Научная статья на тему 'ЁШ АВЛОД ҚАЛБИДА МИЛЛИЙ ҒУРУР ВА ИФТИХОР ТУЙҒУЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА НАВОИЙ МАЪНАВИЙ МЕРОСИНИНГ РОЛИ'

ЁШ АВЛОД ҚАЛБИДА МИЛЛИЙ ҒУРУР ВА ИФТИХОР ТУЙҒУЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА НАВОИЙ МАЪНАВИЙ МЕРОСИНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Алишер Навоий / фалсафа / маънавият / Хамса / маънавий макон / маърифат / ёш авлод. / Alisher Navoi / philosophy / spirituality / Khamsa / spiritual space / enlightenment / young generation.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Панжиев, Суҳроб

Ушбу мақолада ёш авлод маънавий камолотида, Алишер Навоил илмий-маънавий меросининг ўрни борасида фикр-мулоҳазалар келтирилган. Шунингдек, Алишер Навоий асарларида илгари сурилган умуминсоний ғояларнинг маърифтли жамият яратишдаги роли асосланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF NAVO'S SPIRITUAL HERITAGE IN FORMING FEELINGS OF NATIONAL PRIDE AND PRIDE IN THE HEARTS OF THE YOUNG GENERATION

This article presents opinions on the role of Alisher Navoil's scientific and spiritual heritage in the spiritual maturity of the young generation. Also, the role of universal ideas put forward in the works of Alisher Navoi in creating an enlightened society is based.

Текст научной работы на тему «ЁШ АВЛОД ҚАЛБИДА МИЛЛИЙ ҒУРУР ВА ИФТИХОР ТУЙҒУЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА НАВОИЙ МАЪНАВИЙ МЕРОСИНИНГ РОЛИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN: 2181-1784

educational, natural and social sciences 4 (5), May, 2024

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7 www.oriens.uz

Ëm AB^O^ KA^BH^A MHUHH FYPyP BA HOTHXOP TYHFy^APHHH mAKMAHTHPHm^A HABOHH MABHABHH

MEPOCHHHHr PO^H

Панжиев Сугроб -

ТерДУ Фалсафа кафедраси в.б. доценти фалсафа фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада ёш авлод маънавий камолотида, Алишер Навоил илмий-маънавий меросининг урни борасида фикр-мулоуазалар келтирилган. Шунингдек, Алишер Навоий асарларида илгари сурилган умуминсоний зояларнинг маърифтли жамият яратишдаги роли асосланган.

Калит сузлар: Алишер Навоий, фалсафа, маънавият, Хамса, маънавий макон, маърифат, ёш авлод.

ABSTRACT

This article presents opinions on the role of Alisher Navoil's scientific and spiritual heritage in the spiritual maturity of the young generation. Also, the role of universal ideas put forward in the works of Alisher Navoi in creating an enlightened society is based.

Key words: Alisher Navoi, philosophy, spirituality, Khamsa, spiritual space, enlightenment, young generation.

КИРИШ.

Алишер Навоий комил инсон ва унинг тарбияси тугрисида бутун бир таълимот яратди. Унинг насрий ва назмий асарлари, газаллари, "Хамса"га кирган достонлари, "Насойим ул-мухаббат", "Тарихи анбиё ва хукамо", "Х,олоти Сайид Хдсан Ардашер", "Махбуб ул-кулуб", "Мажолис ун-нафоис", "Лисон ут-тайр" ва бошккаларда комил инсон кандай булиши кераклиги, кайси фазилатларни эгаллаши лозимлиги хакидаги фикрлар хар томонлама ёритиб берилган. Асрлар давомида уз кимматини йукотмаган бундай фикрлардан биз бугунги кун ижтимоий хаётда ёш авлодни миллий гурур ва ифтихор, миллий кадриятлар туйгулари билан тарбиялаш жараёнида кенг куламда фойдаланишимиз лозим.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ.

Европада шундай гап бор: Гёте ва Шекспир ижодини билмаган одам зиёли саналмайди. Шу фикрга ухшаш шундай гап айтиш мумкин: Узбекистонда Навоий ва Бобурни билмаган одам зиёли саналмайди. Чунки улар умуминсоний

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

кадриятларни куйлаган, жахон тан олган ижодкорлардир. "Рус академиги Конаднинг шундай дейди: "Келинг Алишер Навоийдек шоир булгани учун кувонайлик. Бизга шундай шоирни армугон килган узбек халкига рахматлар айтайлик. Навоийни факат урганмасдан тадкик этмасдан, уни укиб хам юрайлик".

Маълумки, бирон-бир халк маънавиятига хос кадриятларнинг бошка халклар томонидан тан олиниши, табиийки, ана шу халк тарихига нисбатан чукур хурмат ифодасидир. Бундай эътироф халкнинг гурур ва ифтихори, миллий узлигини янада юксалтиришга хизмат килади.

Шу маънода, кейинги пайтда буюк аждодларимизнинг сунмас дахосига хурмат-эхтиром, уларнинг бой илмий меросини урганишга булган кизикиш хорижий элларда хам ортиб бораётгани барчамизни кувонтиради. Бунинг тасдигини дунёнинг турли мамлакатларида уларнинг хаёти ва фаолияти хакида эълон килинаётган илмий ва бадиий асарлар, улуг аждодларимиз хотирасига барпо этилаётган ёдгорликлар мисолида хам куриш мумкин. Шулар каторида Москва, Токио ва Боку шахарларида Алишер Навоий бобомиз хотирасига урнатилган мухташам хайкалларни эслаш жоиз 1.

Булар албатта, биз ёшларда шак-шубхасиз фахр ва ифтихор туйгуларини жуш уришига хизмат килади. Шоирнинг маънавий меросидан миллий гурур ва ифтихор туйгуларини жушкин ифодасини Узбекистон Республикаси Халк шоири Э.Вохидовнинг «Узбегим» номли касидасидаги куйидаги байтлар шоирга булган юксак эхтиром, миллий гурур намунасидир: "Мир Алишер наъмасига акс-садо берди жахон, Шеърият мулкида булдинг шоху султон, узбегим. Менга Пушкин бир жахону менга Байрон бир жахон Лек Навоийдек бобом бор куксим осмон, узбегим"2. МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР.

Навоий маънавий меросини муаззам уммонга ухшатишади. Зангори осмон остида чайкалиб турган бахри мухитнинг шиддаткор тулкинлари куёшнинг мунаввар нурлари билан коришиб, борликка ёркин ифор таратади. Кузни камаштириб, кукка уралаётган томчиларнинг хар бирида илохий нур жилваланади. Навоий мероси ана шундай бокий, мафтункор. Бу табаррук зот ижодини урганган кишиларнинг кайта-кайта хайратга тушавериши сабаби хам шунда.

1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. -Тошкент: "Маънавият", 2008. -Б. 48.

2 Во^идов Э. Сайланма. -Т.: "Шарк", 2001.- Б. 333.

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

Навоий жуда куплаб фанлар билан шугулланди - илми нужум, мусика, табобат, лугатшунослик, адабиёт назарияси, кушлар хаёти - зоология. Хусусан, унинг тасвирий санъатда хам машклар килиб тургани, хатто Хусайн Бойкаронинг суратини чизгани хакида манбалар гувохлик беради. Леонардонинг сирли табассуми (Мона Лиза) каби Навоийнинг уз кули билан чизган занжирбанд шер сурати хам мана беш асрдирки, такрор-такрор мунозаралар манбаига айланиб келади. Бу буюк зот мусика илмида хам ноёб истеъдод сохиби булиб, бир канча куйлар ижод килган. Шунингдек, "Тарихчи Хондамирнинг кайд килишича, Х,ирот шахридаги узининг масъул лавозимдаги фаолияти давомида Навоий бош меъмор сифатида уз маблаглари хисобидан Х,ирот ва бошка шахарларда бир неча мадраса, 40 та работ, 17 масжид, 10 хонакох, 9 хаммом, 9 куприк, 20 га якин ховуз курдирган "3. Улар орасида Х,иротдаги "Ихлосия", "Низомия" мадрасалари, "Халосия" хонакохи, "Шифоия" тибгохи, Куръон тиловат килувчиларга мулжалланган "Дорул-хуффоз" биноси, Марвдаги "Хусравия" мадрасаси, Машхаддаги "Дорул-хуффоз" хайрия биноси ва бошка ноёб меъморлик ёдгорликлари бор. Бунёд этган иншоотларининг аксариятининг тарихини узи чизди, тузатди.

Мутафаккирнинг гузал газалларидан бирида шундай сатрлар мавжуд: "Хилъатим то айламиш жонон кизил, сарик, яшил, Шуълаи охим чикар хар он кизил, сариг, яшил. Шишадек кунглимдадур гулзори хуснинг ёдидин, Тободонинг аксидек алвон кизил, сариг, яшил"4.

Газалда инсон рухий холатлари нозиклиги, сирлилиги, ташки дунё ва одам сурати билан уйгунликда экани жуда нозик холатда тасвирланган. Шоир танлаган уч ранг кизил, сарик, яшил - узининг барча товланишлари билан номоён булади. У гарчи ёр тавсифига багишланган булса-да, юкоридаги сатрларни укиб, сизнинг хаёлингизда хам бугун бутун дунёда машиналарнинг катновини тартибга солиб турган светафор гавдаланганига шубха йук. Тугри, биркарашда бу шеър ва светафорнинг бир-бирига умуман алокаси йукдек туюлади. Аммо ранглар силсиласи, уларга юкланган вазифа иккисини бир-бирига боглаб турганини илгаш у кадар кийин эмас. Маълумки, кизил ранг такик белгиси, ёр дастлаб ошикнинг севгисини рад этади, ноз килади. Сарик ранг тайёргарлик, ошикнинг ранги саргайиб фигони кукка кутарила бергач,

3 Узбекистан миллий энциклопедияси. Т.: "Узбекистан миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2006й. 12 том. 221- 222бетлар.

4 Навоий Алишер.Хазойин ул-маоний: тула асарлар туплами. Ж.4.Фавойид ул-кибар. Алишер Навоий:нашрга тайёрловчилар: Д.Сулаймон, И.Даккул; масъул мухаррир: С.Рафиддинов. Узбекистон Республикаси Фанлар академияси, А.Навоий номидаги тил ва адабиёт института. -Т.: 'Тафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи", 2011. - Б. 393.

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

жононанинг кунгли хам унга илий бошлайди. Яшил ранг бу йул очик дегани. Газалдахам ёр турфа ранглардаги кийимларда куриниш бериб, ошикнинг кунглини эзади. У яшилликка бурканганда васл айёми бошланади. Дарвоке, Навоий байтларида илк бор намоён булган бу рамз — светафор америкалик олим Гаррет Морган томонидан 1916 йилга келибгина кашф килинди.

Хамсанинг туртинчи достони «Сабъаи сайёра»да эскалатор ва лифт хакидаги фаразларни укиган машхур шаркшунос олим Бертелс хам хайрат огушида колганини яширмаган экан. "Поялар макдамида булгай паст, Айлагай бир-бири юзига нишаст. Чун секиз поя катъ булди тамом, Айлагач шохуз ерида маком. Яна ул поялар баланд улгай, Тахтидин шох бахраманд улгай. Ким, каён шах булур нишотангез, Оз ишорат била югургай тез"5.

Маъноси шундай: «Шох бу тахтга чикадиган булса, пиллапоялар унинг кадам куйиши учун пасайиб, бир-бирининг устига ётади. Шох шу 8 поянинг хаммасини босиб утиб, уз тахтига утиргач, у зиналар яна баланд кутарилади. Шох кай тарафга караб утиришни хохласа, озгина ишорат кифоя. Тахт уша тарафга караб айланади». Бу ерда кейинги асрларнинг, янаям аникроги — 1892 йилда америкалик кашфиётчи Жесси Рено томонидан ясалган эскалатор хакида гап кетаётганига шубха йук.

Кейинги сахифаларда бугун уйларимизга хам иссиклик хам муздек харорат бахш этиб турувчи кондиционер (1915 йилда француз олими Жанн Шабаннес биринчи кондиционерга патент олган) хакида гап кетади.

«Фарход ва Ширин»дан олинган мана бу байт унга хамоханг жаранглайди:

"Кетурдилар хакими нуктадони,

Билик бирла жахон ичра жахоне!..

^илиб тунни - ёруг, кунни коронгу,

Сувдин - ут ёндуруб, утдин - сепиб сув"6.

Албатта, юкорида санаб утилган тимсоллар, рамзлар, уз даври учун гайриоддий булган курилмалар, башоратлар Навоий ижодида бехисоб. Баланд минора устига урнатилган бугунги параболек ва спутник антенналарига ухшаш

5 А.Навоий. Сабъаи сайёр:насрий баёни билан/А.Навоий; насрий баённи таёрловчилар:И.Махсум, С.Хасанов. -Т. : 'Тафур Fулом номидаги нашриёт-матбаа уйи",2006. - Б. 128.

6 А.Навоий. Фарход ваШирин. -Т. : 'Тафур Fулом номидаги нашриёт-матбаа уйи",2006. - Б. 49.

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

курилмалар, дунёнинг нариги чеккасидаги инсон билан тугридан-тугри бир-бирини куриб турган холда (вебкамера оркали) мулокотда булиш, компютер, интернет, кишининг май ичган-ичмаганини аниклаб берадиган восита, кибернетика хамда яна бошка турли гайриоддийликлар хусусидаги фаразлар шулар жумласидан. Яна хатто XXI аср одамлари тасаввур доирасидан хам ташкарида булган антика тимсоллар, фаразлар учрайдики, хайратланмай илож йук. Агар уларнинг мукобилини бугун хам учратмасак, буни замонавий фан ва техниканинг нокислигидан деб билиш лозим.

ХУЛОСА.

Дархакикат, Навоий ижоди мухташам бир каср, барча унинг ёнида айланиб юрибди холос. Модомики, бепоён тафаккур сархадларини фатх эта олган шеърият сохибкироннинг олтин мероси миллат рухини тарбиялар экан, унинг ижодини ижоди каби комусий равишда тадкик ва этиш, бу жараёнда, айникса, ёшларда рагбат уйгота олиш бугунги куннинг энг асосий вазифаларидан бири булиб колаверади.Мана шундай буюк ихтиролар сохибини билиш, ватандошимиз эканлигини хис килиб яшаш хеч кимни бефарк колдирмаса керак. Албатта бу барча фукароларимизда, айникса ёшларда миллий гурур ва ифтихор туйгуларини шаклланишига хизмат килади. Баркамол инсонларни тарбиялаб етиштириш ватанимизда давлат сиёсати даражасига кутарилган хозирги даврда миллат куёши Алишер Навоийнинг маънавий мероси, серкирра ижодини укиш ва урганиш ёшлар маънавиятини устириш, Навоий мезонидаги комил инсон кандай булиши кераклигини теран англашлари ва улуг аждодларига муносиб ворислар булиб етишишлари учун илмий-маърифий жихатдан ёрдам беради.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES):

1. А.Навоий. Сабъаи сайёр:насрий баёни билан/А.Навоий; насрий баённи таёрловчилар:И.Махсум, С.Хасанов. -Т.: 'Тафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа уйи",2006.

2. А.Навоий. Фарход ваШирин. -Т.: 'Тафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа уйи",2006.

3. Вохидов Э. Сайланма. -Т.: "Шарк", 2001.- Б. 333.

4. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. -Тошкент: "Маънавият", 2008. -Б. 48.

5. Навоий Алишер.Хазойин ул-маоний: тула асарлар туплами. Ж.4.Фавойид ул-кибар. Алишер Навоий:нашрга тайёрловчилар: ХСулаймон, И.Хдккул; масъул мухаррир: С.Рафиддинов. Узбекистон Республикаси Фанлар

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

aKageMHACH, A.HaBoun HOMugaru ran Ba agaSueT uHcraTyra. -T.: "Fa^yp FynoM HOMugaru HampueT-MarSaa H®;ogHH ynu", 2011. - E. 393.

6. Y36eKHCTaH Munnun энцнкnопerцнflсн. T.: "Y36eKHCTaH Munnun энцнкпопerцнflсн" ^aBnar unMHH Hampuera, 2006.

7. Panjiyev, S. (2019). CONCEPTS OF TRUTH OF THE NEW TIME. Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(7), 170-173.

8. Suhrob, P. (2022). GLOBALIZATION PROCESS AND NATIONALSPIRITUAL FACTORS. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(12), 636-638.

9. Suhrob, P. (2022). THE NOOSPHERE STAGE AND THE INCREASING RESPONSIBILITY OF MANKIND IN THE PERSPECTIVE OF THE PLANET EARTH. American Journal of Research in Humanities and Social Sciences, 6, 55-58.

10. naH^ueB, C. (2022). KAAPHaTTAPHKHT mAXC MALHABHH ^HEOACHHH roKCA-TTHPHm^Ara Y3HTA XOC ^HXAT^APH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(11), 863-866.

11. Suhrob, P. (2021). The philosophical content of truth and its forms. World Bulletin of Social Sciences, 4(11), 176-178.

12. Raxmanov, A. (2022). SHARQ RENESSANSI DAVRI GUMANIZMINING GNOSEOLOGIK VA ONTOLOGIK ASOSLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10), 668-674.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.