Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИ ЁШЛАР ЎРТАСИДА ИНТЕРНЕТ ВА ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ЎҚУВЧИ ЁШЛАР ЎРТАСИДА ИНТЕРНЕТ ВА ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
1598
279
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / маданият / ижтимоий тармоқ / интернет / оммавий ахборот воситалари / ғоявий хуруж / виртуал мулоқот / мафкура майдонлари. / глобализация / культура / социальная сеть / интернет / средства массовой информации / виртуальная система / идеологическая угроза / идеологические полигоны.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Маматқулов Абдурасул Абдуғаппорович

Мақолада ижтимоий тармоқлар ва бугунги кунда ёшлар орасида ижтимоий тармоқлар хақида қарашлари, интернет тизимидан қай ҳолатда фойдаланиши, уларнинг ижобий ва салбий томонлари, психологик таҳлили ифода этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Маматқулов Абдурасул Абдуғаппорович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

КУЛЬТУРА УЧАЩЕЙСЯ МОЛОДЁЖИ В ПОЛЬЗОВАНИИ ИНТЕРНЕТОМ И СОЦИАЛЬНЫМИ СЕТЯМИ

В статье осуществлён психологический анализ положительных и отрицателных сторон использования системы интернета среди молодежи; взгляды на социальные сети и условия их использования.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИ ЁШЛАР ЎРТАСИДА ИНТЕРНЕТ ВА ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

Мамат^улов Абдурасул Абдуfаппорович,

Андижон давлат университети х,узуридаги Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш худудий маркази "Ижтимоий-иктисодий фанлар методикаси" кафедраси укитувчиси

УКУВЧИ- ЁШЛАР УРТАСИДА ИНТЕРНЕТ ВА ИЖТИМОИЙ ТАРМОКЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

УДК: 316.6-053.81

МАМАТКУЛОВ А.А. УЦУВЧИ - ЁШЛАР УРТАСИДА ИНТЕРНЕТ ВА ИЖТИМОИЙ ТАРМОЦЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Маколада ижтимоий тармоклар ва бугунги кунда ёшлар орасида ижтимоий тармоклар хакида карашлари, интернет тизимидан кай х,олатда фойдаланиши, уларнинг ижобий ва сал-бий томонлари, психологик тах,лили ифода этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: глобаллашув, маданият, ижтимоий тармок, интернет, оммавий ахборот воситалари, Fоявий хуруж, виртуал мулокот, мафкура майдонлари.

МАМАТКУЛОВ А.А. КУЛЬТУРА УЧАЩЕЙСЯ МОЛОДЁЖИ В ПОЛЬЗОВАНИИ ИНТЕРНЕТОМ И СОЦИАЛЬНЫМИ СЕТЯМИ

В статье осуществлён психологический анализ положительных и отрицателных сторон использования системы интернета среди молодежи; взгляды на социальные сети и условия их использования.

Ключевые слова и понятия: глобализация, культура, социальная сеть, интернет, средства массовой информации, виртуальная система, идеологическая угроза, идеологические полигоны.

MAMATKULOV A.A. DEVELOPMENT THE INTERNET AND SOCIAL NETWORKS IMPLEMENTATION CULTURE AMONG PUPILS.

In the article is presented the social network and views of youth in regards of social network, ways of the internet implementation, it's positive and negative sides and psychological analyses.

Key words and concepts: globalization, culture, social network, internet, mass media, notional attack, virtual communication.

Кириш.

ХХ асрнинг энг катта кашфиётларидан бири бу - халкаро тармок, яъни интернет булди. Бу тармок киска йилларда телевидение, радио, газета ва журналларни оркада колдирди. Дунё буйича сон-саноксиз одамлар интернет хизматларидан фойдаланмокдалар, ахборот алмашмокда, уз билимларини оширишмокда хамда турли масалаларни зудлик билан хал килмокдалар. Бугун ёшидан, кайси ижтимоий гурух ёки катламга мансублигидан катъий назар - интернетдан фойдаланувчилар хамон ортиб бораётган булса-да, бунда укувчи-ёшларнинг сони кенгайиб бораётганлиги бу сохада тушинтириш ва тарFибот ишлари олиб боришни такозо килади.

Интернет пайдо булгандан бери баъзи-лар уни ижобий бахолашса, баъзилар салбий томонларини гапиради. Бу мавзудаги макбул караш шуки, интернет хам телевизор, радио каби бир восита. Уни яхшиликка ишлатсак яхши, ёмонликка ишлатсак ёмон нарсага айла-нади. Бу ердаги энг мухим омил - инсон оми-лидир. Чунки инсон бир пайтнинг узида туFри маълумот хам, ёмон маълумот хам таркатиши мумкин. Унинг мукобилида укувчи-ёшлар тушуниб-тушунмай хар кандай яхши ёки ёмон маълумотни кабул килиб олиши мумкин. Демак, укитувчи-мураббийларнинг мухим вазифаси - интернетдан фойдаланаёт-ган ёш авлодга туFри йулни курсатиш, зарарли окибатлардан огохлантиришдир. Бошка томондан эса ижтимоий тармокларда мил-лий кадриятларимизга зид Fояларни тарFиб килаётган шахслар таъсирига тушмаслик йулларини ургатишдир.

Шунинг учун хам ахоли ва ёшлар уртасида компьютер технологиялари ва интернетдан самарали фойдаланиш максадга мувофикдир. Бунинг исботи сифатида Узбекистон Респу-бликаси Президенти Ш.М.Мирзиёев томо-нидан кабул килинган "Ёшлар маънавия-тини юксалтириш ва уларнинг буш вактини мазмунли ташкил этиш буйича 5 та мухим ташаббуси"нинг учинчи ташаббусида "Ахоли ва ёшлар уртасида компьютер технологиялари ва интернетдан самарали фойдаланишни ташкил этиш"га каратилганлиги хам бежиз эмас.

Таъкидлаш лозимки, мамлакатимиз ёшла-рига замон талабига мос таълим-тарбия

бериш жараёнига янги замонавий ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ) тизими ва Интернет тармоFи имконияткларининг татбик этилиши узининг самарасини оши-риш омили эканлигини англатмокда. Жахонда шиддат билан тараккий этиб бораётган АКТ тизими ва интернет тармоFидан самарали фойдаланиш ёшларнинг ижодий тафаккур-ларини ривожлантириб, узлигини намойиш этишларига имкон бераётганлиги хам янги замонавий технологияларнинг афзалликла-ридан бири булиб хисобланади. Бу эса ёшла-римизга уз интеллектуал салохиятлари ва кобилиятларини, истеъдодларини намоён этишларида, таълим-тарбия жараёнида замон талабига мувофик барча зарур техника воси-талари билан таъминлашни, жумладан интернет тизимидан хам максадли ва мазмунли фодаланишни ташкил этишни такозо этади.

Мутахасисланинг маълумотларига

кура, мамлакатимизда Интернет тизимидан фойдаланувчилар сони 12,1 миллион га якин, бошкача айтганда, республика-миз ахолисининг учдан бир кисми айнан Интернет тармоFидан мунтазам фойда-ланиб келмокда1. Бу, албатта, мамлакатимизда ахборот-коммуникация технологиялари жадаллик билан ривожланаётганидан, фукароларимизнинг ахборот олиш, саклаш, таркатиш каби конституцион хукукларини амалга оширишда сифатли алока тизимлари-дан фойдаланиш имкониятлари мавжудлиги-дан далолат беради.

Бугунги кунда интернетдан фойдаланувчи-ларнинг купчилигини ёшлар ташкил этгани холда, унинг катта кисми укувчи-ёшлар хиссасига туFри келмокда. Шу боис мута-хассислар, шифокорлар, педагоглар, олим-лар тарафидан интернетдан фойдаланувчи укувчи-ёшларга маслахат, курсатмалар бериб борилмаса ёки бутунлай назорат килинмаса мазкур янги технологиялар болалар ва ёшлар тарбиясига салбий таъсирга эгалиги хам таъкидланмокда. Чунки бугунги глобаллашув жараёни ёшларнинг маънавий дунёсини эгал-лаш борасида турли ахборот майдонлари-дан фаол фойдаланиш «пойга»си жадаллашиб бормокда. Бундай хавф-хатарни олдини олиш учун эса энг аввало мактаб таълим муассаса-

1 http;//www.ziyonet.uz

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

ларида укувчи-ёшларни интернетдан фойда-ланиш маданиятини шакллантириш лозим.

Мацсад.

Маълумки, ёш авлодга таълим-тарбия бериш, баркамол авлодни шакллантириш, ёшларни маънавий-ахлокий ва жисмонан соFлом этиб тарбиялаш, уларни олиб бори-лаётган ислох,отларнинг фаол иштирокчи-сига айлантириш, техника ва илFор техно-логиялари ютукларидан, интернет ва ижти-моий тармоклардан фойдаланиш маданиятини шакиллантиришда мактаб таълим муас-сасасини урни ва ах,амияти катта. Максад ёшларни ёт Fоялар таъсиридан х,имоя килиш, уларни миллий ва умуминсоний кадриятларга содиклик, диний баFрикенглик ва миллат-лараро тотувлик рух,ида тарбиялаш, биз учун ёт булган "оммавий маданият" укувчи-ёшлар орасига кириб келишига карши чора-тадбирларни амалга ошириш, уларда мафку-равий иммунитетни шакллантиришдан ибо-рат.

Мавзунинг долзарблиги.

Узбекистон Республикаси Президенти Шав-кат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Муро-жаатномасида 2020 йилга "Илм-маърифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили", деб эълон килиши таълим ва илм-фан сох,аларининг узаро уЙFунлиги эътироф эти-лиши билан бирга давлатнинг ёшларга доир сиёсатини амалга ошириш, таълимнинг янги замонавий усуллари, жумладан, ахборот-комуникация технологияларини жорий этиш сох,асига алох,ида эътибор берилаётган-лигининг амалий ифодаси деб х,исобланса муболаFа булмайди.

Бугун жамиятимиз ташаббускор ислох,отчи, стратегик фикр юритадиган, билимли ва малакали янги авлод кадрларини тарбия-лашдан манфаатдор. Шунинг учун боFчадан бошлаб олий укув юртигача - таълимнинг барча буFинлари ислох, килинмокда. Биноба-рин нафакат бугуннинг ёшлари, балки бутун жамиятимиз аъзоларининг билими, савиясини ошириш учун аввало илм-маърифат, юксак маънавият керак. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаганла-ридек, "Илм йук жойда колоклик, жах,олат ва,

албатта, туFри йулдан адашиш булади"1. Шарк донишмандлари айтганидек, "Энг катта бой-лик - бу акл-заковат ва илм, энг катта мерос - бу яхши тарбия, энг катта кашшоклик - бу билимсизликдир!". Шу сабабли ёшларимиз учун замонавий билимларни узлаштириш, чинакам маърифат ва юксак маданият эгаси булиш узлуксиз х,аётий эх,тиёжга айланиши керак. Тараккиётга эришиш учун ракамли билимлар ва замонавий ахборот технологияларини эгаллашимиз зарур. Бу ёшларимизга юксалишнинг энг киска йулидан бориш имко-ниятини беради. Зеро, бугун дунёда барча сох,аларга ахборот технологиялари чукур кириб бормокда.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожа-атномасида таъкидланганидек, "Хозирги кун-гача 7 мингдан ортик соFликни саклаш, мак-табгача таълим муассасалари ва мактаблар юкори тезликдаги Интернетга уланган булса, кейинги 2 йилда яна 12 мингта муассаса тез-кор Интернетга уланади"2.

Усиб келаётган ёш авлоднинг маънавий юксалиши, ахборотга булган хукукларини руёбга чикариш, ахборот эркинлигини таъ-минлаш максадида зарур технологик шаро-итлар ва х,укукий кафолатлар яратилди. Хар кимнинг фикрлаш ва суз эркинлиги, узи иста-ган ахборотни излаши, олиши, уни таркатиш борасидаги конституциявий нормалар миллий конунларимизда курсатиб утилган. Шунинг-дек, халкаро ахборот тармоклари ва Интернет жах,он ахборот тармоFидан эркин фойдаланиш учун шароит яратилишини эътироф этувчи нормалар конунларимизда уз аксини топди. Хусусан, бугунги кунда ахборот сох,асида оммавий ахборот воситалари-дан, шундан телевидение, Интернет-кафелар, Интернет провайдер, давлат ахборот ресурс-лари, "ZiyoNet", "Lex.uz", "Kitob.uz" ёшлар

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 24 январь. - https://uza.uz/oz/politics/zbeki-ston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 -2020

2 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 24 январь. - https://uza.uz/oz/politics/zbeki-ston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 -2020

ахборот портали ва ахборот-кутубхона муас-сасалари фаолият юритмокда.

Давлатимиз томонидан яратилаётган шун-дай даврда бундан унумли фойдаланмок керак. Айни пайтда мамлакатимизда 1400 дан зиёд оммавий ахборот воситалари фаолият юритмокда1. Бугун юртимизнинг мил-лий ахборот маконида газета, журнал, радио ва телевидение каби анъанавий ОАВ билан бир каторда, ракамли ва мобил телевидение, интернет-газета, интернет-радио х,ам кун сайин мустах,кам урин эгалламокда. Хозирги кунда уларнинг сони 330 дан ошди. Шунинг-дек, 60 дан зиёд телеканал ёшлар аудитори-ясининг турли-туман ахборот эх,тиёжлари ва кизикишларини кондириш учун хизмат килмокда2. Ушбу оммавий ахборот воситалари навкирон авлод вакилларининг ахборот маданиятини ва мафкуравий иммунитетини шакллантиришга х,исса кушмокда. Хусусан, таълим муассасаларини компьютер техника-лари билан таъминлаш баробарида таълим беришни замонавий усуллардан фойдала-ниш, барча таълим муассасаларида ахборот-ресурс марказларидан фойдаланиш таълим имкониятларини янада оширишга имконият бермокда.

Шулардан Ziyo Net жамоат ахборот таълим тармоFи бугунги кунда ёшлар х,амда таълим олувчиларга ахборот-коммуникация хиз-матларини курсатиш борасида салмокли ишларни амалга оширмокда. Бирок масала-нинг яна бошка бир тарафи борки, яратилаётган имкониятлардан ёшлар кай йусинда фой-даланаяпти? Бу каби имкониятлар уларнинг камол топишига кандай таъсир курсатаяпти? — деган оFрикли саволлар вужудга келмокда.

Хозирги кунда ёшларнинг 90 фоизи асосий ахборот манбаи сифатида Интернетга муро-жаат килмокда. Фойдаланилаётган ахборот воситаларининг катта кисми асосан «Twitter», «Facebook», «Odnoklassniki», «YouTube» каби ижтимоий тармоклар ва видео- х,амда аудиопорталларга туFри келса, маълум бир кисмигина зарарли таъсир этмайдиган, илмий, маданий ва маърифий сайтлардан иборат-

1 K1ирFизбоев М. Узбекистонда демократик жамият куриш назарияси ва амалиёти. - Тошкент: "Навруз", 2014.

2 KирFизбоев М. Сиёсатшунослик. - Тошкент: "Янги аср

авлоди", 2013. - Б. 439-450.

лигини кузатиш мумкин. Маълумотларга караганда, бугунги кунда интернет тармоFида уз жонига касд килишнинг осон йулларини тарFиб килувчи 9 мингдан зиёд сайтлар мав-жуд булса, 49 фоиз компьютер уйинлари зуравонлик ва ёвузликни тарFиб килади. Айни вактда, 42 фоиз болалар ва усмирлар онлайн тарзда таркатиладиган порнография таъси-рига бутунлай тобе булиб колган. Халкаро экспертлар дунё микёсида 38 фоиз бола зуравонлик рух,идаги сайтларга, 26 фоизи миллатчилик характеридаги веб-сахифаларга мунтазам киришини тасдикламокда3.

Ахборот глобаллашуви жараёнида мил-лий ахборот маконини шакллантириш, химоя килиш ва уни ривожлантиришнинг ташкилий-хукукий асосларини яратиш хар бир давлат-нинг стратегик манфаатлари билан хамоханг булган устувор вазифалар сирасига киради. Ахборот-коммуникация технологиялари ривожланиш суръатининг янада ошири-лиши эса ахборот алмашинуви сохасида чек-сиз имкониятлар яратади. Бу, уз навбатида, дунё мамлакатларининг ижтимоий-сиёсий ва иктисодий ривожланишининг асосий омил-ларидан бирига айланган. ХХ асрда инсоният учун ядровий куроллар хавф солган булса, ХХ1 асрга келиб, турли максадларни кузлаб дин никоби остида уюштирилаётган ахбо-рот хуружлари бутун дунёни тах,ликага солиб куймокда.

Интернет кучли ижтимоий таъсирга эга булган оммавий ахборот воситаларидан бирига айланиб булди. Сунгги йилларда турли ижтимоий тармоклар интернет оламининг ажралмас булагига айланиб улгурди. Хуш, ижтимоий тармокнинг узи нима? Келинг, шу масалага ойдинлик киритиб олсак. Масофадан интернет оркали одамлар орасидаги "онлайн" танишув х,амда мулокотни таъминловчи, аъзо-ларининг турли хил шахсий маълумотларини узида акс эттирувчи интернет тармокларига (сайтларига) ижтимоий тармоклар дейилади.

"Facebook", "Odnoklassiniki.ru", "Telegram", "Mail.ru" каби ижтимоий тармоклар гирдобида укувчилар уртасида ёт булган турли иллат-лар шаклланмокда. Эндиликда ядро майдон-лари эмас, мафкура майдонларида булаётган курашлар куп нарсаларни хал килади. Шундай

3 http;//www.scholar.google.com

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

э^н, зaмoнaвий xaлкapo axбopoт мaйдoнидa мaфкypaвий, Foявий вa инфopмaциoн тax1дид кyчaйиб бopaëтгaн биp пaйтдa мaънaвий-мaъpифий ишлapни зaмoн тaлaби acocидa тaшкил этиш, ëшлapни Foявий xypyжлapдaн acpaш, yлapдa x,aëKa oнгли мyнocaбaтни 1^к-ллaнтиpиш зapyp.

Тaълим жapaëнлapи xaм 6УГУНГИ кyндa интepнeт билaн бeвocитa бoFлик. Дeмaк бугунги кyндa Укyвчи-ëшлapни бyндaй мaънa-вий тax1дидлapдaн acpaмoк кepaк. Бунинг учун э^ тaълим тизимидaги ycтoз Укитyвчилapнинг Уpни жyддa кaттa x1иcoблaнaди.

Айни пaйтдa, ижтимoий тapмoклap билaн тyFpидaн-тyFpи aлoкa ypнaтиб, бoшкa мaмлa-кaтлapдa яшoвчи якинлapи, дycтлap вa тeнг-дoшлap билaн тypли cox1aлapдa фикp aлмa-шиш имкoнияти мaвжyд. Бу узи^ xoc ижo-бий жих^т. Шу билaн биpгa aкcapият ижти-мoий тapмoклap уз ичигa тypли мaдaний-мaъpифий эx1тиëжлapни кoндиpиш имшни-ятлapни бepyвчи блoк вa гypyx1лapни кaмpaб oлaди. Биpoк кeйинги пaйтлapдa ижтимoий тapмoклap нaфaкaт биp мyлoкoт вocитacи, бaлки xoбби дapaжacигa кyтapилмoкдa вa oммaлaшмoкдa.

Бу x,a^Aa "Microsoft" кoмпaнияcи acoc-чиcи Билл Гeйтc интepнeтни ^х^ндлик кaби кacaллик cифaтидa бax1oлaшини x1aмдa yндaн ocoн кутулиб бyлмacлигини, мaxcyc peaбили-тaциoн мyoлaжaлap opкaлигинa бyндaн х^ли булиш мумкинлигини эътиpoф этгaн. Виpтyaл мyлoкoт вaктидa инcoндa фeнoмeнaл axлoкий эpкинлик пaйдo бyлaди вa y бeвocитa жaмият-дaги axлoкий нopмaлapни инкop этaди. Ушбу фapaзни инoбaтгa oлгaн x1oлдa, ижтимoий тapмoклapнинг yкyвчи-ëшлapгa зapapли тaъ-cиpини кyйидaги жиx1aтлapдaн кypиб чикиш мумкин.

Шу ypиндa cтaтиcтик мaълyмoт - "Facebook" тapмoFи opкaли шyнчaлик куп пopнoгpaфик видeo вa фoтoтacвиpлap тapкaтилap экaнки, бу 17б миллиoн "Facebook" фoйдaлaнyвчилa-pининг x,ap биpигa куни^ 3 дaкикaдaн тyFpи кeлap э^н1. Бу opкaли тypли ëт Foялapни ëшлap oнгигa cингдиpиш, axбopoт xypyжлa-pини yюштиpиш opкaли жaмиятдa тapтиб-cизликни юзaгa кeлтиpиш кaби Faйpиинcoний ишлapни aмaлгa oшиpиш мумкин.

1 http;||www.ziyonet.uz

Пcиxoлoглapнинг yткaзгaн тaдкикoтлapигa ^pa, ax1oлининг 15-Z5 фoизи axбopoтни тaнкидий yзлaштиpишгa, кoлгaн 75 фoиз oдaмлap эca oлингaн axбopoтлapнинг тaъ-cиpигa шyндaйлигичa бepилиб кeтap экaн2. Ижтимoий тapмoклapнинг кyндa-лик x1aëтимиздaги ypнини инкop килиб бyлмaйди. Aммo тax1ликaли жиx1aтлapигa х^м куз юмoлмaймизки, ижтимoий тapмoклapдa Укyвчи-ëшлap нaфaкaт вaктини, бaлки pyx^ coFлигини х^м кypбoн бepябди. Бу эca Укyвчи-ëшлap x1aëтидaги кaмчиликлapини, cикилишлapини вa мyвaффaкиятcизликлapини тapмoкдa кoплaшгa интилaди. Pacмлap вa yлapгa бepилгaн Luapx^ap, янги дycтлap, ëpкин лaвx1aлap вa тapмoклapapo yюшмaлap oдaмни тyлкинлaнтиpaди. Интepнeт yлapнинг фикpлa-шини бyтyнлaй yзгapтиpиб юбopaди. Ундaн тaшкapи ижтимoий тapмoклap Fapaзгyй oдaм-лapнинг ëвyз мaкcaдлapигa xизмaт килишлapи мумкин.

Maвзyнинг объекти.

Мaктaб тaълим мyaccacaлapидa Укyвчилap вa ëшлap ypтacидa интepнeт вa ижтимoий тapмoклapдaн фoйдaлaниш мaдaниятини oшиpиш. Улapнинг ижoбий вa caлбий тoмoн-лapини тax1лил килиш.

Maвзyнинг yргaнилгaнлиги.

Бугунги кyндa дyнëдa coдиp бyлaëтгaн ижтимoий-cиëcий yзгapишлap Укyвчилap oнгигa тypличa тaъcиp кУpcaтмoкдa. Глoбaллa-шув жapaëнидa элeктpoн axбopoт вocитaлapи вa интepнeт тapмoклapининг ypни вa yлap-нинг axлoкий вa эcтeтик тapбия жapaëнлapгa тaъcиpи мacaлaлapи, кaндaй oкибaтлapгa oлиб кeлиши, yлapни бapтapaф этиш чopa тaд-биpлapи биp кaнчa тaдкикoтчилap тoмoнидaн Уpгaнилгaн. Xap биp мyтaфaккиp глoбaллaшyв жapaëнидa axбopoт ypyши, axбopoт тeppopи вa axбopoтнинг axлoкий x1aмдa эcтeтик тap-биягa тaъcиpи мacaлaлapигa ижoдий ëндaш-гaн x1oлдa, ^ë^^ хукукий, илмий-фaлcaфий ëндaшишгa x,apa^ килмoкдaлap. Бугунги oлим вa фaйлacyфлapдaн A.Aзизxyжaeв, K.Нaзapoв, З.Жyмaeв, С.Отaмypoдoв, Ш.Пaxpyтдинoв, Н.Умapoвa, A.Очилдиeв, A.Эpкaeвлapнинг acapлapидa ypгaнилгaн.

2 Пoлякoвa T.A. Пpaвoвoe oбecпeчeниe инфopмaциoн-нoй бeзoпacнocти пpи пocтpoeнии инфopмaциoннoгo oбщecтвa в Poccии. - Moc^a, Z008.

ЗAMОНABИЙ TAЪЛИM I СОВРЕМЕННОЕ ОБPAЗОBAНИЕ Z0Z0, б (91)

Ш.Каххорова "мафкуравий хатар" атама-сини ишлатади: «Мафкуравий хатар ахборот хатари билан узвий боFлик1дир. Зеро, информация хатарини факат кучли мафкура ёрда-мида бартараф этиш мумкин ва, аксинча, информация хатари мафкурани барбод килиши мумкин. Шунингдек, мафкура шахсга жамият истикболи уфкларини аник тасаввур килиш имконини беради. Вахоланки, бунинг-сиз ижтимоий тараккиёт стихиявийлик, бетар-тиблик (хаос) дан иборат булади»1.

Бу борада "эркин ахборот алмашуви" наза-риясининг асосчиларидан бири хисоблан-ган МРБ собик директори А.Ф.Даллеснинг фикрини келтириш мумкин "Агар менга ташки сиёсатнинг факатгина битта тамойилини тан-лаб олиш хукуки берилганда, мен ахборот-нинг эркин окими принципини танлаган булур эдим"2 деган сузни бежизга айтмаган.

Бугунги кунда интернетдаги ижтимоий тармоклар айникса ёшлар орасида оммала-шиб бормокда. Бирок кейинги йилларда маз-кур тармокларнинг ёшлар тарбиясига сал-бий таъсир курсатаётган жихатлари хам кузга ташланаётгани купчиликни ташвишга солмокда. Бугунги кунда ёшлар томонидан интернет ва ижтимоий тармоклардан кай максадда фойдаланаётганлигини аниклаш учун суровнома утказилди. Суровномани утказишдан максад хам мазкур масала юзаси-дан укувчиларимизнинг фикрларини урганиш эди. Бир хафта давомида 110 дан ортик ишти-рокчи укувчилардан «Интернетдаги ижтимоий тармоклар ёшлар хаётида кандай урин тутади?» суровномасига уз муносабатларини билдиришди. КизиFи шундаки, укувчиларнинг 32 фоизи ушбу тармоклар дустлар орттириш, манфаатли танишувлар учун керак деган фик-рни маъкуллаган булса, яна шунча фойда-ланувчи тармокларнинг ёшлар тарбияси ва одоб-ахлокига салбий таъсир курсатаётганини тан олган3. Демак, бугун ижтимоий тармоклар канчалик оммалашмасин, унинг салбий окибатларини кура билаётганлар сафи хам ошиб бормокда.

1 Каххорова Ш. Глобал маънавият - глобаллашувнинг ^явий асоси. - Т.: "Тафаккур", 2009.

2 А.Даллес. Искусство разведки. - М.: "Международные отношения", 1992.

3 http;//www.ziyonet.uz

Юкоридаги суровноманинг тулик натижаси куйидагича аникланди. Савол: "Интернетдаги ижтимоий тармокларнинг ёшлар хаётида кандай урин тутади?". Жавоблар:

1. Дустлар орттириш ва манфаатли тани-шувларга ёрдам беради - 32 (26,9%);

2. Уз фикрини эркин билдириш имкония-тини беради - 24 (20,2%);

3. Ёшлар тарбияси ва одоб-ахлокига салбий таъсир курсатади - 32 (26,9%);

4. Fараз ниятли шахсларнинг уз манфаати йулида фойдаланиши учун бир восита - 10 (8,4%);

5. Бекорчиликдан бошка нарса эмас - 21 (17,6%).

Ахборот хавфсизлиги экспертлари4 интернет ва ижтимоий тармоклардан укувчи ёшлар ижобий фойдаланилмаса унинг салбий окибатларини 5 та асосий тахлика таснифини белгилаб берган.

1. Интернетдан назоратсиз фойдаланиш окибатида ота-она обрусининг заифлашуви. Гох,ида ота-оналар «фарзандим улFайди» ёки «болам бирор-бир машFулот билан банд булиб, менга халакит бермасин», дея уни глобал тармок билан ёлFиз колдирадилар. Бундай холатлар болаларнинг Интернетдан назоратсиз фойдаланишининг биринчи кадами хисобланиб, окибатда болалар уз ота-оналарини тингламай, уларни алдаш ва мен-симасликни одат килиб олишади.

2. Маданият, Fоя, мафкураларнинг аксил тизими. Хаётнинг ушбу мураккаб даврида успирин узини курсатиш ва жамиятда уз урнини эгаллаш йулларини излайди. Мустакил булиш кайфиятига эхтиёж сезади. Ушбу йулда интернет тармокларида таркалаётган ва тарFибот килинаётган аксил маданият тизими, бошка субмаданият окимлари, диний-экстремистик окимдаги мафкуралар хали шахс сифатида баркарор шаклланиб улгурма-ган ёш авлодга катта хавф тугдирмокда.

3. Аноним Интернет-мулокотлар. Аноним мулокотлар хакорат, камситиш ва хира-лик килиш сингари харакатларни келтириб чикариши мумкин.

4. Шахсий маълумотларни йукотиш. У Интернет тармоFи фойдаланувчиларининг (болалар ва усмирлар) ута ишонувчанлиги ва

4 Умарова Н. Ахборот хавфсизлиги; муаммо ва ечим-лар. - T.: «Академия», 2008.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

очиклиги боис содир булади. Ушбу холатлар ижтимоий тармокларда руйхатдан утиш пай-тида, онлайн харидлар килаётганда, чат ва форумларда анкеталарни тулдириш чоFида кузатилади.

5. Уйинларга карамлик. Он-лайн уйинлар хакикатан хам кизикарли, уларнинг яратув-чилари болалар уйин жараёнида купрок вакт давомида колиб кетишлари учун барча чораларни куриб куйишган. Бу холатлар эса болани рухий кашшоклашувига, уйинга карам булиб колишига олиб келади. Уйинларга карам булиб колиб, куп болалар овкатланиш, дарс тайёрлашни унутиб, уйкусизликка хам дучор буладилар.

Шунинг учун хам ёшларни ахборот хавф-сизлигини таъминлаш максадида давлати-миз томонидан 2017 йил 9 сентябрда кабул килинган "Болаларни уларнинг соFлиFига зарар етказувчи ахборотдан химоя килиш туFрисидаги"1 конунининг 5-моддасида соFлиFига зарар етказувчи ахборотдан химоя килиш сохасидаги давлат сиёсатининг асосий йуналишлари белгилаб куйилган. Жумладан:

• болаларни уларнинг соFлиFига зарар етказувчи ахборотдан химоя килишни таъ-минловчи х,укукий, ижтимоий-иктисодий, ташкилий ва техникавий шарт-шароитлар яратиш, шунингдек ушбу сохадаги илмий ва амалий тадкикотларни ривожлантириш;

• болалар онгига Fайриконуний ахборот-рухий таъсир курсатилишининг, уларга хийла ишлатилишининг, болаларни Fайриижтимоий харакатларга ундовчи ахборот махсулоти таркатилишининг олдини олиш, шунингдек ушбу сохадаги хукукбузарликларни профилактика килиш;

• фукаролар узини узи бошкариш орган-ларининг, нодавлат нотижорат ташкилотла-рининг, фукаролик жамияти бошка институт-ларининг, жисмоний ва юридик шахсларнинг болаларни уларнинг соFлиFига зарар етказувчи ахборотдан химоя килиш сохасидаги фаолиятини куллаб-кувватлаш;

• болаларнинг соFлиFига зарар етказувчи ахборотни таснифлаш мезонлари, механизмлари ва услубларини ишлаб чикиш

1 Узбекистон Республикасининг 2017 йил 8 сентябрдаги "Болаларни уларнинг соFлиFига зарар етказувчи ахборотдан химоя килиш туFрисида"ги УРК.-444-сон конуни. - https://www.lex.uz/docs/3333797

хамда такомиллаштириш, болаларнинг ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг дасту-рий аппарат ва техника воситаларини жорий этиш.

Хулоса ва тавсиялар.

Бугунги кунда таълим тизими ва тарбия тизимини максадга мувофик ташкил этиш, тарбиявий тадбирларнинг самарадорли-гини ошириш зарур. Зеро тарбия сохасидаги ислохот бугунги кунда энг долзарб масала-лардан бири хисобланади. Таълим-тарбия тизимида аввало ёшлар онгида мафкура-вий бушлик пайдо булишига йул куймаслик учун уларда ташки Fоявий таъсир ва хуруж-лардан химоя киладиган мустахкам мафку-равий иммунитет шакллантириши лозим. Шу уринда, интернетдаги онгга зиён етказувчи такикланган, ахлокни бузувчи сайтлар-дан химояланиш, уларни ажрата олиш керак. Бунинг учун куйидагиларни амалга ошириш зарур:

• таълим-тарбияни уЙFунлашган холда олиб бориш, ёшларни нафакат билимли балки маънавий, ахлокий жихатдан етук шахс сифа-тида вояга етказишнинг таъсирчан педаго-гик технологияларни ишлаб чикариш ва таълим муассасалари фаолиятида уларни фаол кулланилишини таъминлаш;

• таълим жараёнида ёшларни турли ёт Fоялар таъсиридан, ахборот хуружларидан, "оммавий маданият"нинг салбий таъсиридан химоя килиш максадида уларда ватанпарвар-лик, юртга садокат ва унинг такдирига дахл-дорлик туЙFуларини сингдириш каби масала-ларга алохида эътиборни каратиш;

• ёшларнинг буш вактларини мазмунли утказишда уларни ёмон йулларга кириб кети-шидан саклашда мактабдан ташкари таълим-нинг шаклларини тубдан янгилаш;

• таълим муассасаларининг педагог укитувчиларнинг ота-оналари билан алокаларни кучайтириш, хозирги глобалла-шув шароитларининг салбий окибатлари юза-сидан ота-оналар уртасида тушунтириш ишла-рини йулга куйиш;

• укувчиларнинг буш вактини мазмунли ташкил этишда оила ва мактаб хамкорлигини кучайтириш;

• ёш авлод маънавиятини юксалтиришда китобхонликни тарFиб килиш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

Юкоридагиларни хисобга олган холда, укувчи-ёшларни мустакил ва кенг фикрлаш кобилиятига эга булган, интеллектуал ривож-ланган инсонлар этиб вояга етказиш таълим-тарбия сохасининг асосий максади ва вази-фаси булиб колар экан, бу борада уларни замонавий ахборат майдонида онгли харакат килиш куникмаларини шакллантириш лозим. Бу эса таълим-тарбия ишини уЙFун холда олиб боришни ва ушбу масалани биринчи уринга куйишни талаб этади.

Таклифлар.

Бугунги кунимиз ахборот замони. Замонавий ахборот майдони тезкор, унинг таъсир доираси хам шунчалик кенг ва таъсирчандир. Шу сабаб хам мамлакатимизда ижтимоий-маънавий, сиёсий-хукукий тарбияни амалга ошириш жараёнида оммавий ахборот воси-талари имкониятларининг кенгайтирилишини талаб этмокда. Глобаллашув замонида ёшлар-нинг калби ва онгини эгаллаш учун мисли курилмаган кураш бормокда. Бундай хатар-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

нинг таъсирини аввало, мафкуравий тахдидга айланган айрим манбаларда, ахборот воси-таларида кузатиш мумкин. Хаётий тажри-бага эга булмаган ёшлар бу ахборотларни реал хакикат сифатида кабул килиши, ёлFон ва уйдирма гапларга алданиб колиши мумкин. Бундай холатларни олдини олиш учун куйидагиларни амалга ошириш зарур;

- интернет ва ижтимоий тармоклардан фойдаланиш маданиятини шакллантириш;

- укувчи-ёшлар онгида миллий ментали-тетни шакллантириш;

- умуминсоний мафкуравий иммуни-тетни хосил килиш;

- уларни миллий кадриятлар рухида тар-биялаш;

- укувчиларни маънавий-ахлокий тар-биялашда тарбиявий соатларни мазмунли утказиш;

- ота-оналарнинг фарзанд тарбиясига эътиборли булиши.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Маж-лисга Мурожаатномаси. 2020 йил 24 январь. - https://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01-2020

2. Узбекистон Республикасининг 2017 йил 8 сентябрдаги "Болаларни уларнинг соFлиFига зарар етказувчи ахборотдан химоя килиш туFрисида"ги УРК.-444-сон конуни.

3. Абдуазимов О. Оммавий ахборот воситалари - фукаролик жамиятини барпо этиш омили. - Т: "Академия", 2008.

4. Умарова Н. Ахборот хавфсизлиги: муаммо ва ечимлар. - Т: "Академия", 2008.

5. Еркаев А. Глобаллашув, ахборот хуружи ва оммавий маданият. - Т: "Тафаккур", 2019.

6. KирFизбоев М. Узбекистонда демократик жамият куриш назарияси ва амалиёти. -Тошкент: "Навруз", 201

7. KирFизбоев М. Сиёсатшунослик. - Тошкент: "Янги аср авлоди", 2013.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.