши ва жинсий катламларнинг пайдо булиши натижасида катталар организми, сунгра органлар ва тукималар х,осил булади [3, 4]. Гелминтлар жинсий этуклик боскичига кадар ривожланадиган организм одатда охирги ёки охирги хост деб аталади. Барча гелминтларнинг энг кенг таркалган патологик таъсири аллергия ва иммунитет реактсиясини бостиришдир. Гелминтлар, уларнинг тузилмалари ва чикиндилари аллерген булиб, яллигланиш узгаришларини келтириб чикаради, иммуносупрессив таъсирга эга ва ИгЕ антикорларини интенсив ишлаб чикаришни кузгатади [4].Буларнинг барчаси иртикер, атопик дерматит, бронхиал астма каби сурункали аллергик касалликларни куллаб-кувватлайди ёки бошлайди. Албатта, гелминтиозларни хдкикий аллергик касалликларга боглаш мумкин эмас, лекин биз бу касалликларнинг патогенезида аллергия асосий патологик жараённинг мажбурий компоненти сифатида иштирок этишини унутмаслигимиз керак. Купгина тадкикотларга кура, паразитозлар соматик касалликларнинг тез-тез пайдо булишига ва сурункали

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

касалликларнинг кучайишига ёрдам беради, мезбон организмга, шу жумладан унинг иммун тизимига куп киррали таъсир курсатади [3].

Купгина гелминтозларнинг узига хос хусусияти патогеннинг организмда узок муддатли мавжудлиги ва куплаб кайта инфектсиялар билан боглик касалликнинг сурункали курсидир. Гелминтознинг сурункали боскичида мезбон организмдаги метаболик жараёнларнинг узгариши метаболик жидатдан кимматли озука моддалари: оксиллар, ёглар, углеводлар, витаминлар, минераллар, шунингдек, нейрогуморал тартибга солишнинг бузилиши туфайли паразитлар томонидан сурилиши туфайли содир булади ва овкатнинг ичакларда сурилиши. Баъзи ичак гелминтлари овкат дазм килиш ферментларини зарарсизлантирадиган моддаларни ажратиб туради (масалан, пепсин ва трипсин таъсирини нейтраллаштирувчи модда аскарида тукималарида топилган). МУ^ОКАМА

Инсоннинг ривожланиши ва жисмоний долатига катта таъсир курсатадиган протеин-калория етишмовчилиги дунё адолисининг деярли ярмига таъсир килади. Бир катор гелминтозлар билан анемия, витамин этишмаслиги (анкилостомиаз, дифиллоботриаз, тричуриаз, шистосомиаз) билан аник сабабий богликлик мавжуд. Гелминтларнинг метаболик мадсулотлари ичак биотсенозининг узгаришига ва оппортунистик ва патоген микрофлоранинг купайишига ёрдам беради. Болада гелминтиознинг мавжудлиги тананинг узига хос булмаган каршилигини бостиришга олиб келади, бу эса уткир респираторли инфектсияларнинг кучайишига олиб келади. Туберкулин тестларининг нотугри навбати купрок кайд этилади. Иммун тизими дар доим паразитар антиженнинг таъсирига таъсир килади ва узок давом этадиган сурункали инвазия унинг функтсияларини сусайтиради. Беморда Т-лимфотситлар фаоллигининг пасайиши бактериал-вирусли ва аллергик касалликларнинг ривожланишига олиб келади. ЖССТ дисоботида (2012) иккиламчи иммунитет танкислиги долатини келтириб чикариши мумкин булган сабаблар орасида протозоал ва гелминтик касалликлар этакчи уринни эгаллайди: аскаридоз, эхинококкоз, описторхоз, трихиноз ва бошкалар). Беморнинг организмида патогеннинг узок вакт давомида мавжудлиги билан боглик кенг таркалган сурункали курс, бу нафакат паразитнинг умри, балки тез-тез реинвазиялар билан белгиланади, аксарият паразитар касалликларнинг асосий хусусиятидир. Айникса, болалик даврида паразитар касалликлар камконликнинг кенг таркалган сабаби булиб, шунингдек, дар кандай антигенларга иммунитетнинг Т-тизимининг иммун реактсиясининг пасайиши билан боглик булган орттирилган иммунитет танкислигининг турли шаклларига олиб келади. Клиника булмаса дам, ичак паразитози билан иккиламчи иммунитет танкислиги долатининг ривожланиши кайд этилган [4, п. 116]. Кузатишлар шуни курсатадики, организмда паразитларнинг мавжудлиги дар доим дам узига хос клиник белгилар билан намоён булмайди. Паразитнинг метаболик мадсулотларининг аста-секин ва узок давом этадиган аллергик таъсири ва мезбоннинг иммунитетини бостириш организмнинг каршилигини пасайтириш ва юкумли касалликларнинг ривожланиши учун олд шартларни яратади. Бундан ташкари, гелминтик инвазия билан огриган ёш болалар купинча бошка юкумли касалликларга мойил эканлиги исботланган, бу тананинг умумий каршилиги ва туйиб овкатланмасликнинг сезиларли даражада пасайиши билан боглик [1, п. 76]. Гелминтозлар Узбекистонда кенг таркалган касалликлардан бири булиб, паразитар касалликлар умумий сонининг 90% дан ортигини ташкил килади. Адолининг узок

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

муддатли зарарланиш даражаси баркарор юкорилигича колмокда. Мамлакатда хар йили 200 мингдан ортик касалланганлар руйхатга олинади. Чунончи, 2006 йилда гелминтозлар учун текширилган 7580703 кишидан 263167 нафари (3,5%) касалланганлар аникланган. Шу билан бирга, гелминтозлар билан касалланганларнинг хакикий сони расмий статистик маълумотлардан сезиларли даражада ошиб кетган, шунинг учун Андижон вилоятида утказилган кичик тадкикотга кура, алохида болалар муассасаларида болаларнинг инвазияси 50% дан ортик, аралаш инвазиялар частотаси. 39,6% ни ташкил этади [3, б. ун турт]. Гелминтларнинг алохида турларининг таркалиши минтакага караб фарк килади. Энтеробиоз ва гименолепиаз хамма жойда, шахарда хам, кишлокда хам кенг таркалган.

Узбекистон эхинококкоз билан касалланган худудларга мансуб булиб, сунгги йилларда республикада ахоли сонининг усиш тендентсияси аник кузатилмокда. Айрим мактабгача таълим муассасалари ва мактабларда вилоятимизда энг куп учрайдиган паразитлар - Enterobius vermicularis, Hymenolepis nana, Lamblia intestinalis интестиналис билан касалланган болаларнинг таркалиши 30-35 фоизни ташкил этади. [2, б. 58]. Демак, агар 2017 йилда хар 100 минг ахолига касалланиш даражаси 5,0 ни ташкил этган булса, 2021 йилда бу курсаткич 5,7 ни ташкил этди. Беморлар етарли даражада аникланмаганлиги сабабли эпидемияга карши зарур чора-тадбирлар касалликнинг мавжуд учта учогидан факат биттасида амалга оширилмокда. ХУЛОСА

Х,озирги вазиятни паразитознинг таркалиши ва клиник куринишлари нуктаи назаридан тахлил килиб, болаларда фон шароитларини шакллантиришда гелминтозлар ва паразитозларнинг маълум ролини кайд этиш мумкин.

REFERENCES

1. Абдиев Ф.Т. Гелминтозларда иммунитет холатини тугрилаш // Доктор бюллетени. Самарканд, 2007. Но 1. С. 76-78.

2. Абдурахимова К.Ш. Мактабгача ёшдаги гелминтик касалликлар ривожланишининг хавф омиллари // Узбекистонда экология ва гигиенанинг долзарб муаммолари. Илмий-амалий конференсия материаллари. Тошкент, 2008 йил, 58-бет.

3. Авдюхина Т.И. Болалардаги гелминтозлар муаммосига замонавий нуктаи назар ва уни хал килишнинг самарали усуллари. // Иштирок этувчи шифокор, 2004. Но 1. С. 14-18.

4. Улмасов М.М. Айрим гелминтозларнинг эпидемиологик хусусиятлари ва Тошкент вилоятида уларга карши курашни ташкил этиш. Дис. самимий. асал. Фанлар. Т., 2007. С. 116.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.