Научная статья на тему 'ЁШЛАР ИЖТИМОИЙ ҲАЁТИНИНГ КОГНИТИВ АСОСЛАРИ'

ЁШЛАР ИЖТИМОИЙ ҲАЁТИНИНГ КОГНИТИВ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

148
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Антропомаксималогия / ижтимоий борлиқ / интеллект / интеллектуал салоҳият / когнитив / тарбия / ѐшлар / ѐшларга оид давлат сиѐсати / Anthropomaximalology / social existence / intellect / intellectual potential / cognitive / upbringing / youth / state policy on youth

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ҳожиев Расулбек Бойназар Ўғли, Дилноза Орзиқуловна Норбоева

Мазкур мақолада ѐшларнинг ижтимоий борлиқда тутган ўрни, мамлакатимизда ѐшларга қаратилаѐтган эътибор, ѐшларнинг ҳаѐтида интеллектуал салоҳиятнинг аҳамияти ҳамда уни ривожлантириш омиллари, мамлакатимиз ѐшларининг билим олишга бўлган қизиқишлари ўтказилган тадқиқотлар натижаларига кўра таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COGNITIVE FUNDAMENTALS OF YOUTH SOCIAL LIFE

This article analyzes the role of youth in social life, the attention paid to youth in our country, the importance of intellectual potential in the lives of young people and the factors of its development, the interest of young people in education

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ИЖТИМОИЙ ҲАЁТИНИНГ КОГНИТИВ АСОСЛАРИ»

ЁШЛАР ИЖТИМОИЙ ХДЁТИНИНГ КОГНИТИВ АСОСЛАРИ

Х,ожиев Расулбек Бойназар уFли

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти Ижтимоий фанлар кафедраси укитувчиси

Дилноза Орзикуловна Норбоева

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти Миллий гоя, маънавият асослари ва хукук таълими йуналиши

2-боскич талабаси

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада ёшларнинг ижтимоий борликда тутган урни, мамлакатимизда ёшларга каратилаётган эътибор, ёшларнинг хаётида интеллектуал салохиятнинг ахамияти хамда уни ривожлантириш омиллари, мамлакатимиз ёшларининг билим олишга булган кизикишлари утказилган тадкикотлар натижаларига кура тахлил килинган.

Калит сузлар: Антропомаксималогия, ижтимоий борлик, интеллект, интеллектуал салохият, когнитив, тарбия, ёшлар, ёшларга оид давлат сиёсати.

COGNITIVE FUNDAMENTALS OF YOUTH SOCIAL LIFE

Rasulbek Boynazar ogli Hojiyev

Teacher of the Department of Social Sciences Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

Dilnoza Orzikulovna Norboyeva

Second year student of Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

This article analyzes the role of youth in social life, the attention paid to youth in our country, the importance of intellectual potential in the lives of young people and the factors of its development, the interest of young people in education.

Keywords: Anthropomaximalology, social existence, intellect, intellectual potential, cognitive, upbringing, youth, state policy on youth.

КИРИШ

Жахонда ХХ аср охири XXI аср бошларида кечган ижтимоий-идтисодий, сиёсий-худудий, маънавий-мафкуравий жараёнлар ёшларни маънавий-мафкуравий таъсир объектига, инсон рухи ва онги учун олиб борилаётган курашнинг энг ахамиятли нудтасига айлантирди. Идтисодий, сиёсий, ижтимоий ва маънавий мафкуравий манфаатларга эга булган субъектларнинг ёшлар рухияти ва дунёдарашини уз мадсадларига мувофид равишда узгартиришга, уни когнитив асосларини шакллантиришга йигит ва дизларга турли идтисодий фаолият норма ва принципларини, сиёсий гоя ва нудтаи-назарларни, ижтимоий позицияларни, маънавий-мафкуравий дадриятларни сингдиришга даратилган саъй-харакатлари тенденциявий тус олмокда. Шу муносабат билан ёшлар ижтимоий хаётининг когнитив асосларининг узига хос хусусиятлари, сабаблари ва одибатларини таддид этиш масаласи долзарб ахамият касб этмодда.

Бугунги кунда ёшларининг дунёдараши, заковати билими, аддий жихатдан етуклик даражаси маънавий таъсир объектига айланиб бормодда. "Ёш авлод тарбияси хамма замонларда хам мухим ва долзарб ахамиятга эга булиб келган. Аммо биз яшаётган XXI асрда бу масала хадидатан хам хаёт-мамот масаласига айланиб бормодда".[1] Шу боисдан ёшлар дунёдарашини когнитив фаолиятини маънавий тахдидлардан химоя дилиш масаласи умумжамият ахамиятига молик вазифа сифатида талдин дилинмодда, бу борадаги ишлар маънавий-маърифий фаолиятнинг алохида йуналишига айлантирилган. Бирод шиддат билан узгариб бораётган воделик ёшлар онги ва дунёдарашини химоялашнинг янги ва янада самарали йулларини излаб топишни тадозо дилмодда. Мазкур ижтимоий вазифани бажариш учун ёшлар дунёдарашини шакллантириш уларни адлий фаолиятини янада ривожлантириш технологияларини ишлаб чидиш бугунги кун долзарблигини белгилайди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ МЕТОДОЛОГИЯ

Когнитив тушунчаси интеллектуал категорияси билан узаро боглид тушунчалар булиб, хар иккаласи хам пировардида илмий билишни назарда тутади. Интеллектуал атамасининг этимологик асоси лотин тили булиб, узбек тилига рус тилидан кириб келган. Бу сузнинг узаги интеллект сузидир. Интеллект сузи узбек тилига таржима дилинганда «адл, идрок, заковат; адлий жихатдан етуклик», - маъноларини билдиради. Замонавий ижтимоий-фалсафий ва ижтимоий-сиёсий адабиётларда жамиятнинг интеллектуал салохияти дейилганда аксарият холларда зиёлилар тушунилади.[2]

Фикримизча, бу атамани жамиятга нисбатан куллаганимизда факат акдий мехнат билан банд ижтимоий катлам - зиёлилар ва уларнинг кобилияти билан чекланиб кола олмаймиз. Жамиятнинг ёки мамлакатнинг интеллектуал салохиятига факат зиёлилар, маълумоти даражаси, ижодкорлик кобилияти киритилса, бир томонлама ёндашув булиб колади. Чунки, тадкикотчи Х.Жуманиёзовнинг фикрига кушиладиган булсак, салохият тушунчаси жамиятнинг «фаолиятларини таъминловчи манбалар, захиралар йигиндисини» хам билдиради. Айнан интеллектуал салохиятни оширишда яратилган илмий билимлар, таълим тизими унга хизмат килувчи техник воситалар, видео, аудио, компютер дастурлари хам хизмат килади. Уларни кимлардир яратган булса-да, бундай техник воситалар аклий мехнатга ёрдам бермокда. Хдтто укитиш борасида укитувчисиз ёки масофавий укитиш дастурлари пайдо булди. Интеллектуал салохиятни кенг ва тор маънода караш максадга мувофикдир. Тор маънода шахсга дахлдор булган жихатлари тушунилади. Кенг маънода жамият, халк миллатга дахлдор жихатлари назарда тутилади. Мавзумиздан келиб чиккан холда фикр юритганимизда жамият интеллектуал салохияти, бизнингча, зиёлилар ижтимоий катламидан анча кенг маънони билдиради, яъни унинг таркибий кисмларига зиёлилар ва улар яратган илмий билимлар, бу билимларни жамиятга сингдириш усуллари, воситалари, шунингдек, ундан ишлаб чикаришда фойдаланишда фаол иштирок этаётган мутахассис кадрлар хам киради. Бизнингча, жамиятнинг интеллектуал салохияти тушунчасига куйидагича таъриф бериш мумкин:

Интеллектуал салохият кенг маънода жамиятнинг иктисодий, ижтимоий, сиёсий, маданий ривожланишига хизмат килувчи, аклий мехнат билан шугулланувчи ижтимоий гурухлар, уларнинг билим даражаси, аклий кобилияти, тупланган илмий билимлар, кашфиётлар, тупланган билимларни ишлаб чикаришга ва ижтимоий хаётга етказиш воситалари хамда имкониятларини белгиловчи маънавий, маърифий ва амалий куч-кувватдир.

Бу таърифга кура жамиятнинг интеллектуал салохиятини куйидаги таркибий кисмларга булиш мумкин:

1. Зиёлилар, уларнинг билим даражаси, аклий кобилиятлари, тафаккури хамда уларнинг микдори.

2. Тарихий ривожланиш жараёнида мамлакатнинг узида яратилган ёки бошка халклардан узлаштирилган илмий билимлар, кашфиётлар.

3. Мавжуд таълим тизими ва унинг моддий-техник базаси, укитиш, ургатиш воситалари ва усуллари.

4. Илмий таддидотлар олиб бориш билан шугулланувчи муассасалар ва уларнинг моддий-техник базаси.

5. Илмий, техникавий, идтисодий, сиёсий, худудий, бадиий билим-ларни, ахборотларни жамиятга етказиб бериш воситалари ва усуллари (илмий адабиётлар ва журналлар, газеталар, интернет алодалари) киради.

Абдулла Авлоний нажот илм-у урфонда эканлигини, маърифатли халд шижоатли булиши, маорифдан, маданиятдан бебахра булган халд басир ва судир булиб, жахолат панжалари орасида хамир каби эзилиши мударрарлигини курсатиб шундай деган эди: «Илм дунёнинг иззати.. .Илм инсон учун гоят олий ва мудаддас бир фазилатдур. Зероки илм бизга уз ахволимизни, харакатимизни ойина каби курсатур. Зехнимизни, фикримизни дилич каби уткир дилур. Савобни гунохдан, халолни харомдан, тозани мурдордан айируб берур. Тугри йулга рахнамолик дилуб, дунё ва охиратда масъуд булишимизга сабаб булур. Илмсиз инсон мевасиз дарахт кабидур... Илмнинг фойдаси у дадар купдирки, таъриф дилгон бирла адо дилмак мумкин эмасдур. Бизларни жахолат доронгулигидан дутдарур, маданият, инсоният, маърифат дунёсига чидарур, ёмон феъллардан, бузуг илмлардан дайтарур, яхши хулд ва одоб сохиби дилур. Бутун хаётимиз, саломатлигимиз, саодатимиз, сарватимиз, маишатимиз, химматимиз, гайратимиз, дунё ва охиратимиз илмга боглиддур^З].

Дархадидат, илм-маърифат кунгил кузини очади, доронгуликни зиё нури билан ёритади. Инсон илм ёрдами билан улуглар даражасига етади. Илм-маърифат одамларнинг хеч адо булмайдиган бойлигидир. Инсон уз хулди, миллати, давлати ва жамияти олди-даги бурчи ва масъулиятини илм-маърифат туфайли чудур хис дилади ва билиб олади. Дунёда илмга тенг келадиган бойлик йуд. Абу Райхон Беруний илм хар бир нарсадан юдори, хеч нарса ундан юдори була олмайди, эга булинадиган нарсаларнинг энг шарафлиси илмдир, деган эди. [4]

Шунинг билан бир даторда, миллий тараддиётимизнинг янги босдичида кадрлар сиёсатидаги датор вазифаларнинг бири сифатида интеллектуал салохиятнинг ядросини ташкил дилувчи замон талабига жавоб бераоладиган кадрларнинг янги авлодини тайёрлаш ва улардан самарали фойдаланиш зарурлигини илмий асослашни хам тадазо дилади.

Бу борада Президентимиз Шавкат Мирзиёев: "Ёшларимизнинг мустадил фикрлайдиган, юксак интеллектуал ва маънавий салохиятга эга булиб, дунё мидёсида уз тенгдошларига хеч дайси сохада буш келмайдиган инсонла булиб

камол топиши, бахтли булиши учун давлатимиз ва жамиятимизнинг бор куч ва имкониятларини сафарбар этамиз",- деб таъкидлайди. [5]

Бугунги кунда мамлакатимизда амалга оширилаётган ислохотлар халкимизнинг барча сохалардаги интеллектуал салохиятини янгича дунёкараш билан узгартириб, ёшларимиз ижтимоий фаоллигини оширишга олиб келди. Бу жараёнда халкимизнинг маънавий хотираси кайта тикланди, ёшларнинг ижтимоий фаоллиги замон билан хамнафас булиб, маънавий хаётнинг турли-туман жабхаларида фалсафий омиллари намоён була бошлади.

Бундай шароитда ёшлардаги ижтимоий фаолликка каратилган ташаббус ва гайрат, сабр-токат ва матонат, шижоат ва ижодкорлик туйгуларини куллаб-кувватлаш, янги миллий компонентларини ривожлантириш жуда катта ахамиятга эга. Юртимизда узок йиллар давомида карор топиб келган ва шаклланган ахлокий тасаввурлар, маънавий куникмаларни ёшлар рухиятида тиклаш ва янги замон талаблари асосида ривожлантириш катта ижтимоий муаммога айланди. Бу йулда Узбекистон Республикаси Президентининг бир катор карор ва фармонлари мухим ахамиятга эга булди. Юртимизда Узбекистон Республикасининг "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида"ги (янги тахрирдаги) ^онуни (2016 йил 14 сентябрь), 2017 йил 14 мартдаги "Урта махсус касб-хунар таълими муассасалари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги, 2017 йил 18 июлдаги "Узбекистон ёшлар иттифоки фаолиятини такомиллаштиришга доир комплекс чора-тадбирлар тугрисида"ги, 2017 йил 28 июлдаги "Маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш ва сохани ривожлантиришни янги боскичга кутариш тугрисида"ги, 2017 йил 13 сентябрдаги "Китоб махсулотларини нашр этиш ва таркатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш хамда таргиб килиш буйича комплекс чора-тадбирлар тугрисида"ги карорлари хамда 2017 йил 5 июлдаги "Ёшларга оид давлат сиёсати самарадорлигини ошириш ва Узбекистон ёшлар иттифоки фаолиятини куллаб-кувватлаш тугрисида"ги, 2018 йил 25 январдаги "Умумий урта, урта махсус ва касб-хунар таълими тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги, 2018 йил 27 июндаги "Ёшлар - келажагимиз" Давлат дастури тугрисида"ги фармонлари, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 23 февралдаги "Ёшларни харбий-ватанпарварлик рухида тарбиялаш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги карорларининг кабул килиниши ёшларимизнинг ижтимоий фаол катламга айланишига хизмат килди. Ушбу хукукий-меъёрий хужжатлар негизида ёшлар ва уларнинг ижтимоий фаоллигига каратилган фалсафий

омиллар акс этди. Бунинг учун "Хдракатлар стратегияси" ишлаб чикилди ва унда ёшлар масаласи хам кун тартибига куйилди. Президентимизнинг бу концептуал гояси канчалик тугри ва улкан назарий, методологик ахамият касб этганини ижтимоий хаёт тажрибаси исбот килмокда.

Фукаролик жамияти бевосита одамларда, ёшларда хаётга, уз касби ва машгулот турларига янгича ижтимоий муносабатнинг шаклланиб бораётганидан, ижтимоий фаоллигида янгича узгаришлар содир булаётганидан дарак беради. Ёшларда уз мехнат фаолияти, тури ва машгулот йуналишида ижтимоий фаоллик булмаса, тафаккур конунлари асосида хаётга муносабат булмаса уларнинг хатти-харакатларида умидворлик, самарадорлик ва шукрона мехнат жараёни содир булмайди.

Мамлакатнинг ижтимоий сохаларини ислох килишга каратилган тадбир ва чораларнинг барчаси халкимиз ва ёшларимиз хаётини, келажагини гузаллаштириш, маънавий юксалтириш, ахлокий тафаккури, дунёкараши ва онги юксак булган шахсларни вояга етказишга каратилган.

Шу тарзда мустакил Узбекистоннинг жахон хамжамиятида уз урнига эга булишида Хдракатлар стратегияси мухим ахамият касб этди. Шунинг учун хам ёшлар ижтимоий фаоллигини юксак инсонийлик туйгулари асосида камол топтириш, жахон тажрибаси билан танишиш кабилар шакллана бошлади. Шу боис жамият тараккиёти ва ёш авлод ижтимоий фаоллигини ошириш, дунёкараши, маънавияти, ахлокий тафаккурини вайронкор гоялар таъсиридан саклаб колиш мухим ижтимоий вазифа сифатида кун тартибига куйилди.

Ижтимоий тараккиёт жараёнида хар бир миллатнинг маънавий дунёси, ахлокий угитлари, хукукий маданияти, фалсафий мероси, сиёсий менталитети ва бой анаъаналарга узвийлашган ижтимоий фаоллиги алохида урин тутади. Булар, уз навбатида, ижтимоий мухитнинг тарихийлиги ва хакконийлигини саклаб колишга, жамиятда ёшларни уз «мен»ига эга булишга чорлайди.

Мамлакатимизда хар томонлама ривожланган, юксак ахлокий маданиятга эга булган ёшларни тарбиялаб вояга етказиш хукукий демократик ва фукаролик жамиятининг максадидир. Шу боисдан "ёшларимиз хакли равишда Ватанимизнинг келажаги учун жавобгарликни зиммасига олишга кодир булган, бугунги ва эртанги кунимизнинг хал этувчи кучига айланиб бораётгани барчамизга гурур ва ифтихор багишлайди"[6].

Бу борада жахон билан хамнафас булиб, уз олдига куйган максадларини амалга ошириш йулида илдам кадам ташлаётган Узбекистон узининг тарихи ва утмиш фалсафий меросига асосланиб, ёшларнинг ижтимоий фаоллигини

ошириш жараёнида уларни замонавий фан-техника ютуклари билан бойитиб, барча сохалардаги ислохотларда миллий узлигини англаган комил инсонни камол топтиришга интилмокда.

Кадрлар жамият тараккиётида кенг камровли омил хисобланиб, интеллектуал салохият тизимида алохида ахамиятга эга булади. Чунки кадрлар уз салохияти билан ишлаб чикаришни ташкил килиш ва бошкарувни рационал ривожлантиришда асосий куч хисобланади. Улар мамлакат иктисодиётининг турли сохаларига янги техника, технология ва кашфиётларни жорий этишда хал килувчи халкадир. Кадрлар халкимизнинг яратувчанлик фаолиятини жадаллаштириб, мамлакатнинг иктисодий кудратини юксалтиради. Шунинг учун давлатимиз мустакилликка эришган кунлариданок интеллектуал салохиятни оширишнинг мухим кисми булган кадрлар тайёрлаш сиёсатига алохида эътибор бериб келмокда. Айникса, унинг негизи булган таълим тизимини ислох килиш стратегик вазифа сифатида белгиланиши ва унинг амалга оширилаётганлиги тараккиётимиз учун мухим ахамиятга эга.

Хрзирги кунда замонавий илмлардан бири сифатида каралётган фаннинг антропомаксималогия тармоги ёшлар ижтимоий ва когнитив хаётида мухим урин эгаллайди. Антропомаксималогия - инсон захиралари салохиятини, уларни намоён этиш ва улардан фойдаланишнинг конуниятларини урганадиган фандир. Антропомаксимология спорт педагогика, тиббиёт, физиология, биокимё, психология ва биомеханика бирикмаларида пайдо булди. Антропомаксимологиянинг фойдали жихати шундаки инсон узининг ичидаги фойдаланмасдан келаётган ва балки хеч качон фойдалана олмайдиган имкониятларидан фойдалана олиш кобилиятини кулга киритади. Фикримизнинг исботи сифатида бир мисолга эътиборимизни карацак. Рус олими В.Кузнецов спортчилар орасида тадкикот утказади. У тадкикотда иштирок этган респондентларни "келажак донорлари" деб атайди. В.Кузнецов 1980-йилги Олимпиада уйинларига эркин курашчиларни тайёрлаш жараёнида айнан мана шу методни куллайди ва катта жамоа катта натижага эришади. У буни спортчиларнинг темпераментидан келиб чиккан холда уларни максадга йуналтиради ва бутун диккат эътиборини шунга каратиши кераклигини турли усул ва воситалар оркали уктиради. Спортчиларга куйилган юкламани тажриба охиригача 10 баробаргача оширади. Натижада улар олдингидан ёшрок ва кучлирок куринишади. Демак, инсон уз олдига максад куйса ва унинг томон интилса, албатта, эришиш мумкинлигини бугун фаннинг узи хам яна бир бор исботламокда.

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Хрзирги кунда ёшлар когнитив жихатдан анча илгор десак адашмаган буламиз. Чунки биз яшаётган XXI асрда ахборот технологиялари анча ривожланган. Ёшларнинг илм олишга, китоб укишга булган кизикишлари анча ортган. Буни "Ижтимоий фикр" жамоатчилик фикрини урганиш маркази томонидан Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг ПФ-5106-сонли "Ёшларга оид давлат сиёсати самарадорлигини ошириш ва Узбекистон ёшлар иттифоки фаолиятини куллаб-кувватлаш тугрисида" ва ПФ-4947-сонли "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида"ги фармонларининг ижросини таъминлаш максадида "Узбекистон ёшлари: хаётий кадриятлар, ахлок, ижтимоий йуналишлар" мавзусида Республикамиз барча худудлари буйлаб утказилган социологик суровнома хам яна бир бор исботлайди. Суровномада Тошкент шахри, Крракалпогистон Республикаси ва вилоятлардан жами 1100 нафар респондент иштирок этган. Шулардан шахар ахолиси - 559 киши (50.8%) ва кишлок ахолиси -541 киши (49.2%), еркаклар - 556 киши (50.5%), хотин-кизлар - 544 киши (49.5%)ни, ёш тузилмаси жихатидан 14-15 ёш -11.3%, 16-17 ёш-12.9%, 18-19 ёш -1308%, 20-24 ёш -31.9%, 25-29 ёш -30.1%ни, маълумот даражаси буйича туликсиз урта 25.6%, урта -11.5%, урта махсус 53.8%, туликсиз олий -3.4%, олий -5.7%ни ва камрови жихатидан ишловчи ёшлар -30.5% мактаб, лицей, коллеж укувчилари - 34.6%, ОУЮлари талабалари -13.7%, бола парвариши буйича таьтилдагилар -3.8%, уй бекалари -9.0%, ишламайдиганлар -80,3%, ногиронлиги булган шахслар -0.1%ни ташкил этган.

Тадкикотнинг репрезентативлиги (ишончлилиги) худудий белги ва ижтимоий-демографик тузилма буйича, яни Узбекистон ва суров утказилган минтакалар ёшларнинг яшаш жойи, жинси, ёши, миллати, маълумоти, бандлиги ва бошка ижтимоий - демографик тавсифлари хисобига олинган холда респондентларни икки боскичли саралаш оркали таьминланган. Суровнома бир нечта йуналишлар буйича утказилган булиб, биз учун мухим булган йуналиш ёшлар ва таълим йуналишидир.

Таьлим сохасида ёшларнинг ижтимоий хатти-харакатини тахлил килиш ёшларнинг маълумот даражасини, унинг енг жозибадор турларини, ёшларнинг хаёт йулини танлашдаги интилишларини, респондентларнинг уз тил ва ахборот тайёргарлигига узлари берган бахони аниклашга имкон беради. Суровда 53.8% урта махсус, 11.5% урта, 25.6% туликсиз урта, 5.7% олий ва 3.4%и туликсиз олий маълумотга эга респондентлар иштирок этишган. Тадкикот мамлакат

ёшларида, энг аввало, уз билим даражасини ошириш йулидаги интилишнинг усиш тенденсиясини аниклади. Чунончи, ёш узбекистонликлар истикболда уз билимини оширишга узида эхтиёж борлигини курсатишган. (1-жадвал)

"Сиз келажакда маълумотингизни оширишни хохлайсизми?" деган саволга жавобларнинг таксимланиши, %

2015 2016 2017 2018

Х,а, хохлайман 57,3 57,8 62,7 65,6

Иук, хохламайман 29,6 30,8 26,6 24,9

Жавоб беришга кийналаман 13,1 11,4 10,7 9,5

Шахар ёшлари уртасида уз таьлимот даражасини ошириш истаги курсаткичлари усди (68,5%, 2017 йилда 66,9%). Ушбу курсаткичнинг кишлок ахолиси уртасида аста-секин пасайиши кузатилган (2016 йилда 59.1%, 2017йилда 58.8%, 2018 йилда 62.5%).

Ёш кесимида уз билимини ошириш истаги 14-19 ёшли, 18-19 ёшли респондентларга 25-29 ёшлардан кура купрок хосдир ( тегишлича 92.1%, 81.6% ва 51.6%). Бошкача сузлар билан айтганда, ёш катталашган сари маълумот олиш истаги камайиб боради. Таъкидлаш керакки 2017 йил билан киёслаганда мактаб, лицей, коллеж укувчилари (2017 йилда -91.8%, 2018 йилда -89.5%) ва ОУЮлари талабалари уртасида (2017 йилда -81.8%, 2018 йилда -67.0%) уз маълумоти даражасини оширишни хохловчилар ишлаётган ёш респондентларга нисбатан камайган (2017 йилда -44.7%, 2018 йилда -54.1%).

Респондентларнинг оилавий макоми уз маълумотини ошириш истагига таъсир курсатади. Уз маълумотини оширишни хохлайдиган респондентлар уртасида буйдоклар ва турмуш курмаганлар сони уйланганлар ва турмуш курганлар сонидан карийиб 2 марта купдир ( тегишлича 77.1% ва 42.8%).

Утказилган суров маниторинг тадкикотлари режимида аникланган мамлакат ёшлари уртасида олий маьлкмот ижтимоий кийматининг усиш тенденциясига карамасдан 2017 йилдаги суров билан киёслаганда бакалавриат ва магистратура даражасида таьлим олишни хохловчилар сони 2017 йилдаги 76.5% ва 2018 йилдаги 20.5%дан тегишлича 69.8%ва 14.3%гача камайганлигини курсатди.

Суров натижаларининг курсатишича, суралган ёшларнинг 66.3%и мактабни битиргандан кейин касб-хунар коллежига кириш, чорак кисмидан купроги (26.6%) академик лицейда укишни давом эттириш истагини билдирди.

Эьтиборлиси, 18-19 ёшлиларнинг мутлад купчилиги касб-хунар коллежида удишни хохлайди.

Олий маълумотни олишни истайдиган ва ядин йилларда узининг олий удув юртларига кириш ниятини билдиргин респондентлар сони 2016-2017 йиллардаги суров натижалари билан диёслаганда бироз камайган (2016 йилда 77.7% , 2017 йилда 89%, 2018 йилда 80.4%). Кррадалпогистон Республикаси ( 58.8%) ва Сирдарё ( 66.6%) вилоятидаги респондентлар уртасида ушбу курсаткичнинг умумий уртача курсаткичданпастлиги анидланган. Ёш узбекистонликлар олий таьлим тизимида эгаллашни истаган энг жалб дилувчи касблар уртасида аввалгидек биринчи уринни фан, педагогика мутахассисликлари (52.1%) , бизнес, хизматлар ва ишлаб чидариш (22.0%), тиббий мутахассисликлар (8.6%) эгаллайди, суралганларнинг 3.7%и харбий ва спорт мутахассисликларини эгаллашга мойилдир. Суралганларнинг 3.4%и маданият сохасида олий маълумот олишни истайди. Ёшларнинг 1.4%и узини фермерликка ва дишлод хужалигига багишлашга тайёрдир. Суралганларнинг 2.9%и касб танлашдаги устуворликлври хадидаги саволга анид жавоб бера олмаганлар.

Ёшларда техник мутахассисликлар буйича маълумот етарли эмаслиги анидланганлигини таькидлаш жоиз, бу ёшлар уртасида техник маълумот олишга касбий йуналтиришни кучайтириш муоммосини кун тартибига дуяди.

Шундай дилиб, тадкикот мамлакат ёшларида уз маълумот даражасини ва олий маълумотнинг ижтимоий дийматини оширишга кучли мотивациянинг садланиб долаётганлиги тенденцияни курсатди. Аммо олдинги суровларга диёслаганда ОУЮига кириш учун ёшлар томонидан олинган билимларнинг етарлича эканлигига уларнинг уз ишончи камаймодда. Чунончи, суралганларнинг яримидан купи (54.4%) узларида бундай билимлар етарли эмас, деб хисоблайдилар (2-расм). Наманган (92.9%), Навоий (71.4%) ва Андижон (70.4%) вилоятларида бундайларнинг сони мамлакатдаги уртача курсаткичдан юкори эканлиги аникланган.

Юдорида келтитилган фикрлар ва утказилган таддидот натижаларини тахлил диладиган булсак бугунги кунда Узбекистон ёшлари уз илмий салохиятини, замонавий ва янги билимларни эгаллашга булган дизидиши тобора ортиб бораётганига гувох булишимиз мумкин. Айнан жамият ривожида мана шу омил мухим рол уйнайди.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтадиган булсак ёшлар жамият хаётида мухим урин тутишини юкорида бир канча мисоллар билан исботлашга харакат килдик. Борликнинг шакллари ичида ижтимоий борлик ёшлар ижтимоий фаоллигини ривожлантиришда мухим урин тутишини инобатга оладиган булсак, ижтимоий борликда ёшларнинг урнини куйидагича изохлашимиз мумкин:

Биринчидан, мамлакатимиз ахолисининг 30 фоизини 14 ёшдан 30 ёшгача булган ёшлар ташкил этади. Бу эса уларнинг жамият ижтимоий сиёсий хаётидаги урнини накадар мухим эканлигида билишимиз мумкин.

Иккинчидан, сайловларда иштирок этадиган сайловчиларнинг деярли ярмини ёшлар ташкил этади. Ушбу фактор жамият ижтимоий-сиёсий хаётида мухим рол уйнайди.

Учинчидан, ёшлар интеллектуал жихатдан жамиятнинг уз билимини оширишга чанкок булган катламидир. Бу жараёнда уларнинг китобхонликка булган кизикишига алохида эътибор каратиш зарур.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. -Тошкент: «Узбекистон», 2017,1-том,. 504-505-бетлар.

2. Султонов Т. Проблеми развития интеллектуалного потенциала независимой Республики Узбекистан (На примере развития научно-педагогических кадров висьшей школи): Дис. ... канд. филос. наук. - Ташкент: 1995. - С. 27

3. Абдулла Авлоний. Туркий гулистон ёхуд ахлок. T., «Укитувчи», 1992, 34-бет.

4. "Миллий гоя таргиботи ва маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш тугрисида"ги Узбекистон Республикаси Президенти ^арори. // Халк сузи. - Тошкент: 2006, 25 август.

5. Ш.Мирзиёев Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. -Тошкент: «Узбекистон», 2017,1-том, 145-146-бетлар

6. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. -Тошкент. "Узбекистон", 2018, 13-бет.

7. Hojiyev R.B., Xolmo'minov G.B., Sharipov M.L. (2020) Raising a Harmoniously Developed Generation is a Priority of Democratic Reforms in Uzbekistan // European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, №8(5). 1-3.

8. Хажиев, Р.Б. (2014) Факторы развития общественной активности у студентов и молодежи. Молодой ученый, №20, С. 532.

9. Hojiyev R. B., Adilov Z. Y. (2017) The source of developing МеДе^т! ability. Молодой ученый, №22 (4), С. 389-393.

10. Хажиева, М.С., Хажиев, Р. Б. (2015) Роль молодежи в реализации социальной активности толерантности. Журнал научных публикаций аспирантов и докторантов. №2, 30-32.

11. Khodjiev, R.B. (2015) The Conceptions on Developing Student Youth Social Activity..Austrian Journal of Humanities and Social Sciences, №1-2, P. 52.

12. Икрамов Р.А., Хожиев Р.Б. (2020). Воспитание гармонично развитого поколения является приоритетом государственной молодежной политики. Вестник науки и образования. № 14 (92). Часть 1. С. 88-90.

13. Maksuda Khajieva, Rasulbek Khajiev (2015). The Role of the Tolerance in Society and its Philosophical Interpretation. Young scientist. Vol. 2. P. 159-161.

14. Umid Abdalov, Rasulbek Hadjiyev (2015). The Role of Community in the Development of Society of Citizenship. Young scientist. Vol. 2. P. 107-109.

15. Makhmudova, N.D., Hojiyev R.B. (2014). The scientific inheritance of great ancestors who worked in the mamun Academy. Сборники конференций НИЦ Социосфера. Issue 45, С. 34-35.

16. Хажиева, М.С., Хожиев Р.Б. (2014). Хусайн воиз кошифийнинг гуманистик гоялари. Сборники конференций НИЦ Социосфера. С. 148-150.

17. Хажиева, М.С., Хожиев Р.Б. (2014). Толерантлик ва унинг хусусиятлари. Сборники конференций НИЦ Социосфера. С. 39-40.

18. Атажанова, Р. Р. (2020). Рабочая тетрадь по изобразительному искусству как средство повышения крэативного мышления самостоятельной работы учеников в младших классах. Academic Research in Educational Sciences, 1(2), 201-204.

19. Халилов Р. Ш., Атажанова Р. Р. (2018). Использование рабочей тетради в обучении изобразительной деятельности в начальном классе. Молодой ученый, № 7 (193). 196-199.

20. Атажанова, Р. Р., & Атаева, Н. Р. (2020). Роль изобразительной деятельности во всестороннем развитии дошкольников. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 450-454.

21. Rakhimovna, A. R. (2020). Art workbook as a means of improving the efficiency of independent work of pupils in younger classes. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8 (5), 54-56.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.