Научная статья на тему 'ЁШ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ОММАВИЙ АХБОРОТ ВОСИТАЛАРИНИНГ ЎРНИ'

ЁШ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ОММАВИЙ АХБОРОТ ВОСИТАЛАРИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
428
51
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ёш авлод / интернет / телевидение / тарбия. / молодое поколение / интернет / телевидение / воспитание.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Расулова Зиёдахон Абдубориевна

Мақолада ёш авлодни тарбиялашда оммавий ахборот воситалари, хусусан, интернет, телевидениенинг ўрни, таъсири таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ В ВОСПИТАНИИ МОЛОДОГО ПОКОЛЕНИЯ

В статье анализируются роль и влияние средств массовой информации, в частности, интернета и телевидения, в воспитании подрастающего поколения.

Текст научной работы на тему «ЁШ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ОММАВИЙ АХБОРОТ ВОСИТАЛАРИНИНГ ЎРНИ»

Расулова Зиёдахон Абдубориевна

психология фанлари доктори, Узбекистан Республикаси Фанлар Академияси Миллий археология маркази Фанлараро тадкикотлар булими бош илмий ходими

ЁШ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ОММАВИИ АХБОРОТ ВОСИТАЛАРИНИНГ УРНИ

УДК: 151.8

РАСУЛОВА З.А. ЕШ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ОММАВИИ АХБОРОТ ВОСИТАЛАРИНИНГ УРНИ

Маколада ёш авлодни тарбиялашда оммавий ахборот воситалари, хусусан, интернет, теле-видениенинг урни, таъсири тах,лил килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: ёш авлод, интернет, телевидение, тарбия.

РАСУЛОВА З.А. РОЛЬ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ В ВОСПИТАНИИ МОЛОДОГО ПОКОЛЕНИЯ

В статье анализируются роль и влияние средств массовой информации, в частности, интернета и телевидения, в воспитании подрастающего поколения.

Ключевые слова и понятия: молодое поколение, интернет, телевидение, воспитание.

RASULOVA Z.A. THE ROLE OF THE MEDIA IN RAISING YOUNG GENERATION

The article analyzes the role and influence of the media, in particular the Internet and television, in the upbringing of the young generation.

Key words and concepts: young generation, internet, television, upbringing.

12

Кириш.

Хар бир жамият ва халкнинг таянчи - усиб келаётган ёш авлоддир. Мамлакат равнаки куп жих,атдан ёшларнинг интеллекти, билими, интилишлари ва иштиёкига боFлик. Узбекистон мустакилликка эришган биринчи кунларданок укувчи-ёшларни муносиб тар-биялаш, уларнинг жисмоний, маънавий-ахлокий, мафкуравий тарбияси х,акида Fамхурлик килиш давлат сиёсатининг устувор вазифаларидан бирига айланди. Шунингдек, ижтимоий х,аётда болалар, ёшлар тарбиясига х,ам янгича муносабат вужудга келди. Сунгги пайтда илмий адабиётларда "ахборот истеъ-моли маданияти" тушунчаси мулокотга кири-тилди, яъни интернет оркали янги адабиётлар туFрисида маълумот олиш, мусика эшитиш, кино ва бошка сох,алардаги машх,ур кишилар-нинг расмларини куриш, кундалик газетани укиб бориш, зиёли кишилар билан сух,батлар уюштириш, янги иш жойи топиш, масофадан туриб укитиш технологияларидан фойдала-ниш оддий х,олга айланиб колди.

Бугунги кунда Узбекистонда олиб бори-лаётган барча ислох,отлар марказида инсон манфаати турибди. XXI асрда инсоният х,аётида бошка даврдан кура шиддатли тез-кор, глобаллашув даври бошланди. Омма-вий ахборот воситаларида (ОАВ) глобаллашув "кескин ахборот тезлигидир", "дунё ойнаси" деган ибораларни тез-тез кайтарилади. Дарх,акикат, глобаллашув - оламда ОАВ мав-жуд х,ар бир жабх,ага уз таъсирини курсатиб, х,атто мазмун-мох,иятини х,ам узгартириб юбо-ришга муваффак булмокда. Бу эса юксак тех-нологияларга асосланган ялпи ахборотла-шув инсоннинг онги, шуури ва дунёкарашига, кудратли куч сифатида ижобий ёки салбий таъсир курсатишига олиб келмокда.

Мавзунинг долзарблиги. Ёшларда ёт Fоялар ва турли бидъатларга нисбатан мафкуравий иммунитетни шакллантиришда омма-вий ахборот воситаларининг урни х,амда ёшларнинг Интернетга кизикиш даражаси-нинг ортиб бориши сингари жих,атларнинг тарбияга х,амда усмир-ёшлар рух,ий х,олатига таъсирини аниклаш ва муаммоларга ечим топиш мавзунинг долзарблигини ташкил килади.

Мавзу буйича илмий изланишларнинг цисцача та^лили. Ёш авлод тарбияси маса-

ласи ва бу жараёнларда медиа воситаларининг ролига оид тадкикотлар ижтимоий фан-ларнинг турли йуналишлари буйича олиб борилган. Хусусан, Дж.Кин, Дж.Брайант, С.Томпсон, Дж.Мерилл, Э.Денис, А. Моль, К.А.Фарфиева, Б.Убайдуллаева тадкикотларида медиа ва унинг инсон х,аётидаги ижтимоий тарбияга таъсири, имкониятлари масалалари очиб берилган1. В.Г.Афанасьев, Ю.М.Батурн, Г.П.Бакулев, В.М.Березин, В.М.Воробьевлар томонидан медиа воситалари - ТВ, интернет, кино ва видео мах,сулотларининг жамият аъзолари, хусусан ёшлар х,аётидаги ах,амиятини асословчи илмий тадкикотлар амалга оширилган2.

Мацоланинг илмий янгилиги амалга оширилган тадкикот натижаларига асосла-ниб, ОАВнинг тарбияга таъсири ижтимоий-психологик жих,атдан объектив ва субъектив омиллари далилланганлиги.

Тадцицотнинг мацсади ёш авлод тарби-ясида ОАВнинг таъсирини ижтимоий психологик жих,атдан тах,лил килиб, тарбияда ОАВнинг салбий таъсирини камайтиришга каратилган ижтимоий-психологик тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Тадцицотнинг объекти сифатида телевидение ва интернет тармоFи танланди.

Тадцицотда тизимлилик, киёсий-мантикий тах,лилдан фойдаланилди.

Тадцицотнинг эмпирик манбаини статистик маълумотлар, анкета суровномалари натижалари ташкил этди.

1 ШКин Дж. Средства массовой информации и демократия. - М.,1994; Брайант Дж., Томпсон С. Основы воздействия СМИ (Fundamentals of Media Effects). - Вильямс,2004. Мерилл Дж., Денис Э. Беседы о медиа. - М.: РАИПЦ, "Виагрус", 1997; Моль А. Соци-одинамика культуры: Пер. с фр. / Предисл. Б. В. Бирюкова. Изд. 3-е. - М.: Издательство ЛКИ, 2008; Фарфи-ева К.А. Оммавий ахборот воситалари таъсирида тала-баларда ижтимоий тасаввурлар шаклланишининг узига хослиги (Телевидение мисолида): Психол. фан. ном. даражаси учун... автор. - Тошкент, 2005; Убайдуллаева Б. Узбекларнинг ёш авлод тарбияси борасидаги аньана-лари ва замонавийлик. - Тошкент, 2010.

2 Афанасьев В.Г. Социальная информация и управление обществом. - М., 1995; Телекоммуникация и право: вопросы стратегии / Под. ред. Ю.М.Батурина. -М.: Центр "Право и СМИ", 2000; Бакулев Г.П. Массовая коммуникация. Западные теориии и концепции. - М.: Аспект-пресс, 2005; Березин В.М. Массовая коммуникация: сущность, каналы, действия. - М.: Изд-во РИП-Холдинг, 2004; Вор-бъев В.М. Средства массовой информации как фактор формиравания гражданского общества: прцесс, тенденции, противоречия. - Екатеринбург, 1998.

13

Асосий цисм.

Информация инсоннинг дунёни билиш, тажрибага эга булишдаги асосий воситаси-дир. Кибернетика фанининг асосчиси Нор-берт Винер бу х,ак,ида: "Инсон узини ураб олган оламни уз х1ис-туЙFу органлари оркали кабул килиб олади. Информация - одамнинг ташки дунёга мослашуви жараёнида ундан олган маъноларнинг ифодасидир. Хакикий х,аёт - ^акикий информация олиш билан боFликдир", - деган эди1.

Бугунги кунда дунё ОАВларида таркатилаётган ахборотларнинг 8% холис булса, 92% манипуляцияга каратилгандир2. "Манипуляция" лотинча топив - кул ва р1е -тулдирмок сузларидан келиб чиккан. Сузнинг кучма маънода кулланилиши инсонларни худди дастгох,ларни бошкаргандек майорат билан бошкариш маъносини беради.

Ахборот х,амда унинг асосини ташкил этувчи суз хукмронлик урнатган бугунги жамиятда инсон онги ва рух,ияти манипуля-циянинг асосий курбонларига айланмокда. Онг манипуляциясига баFишланган даст-лабки китоблардан бири германиялик социолог Герберт Франке ("Бошкарилаётган одам", 1964) каламига мансуб булиб, унинг фикрича, "Манипуляция деганда, аксарият х,олларда, яширин тарзда олиб бориладиган ва таби-ийки, уз "курбонлари"га зиён келтирадиган рух,ий таъсир тушунилади"3.

Айтиш жоизки, XXI аср авлоди катталар-нинг йул-йуриклари, панд-насих,атлари, эрта-клар, жамоатчилик тарбиясидан кура омма-вий ахборот воситалари оркали оламни англамокдалар. Бу х,акида "Бола хукукларини химоя килишнинг х,укукий асослари: халкаро андозалар ва миллий конунчилик"да шун-дай дейилган: "Оммавий ахборот воситалари тулалигича хамда кисман телевидение ва киномотографияда порнография, гиёхвандлик ва зуравонлик билан боFлик материалларни курсатишни камайтириши, зуравонлик ва эксплуатацияни салбий тас-вирланишини, шунингдек, болалар, аёллар

ва шахсий муносабатларнинг кадр-кимматини хакоратлайдиган шаклда курсатишни чега-ралаши, айникса, эхтиёт булиши ва тенг хукуклилик принципларида тарFиб этганлиги учун раFбатлантириш лозим"4.

А.Моль "Маданият социодинамикаси" китобида шундай хулосага келган: "Бизнинг давримизда билимлар асосан таълим тизими оркали эмас, балки оммавий ахборот воситалари оркали шаклланади"5. Телевидение оркали зуравонликни томоша килиш агрес-сивликнинг кучайишига, томошабинларнинг зуравонликка нисбатан сезгирлик меъёри-нинг ортишига, уларнинг ижтимоий борлик ^акидаги нотуFри карашларининг шакллани-шига сабаб булади6.

Эмпирик урганиш натижалари.

Статистик маълумотларга кура, АК,Шда "Р" белгили, яъни 17 ёшдан кичиклар куриши такикланган фильмларнинг 80%, такикланган видео уйинларининг 70% х,амда бех,аё сузлари бор мусикаларнинг 100% 17 ёшдан кичик булган болаларга сотилмокда. АКШ буйича уртача болалар 18 ёшга етгунча, 200 000 та зуравонлик х,олатларини ва 16 000 та котиллик х,олатларини куриб улгури-шади7. Натижада бундай сах,наларга куникиш ^осил булади, х,ар кандай муаммони зуравонлик билан ечиш мумкин деган тасав-вурнинг шаклланишига олиб келади. Бех,аёлик эса норма, яъни урнатилган меъёр сифа-тида кабул килинади. Телевизорда намойиш килинаётган зуравонликлар ёш болаларга, айникса, 8 ёшдан кичикларига янада зарарли, чунки улар тасаввурий олам билан х,акикийсини ажрата олмайдилар8. Психолог О.Ю. Дроздованинг тадкикотлари шуни курсатдики, 58% ёшлар телеках,рамонларнинг хатти-х,аракатларини такрорлашга ури-нишади, уларнинг аксарияти чет эл филь-

1 Убайдуллаева Б. Узбекларнинг ёш авлод тарбияси борасидаги аньаналари ва замонавийлик. - Тошкент, 2010.

2 Куронов М. Эзгу Fоялар руёби. - Тошкент: Маьнавият, 2011. - Б. 104.

3 Каршибоева В. Томошабинлар жамияти: ТВ ва реал хаёт уртасидаги чегара // Тарбия. - 2010. - 5/33. - Б. 14.

4 Маткаримова Г., Муминов А., Тиллабаев М., Хам-дамова Ф. Бола хукуклари. Укув кулланма. - Тошкент: ЖИДУ, 2010. - Б. 289-290.

5 Моль А. Социодинамика культуры: Пер. с фр. / Предисл. Б. В. Бирюкова. Изд. 3-е. - М.: Издательство ЛКИ, 2008. - 416 с.

6 Рахимова К., Абдуллаева А. Тарбияси кийин усмирлар психологияси. - ФарFона, 2006. - Б. 39.

7 Тадкикот: Телевизор бола тарбиясига кандай таъсир килади? // islaminstitut.uz/?p = 3447

8 Расулова З. Фарзанд тарбияси: камчиликлар, хато-лар, муаммолар ва уларнинг ечими - Тошкент: Янги аср авлоди, 2019. - 304 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 6 (103)

14

млари ках,рамонлари, 37,3% ёшлар эса телеках,рамонларга таклид килиб, ноконуний Харакатлар килишга тайёр1.

Телевидение, видеофилъм, тижо-рат дуконларида зулмни, бех,аёликни ифо-даловчи харакатлар, суратларни куриш узбек уFил-кизларида оила, мах,алла, мак-табда шакллантирилаётган х,аё, одоб, мехр-шафкатлилик каби фазилатларга салбий таъ-сир курсатмокда.

APEID - жах,оннинг Осиё минтакасида жойлашган (собик шуро республикалари-дан ташкари) 28 мамлакатда тарбиявий ислох,отлар, янгиликларни урганиб, умум-лаштирган австриялик олим Р. Маклин буни 1990-йилларнинг умумосиёвий муам-моси эканлигини таъкидлайди. Чунки чет эл китоблари ва телевидение, видео дастур-лари уларни томоша килаётган халкларнинг кадриятлари, маданияти ва анъаналарига салбий таъсир килиб, уларнинг миллий тараккиёти суръатига халакит бериши мум-кин2. Энтони Гидденс "Социология" асарида "Агар телевидение худди х,озиргидек ривож-ланишда давом этса, бугун тугилган бола 18 ёшга тулгач, энг куп вактини уйкуда ва телевизор каршисида утказади", деб ёзган эди3. Хозирда олимнинг хулосаси уз тасдиFини топди.

Хусусан, интернет бугунги кунда ёшлар-нинг асосий маълумот ва ахборот манбасига айланмокда. Уларга берилган ушбу савол х,ам бу сузларни тасдиклайди. "AColat.uz" сайтида утказилган очик суровда фойдаланувчиларга "Узингиз учун керакли маълумотни каердан оласиз?" деб савол берилганда, 47% "Интернет сайтларидан" деб жавоб берган. Шу билан бирга, суралганларнинг 23% "Дуст-дугоналар, танишлардан", 12% "Телевизордан", 5% "Шу мавзуга доир китобларга, кутубхонадан", 5% "Укитувчимдан", 3% "Ота-онамдан" деб жавоб беришган4. Айтиш жоизки, Узбекистонда интернет тармоFидан фойдаланувчилар-

1 Чуприй Л.В. Отрицательное влияние на детей телевидения и интернета // Пкаг.т^/Ис^-1леак1УаИмс1е-36881 otritsatelnoe-vliyanie-na-Cetej-televiCeniya-i-interneta

2 Куронов М. Миллий тарбия. - Тошкент: Маьнавият, 2007. - Б. 42.

3 Каршибоева В. Телевизорни учириб куйинг // Маъри-фат. 16 ноябрь 2012 йил.

4 http://www.aColat.uz/yosh-adolatchilar/1330.

нинг аксариятини ёшлар ташкил этади. Ижти-моий тармокларга аъзолар сони хам ёшлар хисобига кундан кунга ошиб бормокда. Шун-дан келиб чикиб, ёшларни интернет оркали кириб келаётган тахдидлардан х,имоя килиш, яъни уларда тегишли иммунитетни шакллан-тириш долзарб масала булиб колмокда.

Албатта, интернет ёки телевидениени ёшларга факат салбий таъсир килувчи омил сифатида куриш керак эмас. Зеро, кузатиш-ларимиз шуни курсатдики, купчилик ёшлар глобал ахборот тармоFидан асосан маълумот олиш максадида фойдаланадилар. Мута-хассисларнинг фикрича эса, ёшларнинг куп ахборотга эга булиши уларнинг билим ва дунёкарашини юксалтиради.

"Best Education Sites" ("Энг яхши таълимий сайтлар") электрон нашри тузган анимацион жадвалда охирги ун йилда интернет ола-мида кузатилган узгаришлар акс эттирилган. Унга кура, 2002 йили глобал тармок фойда-ланувчилари жами 569 миллион нафар (сай-ёрамиз ахолисининг 9,1%) ни ташкил этган булса, бугун 2,27 миллиардга етди. Бу дунё ахолисининг 33% дегани. Ун йил олдин инсон-лар интернет учун хар куни 46 дакика вактини сарфлаган булса, айни вактда бу курсаткич уртача 4 соатни ташкил этмокда. Умумий веб-сайтлар сони 2002 йилда 3 миллион эди, 2012 йилга келиб, 555 миллион сайт руйхатга олин-ган5.

2013 йили З.Ахмедова томонидан Жиззах шахрида утказган тадкикотига биноан ёшларнинг аксарияти (52%) интернетдан олган маъ-лумотларига ишонишларини, 12% ишон-масликларини, 28% эса унда ёлFон маълу-мотларни хам учратишини маълум килган6. Демак, купчилик интернет маълумотларига ишонади.

Бугунги кунда жахондаги йирик ахборот марказларининг аксарияти интернет оркали фаолият курсатмокда. Интернетдаги ахборот-ларнинг ишончлилик даражасининг пастлиги, уларнинг кишилар онги ва маънавиятига салбий таъсир этаётгани хам кайд килинмокда.

5 К,аршибоева В. www.uz сайтлари: Таьлимий максад ва миллий кадриятлар уЙFунлиги // Маьрифат. 5 сентябрь 2012 йил.

6 Ахмедова З.З. Фарзанд тарбиясидаги трансформацион жараёнлар (Жиззах шахри ахолиси мисолида): магистр академик илмий даражасини олиш учун такдим этилган диссер. - Тошкент, 2013. - Б. 90.

15

Интернет хабарларига ишонмаслик Япония-лик респондентлар уртасида 13%, Германияда 25%, Швецияда 33%, Хитойда 58%, Жанубий Кореяда 70% ни ташкил килади. Интернетда ёлFон, бухтон, шахс маънавиятини издан чикарадиган материаллар купайиб бораёт-ган булиб, Т. Рахматуллаев айтганидек, "Реал хаётда жазоланиши мукаррар булган фаоли-ятни виртуал оламда бемалол амалга ошириш мумкинлиги бунга имкон беради"1.

Хар кандай телевидение инсонга маълу-мот, ахборот, билим беради. Гап факат унинг кандай маълумот, ахборот, билим беришида-дир. Бугун халкаро атамашуносликда "ахборот хокимияти"ни англатувчи "медиократия" сузи хам кулланилмокда. Инсон билган нар-саларидан эмас, балки билмаган нарсалари-дан куркиб яшайди. Шунинг учун хам у уша мавхумликка чек куйиш максадида ахборот излайди. Кимда-ким инсонга ана шу маз-мундаги ахборотни етказиб бериш оркали ишончга кира олса, у уша инсон онги устидан маълум бир маънода назорат урнатиш имко-нига хам эга булади2.

Бугунги кунда XXI аср глобаллашув ва чега-раларнинг бархам топиш даври, ахборот-коммуникация технологиялари ва интернет асри, жахон майдонида ва дунё бозо-рида тобора кучайиб бораётган ракобат асрига айланиб бораётганини исботлаб беришга хожат йук, албатта. Айни шу даврда иш билан банд оилаларда, нуклеар оилаларда ота-оналар фарзандларини кизикарли, фой-дали машFулотлар билан банд килмоклари ва оилада оилавий кутубхонани ташкил килиб, уни тулдириб боришлари, оилавий китобхон-ликни шакллантиришлари мухимдир.

Оилавий китобхонлик - оила аъзолари томонидан бирор китобнинг биргаликда укиб, мухокама килинишини англатувчи фаолият тури, ёшларни китобхонликка ургатишнинг хозирда унутилиб бораётган, аммо энг сама-рали шакли булиб, оилавий китобхон-ликни оиладаги укувчилар урта мактабни битиргунига кадар давом этиши максадга мувофикдир. Бундан кейин оиланинг хар бир аъзоси узига хос индивидуал кизикишга эга

булган шахс сифатида уз истаги доирасидаги асарларни укиш билан шуFулланишлари айни вактда, вакт-вакти билан оилавий китобхонлик анъанасига кайтиб, туриш мумкин3.

Хулосалар:

- XXI асрда шиддатли тезкор, глобаллашув жараёни фарзандлар тарбиясига сези-ларли таъсир этмокда. Бу уринда информация инсоннинг дунёни билиш, тажрибага эга булишдаги асосий воситаси булганлиги учун ёшларни улар эхтиёжидаги маълумот ахборот билан туйинтириш бугунги кунда оммавий ахборот воситаларининг асосий вазифасидир;

- ёшлар турмуш тарзи, тасаввур-лари ва установкалари ОАВ таъсирида шаклланмокда;

- ОАВ мухим психологик омил булганлиги туфайли интернет, телевизион мулокот жараёнига таъсир курсатади. Хар бир субъектда "идеал курсатув" ёки "идеал интернет сайт ёки канал" образининг мавжудлиги уни яратилаётган курсатув ёки каналда руёбга чикаришга интилиш, реал идрок этилаётган телекурсатув ёки канал билан солиштириш коммуникацияни тартибга солишнинг меха-низми хисобланади;

- хозирда дунё ОАВларида таркатилаётган ахборотларнинг аксарияти манипуляцияга каратилган булиб, ОАВ хусу-сан, интернет бугунги кунда ёшларнинг асосий маълумот ва ахборот манбаига айланган;

- ОАВ бугунги кунда ёшларнинг кадриятлар туFрисида баркарор тизимли Fояларини шакллантирмайди. Дунёни билиш ОАВ томонидан нотулик, узук-юлук хусусиятга эга шакллантирилиб, давлатнинг иштирокида уларнинг оркасида сиёсий ва иктисодий куч-лар воситачилик килади.

Ёш авлодни тарбиялашда оммавий ахборот воситаларининг урнини урганиб, куйидаги амалий таклифларни беришимиз мумкин:

- усмирларда ички ва ташки тахдид хамда ахборот хуружларида "ахборотни саралаш", "химояланиш", "карши кураш" ва "бошкариш" каби психологик функция-ларни ривожлантириш улардаги мафкуравий иммунитет тизимини мустахкамлашдаги асо-

1 Примов Б.Оломон маданияти^айриах,локий ходиса // Тафаккур. - 2012. - 1. - Б. 108.

2 Миллий менталитет социологияси / Маърузалар

матни. Тузувчи М.Б.Солиев. - ФарFона, 2001. - Б. 54.

3 Тарбия. Энциклопедия (ота- оналар ва мураббий-лар учун) / Тузувчи М.Н.Аминов. - Тошкент: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашр., 2010. - Б. 87.

16

сий омил булиб хизмат килиш тамойилини инобатга олиш зарур;

- мафкуравий элементни шакллантириш тизимли куринишда, мафкуравий элемент-нинг шаклланишини белгилайдиган барча омилларни, хусусан, шахснинг индивидуал-психологик ва аклий хусусиятларини инобатга олган олда олиб борилса самарали булади;

- ёш авлодни тарбиялашда оммавий ахборот воситаларининг салбий таъсирининг олдини олиш ёки камайтириш учун оила-вий китобхонлик маданиятини шакллантириш зарур. Бунда куйидаги тавсияларни эътиборга олиш назарда тутилади:

- китоб мутолаасида хамиша фарзанд-ларга урнак булиш;

- муайян вактларда оила даврасида навбатма-навбат китоб укиб беришни йулга куйиш;

- хар бир фарзанднинг ёш ва характер хусусиятини, рухий-маънавий дунёсини назарда тутган холда китоб такдим килиш;

- кичик ёшдаги болаларга купрок ранг-баранг суратларга йуFрилган, катта-катта харфларда ёзилган, унинг беFубор хаёлоти сархадларини акс эттира олган асарларни танлаш;

- урта ёшли китобхон фарзанд учун эса унга тенгдош кахрамонлар такдири акс этган, хаётий, хаёлий-фантастик вокеалар тасвир-ланган, кунгил кечинмалари жонлантирилган асарларни тавсия килиш;

- катта ёшдаги мустакил, оила курган фарзандлар билан хам тез-тез китоб муто-лааси хусусида сухбат утказиб, зарурий тав-сиялар бериб туриш (бу оилавий китобхон-лик анъанасини мукаддас кадрият сифатида давом эттиришга замин яратади);

- хар бир китоб мутолааси учун хар кунлик ва хафталик микдорларни белгилаш ва мунтазам назорат килиб бориш;

- укилган асар мазмун-мохияти, кахрамонлар характер-хусусияти, ижод-кор ёндашуви, олинган таассуротлар буйича оилада давра сухбати ташкил килиб бориш;

- уз вактида ва талаб даражасида муто-лаа килган китобхон фарзандни алохида раFбатлантириш;

- бадиий адабиёт укишга етарлича кизикиш билдирмаётган, топширикларни уз вактида бажара олмаётган фарзанд билан алохида шуFулланиш, унда китобхонлик куникмаларини ривожлантиришга эришиш.

Адабиётлар руйхати:

1. Ахмедова З.З. Фарзанд тарбиясидаги трансформацион жараёнлар (Жиззах шахри ахолиси мисолида): магистр академик илмий даражасини олиш учун такдим этилган диссер. - Тошкент, 2013. - 142 варак.

2. Брайант Дж., Томпсон С. Основы воздействия СМИ (Fundamentals of Media Effects). - Вильямс,2004.

3. Кин Дж. Средства массовой информации и демократия. - М.,1994.

4. Маткаримова Г., Муминов А., Тиллабаев М., Хамдамова Ф. Бола хукуклари. Укув кулланма. - Тошкент: ЖИДУ, 2010. - 431 б.

5. Мерилл Дж., Денис Э. Беседы о медиа. - М.: РАИПЦ, "Виагрус", 1997.

6. Миллий менталитет социологияси / Маърузалар матни. Тузувчи М.Б.Солиев. -ФарFона, 2001. - 131 б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Моль А. Социодинамика культуры: Пер. с фр. / Предисл. Б. В. Бирюкова. Изд. 3-е. - М.: Издательство ЛКИ, 2008. - 416 с.

8. Моль А. Социодинамика культуры: Пер. с фр. / Предисл. Б. В. Бирюкова. Изд. 3-е. - М.: Издательство ЛКИ, 2008.

9. Примов Б. Оломон маданияти - Fайриахлокий ходиса // Тафаккур. - 2012. - № 1. - Б. 108-109.

10. Расулова З. Фарзанд тарбияси: камчиликлар, хатолар, муаммолар ва уларнинг ечими - Тошкент: Янги аср авлоди, 2019. - 304 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 6 (103)

11. Рахимова К., Абдуллаева А. Тарбияси кийин усмирлар психологияси. - ФарFона, 2006. - 96 б.

12. Тадкикот: Телевизор бола тарбиясига кандай таъсир килади? // islaminstitut. uz/?p=3447

13. Тарбия: (ота-оналар ва мураббийлар учун энциклопедия) □/ Тузувчи М.Н. Аминов. - Т.: "Узбекистан миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашр., 2010. - 406 б.

14. Убайдуллаева Б. Узбекларнинг ёш авлод тарбияси борасидаги аньаналари ва замонавийлик. - Тошкент, 2010. - 215 б.

15. Фарфиева К.А. Оммавий ахборот воситалари таъсирида талабаларда ижтимоий тасаввурлар шаклланишининг узига хослиги (Телевидение мисолида): Психол. фан. ном. даражаси учун... автор. - Тошкент, 2005.

16. Чуприй Л.В. Отрицательное влияние на детей телевидения и интернета // Пкаг. info/kids-health/article-36881otritsatelnoe-vliyanie-na-detej-televideniya-i-interneta

17. Каршибоева В. www.uz сайтлари: Таьлимий максад ва миллий кадриятлар уЙFунлиги // Маьрифат. 5 сентябрь 2012.

18. Каршибоева В. Томошабинлар жамияти: ТВ ва реал хаёт уртасидаги чегара // Тарбия. - 2010. 5-сон. - Б. 14.

19. Каршибоева. В. Телевизорни учириб куйинг // Маърифат. 16 ноябрь 2012.

20. Куронов М. Миллий тарбия. - Тошкент: Маънавият, 2007. - 240 б.

21. Куронов М. Эзгу Fоялар руёби. - Тошкент: Маънавият, 2011. - 157 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.