Научная статья на тему 'МУҲАНДИС ТАЛАБАЛАРНИНГ ИНСОНИЙ ФАЗИЛАТЛАРИ ШАКЛЛАНИШИДА МИЛЛИЙ АДАБИЁТНИНГ ЎРНИ (Мақсуд Шайхзода ижоди мисолида)'

МУҲАНДИС ТАЛАБАЛАРНИНГ ИНСОНИЙ ФАЗИЛАТЛАРИ ШАКЛЛАНИШИДА МИЛЛИЙ АДАБИЁТНИНГ ЎРНИ (Мақсуд Шайхзода ижоди мисолида) Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
79
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
анъаналар / ёшлар / руҳ / маънавий шахс / ватанпарварлик / таълим-тарбия / ватанпарварлик тарбияси / замонавий тарбия / Ватан / шеърият / мақсадлар / анъаналар / ёшлар / маънавий шахс. / traditions / youth / spirit / spiritual personality / patriotism / education / patriotic upbringing / modern education / Motherland / poetry / goals / traditions / youth / spiritual personality.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ўринбоев, Ф.Ф., Баратов, Р.Ў.

Бу мақолада шоир Мақсуд Шайхзода ижодида илгари сурилган фикрлардан келиб чиқиб Республика олий таълим тизимида ёшларни Ватанга муҳаббат руҳида тарбиялаш муаммолари кўриб чиқилган. Муаллифнинг фикрича, олий ўқув даргоҳларида ёшларни Ватанга муҳаббат руҳида тарбиялашдан асосий мақсад уларни таълим жараёни орқали тарбиялаш ва маънан етук мутахасислар қилиб тайёрлашдан иборат. Муаллиф таъбири билан айтганда, Мақсуд Шайхзоданинг лирик фаласафий ва ватанпарварлик руҳида ёзилган асарлари ёшларни Ватанга муҳаббат руҳида тарбиялашда, пировардида, уларни маънавий баркамол инсонлар қилиб тарбиялашда муҳим ўрин тутади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — Ўринбоев, Ф.Ф., Баратов, Р.Ў.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF NATIONAL LITERATURE IN THE FORMATION OF HUMAN QUALITIES OF ENGINEERING STUDENTS (In the example of Maqsud Sheikhzade's work)

This article examines the problems of educating young people in the spirit of love for the Motherland in the higher education system of the Republic based on the ideas expressed in the work of the poet Maksud Shaykhzada. According to the author, the main goal of educating young people in higher educational institutions in the spirit of love for the Motherland is to educate them through the educational process and prepare them to become mature specialists. According to the author, Maksud Sheykhzade's lyrical, philosophical and patriotic works play an important role in educating young people in the spirit of love for the Motherland, and in the end, in educating them as morally perfect people.

Текст научной работы на тему «МУҲАНДИС ТАЛАБАЛАРНИНГ ИНСОНИЙ ФАЗИЛАТЛАРИ ШАКЛЛАНИШИДА МИЛЛИЙ АДАБИЁТНИНГ ЎРНИ (Мақсуд Шайхзода ижоди мисолида)»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

МУХДВДИС ТАЛАБАЛАРНИНГ ИНСОНИЙ ФАЗИЛАТЛАРИ ШАКЛЛАНИШИДА МИЛЛИЙ АДАБИЁТНИНГ УРНИ (Максуд Шайхзода ижоди мисолида)

Илмий рахбар: Баратов Р.У.

ТДТрУ талабаси: Уринбоев Ф.Ф.

Тошкент давлат транспорт университети

АННОТАЦИЯ

Бу мацолада шоир Мацсуд Шайхзода ижодида илгари сурилган фикрлардан келиб чициб Республика олий таълим тизимида ёшларни Ватанга мууаббат рууида тарбиялаш муаммолари куриб чицилган. Муаллифнинг фикрича, олий уцув даргоуларида ёшларни Ватанга мууаббат рууида тарбиялашдан асосий мацсад уларни таълим жараёни орцали тарбиялаш ва маънан етук мутахасислар цилиб тайёрлашдан иборат. Муаллиф таъбири билан айтганда, Мацсуд Шайхзоданинг лирик фаласафий ва ватанпарварлик рууида ёзилган асарлари ёшларни Ватанга мууаббат рууида тарбиялашда, пировардида, уларни маънавий баркамол инсонлар цилиб тарбиялашда мууим урин тутади.

Калит сузлар: анъаналар, ёшлар, руу, маънавий шахс, ватанпарварлик, таълим-тарбия, ватанпарварлик тарбияси, замонавий тарбия, Ватан, шеърият, мацсадлар, анъаналар, ёшлар, маънавий шахс.

This article examines the problems of educating young people in the spirit of love for the Motherland in the higher education system of the Republic based on the ideas expressed in the work of the poet Maksud Shaykhzada. According to the author, the main goal of educating young people in higher educational institutions in the spirit of love for the Motherland is to educate them through the educational process and prepare them to become mature specialists. According to the author, Maksud Sheykhzade's lyrical, philosophical and patriotic works play an important role in educating young people in the spirit of love for the Motherland, and in the end, in educating them as morally perfect people.

Key words: traditions, youth, spirit, spiritual personality, patriotism, education, patriotic upbringing, modern education, Motherland, poetry, goals, traditions, youth, spiritual personality.

ABSTRACT

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

КИРИШ

Адабиёт халцнинг юраги, элнинг маънавиятини курсатади.

Бугунги мураккаб замонда одамлар цалбига йул топиш, уларни эзгу мацсадларга илуомлантиришда адабиётнинг таъсирчан кучидан фойдаланиш керак..

Шавкат Мирзиёев

Инсоният азалдан бадиий адабиётга катта кизикиш билан карайди. Негадир кейинги йилларда одамлар адабиётдан йироклашди. Сабабларини узимизнинг фикрларимиз билан изохламоккчимиз. Глобаллашувнинг шиддатли тус олаётгани одамларни нафакат адабиётдан, бир канча инсоний фазилатлардан хам ажратиб куймокда. Аслида адабиёт ким кандай касб эгаси булишидан катъий назар дил торларини охиста чертадиган, шу аснода аста секин калбни поклайдиган сехрга эга.

Адабиёт, одатда, узок даврлардан бери эпос, лирика ва драма сингари уч адабий турга булинади. Булар хаётнинг кайси томонига купрок эътибор бериши ва кай тарзда акс эттиришига караб бир-биридан фаркланади. Эпосда ёзувчини куршаган ташки дунё ва ундаги вокеа-ходисалар, лирикада лирик кахрамондаги шахсий хис-туйгулар, уй-фикрлар, драмада ёзувчи иштирокисиз булган харакатлар, узаро муносабатлар етакчи уринда туради.

Сунгги йилларида хаётимизнинг барча сохалари катори адабиёт сохаси хам янгиланиш ва юксалиш жараёнларини бошдан кечирди. Бугунги кунда олиб борилаётган давлат сиёсатида маънавият масаласига энг мухим ва устувор йуналиш сифатида катта ахамият берилмокда.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Халкимизнинг келажаги, энг аввало, унинг маънавий кудрати ва миллий онгининг ижодий кучига боглик;. Шу боис, уз тарихини, маънавиятини, рухий-маданий кадриятларини англашга янгича ёндашиш жараёни яккол сезилаётган айни кунларда буюк узбек адабиёти мутафаккирларининг ижодий меросини урганишга катта эътибор каратилди. Юртимизда ёш авлоднинг маданий-маърифий савиясини юксалтириш максадида атокли ёзувчи ва шоирларнинг тарихий хотирасини абадийлаштириш максад килиб олинганлиги хам бежиз эмас. Давлатимиз рахбарининг "адабиёт — халкнинг юраги ва маънавияти" деган таъкидида халкимиз маънавий камолотининг асосини таъминловчи ёзувчи ва шоирларимиз мухим урин тутади. Максуд домла узининг сербарака ижодий умрида 20 дан ортик мажмуаларга жамланган шеърлар, баллада ва достонлар, «Жалолиддин Мангуберди» ва «Мирзо Улугбек» каби драмалар, 300 дан ортик илмий монография, тадкдкдй рисола ва публицистик асарлари билан

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

юксак дидли, талабчан узбек китобхонларига маъкул булди. Инсониятни ларзага солган Иккинчи жахон урушининг хал килувчи, ута мухим пайтда ёзувчимиз Максуд Шайхзоданинг «Жалолиддин Мангуберди» тарихий драмаси дунёга келган.

Хрзирги кунда барча адабиёт, санъат ахлига маълум ёшларимиз калбида узгача гурур туйгуларини жуш урдирадиган, телевидениеда талаблар асосида кунора жаранг сочадиган шоир Ботир Эргашевнинг айнан М.Шайхзода томонидан яратилган "Жалолиддин Мангуберди" драмасидаги "Улугвор ниятларга кор килмас ажал, Ким юртдан ёвни кувса, мендирман ушал" мисрасидан илхомланиб ёзган шеъри Озодбек Назарбеков томонидан маромига етказиб куйланиши ва бу кушик халкимиз кунглидан чукур урин эгаллагани бунга ёркин мисол. Асарда султон Жалолиддиннинг охирги сузи сифатида куйидаги сатрлар келтирилади:

Бир кун пайдо буламан шу юрт, шу ерда,

Юрт шайдоси куринмас гурбатда - гурда.

Ким юртдан ёвни кувса, мендурман ушал!

Улугвор ниятларга кор килмас ажал! [2. 1944 й.]

Х,ар бир адиб ва шоирнинг ижодида барчага манзур ижод махсуллари булади. Уйлаймизки, юкоридаги сатрлар Максуд Шайхзоданинг барчага бирдай чукур таъсир киладиган сатрлари десак муболага булмайди.

Тошкент давлат транспорт университети асосан транспорт мухандислари тайёрлайдиган ягона олий таълим муассасаси булиб, хозирги кунда мазкур университетда ун олти мингдан ортик талабалар кундузги, сиртки хамда масофавий шаклда тахсил олиб келмокда. Университет талабалари орасида санъатнинг барча йуналишлари буйича куплаб иктидорларни курсатиб утиш мумкин. Университет талабалари 2020 йилдан буён Максуд Шайхзода ижодини синчиклаб урганиб келмокда.

Глобаллашув жараёни бизга жуда куп ижобий янгиликларни олиб келмокда. Аммо шу билан бир каторда интернет цивилизацияси имкониятларидан инсониятни "чегарасизлик" балосига хам гирифтор килмокда. Бу эса уз навбатида меъёрдан четга чиккан хулк-атворни жамият ривожи ва цивилизациясини инобатга олмаслик окибатида бузилишига олиб келувчи девиацияни келтириб чикармокда. Кейинги 50 йил коммуникатив таъсир моделларини ривожлантириб келди. Мафкуравий кураш оммабоп тадбирлардан илмий технологик асосга утиб, профессионаллашди. "Унта уй бекаси ёки бешта врачдан кура битта журналистни кулга киритган афзал", деган коида амалга

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

кирди. Бугун ахборотни кабул килувчи одамдан кура уни бошкаларга етказадиган "фикр лидерлари"нинг мафкуравий киммати ошди.

Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти И.Каримов узининг "Юксак маънавият - енгилмас куч" асарида шундай деб ёзган едилар: "Хрзирги вактда куз унгимизда дунёнинг геополитик, иктисодий ва ижтимоий, ахборот-коммуникация манзарасида чукур узгаришлар руй бераётган, турли мафкуралар тортишуви кескин тус олаётган бир вазиятда, барчамизга аёнки, фикрга карши фикр, гояга карши гоя, жахолатга карши маърифат билан курашиш хар качонгидан кура мухим ахамият касб этмокда" [1. 2008. 115-бет].

Мамлакатимизнинг бугуни, келажак тараккиёти куп жихатдан ёшларнинг интеллектуал салохиятига, ватанпарварлигига боглик;. Агар уларни соглом, билимдон, халкпарвар килиб тарбияласак, шубхасиз, улар Ватан равнаки учун хисса куша оладиган, унинг юксалишига дахлдор булган баркамол ва ижтимоий фаол шахслар булиб шаклланиши мукаррар. Албатта, бу борада биз таълимнинг ичига сингиб кетган тарбиянинг бекиёс кучи ва масъулиятини хис килишимиз, ундан окилона фойдаланишимиз жоиз. Мухандис ёшлар онгига ва турмушига одоб ва ахлок хакидаги карашларни сингдириб бориш, буш вакт тушунчасини хаёт тарзларидан чикариб ташлашга кумаклашиш, илм-у зиёнинг инсон хаётидаги ахамияти нечоглик улкан эканлигини уктира билиш нихоятда зарур. Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг "Гап ёшлар тарбияси хакида борар экан, бу борада шошмаслик, ёшлар ва ота-оналарнинг талаб-истакларидан келиб чикиб, хар томонлама пухта уйлаб иш тутиш керак",[1] -деган фикрлари хар бир педагогнинг дастурил амали булиши зарур. Чунки, таълим ва тарбия доимо бир-бири билан чамбарчас богликдир.

Айникса, адабиёт ва санъат асарларининг ёшларни юксак маънавий-ахлокий рухда тарбиялашдаги бадиий-эстетик таъсир хусусиятидан иложи борича кенгрок фойдаланиш мухим ахамиятга эга. Адабиёт ва санъат асарларининг кучи унинг халкчил ва тушунарлилигида, инсон ички дунёсига таъсир курсата олишидадир. Маънавий баркамол авлодни тарбиялашда адабиётнинг ана шу хусусиятини хисобга олиш мухим. Шу нуктаи назардан П.Жафаров узининг "Миллий узликни англаш ва маънавият" асарида куйидаги фикрни келтириб утган: "Тарбия жараёнида узбек халкининг бой маънавий меросидан кенг фойдаланиш унинг самарадорлигини оширишда мухим омил була олади. Ёшларимиз маънавий тарбиясида Юсуф Хос Х,ожиб, Ахмад Югнакий, Абдурахмон Жомий, Алишер Навоий, Машраб, Мукимий, Фуркат, Абдулла Кодирий, Чулпон, Усмон Носир каби мумтоз суз усталари асарларидан фойдаланишимиз улар калбини, рухий дунёсини маънавий

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

бойитишда катта ахамиятга эгадир". Хдкикатан, уларнинг бизга колдирган бой бадиий мероси чукур фалсафий мазмуни, ахлокий ёъналиши билан ажралиб туради. Маънавий тарбияда Пиримкул Кодиров, Одил Ёкубов, Саид Ахмад, Уткир Хршимов, Тохир Малик каби ёзувчиларимиз, Абдулла Орипов, Эркин Вохидов, Максуд Шайхзода, Омон Матчон, Рауф Парфи каби шоирларимизнинг асар ва шеърларидан кенг фойдаланиш, бадиий асарлар, улардаги кахрамонларнинг феъл-атвори, ахлоки, маънавий дунёси тугрисида сухбат, мунозара утказиш катта самара беради. Айникса,узбек халки миллий рухиятининг ажралмас фазилатлари булган яхшилик ва самимийлик, болаларга мехр, катталарга хурмат, инсонпарварлик хислатларини узида мужассамлаштирган битиклар рухият ва тарбия камолотида бекиёс кучга эга. Шахс маънавиятини шакллантириш ва карор топтиришда суз гоявий таъсир воситаси сифатида намоён булади. "Яхши суз- киличдан хам кучли" деган гап бор. Уз урнида ишлатилган сузлар, ёркин ва дилдан баён этилган нутк, баъмани фикр доимо кишиларнинг хулк-атворига, маънавиятига, тарбиясига ижобий таъсир курсатади. Пировард натижа хар томонлама камол топган, етук, баркамол шахсни шакллантиришга каратилади. Тарбия жараёнининг энг асосий максади хар томонлама ва уйгун камол топган, янгича фикрлайдиган шахсни шакллантиришдир. Бу кийин жараёнда бадиий асарлардан кенг фойдаланиш, узаро мухокамалар ташкил килиш икки томонлама булиб, тарбиячидан уюштириш ва рахбарликни бошкариш, узига хос нотиклик кобилияти ва мулокот психологиясини яхши узлаштирганлик, тарбияланувчи шахслардан фаоллик курсатиш талаб килинади. Демак, тарбия жараёни умуминсоний миллий ва хар бир шахснинг узига хос кобилиятларини ривожлантирувчи ижтимоий жараён булиб, унда адабиёт манбаларининг ахамияти юксакдир.

Биз уз олдимизга Янги Узбекистон ва Учинчи Ренессансга эришишдек буюк максадлар куйган эканмиз, усиб келаётган ёш авлод онгида миллий гурур ва ифтихор туйгуларини чукур сингдиришга каратилган кенг камровли ислохотларни изчил давом эттирмогимиз лозим.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 20.12.2022. https://president.uz/uz/lists/view/5774

2. Президент Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 20 май куни Алишер Навоий номидаги Узбекистон Миллий богида барпо этилган Адиблар хиёбонидаги нутки.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

3. Каримов И. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Тошкент.: Маънавият, 2008. 115-бет.

4. Шайхзода М. Жалолиддин Мангуберди. Т.: 1944.

5. Baratov, R. (2021). Prospects of Higher Education System (on the Example of Uzbekistan). International Journal on Orange Technologies, 3(3), 128-131.

6. Баратов, Р. У. (2022). ТРАНСПОРТ ТИЗИМИДА ТАЪЛИМ ИСЛОХОТЛАРИ ВА ИСТЩБОЛЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(TSTU Conference 1), 90-95.

7. Baratov, R. U. (2019). INTEGRATION OF A SCIENCE, FORMATION AND MANUFACTURE IN THE COURSE OF PROFESSIONAL TRAINING.

In ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: ПОЛИТОЛОГИЯ, СОЦИОЛОГИЯ, ФИЛОСОФИЯ, ИСТОРИЯ (pp. 51-54).

8. Baratov, R., & Uzbekova, S. (2022). INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRODUCTION IN THE PROCESS OF TRAINING. World scientific research journal, 4(2), 7-11.

9. Baratov, R., & Uzbekova, S. (2022). INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRODUCTION IN THE PROCESS OF TRAINING. World scientific research journal, 4(2), 7-11.

10. Кушаков, Ф. А., Хасанов, М. Н., Баратов, Р. У., Раматов, Ж. С., & Султанов, С. X. (2022). ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ХУКУКЛАРИ ВА СУЗ ЭРКИНЛИГИ. Academic research in educational sciences, 3(10), 803-810.

11. Раматов, Ж. С., Муратова, Д., Султанов, С. X,., Тухтабоев, Э., Кушаков, Ф., & Хасанов, М. Н. (2022). ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ВА КАДРИЯТЛАР ПЛЮРАЛИЗМИ. World scientific research journal, 8(1), 102-108.

12. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султанов, С.Х., Муратова, Д.А., Хасанов, М.Н., & Эрниёзов, У.К. (2022). ЁШЛАР ЗАМОНАВИЙ МАДАНИЙ КИЁФАСИ ВА УМУМИНСОНИЙ КАДРИЯТЛАР ТУШУНЧАСИНИНГ МАЗМУН-МОХДЯТИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10), 376-386.

13. Hasanov, M., & Tuhtaboev, E. (2021). THE PERFORMANCE OF THE PERFECT MAN IN THE EASTERN RENESSANCE (ON THE EXAMPLE OF FARABI'S VIEWS). Innovative Technological Methodical Research Journal, 2(05), 1-6.

14. Hasanov, M., & Tuhtaboev, E. (2021). THE PERFORMANCE OF THE PERFECT MAN IN THE EASTERN RENESSANCE (ON THE EXAMPLE OF FARABI'S VIEWS). Innovative Technologica: Methodical Research Journal, 2(05),

1-6.

o

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

15. X,acaHOB, M. H., X,a$H3OB, A. A., TonpoB, P. X., & EomaöoeB, X. K. (2022). AEY HACP OOPOEHH ^fflATAH ^ABP^ArH HHM-OAH BA TALHHM-TAPEHtf.

16. Ramatov, J., Umarova, R., Baratov, R., Khasanov, M., Sultonov, S., & Kushakov, F. (2022). MODERN REQUIREMENTS FOR THE SPIRITUAL IMAGE OF YOUNG PEOPLE AND ITS MANIFESTATION IN PRACTICE. Academic research in educational sciences, 3(10), 582-586.

17. Ramatov, J.S., & Khasanov, M.N. (2022). SOCIAL ASPECTS OF PROFESSIONAL QUALITY IMPROVEMENT (ON THE EXAMPLE OF THE RAILWAY SECTOR). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 969-976.

18. PaMaTOB, ^.C., BanneB, .H.A., & XacaHOB, M.H. (2022). XIX ACP^A XHHAHCTOH^ArH H^THMOHH - OAHCAOHH ^APAEHHAP. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 1070-1078.

19. ^ypaöoeB, H. ro., KymaKOB, O. A., CyrnaHOB, C. X,., & XacaHOB, M. H. (2022). KОHOYЦHHHHK XYCYCH^THAPHAAH XHTOH OAHCAOACHHHHr KEHrAHHmH. World scientific research journal, 9(2), 3742.

20. Ruzigul, U., Nasirjan, J., Dilmurodkhakim, A., Mirshod, H., & Urozboy, E. (2020). Rationale and history of human reflections in the muslim philosophy. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(5), 1453-1458.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.