Научная статья на тему 'ЯНГИЛАНАЁТГАН ЎЗБЕКИСТОНДА МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ ИШЛАРНИНГ ТАКОМИЛЛАШУВИ'

ЯНГИЛАНАЁТГАН ЎЗБЕКИСТОНДА МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ ИШЛАРНИНГ ТАКОМИЛЛАШУВИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

1196
184
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Янги Ўзбекистон / маънавият / мафкура / мафкуравий иммунитет / ѐшлар / китобхонлик / мактаб / олий таълим муасасаси / таълимтарбия. / New Uzbekistan / spirituality / ideology / ideological immunity / youth / reading / school / higher education institution / education

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Самин Рахимов, Аслиддин Рузиев

Ушбу мақолада охирги йилларда маънавий-маърифий ишларни такомиллаштириш борасида олиб борилаѐтган ислоҳотлар ҳамда ѐш авлод таълим-тарбиясига алоҳида эътибор берилаѐтганлигини фактлар билан асослаб берилган. Шунингдек, маънавият – халқнинг ўзлик тимсоли эканлиги ифодаланган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVEMENT OF SPIRITUAL AND EDUCATIONAL AFFAIRS IN RENEWING UZBEKISTAN

This article is based on the fact that in recent years, reforms have been carried out to improve the spiritual and educational work, as well as special attention is paid to the education of the younger generation. It is also stated that spirituality is a symbol of the identity of the people

Текст научной работы на тему «ЯНГИЛАНАЁТГАН ЎЗБЕКИСТОНДА МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ ИШЛАРНИНГ ТАКОМИЛЛАШУВИ»

ЯНГИЛАНАЁТГАН УЗБЕКИСТОНДА МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ ИШЛАРНИНГ ТАКОМИЛЛАШУВИ

Самин Рахимов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти профессори

Аслиддин Рузиев

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада охирги йилларда маънавий-маърифий ишларни такомиллаштириш борасида олиб борилаётган ислохотлар хамда ёш авлод таълим-тарбиясига алохида эътибор берилаётганлигини фактлар билан асослаб берилган. Шунингдек, маънавият - халкнинг узлик тимсоли эканлиги ифодаланган.

Калит сузлар: Янги Узбекистон, маънавият, мафкура, мафкуравий иммунитет, ёшлар, китобхонлик, мактаб, олий таълим муасасаси, таълим-тарбия.

IMPROVEMENT OF SPIRITUAL AND EDUCATIONAL AFFAIRS IN

RENEWING UZBEKISTAN

ABSTRACT

This article is based on the fact that in recent years, reforms have been carried out to improve the spiritual and educational work, as well as special attention is paid to the education of the younger generation. It is also stated that spirituality is a symbol of the identity of the people.

Keywords: New Uzbekistan, spirituality, ideology, ideological immunity, youth, reading, school, higher education institution, education.

КИРИШ

Мамлакатимизда ёш авлод тарбиясига давлат сиёсати даражасида эътибор каратилиши бу соханинг накадар мухим ахамиятга эга эканлигидан далолат беради. Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Хдракатлар стратегиясида белгиланган ёшларга оид давлат сиёсатини такомиллаштириш ёшларнинг хукук ва манфаатларини

химоя килиш, уларнинг баркамол булиб вояга етиши учун шароитларни яратиш борасида мухим хужжатлар кабул килинди.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш ва сохани ривожлантиришни янги боскичга кутариш тугрисида"ги П^-3160-сонли ^арори маънавий-маърифий сохада янгича туб бурилиш ясади десак муболога булмайди.

Шу билан бирга, жорий йилнинг 26 март куни "Маънавий-маърифий ишлар тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" Президент ^арорининг кабул килиниши хам маънавий-маърифий ишларнинг самараси ва таъсирчанлигини ошириш, кулами ва микёсини янада кенгайтириш, мамлакат ахолиси, аввало, ёшлар калбида амалга оширилаётган ислохотларга дахлдорлик хиссини кучайтириш, сохадаги ишларни мувофиклаштиришнинг ягона тизимини яратиш имкониятини бермокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон биринчи Президенти И.Каримовнинг "Юксак маънавият -енгилмас куч" асарида маънавият, ёшлар тарбияси, миллий узликни англаш, миллий маънавият масалаларига эътибор берилган булса, хозирги президентимиз Ш.Мирзиёевнинг асарларида ёшларни маънавий етук инсон этиб тарбиялаш учун беш мухим ташаббус илгари сурилган.

Янгиланаётган Узбекистонда маънавиятдаги трансформациялари, Хдракатлар стратегиясига оид ислохотларда маънавий-маърифий муаммоларни мамлакатимиз олимларидан М.Абдуллаева, А.Бегматов, Г.Махмудова, С.Отамуродов, Б.Туйчиев, И.Эргашев, Г.Туленова, МДаххарова, И.Саифназаров, Ф.Юлдашева, Г.Гаффарова ва бошкалар томонидан тадкик этилмокда. Жумладан, М.Абдуллаева ёшларни маънавиятини ривожлантиришда мулокотнинг ахамияти, Г.Гаффарова ахборотлашган жамиятда маънавиятдаги узгаришлар, янгиланаётган Узбекистонда инсон капиталини ривожлантиришда маънавиятнинг урни[9-12] каби масалалар ёритиб берилган.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Таъкидлаш керакки, мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотлар ва бунёдкорлик ишлари натижасида халкимизнинг онгу тафаккури, дунёкараши узгармокда. Юртимизда хукукий давлат, фукаролик жамиятини

барпо этишда "Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари" деган хаётбахш гоянинг ахамияти тобора ортиб бормокда.

Айникса, ёшларда соглом дунёкараш, жумладан, китобхонлик куникмасини шакллантириш интернет-ахборот коммуникация технологияларидан окилона фойдаланиш маданиятини ошириш уларда гоявий ва ахборот хуружларига карши мафкуравий иммунитетни кучайтириш дунёда юз бераётган мураккаб геосиёсий ва гоявий-мафкуравий жараёнларнинг мазмун-мохиятини хар томонлама чукур бериш, терроризм, диний экстремизм, акидапарастлик сепаратизм, одам савдоси, оммавий маданият, наркобизнес ва бошка тахдидларга карши гоявий кураш олиб бориш жамиятнинг баркарор ривожланишига тускинлик килаётган ички тахдидлар, эл-юрт такдирига локайдлик, махаллийчилик, уруг-аймокчилик, ахлокий кадриятлар ва ёшлар тарбиясига эътиборсизлик каби холатларга бархам беришга каратилган комплекс тадбирлар тизимини ишлаб чикиш, миллий гояни вилоятларимизда яшаётган барча миллат ва элатлар, ижтимоий тоифа вакиллари уртасида кенг таргибот этиш мухим вазифалар хисобланади.

Хусусан, хозирги глобаллашув жараёнларида ёшларни шахс онгини эгаллашга каратилган хуружлардан химоялаш хар бир шахснинг рухий оламида мустахкам маънавиятни шакллантириш, дистрибутив (бузгунчи) гурухлар таъсиридан асраш, хар бир фукарода ёшларимиз миллий-маънавий кадриятларимизга таянган холда мафкуравий иммунитет, ахборот истеъмоли маданиятини таркиб топтириш тобора мухим ва долзарб ахамият касб этади.

Президентимизнинг 2017 йил 12 январдаги "Китоб махсулотларини чоп этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш хамда таргибот килиш буйича комиссия тузиш тугрисида"ги Ф-4789-сонли фармойиши маънавий тарбия сохасида давр талабларига мос узгаришларни руёбга чикаришда залворли кадам булди. Албатта, мамлакатимизда ахоли, айникса, ёшлар уртасида китоб муомаласи ва китобхонлик маданиятини ошириш чора-тадбирларига доимий эътибор каратилиб, ноширлик фаолиятини изчил такомиллаштириш максадида тегишли хукукий базахозирги кунда 1677 та матбаа корхонаси, 118 та нашриёт давлат руйхатига олинган булиб, Алишер Навоий номидаги Узбекистон Миллий кутубхонаси, 14 та вилоят ахборот-кутубхона хамда туман-шахарлардаги таълим муассасаларида 200 га якин ахборот ресурс марказлари иш олиб бораётгани китоб савдоси хизматини курсатишда замонавий ёндашувларни амалиётга татбик килинаётган соха ривожидан далолат беради.

Албатта, тарихий меросимизнинг бир канча турлари мавжудки улар орасида музейлар, тарихий ёдгорликларнинг хам урни бекиёсдир. Х,озир Узбекистонда биргина Маданият вазирлиги тизимида турли сохалар буйича 68 та музей мавжуд булиб, булар 21 та улкашунослик, 17 та бадиий, 14 та меъмориал, 5 та адабий мемориал, 1 та табиий-илмий музейлардир[7, 6]. Бу борада "Узбекмузей" жамгармаси ташкил этилган.

Узбек, инглиз ва рус тилларида чоп этиладиган илмий-амалий, маънавий-маърифий "Музейдан садо" халкаро журнали таъсис этилган. Демак, бундай масканларга ташриф буюриш ёшларда миллий гурур ва ифтихор, бой маданий меросимизга мехр-мухаббат туйгуларини шакллантиришда мухим ахамият касб этади. Шу боис Президентимиз Шавкат Мирзиеёв ташаббуси билан баркамолни вояга етказиш мамлакатимиз стратегик тараккиётини таъминлаш учун бугунги кунда мактабгача таълим, умумий урта таълим, профессионал таълим ва олий таълим сохаларини ислох килишнинг асосий омилларидан бири шахс маънавияти тарбияси ва таълим устуворлиги белгиланди. Бу омил давлатимизнинг ички сиёсатини белгилаб берганлиги туфайли таълим ва тарбиянинг янгича стратегик модели яратилди. Шу боис, хозирги жадал узгаришлар ва янгиланишлар шароитида ёшлар дунёкараши, фикрлаш тарзида теран узгаришлар руй бермокда.

Таълим тарбия сифати ва маънавий ишлар самарадорлигини оширишда биринчи навбатда ёшларга маънавий, гоявий, билим ва тарбия бериш хамда уларга жамият манфаатларига зид зарарли гояларга карши мафкуравий иммунитетни таркиб топтириш оркали Узбекистонни буюк келажакка эришиш хар томонлама етук ёшларни вояга етказиш мухим ахамият касб этади.

Кичик ёшдаги болаларнинг мактабгача таълим билан камраб олиш даражаси турт йил давомида икки баробар ортиб 60% га етди. Богчалар сони эса уч баробарга курайиб, ун турт мингдан ошди. Бу йил олий таълимга кабул параметрлари 2016 йилга нисбатан икки ярим баробарга усди ёшларимизни олий таълим билан камраб олиш даражаси 9 фоиздан 25 фоизга етди [4].

"Ёшларни куллаб-кувватлаш ва ахоли саломатлигини мустахкамлаш йили" деб аталиши мактабгача таълим камровини 65 %га, 2023 йил охирида эса 75%га етказиши керак. Бу ишларда бюджетдан 600 миллиард сум субсидия берилиши хисобидан кушимча равишда икки мингта нодавлат богчалар ташкил этилиб, хусусий сектор улуши 25%га етказилади. Олий таълим сифатини оширишга алохида эътибор каратилди. Кейинги йилдан бошлаб олий таълимга ажратилган давлат грантлари сони камида 25%га оширилади. Олий укув

юртларига кабул килишда ехтиёжманд оилалар кизлари учун гранд сонини икки баробарга купайтириб, икки мингтага етказамиз. Аъло бахоларга укиётган, ижтимоий химояга мухтож кизлар учун махсус стипендиялар жорий этилади.

Олийгохлар ва таълим тизимининг куйи бугинлари уртасидаги узвийликни кучайтириш максадида 65 та академик лицей олий укув юртлари тасарруфига утказилади. Шунингдек, 187 та техникум хам уз йуналиши буйича турдош олийгох ва тармок корхоналарига бириктирилади.

Шу муносабат билан келгуси йилда "Эл-юрт умиди" жамгармаси оркали етакчи хорижий олий укув юртларининг магистратура ва докторантурасида укишга юбориладиган ёшлар сони 5 баробарга оширилади. Бу дастур оркали илк бор бакалавр йуналишида чет элларга 100 нафар угил-кизларимизни юборамиз. Кейинги йиллардан уларнинг сони 2-3 баробарга купайтирилади.

Келгуси йилда илм-фан сохасида олийгохлар ва илмий ташкилотлардаги докторантлар сони 4,5 мингтага етказилади ёки 2017 йилга нисбатан 3 баробарга оширилади [4].

Жахон тарихига назар солсак, хар бир халк аввало маънавий бирлашуви, миллий гояси билан юксалган. Бугун янги хаёт куриш, ривожланган давлатлар каторига чикиш йулидан бораётган мамлакатимизда хам миллий гоя масаласи жуда мухим ахамиятга эгадир. Республика Маънавия ва маърифат кенгаши раиси Президент эканлиги белгилаб куйилди. Бу узгариш маънавий-маърифий ишларни давлатимиз сиёсатида янада юксак уринга кутарди.

"Агар жамият хаётининг танаси иктисодиёт булса, унинг жони ва рухи маънавиятдир" [5], - дейди Шавкат Мирзиёев.

Йигилишда - Биз янги Узбекистонни барпо этишга карор килган эканмиз, иккита мустахкам устунга таянамиз. Биринчиси - бозор тамойилларига асосланган кучли иктисодиёт. Иккинчиси - аждодларимизнинг бой мероси ва миллий кадриятларга асосланган кучли маънавият.

- Биз яратаётган янги Узбекистоннинг мафкураси эзгулик, одамийлик, гуманизм гояси булади. Биз мафкура деганда, аввало, фикр тарбиясини, миллий ва умуминсоний кадриятлар тарбиясини тушунамиз. Улар халкимизнинг неча минг йиллик хаётий тушунча ва кадриятларига асосланган, - деди давлатимиз рахбари.

Бундан буён Республика Маънавият ва маърифат маркази барча худудий кенгашларнинг, вазирлик, идора ва ташкилотларнинг маънавий-маърифий фаолиятини мувофиклаштириб бориши белгиланди.

Марказ ва унинг тизимидаги ташкилотларнинг моддий-техник таъминоти кескин кучайтирилади. Унинг фаолияти илмий тадкикот ва таргибот-ташвикот йуналишларида кайта ташкил килинади.

ХУЛОСА

Умуман олганда, охирги уч йилда мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотлар ва бунёдкорлик ишлари "Миллий тикланишдан -миллий юксалиш сари" тамойилига асосланади. Бу борада олиб борилаётган мухим ишларга карамасдан, ижтимоий, иктисодий ва сиёсий сохалардаги янгиланишлар жараёнида маънавий-маърифий ислохотларнинг самарадорлигига тусик булаётган бир катор тизимли муаммолар сакланиб колмокда. Хусусан, маънавий-маърифий жараёнларни ташкил этишда яхлит тизим мавжуд эмас, халкимиз, айникса, ёшларни маънавий тахдидлардан химоя килиш борасида етарли даражада ташкилий-амалий ва илмий-тадкикот ишлари олиб борилмаяпти, ушбу йуналишда давлат ташкилотлари, фукаролик жамияти институтлари, оммавий ахборот воситалари хамда хусусий секторнинг ижтимоий хамкорлиги самарали йулга куйилмаган. Шу сабабли мавжуд муаммоларни хал этиш, маънавий-маърифий ишларнинг самараси ва таъсирчанлигини ошириш, кулами ва микёсини янада кенгайтириш, мамлакат ахолиси, аввало, ёшлар калбида амалга оширилаётган ислохотларга дахлдорлик хиссини кучайтириш, сохадаги ишларни мувофиклаштиришнинг ягона тизимини яратиш зарур.

REFERENCES

1. Ш.Мирзиёев Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. -Т. "Узбекистон". 2016.

2. Ш.Мирзиёев Буюк келажагимизни мард ва олийжаноб халкимиз билан бирга курамиз. -Т. "Узбекистон". 2017.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида" ПФ-4947-сонли Фармони.

4. Ш.Мирзиёев Узбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. -Т. "Узбекистон". 2020.

5. Ш.Мирзиёев Жамият хаётининг танаси иктисодиёт булса, унинг жони ва рухи маънавиятдир // Халк сузи 2021 йил 20 январ.

6. О.Салимов, ККуронбоев ва б. Миллий тикланишдан миллий юксалиш сари. -Т. "Ёшлар нашриёт уйи". 2019.

7. А.Маврулов Ёшларда соглом дунёкараш, китобхонлик куникмасини шакллантириш, уларда гоявий ва ахборий хуружларга карши мавкуравий иммунитетни кучайтириш йуллари. Хдракатлар стратегиясини амалга ошириш (Республика амалий конференцияси материаллари) -Тошкент. ТМИ 2019 йил 19 май. 6-бет.

8. Н.Обломуродов Халкимиз меросини ва урф-одатларини, миллатлараро мухитни мустахкамлаш масалалри. -Тошкент. 2019.

9. G.G. Gaffarova, (2020). Strategy of activity and systematical approach. nternational Journal of Psyshosial Rehabilition. London, United Kingdom, 24, Issue-5, May. - 6645-6651.

10. Gafforova, G. G., Khaitmetov, R. K., & Madalimov, T. A. (2020). A STRATEGY OF ACTION AS A COMPLEX SYSTEM. International Scientific Journal Theoretical & Applied Science, 90(10), 448-452.

11. Г. Еаффарова, А. Абдуллаев. (2021). АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА МАЪНАВИЙ ХАЁТНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. Academic research in educational sciences. Special Issue 2.

12. G. Makhmudova, G. G'affarova, G. Jalalova (2020). O'zbekistonda islohatlar jarayonini tahlil etish va amalga oshirishning konseptual-falsafiy metodologiyasi. 176 b.

13. Икрамов Р.А., Хожиев Р.Б. (2020). Воспитание гармонично развитого поколения является приоритетом государственной молодежной политики. Вестник науки и образования. № 14 (92). Часть 1. С. 88-90.

14. ^ожиев, Р. Б., & Норбоева, Д. О. (2021). Ёшлар ижтимоий хаётининг когнитив асослари. Academic Research in Educational Sciences, 2(2), 544-555.

15. Hojiyev R.B., Xolmo'minov G.B., Sharipov M.L. (2020) Raising a Harmoniously Developed Generation is a Priority of Democratic Reforms in Uzbekistan // European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, №8(5). 1-3.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.