Научная статья на тему 'Ўқувчи-ёшларда сиёсий-ҳуқуқий фаолликни шакллантиришда оммавий ахборот воситаларининг ўрни'

Ўқувчи-ёшларда сиёсий-ҳуқуқий фаолликни шакллантиришда оммавий ахборот воситаларининг ўрни Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
982
156
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / ОАВ / сиёсий фаоллик / ахборот оқими / сиёсийҳуқуқий билимдонлик / сайлов / шахс / манипулятив / глобализация / СМИ / политическая активность / информацион- ное течение / политико-правовая грамотность / выбор / личность / манипуляция

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Усманова З. Б.

Бугунги кунда ёшларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш давлат аҳамиятига молик устувор масала бўлиб қолмоқда. Ёшларнинг ижтимоий ва сиёсий фаоллигини ошириш, ҳуқуқий онгини юксалтириш, бандлигини таъминлаш ва тадбиркорликка жалб этиш, иқтидорини ривожлантириш, ахборот хуружлари ва носоғлом муҳитдан ҳимоя қилиш — булар юртимиздаги ёшларга оид давлат сиёсатининг муҳим йўналишларидан биридир. Мақолада ёшларнинг сиёсий-ҳуқуқий билими шакллантиришига таъсир этувчи омиллар, уларнинг сиёсий билими ва онги, сиёсий жараёнлардаги фаоллигини оширишга оид таклиф, фикр-мулоҳазалар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ В ФОРМИРОВАНИИ ПОЛИТИКО-ПРАВОВОЙ АКТИВНОСТИ УЧАЩИЙСЯ МОЛОДЁЖИ

На сегодняшний день важной государственной задачей государства является всесторонняя поддержка молодежи. Важными направлениями государственной молодёжной политики в нашей стране являются повышение общественной и политической активности молодёжи, уровня её правового сознания, обеспечение занятости и привлечение к предпринимательству, развитие талантов, защита от информационных атак и нездоровой среды. В статье проанализированы факторы, оказывающие влияние на формирование у учащихся политико-правовых знаний, уровень их политических знаний и сознания, даны рекомендации и высказаны мнения по повышению активности учащихся в политических процессах.

Текст научной работы на тему «Ўқувчи-ёшларда сиёсий-ҳуқуқий фаолликни шакллантиришда оммавий ахборот воситаларининг ўрни»

Усманова З.Б.,

Кори Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий-тадк,ик,от институти катта илмий ходим-изланувчиси

ДУВЧИ-ЁШЛАРДА СИЁСИЙ-ЩУ^ИЙ ФАОЛЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ОММАВИЙ АХБОРОТ ВОСИТАЛАРИНИНГ УРЧИ

УСМАНОВА З.Б. УЦУВЧИ-ЁШЛАРДА СИЁСИЙ-ЦУЦУЦИЙ ФАОЛЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ОММАВИЙ АХБОРОТ ВОСИТАЛАРИНИНГ УРНИ

Бугунги кунда ёшларни х,ар томонлама куллаб-кувватлаш давлат ахамиятига молик устувор масала булиб колмокда. Ёшларнинг ижтимоий ва сиёсий фаоллигини ошириш, хукукий онгини юксалтириш, бандлигини таъминлаш ва тадбиркорликка жалб этиш, иктидорини ривожланти-риш, ахборот хуружлари ва носоFлом мухитдан химоя килиш — булар юртимиздаги ёшларга оид давлат сиёсатининг мухим йуналишларидан биридир.

Маколада ёшларнинг сиёсий-хукукий билими шакллантиришига таъсир этувчи омиллар, уларнинг сиёсий билими ва онги, сиёсий жараёнлардаги фаоллигини оширишга оид таклиф, фикр-мулохазалар келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: глобаллашув, ОАВ, сиёсий фаоллик, ахборот окими, сиёсий-хукукий билимдонлик, сайлов, шахс, манипулятив.

УСМАНОВА З.Б. РОЛЬ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ В ФОРМИРОВАНИИ ПОЛИТИКО-ПРАВОВОЙ АКТИВНОСТИ УЧАЩИЙСЯ МОЛОДЁЖИ

На сегодняшний день важной государственной задачей государства является всесторонняя поддержка молодежи. Важными направлениями государственной молодёжной политики в нашей стране являются повышение общественной и политической активности молодёжи, уровня её правового сознания, обеспечение занятости и привлечение к предпринимательству, развитие талантов, защита от информационных атак и нездоровой среды.

В статье проанализированы факторы, оказывающие влияние на формирование у учащихся политико-правовых знаний, уровень их политических знаний и сознания, даны рекомендации и высказаны мнения по повышению активности учащихся в политических процессах.

Ключевые слова и понятия: глобализация, СМИ, политическая активность, информационное течение, политико-правовая грамотность, выбор, личность, манипуляция.

USMANOVA Z.B. MASS MEDIA S ROLE AT FORMATION STUDENTS' POLITICAL RIGHT ACTIVITIES

Today an important national objective of the state is full support of youth. The important directions of the state youth policy in our country are increase in public and political activity of youth, level of her legal consciousness, employment and attraction to an entrepreneurship, development of talents, protection against the information attacks and the unhealthy environment.

In article the factors exerting impact on formation at pupils of political and legal knowledge, the level of their political knowledge and consciousness are analysed, recommendations are made and opinions on increase in activity of pupils in political processes are expressed.

Keywords: globalization, mass media, political activity, information trend, political and legal literacy, selection, personality, manipulation.

Бугун биз тез суръатлар билан узгариб бораётган, инсо-ният цозирга цадар бошидан кечирган даврлардан тубдан фарц циладиган, ута шиддатли ва мураккаб бир замонда юксак технологиялар, ахборотлашган, глобаллашган даврда яшамоцдамиз.

Глобаллашув жараёнида оммавий ахборот воситалари (ОАВ)нинг таъсири нихоятда уткир куролга айланиб бормокда. Бугунги кунда бу жараён кундалик хаётимизда уз аксини топмокда. Ахборот окимларининг телевидение, радио, матбуот ва интернет тармоклари оркали кириб келиши ёшларимизни баркамол шахс килиб тарбиялашимизда мухим урин эгаллайди.

Ёшларнинг сиёсий билимини шаклланти-риш фукаролик жамиятининг мухим институти булган оммавий ахборот воситаларининг асо-сий вазифаларидан бири хисобланади. Узбекистон Республикаси Биринчи Президен-ти Ислом Каримов таъбири билан айтганда: «... оммавий ахборот воситалари х,ар бир киши уз фикрини ифода эта олишига имкон берадиган эркин минбар булиши керак. Айни шу оммавий ахборот воситалари жамияти-мизнинг демократик кадриятларини ва тушун-чаларини химоя килиши, одамларнинг сиёсий, хукукий ва иктисодий онгини шакллантириш буйича фаол иш олиб бориши лозим»1.

Шу уринда, «Оммавий ахборот воситаларининг ёшлар онгига ва бутун жамиятга кай тарзда ва кай даражада таъсир этади?» деган саволга жавоб излаш, ушбу масалани кенгрок урганиш мухим ахамият касб этади. Шунинг-дек, оммавий ахборот воситалари, яъни телевидение, радио, матбуот, илмий-оммабоп адабиётлар, ахборотномалар ёшлар сиёсий билимини юксалтиришнинг энг самарали воситалари хисобланишини эътиборга оладиган булсак, уларнинг бу борадаги фаолият йуна-лишларини тахлил этиш ва уларни такомил-лаштириш буйича тегишли таклиф ва тавсия-ларни ишлаб чикиш хозирги кунда долзарб ахамият касб этаётганлигининг гувохи була-миз. Бинобарин, мамлакатдаги ижтимоий-

1 Каримов И.А. Биз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. Т.7. - Т.: «Узбекистон», 1999. -371-б.

сиёсий баркарорлик жамоатчилик фикрининг холатига боFлик булиб, уни шакллантирувчи оммавий ахборот воситалари фаолиятига жиддий эътибор бериш зарур, деган хулоса келиб чикади.

Гап муайян шахснинг сиёсий билимини ошириш жараёни хакида кетганда, одатда мазкур жараёнга таъсир этадиган куйидаги турт омил курсатиб утилади:

- шахснинг хаётий тажрибаси (шу жумла-дан, шахс хаётининг ижтимоий-иктисодий ша-роитлари);

- шахснинг тажрибасини у мансуб булган жамоа тажрибасигача кенгайтирувчи шахслар-аро алокалар;

- турли ижтимоий гурухларнинг тажрибасини таркатувчи жамият институтлари (мак-таб, партия ташкилотлари, ижтимоий-сиёсий бирлашма, диний муассаса ва бошкалар);

- инсон хаётининг барча йуналишлари буйича турли халкаро, омма ва шахсларнинг тажрибасидан фойдаланиш имконини берув-чи оммавий ахборот воситалари2.

Таъкидлаш жоизки, ижтимоий фанларда оммавий ахборот воситаларининг шахс онги хамда унинг сиёсий-хукукий билимларини оширишга таъсир этиш даражаси юзасидан бир катор назариялар яратилган. Оммавий ахборот воситаларига жамиятнинг ахборотга булган эхтиёжини кондириш воситаси хамда унга жамият аъзоларининг рухиятига таъсир утказувчи кучли манипулятив курол тарика-сида ёндашадиган назариялар шулар жумла-сидандир:

- биринчи назарияда инсон ахборотни фаол фильтрловчи индивид сифатида намоён булади. Ушбу ёндашувга кура, инсон узининг эхтиёжидан келиб чикиб, керакли ахборотни

2 Одилкориев Х.Т., Fойибназаров и. Сиёсий мадани-ят. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2004. -175-б.

танлаш ва ундан фойдаланиш хукукига эга булиши лозим;

- иккинчи назарияда эса инсонга ахборот-ни пассив кабул килувчи сифатида каралиб, оммавий ахборот воситалари хукмрон доира-ларнинг жамиятга нисбатан манфаатларини амалга оширишда восита сифатида майдонга чикиши туFрисидаги Fоя илгари сурилади1.

Юкоридагилар билан бирга, жамият сиёсий онгига таъсир этиш куп жихатдан оммавий ахборот воситалари томонидан яратиладиган ахборот майдонига боFликдир, деган караш-лар хам кенг таркалган. Дархакикат, хозирги замон кишисининг мураккаб сиёсий маконда уз урнини топиши хамда унинг сиёсий фаол-лиги биринчи навбатда, оммавий ахборот во-ситалари томонидан етказиладиган ахборот-ларнинг мазмун ва мохиятига боFлик. 1у билан бирга, шахснинг узини-узи сиёсий англа-ши жараёнида факат оммавий ахборот воситаларининг роли хал килувчи ахамиятга эга, деб хисоблаш хам туFри булмайди. Маз-кур жараёнда хар бир омилнинг улуши мав-жудлигини эътиборга олиш лозим.

Хар кандай жамият истикболи, энг аввало, мазкур жамиятда яшайдиган укувчи-ёшлар сиёсий билимларининг кай даражада шакл-ланганлиги ва уларнинг ижтимоий-сиёсий жа-раёнлардаги иштироки билан белгиланади. Узбекистонда ахолининг ушбу катлами сал-мокли кисмга эга булиб, уларнинг бор ички имкониятларини руёбга чикариш, ташаббус-корлиги ва фаоллигини куллаб-кувватлаш, шижоати ва Fайратини аник эзгу максадлар сари йуналтириб бориш давлатимиз учун стратегик ахамиятга молик вазифалардан бири хисобланади. Бугунги кун укувчи-ёшлари ахборот технологиялари шиддат билан ри-вожланаётган даврда яшамокда. Факатгина ОАВ оркали баландпарвоз сиёсий чикишлар килиб, ёшларнинг калбидан жой олиш муш-кул иш. Шунинг учун замон билан хамнафас булиб усиб келаётган хозирги укувчи-ёшлар онгига янги, теран фикрларни сингдириш би-

1 Политология. Курс лекций. / Под ред. д.ю.н., проф. М.Н.Марченко. Изд. 3-е, перераб. и доп. - М.: «Зерцало», 1999. -С. 368.

лан биргаликда, уларда шаклланиб бораётган мустакил, танлаш хукукига эга булган эркин позицияни, содир булаётган барча жараён-ларга нисбатан танкидий карашларини хам инобатга олиш зарур. Шуниси эътиборлики, бугунги кунда ёшларимизнинг ижтимоий онги, хаётга муносабати, сиёсий етуклиги, юртимиз-да ва дунёда юз бераётган вокеа-ходисаларга нисбатан дахлдорлик хисси, фукаролик масъу-лияти ошиб бормокда. Жамиятимизнинг ижтимоий-сиёсий, хукукий, иктисодий, маъна-вий-маданий юксалиб бораётганлиги укувчи-ларнинг дунёкараши, мотивацион-эхтиёжий доираси, шахсий кобилиятлари ва ички имко-ниятларининг руёбга чикишига таъсир курсатмокда.

Ёшларнинг сиёсий билимдонлиги, жумла-дан, мамлакат сиёсий хаётида мухим урни сайловлардаги иштирокида намоён булади. Республикамизнинг 18 дан 24 ёшгача булган вакиллари орасида жамиятда руй бераётган узгаришларга анчайин оптимистик рухда карайдиган, номзодларнинг сайлов кампания-сида максадли рекламалар таъсирига осон-ликча тушадиган, хиссиётларга берилувчан, атрофдаги инсонлар (ота-онаси, дустлари, курсдошлари)нинг фикрига таяниб номзод-ларга овоз берадиган ёшларни купрок учра-тиш мумкин. 25-30 ёшдагилар эса маълум бир хаётий тажрибага эга булганлиги туфайли, узларининг шахсий нуктаи назари, хаётий ку-затишларига асосланиб, уз танловларини амалга оширадилар. Бу ёшдаги гурух вакилла-рида акл билан иш тутиш ва танлаш хукукидан самарали фойдаланиш хисси устувор йуналиш хисобланади. Сайлов жараёнининг натижала-ри, хокимият такдири, мамлакатда содир булаётган узгаришлар келгуси хаёти билан чамбарчас боFликлигини улар яхши тушуна-дилар. Ёшларнинг фаол сиёсий позицияси, давлатимиз томонидан янгиланиш даврида мухим сиёсий вазифаларни хал килишда узларининг кучини сафарбар килишини анг-лаб етиши, нафакат мамлакатимизда, балки хорижда содир булаётган сиёсий харакатларни катта кизикиш ва диккат билан кузатиб бо-ришлари, жахон сиёсий етакчиларининг фао-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

1-расм. Сиёсий курсатувларга нисбатан к,андай муносабатдасиз?

12,50%

Ижобий

□ 2. Уларда купрок бир томонлама каралади

□ 3. Курсатувларнинг Камровдаражаси паст

лиятига холисона бах,о билдиришлари каби ижобий натижалар сезиларли даражада кузга ташланмокда. Шунинг учун муаллиф узининг «Оммавий ахборот воситалари материаллари оркали укувчиларнинг сиёсий-х,укукий би-лимдонлигини ривожлантириш тизими» ном-ли докторлик ишимнинг тажриба-синов кисмида х,амда Ф1-ХТ-0-16955 - давлат кайд раками билан руйхатдан утган Т.Н.К,ори Ниё-зий номидаги УзПФИТИда фаолият олиб бо-раётган «Телекоммуникатив тизимни глобал-лаштириш шароитида мактаб укувчиларини ахлокий тарбиялашнинг фундаментал муам-молари» мавзусидаги фундаментал лойих,аси доирасида укувчи-ёшларнинг уз сиёсий би-лимлари даражасига берган бах,оларини аниклаш учун 2013 йилнинг февраль-март ой-ларида тадкикот олиб борди. Тадкикот объектлари сифатида Хоразм вилояти Янгибо-зор туманидаги 24, 15, 10-сонли умумтаълим мактаблари, Урганч шах,ридаги 5-сонли умумтаълим мактаби, Тошкент шах,ридаги 273, 220, 239-сонли умумтаълим мактаблари танланди. Ву мактабларда укувчиларнинг сиёсий, х,уку-кий жих,атдан билим даражасини аниклаш максадида анкета саволлари ва суровнома-лардан фойдаланилди.

Масалан, «Сиёсий курсатувларга нисбатан кандай муносабатдасиз?» деган савол билан мурожаат килинди. Маълум булишича, укувчиларнинг 55%и ижобий, яъни ярмидан купроFи, 32,5%и эса «курсатувларда купрок бир томонлама каралади», деган фикр бил-дирган, колган 12,5%и эса курсатувларнинг камров даражаси пастлигини айтган (1-расм).

Укувчиларга «Сиз учун сиёсий-х,укукий ха-барлар кайси воситалар оркали етказиб бе-рилгани маъкул?» деган савол берилганда, уларнинг 65%и хабарларни оммавий ахборот воситалари оркали етказган маъкул, деб жа-воб берганлар. Демак, оммавий ахборот во-ситаларининг роли ёшлар фикрича х,ам анча юкоридир. Шундай экан, ёшлар сиёсий ва х,укукий билимларини шакллантириш учун миллий телекурсатувларимизнинг савиясини ошириб бориш даркор.

Муаллиф ёшларга «ОАВ нинг кайси восита-сидан купрок фойдаланасиз?» деган савол билан мурожаат килганида, улар купрок телевидение ва интернет воситаларини мисол килиб келтиришган. Демак, ёшлар сиёсий билимини шакллантириш учун миллий телекурсатувлар-нинг сиёсий савиясини оширишимиз х,амда интернет сайтлари маълумотлари ишончлили-гини таъминлашимиз лозим (2-расм).

Бугунги ёшларнинг давлат сиёсати билан боFлик булган масалалардаги кизикиш ва х,аракатлари акс этган фикрлари энг соFлом, аник ва равон жавоблар х,исобланади. Бирок давлатимизда содир булаётган жараёнларга нисбатан айрим ёшларнинг шахсий сиёсий фикри баъзан бефарклик, пессимистик караш-ларга таяниб колмокда.

Республикамиз микёсидаги сиёсий жараёнларга унчалик кизикиш билдирмайдиган укув-чи-ёшлар борлиги бизни уйлантириб куяди.

Сиёсий жараёнларга бефарклик х,одисаси, бизнинг назаримизда, икки сабаб туфайли юзага келади:

• биринчидан, айрим ёшларнинг мамлака-тимизда руй бераётган вокеаларга нисбатан

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

2-расм. ОАВнинг кайси воситасидан купрок фойдаланасиз?

локайдлиги, жамият хаётида фаол иштирок этишни истамаслиги;

• иккинчидан, сайловларга боришни фой-дасиз деб билгани.

Укувчилар сиёсий билимининг шакллани-шида уларни хар томонлама ахборот билан таъминлаш чора-тадбирлари мухим ахамиятга эга. Яъни, ёш фукароларни уз хукук ва мажбу-риятлари, шунингдек, уларга тааллукли булган барча жабхалардаги маълумотлар билан та-ништириб бориш, мамлакатимизда амалга оширилаётган улкан ислохотлар туFрисидаги кенг куламли ахборотларни етказиб боришга каратилган ташкилий ишлар укувчиларнинг билим савияси, дунёкараши, интеллектуал салохиятининг янада бойишига олиб келади. Узбекистонда фаолият юритиб келаётган «Ка-молот» ЁИХ, турли хил ижтимоий ташкилот-лар, нодавлат нотижорат ташкилотлари, ёш-лар ташаббуси фондлари ва куплаб ёшлар жа-моалари фаолияти билан боFлик булган ахборот марказлари фаолияти шу максадга каратилгандир.

Бирок, бу йулда эришилган ютукларда тух-таб колиш нотуFри булар эди. Яна куплаб юк-сак натижаларга эришиш максадида укувчиларнинг сиёсий билими ва онги, сиёсий жара-ёнлардаги фаоллигини ошириш борасида:

• биринчидан, мамлакатимизда фаолият юритиб келаётган партиялар дастурларида ёшлар манфаатлари ва мавжуд булаётган му-аммоларига янада купрок эътибор каратиш лозим;

• иккинчидан, етакчи сиёсий партиялар ичида ёшлар ташкилоти фаолиятини максадга

1. Телевидениедан

12. Радиодан

3. Газета ва журналлар 14. Интернет

йуналтирилган холда мустахкамлаб бориш ке-рак;

• учинчидан, партиявий фаолиятда ёшлар-га етакчи ролларни ишониб топшириш, ёш-ларнинг мустакил сиёсий бирлашмалари ичида уларнинг манфаатларига мос равишда та-шаббус ва ижодкорликни намойиш этиши учун кенг имкониятлар такдим этиш лозим;

• туртинчидан, ёшлар масаласида давлат сиёсати устуворлигини мустахкамлаб бориш максадга мувофик. Чунки хаммамизга маълум булган бир оддий хакикат шундан иборатки, ёшлар сиёсатига сарфланган узок муддатли сармоя биринчи навбатда давлатнинг ижтимоий хаётига сарфланган сармоядир;

• бешинчидан, маълумки, болалар ва усмирларнинг тарбиясида оила ва мактаб етакчи уринни эгаллайди. Шунинг учун хам мамлакатимизда руй бераётган ижобий узга-ришларга нисбатан бефарк ва масъулиятсиз харакатлар ва муносабатни бартараф этиш максадида ёшлар ва ота-оналар орасида хам сиёсий-хукукий тарбия ва саводхонликни оширишга каратилган жойлардаги кенг кам-ровли тадбирларни амалга ошириш зарур.

Фикримизни хулосалар эканмиз, укувчи-ларда сиёсий-хукукий билимни оширишда оила, махалла, оммавий ахборот воситалари, интернет тармоклари, давлат ва нодавлат жа-моат ташкилотларининг урни бекиёслигини курдик. Аммо улар узларининг тарбиявий сохадаги вазифаларига масъулият билан ён-дашишса максадга мувофик булар эди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Виз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. Т.7. - Т.: «Узбекистон», 1999.

2. Одилкориев Х.Т., Fойибназаров Ш.F. Сиёсий маданият. - Т.: Узбекистон Республи-каси ИИВ Академияси, 2004.

3. Политология. Курс лекций. / Под ред. д.ю.н., проф. М.Н.Марченко. Изд. 3-е, пере-раб. и доп. - М.: «Зерцало», 1999.

4. Оммавий ахборот воситаларининг ёшларни маънавий-ахлокий тарбиялашга таъ-сири: муаммолар ва ечимлар. Илмий-амалий конференция материаллари. - Т.: «^о EZ 200 Е», 2013.

5. Холикулов Э. «Узбекистон ёшлари сиёсий билимини шакллантиришда ОАВнинг урни» битирув малакавий иши. - Т.: УзМУ, 2013.

6. Т.Н.Кори Ниёзий номидаги УзПФИТИда фаолият олиб бораётган «Телекоммуни-катив тизимни глобаллаштириш шароитида мактаб укувчиларини ахлокий тарбиялаш-нинг фундаментал муаммолари» мавзусидаги 2012-2016 йилларга мулжалланган фун-даментал лойи^а материаллари.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.