Научная статья на тему 'КИТОБ – МАЪНАВИЯТ САРЧАШМАСИ'

КИТОБ – МАЪНАВИЯТ САРЧАШМАСИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

277
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ноширлик / таҳрир / муҳаррир / мусаҳҳиҳ / маркетинг / дизайнер / қўлѐзма / полиграфия / босмахона / мутолаа / publishing / editing / editing / proofreading / marketing / designer / manuscript / printing / printing / reading

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — В. Аҳмедов

Китоб инсон ақлини чархлашга, идрокини теранлаштиришга, тафаккурини ўстиришга хизмат қилади. Китоб ўқиган одам маънан баркамолликка эришибгина қолмасдан, турли давраларда яхши суҳбатдош, яхши ҳамфикр бўла олади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The book serves to sharpen the human mind, deepen perception, and develop thinking. A person who reads a book can not only achieve spiritual perfection, but also be a good conversationalist, a good thinker in different circles

Текст научной работы на тему «КИТОБ – МАЪНАВИЯТ САРЧАШМАСИ»

КИТОБ - МАЪНАВИЯТ САРЧАШМАСИ В. Ахмедов

Узбекистан журналистика ва оммавий коммуникациялар университети 2 курс

магистранти

АННОТАЦИЯ

Китоб инсон аклини чархлашга, идрокини теранлаштиришга, тафаккурини устиришга хизмат килади. Китоб укиган одам маънан баркамолликка эришибгина колмасдан, турли давраларда яхши сухбатдош, яхши хамфикр була олади.

Калит сузлар: ноширлик, тахрир, мухаррир, мусаххих, маркетинг, дизайнер, кулёзма, полиграфия, босмахона, мутолаа.

ABSTRACT

The book serves to sharpen the human mind, deepen perception, and develop thinking. A person who reads a book can not only achieve spiritual perfection, but also be a good conversationalist, a good thinker in different circles.

Keywords: publishing, editing, editing, proofreading, marketing, designer, manuscript, printing, printing, reading.

КИРИШ

Давлатимиз рахбарининг жорий йил 12 январдаги "Китоб махсулотларини чоп этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш хамда таргибот килиш буйича комиссия тузиш тугрисида"ги фармойиши мамлакатимизда китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш билан боглик хайрли ишларни амалга ошириш максадида кабул килинган булиб, унинг замирида халкимиз маънавий дунёсини кенгайтириш, дунёкараш ва салохиятини юксалтириш, хар томонлама етукликка ундашдек эзгу максадлар мужассам.

Биз буюк аждодлар, илм-у урфон донишмандлари авлодимиз. Улардек аклу идрокка, комилликка етишиш учун китобдан яхширок дуст ва устоз топиб булмайди. Ёшлар келажагимиз эгалари экан, аввало, уларда мутолаага булган катта кизикишни уйгота олишимиз даркор. Бугунги кун ёшлари энг мураккаб асарларни хам укий олиш билан бирга, уларда берилаётган мазмун-мохиятни чукур тахлил килишга кийналмасликлари керак. Бунинг учун

биринчи галда хар цандай асарни англаб уциб ва иштиёц билан мутолаа цилишга ургансин.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Китоб инсонни эзгуликка ундайди, хаётда сабрли булишга чациради, мацсад сари етаклайди. Бир донишманд "Узимдаги барча яхши фазилатлар учун китобдан миннатдорман", деган экан. Дархацицат, у бизни тарбиялашга цодир, юксак марраларни забт этишимизда кумакчи. Мамлакатимиз ахолиси маънавиятини юксалтиришда Гафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйининг алохида урни бор. Мазкур даргох мамлакатимизнинг энг нуфузли нашриётларидан бири. Бу нашриёт болангизнинг дарслик китобидан тортиб, сиз севиб уциган, уцийдиган бадиий асарлар ва нодир адабиётларнинг хам чоп этувчиси. Уларнинг зарварагига камтаргина цилиб 'Тафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи" деб ёзиб цуйилган. Лекин уша камтар ёзувлар замирида жуда катта ижодий жамоанинг фидокорона мехнатлари ётади.

Нашриёт тарихи хацида эсланганда, утган асрнинг 80-йиллари куп тилга олинади. Бу бежиз эмас. 80-йиллар нашриёт тарихида узининг энг сара бадиий асарларни, ёзувчиларнинг куп жилдлик китобларини махорат билан чоп этганлиги билан эсда цолган. Абдулла Кодирий, Чулпон, Усмон Носир, Абдулла Каххор, Гафур Гулом, Ойбек, Зулфия, Миртемир, Асцад Мухтор, Абдулла Орипов, Эркин Вохидов ва бошца ёзувчи-шоирларнинг китоблари, тула асарлар тупламлари фацат шу нашриётда чоп этилган. Бугина эмас, ушбу нашриётда китоб чоп эттириш, унча-мунча ёзувчи ё шоирнинг цулидан келмаган. Нашриёт уйида жам булган кучли ижодий жамоа, бадиий кенгаш сабаб унча-мунча ижодкорлар нашриёт эшигидан муралашга хам хайицишган. Одил Ёцубов мактаби, Омон Матжон мактаби, Шавкат Рахмон мактаби... бу исмлар ортида нафацат уларнинг уз асарлари, балки узбекнинг юзини, сузини дунёга курсата олган мухташам китоблар бор. Буни Гафур Гулом номидаги нашриётнинг учмас тарихи шаходатлаб турибди.

Бугун ацлу хушимиз цисцаликка куникма хосил цилиб бораётган бир пайтда нашриётнинг олдинги нуфузи сакланганми? Нашриёт мамлакатимиз уцувчилари учун цай даражада мухим адабиётларни нашрдан чицаряпти? Нашриётда чицаётган китобларнинг мехнати салмоцли, циймати енгил булиб цолмаяптими, деган саволлар атрофида жавоб изладик.

НАТИЖАЛАР

Нашриёт 1957 йилда Гафур Гулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти номи билан иш бошлаган. Нашриётнинг асосий фаолият йуналиши мумтоз, хозирги замон ва жахон адабиёти, оммабоп ва санъатга оид турли китоблар, альбомлар, буклет ва плакатлар чоп этиш булган. Нашриёт тарихига назар ташласангиз, ух-ху, кимлар ишламаган бу даргохда. Ва ана уша жуда узок булмаган вакт ичида нашриёт узининг имижини, узининг хос киёфасини яратишга эришган. Гафур Гулом НМИУнинг асосий йуналиши адабиёт ва санъат эканлигини юкорида айтиб утдик. Нашриёт хар доим Адабиёт ва санъат нашриёти булиб келган. Х,озир номланишида "Адабиёт ва санъат" жумласи курсатилмаса-да, бирок, нашриётнинг асосий йуналиши бадиий китоблар тайёрлашдан иборат. Бозор иктисодиётидан келиб чикиб, барча нашриётлар катори F. Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи хам бозор билан бироз муроса килади. Шу боис турли сохага оид яхши китобларни, яъни энг сара китобларни четлаб утгани йук. 2019 йил нашриёт ижодий уйи 300 номдаги бадиий адабиётлар нашр этди. Ундан ташкари, ношир учун сифат бирламчи булиши керак. Мактанса арзигулик китоблар бор. Масалан, "Беш ташаббус -беш китоб" лойихаси буйича нашр этилган бешта йирик китоб, шунингдек, 2020 йилда чоп этилган бобомиз Алишер Навоийнинг "Хамса" (5 китоб) асарини шундай китоблар сирасига киритиш мумкин. Бирок, хар кандай холатда хам меъёр сакланиши шарт. Нима булганда хам, нашриётлар уз фаолияти олдида нихоятда зукко ва зийрак китобхон турганлигини назарда тутган холда амалга оширмоги керак. Узбек халк огзаки ижоди ёдгорликларининг 100 жилдлиги, Навоий асарлари, Назар Эшонкулнинг "Гур угли" романи, Усмон Азим, Х,алима Худойбердиева, Матназар Абдулхаким, Азим Суюн каби эл ардогида устоз шоирларнинг "Танланган асарлар"ини нашриёт хеч иккиланмай, ёруг юз билан укувчига такдим эта олди.

Нашриёт бир пайтлар адабиётга гуриллаб кириб келаётган ёш авлод асарларини чоп этиб адабий жамоатчиликни сехрлаб куйганини хаммамиз яхши биламиз. Адабиётга 70-80 йилларда кириб келган шоир ва ёзувчиларнинг халкка танилишида, асосан Гафур Гулом НМИУ биринчи даражали вазифани бажаргани бор гап. Бу анъана нашриётда бугунги кунда кай даражада давом этаётир. Нашриёт матбаа ижодий уйи бугунги кунда адабиётга кириб келган 10 нафар ёш ёзувчининг китобини чоп этди. Бу китобларнинг дизайни хам, куриниши хам узига хос .

Нашриётлар шеърий китоблар чикаришдан хайикиб туришади. Буни нима билан изохлаш мумкин, одамлар шеър укимай куйишганми ёки шеър китоб чиндан сотилмайдими? Бугунги кунда "сарик матбуот"дек "сарик ноширлик" хам урчиб, китоб бозорларини турли олди-кочди китоблар хам йук эмас. Бу боскич табиийки асл шеъриятни укувчилардан анча узоклаштиради. Уз маблаги хисобига китоб чикараётган хавасманд шоирлар купаяди. Чинакам адабиёт эса бозордан юз угиради. Хдкдкдй адабиёт китобларини олиб нашриётма-нашриёт югурмади, бозорга солмади... Бу ёги узимизга маълум. Бу холат маркетингни анча довдиратиб куйди, улар бозорга бетлолмай колди. Ана шу куркув маркетингчиларимизни ханузгача тарк этгани йук. Колаверса,китоб сотувчи, китобсавдо ходимининг узи биринчи галда энг зукко китобхон, адабиётсевар, адабиёт таргиботчиси хам булиши керак. Афсуски, бугун хамма маркетлоголар хакида хам шундай дея олмаймиз. Бу хам китобларнинг укувчига етказилишида соя ташлайди. Кейинги йиллардаги сохага булган давлат даражасидаги эътибор таъсирида чинакам адабиёт мухлислари, дидли ва талабчан укувчиларнинг сафи яна тулиб бораётганлиги барчани хурсанд килиши табиий.

МУХ,ОКАМА

Китоб билан шугулланадиган хар кандай одамнинг бадиий савияси юкори булиши керак. Нашриётнинг директоридан тортиб, оддий ишчисигача хар бири китобхон булмоги, китобни тушуна олмоги керак. Бу гаплар баландпарвоз туюлиши мумкин, бирок гапнинг рости шу. Яхши китобнинг чикиши биргина тахририятга боглик эмас. Бу ерда ишлаб чикариш булими, маркетинг булими бор - буларнинг хар бири шу китобнинг факат молиявий томонини эмас, маънавий жихатларини хам чукур уйлаб курмоги керак. Агар ишлаб чикариш ёки маркетинг булимидагилар китоб билан тиши чикмаган булса, канча уринманг, режалаштирилган китобнинг яхши ва ижтимоий, маънавий жихатдан зарур эканлигини исботлай олмайсиз, натижада у узок вактлар нашриёт портфелида колиб кетаверади. Факат бозоргир, харидоргир китобни чикараман, юзаки шов-шувларга сабаб булган асарлардан пул ишлаб оламан, деган нашриёт юткизади, холос. Эртага мамлакатнинг маънавий мехварини, тафаккур умурткасини ташкил килган зиёлилар бу каби нашриётдан хафсаласи пир булади ёки шундай "тарозиси енгил нашриёт" билан ижодий хамкорликдан юз буриб, унда китоби чикишини узига лозим топмайди.

"Мухаррирлик мактаблари". Нашриётларда сузнинг таъмини туядиган тахрир усталари хусусида икки огиз суз. Бугун республикамиздаги барча нашриётларда мохир мухаррирлар етишмаётганлиги сезилади. Бу чиндан огрикли масала. Чунончи, нашриётга мамлакатимизнинг энг етук шоир, ёзувчи, таржимон ва олимларининг китоблари келади. Булар устида ишлаш учун чиндан хам мухаррирнинг катта салохияти, мухаррирлик кобилияти керак булади. Нашриётнинг якин утмишида тахририят кошида "Махмуд Саъдий тахрир мактаби" иш олиб борган экан. Аввало, нашриётга эртадан кечгача китоб укиб тахрир килиш учун унча-мунча одам келавермайди. Колаверса, мухаррирдан китобнинг яхши чикиши учун хам сиёсий, хам тарихий, хам бадиий билим ва савия талаб килинади. Тугрисини айтаман, барибир нашриётлар учун мухаррирлик мактабларини йулга куйиш керак.

Мутахассисининг бугунги китобга муносабати: Мамлакатимиз рахбарининг айнан китоб борасидаги курсатма ва таклифларидан кейин нашриёт ва ноширлик сохасида жиддий узгаришлар юз берди. Нашриёт ва китоб дуконлари уртасидаги алока яхшиланди. Бу эса китоблар адади ошишига жиддий таъсир утказмокда. Нашриётлар китобни 1000-2000 нусха чикарадиган булса, буни хам жиддий уйлаб курарди. Бугун эса 5000 - 10000 нусха китобларни хам ортикча хадиксирамай, босмахонага туширмокда. Бунга яккол мисол "Биз ёдлаймиз, тез ёдлаймиз" рукнида 10 нафар болалар шоирларининг китобларини 10000 нусхада чоп этилгани. Колаверса, олдинлари ижодкорлар нашриёт эшикларида саргайиб юришарди. Бугун нашриётлариннг узлари яхши-яхши муаллифларга китобини уз нашриётида чоп этиш таклифлари билан чикяпти. Шунинг узиёк китоб ва нашриёт сохасида жиддий кадам куйилганлигини билдиради.

ХУЛОСА

Бугун замон илдамлаб кетди. Биз эса унинг билан баравар одимламасак ишимиз юзага чикмаслиги аник. Нашриётдаги янги технологиялар хусусида хам суз юритсак мавриди деб уйлайман. Гафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйида, жажжи болажонларнинг китобга булган кизикишини янада ортириш максадида, Узбекистонда илк бор болалар учун узбек тилида "Алдаркуса ва бой" хамда "Икки дуст" номли тинглаб укиладиган яъни аудиёзувли-инновационянги эртак китобча нашрдан чикди.Унда эртак кахрамонлари, жониворлар ва афсонавий жонзотлар тингловчини кизикарли, сехрли эртаклар оламига чорлайди. Жажжи болалар учун нашр килинган ушбу

китоб халк эртакларидан тузилган булиб, унда ранг-баранг безаклар укувчиларнинг китоб мутолаасига булган мехри ва кизикишини орттириши шубхасиз. Сузимизни мутафаккир зотларнинг пурхикмат бир накли билан тугатмокчимиз "Китоб -жамият кайиги. Бу кайикка талпинмаган одам халокатга юз тутиши тайин." Бугун ана шу хакикатни жамиятимизнинг хар бир аъзоси теран англайдиган фурсат келди.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Китоб махсулотларини нашр этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш хамда таргиб килиш буйича комплекс чора-тадбирлар дастури тугрисида"ги ПК-3271-сонли карори

2. Мирзиеев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. - Т.: —Узбекистон!, 2016.

3. Мирзиеев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз. - Т.: —Узбекистон!, 2017.

4. УзМЭ. Биринчи жилд. Тошкент, 2000-йил

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.