CC BY
19Cilt: 5, Sayi: 1, 2022
Vol: 5, Issue: 1, 2022
Sayfa - Page: 75-87
E-ISSN: 2667-4262
iThenticate-
X. Professional Plagiarism Prevention
YOK(SUL)LUGUN KISKACINDA BiR ÖYKÜ: NEVZAT ÜSTÜN'ÜN "AKREP
ÜRETiM CiFTLiGi" ÜZERiNE
A STORY IN THE GRIP OF POVERTY: ON NEVZAT ÜSTÜN'S "AKREP ÜRETiM CiFTLiGi"
Funda BULUT*
MAKALE BÍLGÍSÍ ÖZET
|§|Ge% 06.03.2022 >/Kabul: 25.05.2022 Toplumsal problemlerin bazilarmm hem kaynagi hem de sonucu olan yoksulluk, tarihten günümüze gündemden -fogu zaman- dü^meyen; iktisadi, sosyal, siyasi ve kültürel zemine dayali evrensel bir olgudur. Yoksullugun edebiyatla görünür kilinabilecegi dü^üncesinden yola fikan birfok yazar ve §air, bu evrensel meseleye farkli baki§ afilariyla dikkat fekmek ister. Türk edebiyatinda ciddi bir köy edebiyati külliyatiyla ön plana fikan yoksulluk, literatürde fok fazla inceleme alani bulmami§ bir konudur. Eserlerinde yer alan temler ve yakla^imlarin yani sira siyasi fikirleri sebebiyle de toplumcu gerfekfi yazar degerlendirilmesi yapilan Nevzat Üstün, 1960 sonrasi Türk öykücülügünde yer alan isimler arasindadir. Kö§e yazilarinda, i§sizlik, göf kadin ve focuk haklari... gibi birfok sorunu gündeme getiren Nevzat Üstün, aflik/ yoksulluk temasini da §iir ve öykülerine ta§ir. Öykülerinde insani, ya§am ko^ullariyla birlikte kimi zaman ele^tirel kimi zaman gözlemci bir tutumla i^leyen Üstün, sadece kendi ülkesinin sorunlarina degil; dünya milletlerinin sorunlarina büyük bir özenle ve ciddiyetle yakla^ir. Bu fali^mada Nevzat Üstün'ün yoksullugu merkeze alarak gefim sikintisi ifindeki halkin ya^amini anlattigi "Akrep Üretim Qiftligi" adli öyküsü degerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Öykü, Nevzat Üstün, "Akrep Üretim Çiftligi", Yoksulluk.
Araçtirma Makalesi
ARTICLE INFO ABSTRACT
Received: 06.03.2022 s/Accepted: 25.05.2022 Poverty, which is both the source and the result of some of the social problems, has not fallen from the agenda from the past to the present; It is a universal phenomenon based on economic, social, political, and cultural grounds. Starting from the idea that poverty can be made visible through literature, many writers and poets want to draw attention to this universal issue from different perspectives. Poverty, which has emerged with a serious corpus of village literature in Turkish literature, is a subject that has not found many fields of study in the literature. Nevzat Ustun, who has been evaluated as a socialist realist writer due to his political ideas as well as the themes and approaches in his works, is among the names in Turkish storytelling after 1960. Nevzat Ustun brings up many issues such as unemployment, migration, women's and children's rights in his columns, and carries the hunger/poverty theme to his poems and stories with a critical eye. In his stories, the Superior, who works with a critical and sometimes observant attitude along with his living conditions, approaches not only the problems of his own country but also the problems of the nations of the world with great care and seriousness. In this study, Nevzat Ustun's story "Akrep Uretim Ciftligi" in which he tells the life of the people who are in poverty, will be evaluated.
Keywords: Story, Nevzat Ustun, "Akrep Uretim Ciftligi", Poverty.
Research Article
* Dr. Ögr. Üyesi, Kastamonu Üniversitesi, Tiirkçe Egitimi Bölümü. Kastamonu / Türkiye. E-mail: fbulut(S>kastamonu.edu.tr. ORCID https://orcid.org/0000-0002-7101-3496.
Bu makaleyi §u §ekilde kaynak gösterebilirsiniz / To cite this article (APA):
Bulut, F. (2022). Yok(sul)lugun Kiskacinda Bir Öykü: Nevzat Üstün'ün "Akrep Üretim Çiftligi" Üzerine. Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültür Araçtirmalan Dergisi (UDEKAD), 5 (1), s. 75-87. DOI: https://doi.org/10.37999/udekad.1083587.
Extended Abstract
Poverty, which means a lack of basic needs, is the maintenance of life below the minimum standards necessary for the maintenance of human life. Many writers and poets, starting from the idea that poverty can be made visible through literature, think about the perception of poverty and want to draw attention to the issue by expressing the suffering and hardships experienced by the poor. The theme of poverty, which is an important fact of human life in the literature, is a topic that has not found much scope for studying. Comprehensive studies on this topic, especially in the genre of short stories, will fill an important gap in the literature. Ustun, who was made seem less important in Turkish storytelling after 1960, is one of the authors who includes the theme of poverty in his poems and stories.
In this study, Nevzat Ustun's story "Akrep Uretim Qiftligi", in which he tells the life of the people who are in poverty, will be evaluated. The study is one of the qualitative research methods, in the scanning model. The data were obtained using the document analysis technique, and the data obtained were interpreted using descriptive analysis. Nevzat Ustun, who raises many issues such as unemployment, migration, women's and children's rights ... as well as hunger / poverty in his columns, creates his main audience by addressing the similar question(s) in his stories and brings many stories to the literary world.. The writer, who mostly features people from the lower class in his stories, often chooses the drama, the food fight, and the competition for existence about what he has been in, observed, and witnessed.
In his articles, in which he claims that one of the problems of the society that needs to be solved urgently is poverty, he points out the economic imbalances as one of the main reasons for this. The author, who is disturbed by the ignorance of this problem, which concerns not only his own country but the whole world, also complains that no action has been taken in this regard. It is a feature seen in Nevzat Ustun's stories that some writers consciously benefit from their own observations with the idea of enlightening the public, which is at the core of socialist realism. However, his path is to observe from the outside the class he does not belong to economically, like that of critical realist writers.
His story "Akrep Uretim Qiftligi", for which he also gave his name to the storybook, is an impressive example of how the poor people's livelihood and the palliative decisions made by the rulers make life difficult. In addition, the story, which tells the reader about plain and ordinary lives with its plain fiction, is important in terms of making the author think about social problems with his careful observations. The critical side of the story is that some administrators, who think about their own interests, ignore the life of the people instead of producing permanent solutions in the face of a serious problem, as people risk their lives to earn money through the lives of Ali, Mustafa's wife, other unnamed people and children in the story. Nevzat Ustun, who associates people's poverty with corruption, made the social disintegration, moral corruption and exploitation felt intensely in his story, and he did not go down to the source of the problems alone.
For this reason, the story did not include people who seek solutions to problems, orient the public correctly, or raise awareness. The author tries to explain the struggle for survival through the life struggle of people who do not even have the freedom to choose, instead of those who aim to change society by criticizing them. Because the invisibility of the poor is one of the multidimensional issues highlighted in the story as much as poverty. Along with the processes that reveal poverty, the solution to poverty is not included in the story, and the awareness of the connection of the problem with the state, bureaucracy, law, capitalism, and other variables is not mentioned. More importantly, the source of many contradictions in the story is economic.
Ustun, who has a socialist worldview, displays a passive attitude rather than carrying an active resistance in the essence of socialism in his work in this story. The life struggles, livelihoods, abandonment, and feelings of the story characters are briefly described, and the criticism of the distorted order is shown through the events.
Giri§
"Agsa giplaksa Büyüyüp gidiyorsa bir giglik Sömürülüyorsa giplak ayaklarin gektigi Sen de onlarla büyüdün Vurma!" N. Üstün
Birbirinden farkli bazi toplumsal problemlerin hem kaynagi hem de sonucu olan yoksulluk, tarihten günümüze 9özülmek ifin 9abalanan; iktisadi, sosyal, siyasi ve kültürel zemine dayandirilabilen 9ok yönlü evrensel bir olgudur. Temel ihtiya9lardan yoksun olmak anlamina gelen yoksulluk, insanoglunun hayatini idame ettirilebilmesi ifin gerekli olan asgari standartlarin altinda bir ya§am sürdürmesidir. "En basitinden §öyledir: sefalet ve yoksulluk kesinlikle kü9ük dü§ürücüdür ve insanoglunun dogasi üzerinde öyle bir fel9 etkisi yaratir ki hi9bir sinif aci 9ektiginin farkina bile varmaz" (Wilde, 2013, s. 12). Yoksullugun edebiyatla görünür kilinabilecegi dü§üncesinden yola 9ikan bir9ok yazar ve §air, yoksulluk algisi üzerine dü§ünür ve yoksul kesimin 9ektigi acilari ve sikintilari dile getirerek meseleye dikkat 9ekmek ister. Yoksulluk hem dünya edebiyatinda hem de Türk edebiyatinda bir9ok esere konu olan önemli bir olgudur. "Türk edebiyatinda yoksulluk, Cumhuriyet'in ilk yillarindan önce kar§imiza, kente pek vurgu yapmayan ama devletin yoksulluk algisini andiran ciddi bir köy edebiyati külliyatiyla 9ikar" (Türke?, 2001, s. 143). Türk edebiyatinda toplumsal meseleleri ele alan, yoksullugu tema olarak i§leyen türler arasinda romanlar ilk akla gelenlerdir. Yoksullugun görünür görünmez farkli hallerini kurguya ta§iyan Toplumcu Türk romancilari iki farkli cihette yoksullugu anlatir. "Bir taraftan Cumhuriyet'in ilk yillarinda kirsal yoksulluk; agalik sistemi adi altinda ezilen köylülerin sömürüleri ve direni? bi9imleri, köylünün ge9im yollariyla aktarilirken diger taraftan kentsel yoksulluk kentlerdeki güvencesiz 9ali§ma ko§ullari, sömürüler, sosyal haklardan yoksunluk, ücretlerdeki dü§üklük ve hayat pahaliligi gibi sorunlar üzerinden verilir. 1950'lere gelindiginde tarimda makinele§me ve gö9ün getirdigi aksakliklar yaninda Demokrat Parti hükümetinin politikalari neticesinde §ehre gelen gö9men köylü i?9ilerin sefaletleri, 9ali§ma ko§ullari, barinaklari, gündelikleri, hem kendi sinifi ile hem de kapitalist sinif ile girdikleri mücadeleler toplumcu ger9ek9i romanlarin ana 9er9evesini olu§turur" (Alyemi?, 2018, s. 143). "Özellikle Anadolu/ ta§ra/ kasaba/ köy, tüm sorunlariyla, sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel hayat tarziyla, feodal düzeniyle, aga-irgat, yönetici- köylü, mütegallibe- köylü, ezen- ezilen yaninda varsillik-yoksulluk kutupluluguna dayali bir 9izgide köy konulu romanlar kaleme alan Türk romancisi, 70'li yillara kadar bu tavrini sürdürür" (Gündüz, 2016, s. 787). Literatürde insan ya§aminin önemli bir ger9egi olan yoksulluk temasi, 9ok fazla inceleme alani bulmami? bir konudur.1 Özellikle öykü türünde bu konu ile ilgili yapilacak kapsamli 9ali§malar, literatürdeki önemli bir bo§lugu dolduracaktir.
1 "Ayemi§, H. (2018). 1923- 1960 yillari arasinda Türk Romaninda yoksulluk. (Yayinlanmami§ Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. YÖK Tez Merkezi. (Eri§im Numarasi: 505218).", "Ogurel, C. (2020). Suat Dervi§'in romanlarinda kadinlar ve yoksulluk. (Yayinlanmami§ Yüksek Lisans Tezi). istanbul: istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.", "Akbulut, S. (2019). Emir Kalkan'in hikäyelerinde §ehir ve yoksulluk temalari üzerine bir inceleme. (Yayinlanmami§ Yüksek Lisans Tezi). Bilecik: Bilecik §eyh Edebali Üniversitesi.", "Arslan O. (2019). Cevdet Kudret Solok'un öykü ve romanlarinda yoksulluk ve Ikinci Dünya Sava§i'nin etkileri. (Yayinlanmami§ Yüksek Lisans Tezi). Bitlis: Bitlis Eren Üniversitesi.", "Payam, Y. (2021). Yoksullari edebiyatla görünür kilmak: Sait Faik Abasiyanik öykülerinde (1936- 1954) yoksulluk ve kentsel
1960 sonrasi Türk öykücülügünde ikinci plana atilan isimler arasinda yer alan Üstün, §iir ve öykülerinde yoksulluk temasina yer veren yazarlardandir. Kö§e yazilarinda, içsizlik, gôç kadin ve çocuk haklari... gibi birçok sorunun yaninda açlik/ yoksullugu gündeme getiren Nevzat Üstün2, öykülerinde de benzer soru(n)lari ele alarak temel izleklerini oluçturur ve edebiyat dünyasina birçok öykü kazandirir.3 Yaçamini yazmak üzerine kuran ve yazmak diçinda bir meslegi olmadigini belirten yazarin öykülerini topladigi kitaplarindan ilki, 1964 yilinda yayimlanan Yaçama Duvari' dir. Yaçama Duvari (1964a) ba§ta olmak üzere Almanya Almanya (1965), Çiplak (1966), Akrep Üretim Çiftligi (1968) adli kitaplarinda Anadolu insanini merkeze alan Üstün, sanatçi kimliginin de etkisiyle çevresine ve içinde bulundugu topluma karçi oldukça duyarli bir insandir. Sadece kendi ülkesinin sorunlarina degil; dünya milletlerinin sorunlarina büyük bir özenle ve ciddiyetle yaklaçir. Öykülerinde insani, yaçam koçullariyla birlikte kimi zaman eleçtirel kimi zaman gözlemci bir tutumla i§ler. §iirlerinde insanlarin siyaset, egitim, çaliçma çartlari, i§çi haklari, kadin haklari, yoksulluk, özgürlük ve eçitlik gibi sorunlar üzerine geni§ bir yelpazede dü§ünen yazar, öykülerinde de benzer sorunlara deginir. Üstün'e göre "Öykü: Anlatmaktir. Bir öykü yazmanin yazabilmenin bütün özelligi anlatabilmektir" (Üstün, 2008, s. 154). Gerçegi anlatmak üzerine kurulu öykü anlayiçinda Üstün, öykünün gerçeklik sinirini ise §u sözleriyle aktarir:
Gerçek belli bir tanimin sinirlari içine girer mi? Çünkü 'olay'in kendisi kadar, 'olay'in yorumlanmasi da bir gerçektir. Özellikle izlemiçimdir; savaçla ilgili çiirler, romanlar, öyküler anlattiklari savaçta baçka gerçeklere varmiçlardir. Ortak noktalari; savaçin tarihi ve yeri gibi yalin §eylerdir. Ondan ötesi mi, ondan ötesi 'anlatan'a göre degi§mi§tir hep... (Üstün, 2008, s. 154).
Yazara esneklik taninmasi gerektigini dü§ünen Üstün, gerçekligin yazarin baki§ açisina göre §ekillendigini ve anlatici kimliginde yeniden kurgulandiginin altini çizer. Eserlerinde kendi yaçamindan izlere rastlanan yazarin özellikle öykülerinde yaptigi yurtiçi geziler ve bu gezilerden kazandigi izlenimler de bulunmaktadir. Üstün, özellikle öykülerinin tür siniflandirmasini yaparken zorluk çekecektir. Yaçama Duvari adli kitabinin "Ba§langiç" adini verdigi ön sözünde kitabin yazili§ amacindan söz ederken kitaptaki öykülerine "olay-öykü" adini verir ve bu öykülerin gezi notlari olarak da adlandirilabilecegini söyler (Üstün, 1964a, s. 6). Çogunlukla baçindan geçen olaylari yazdigi öykülerinde §u konulara deginir:
Çocuklugunun geçtigi Develi yöresinden, Güneydogu Anadolu'dan hareketle Anadolu insaninin ya§ayi§indan kesitler verir. Bu öykülerinde gelenek ve görenekler, bunlara bagli ya§ayi§, köylü kadinlarin evin geçimiyle birlikte dogumlarina kadar her §eyi kendi baçlarina yapmak zorunda oluçlari, yoksulluk, Anadolu'da kadina verilen deger, bag bahçe
yoksulluk temsilleri. (Yayinlanmamiç Yüksek Lisans Tezi). Kütahya: Kütahya Dumlupinar Üniversitesi.", Kalkay D. (2018) Türk Romaninda yoksulluk temasi. (Yayinlanmamiç Yüksek Lisans Tezi). istanbul: istanbul Üniversitesi." adli tezlerle araçtirmacilarin bilimsel/ yari bilimsel dergilerde yayinladiklari münferit bazi yazilar diçinda edebiyatimizda yoksulluk üzerine bir çaliçma yapilmamiçtir.
2 1951 yilinda Edip Cansever'le birlikte Nokta dergisini çikaran Üstün, ayni zamanda 8 sayi çikan derginin yazi içleri sorumlulugunu da üstlenmi^tir. 1961'de Tanin, 1962'de Ekspres, 1963'te Vatan, 1964'te de ikdam ve Yeni Tanin gazetelerinde fikra yazarligi yapmiçtir. Üstün'ün çiir, öykü, gezi, inceleme türünde eserleri bulunmaktadir; bu eserleri içinde öykülerinin birçogu Rusça, Çekçe ve Bulgarca'ya çevrilirken çiirleri de Rusça'ya çevrilmiçtir (Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçilar Ansiklopedisi [TBEA], 2001, s.881).
3Yazarin basilan öykü kitaplarini yayinlaniç tarihine göre §öyle siralayabiliriz: Ya§ama Duvari (1964), Almanya Almanya (1965), Akrep Üretim Çiftligi (1968), Çiplak (1970), Bogalarm Ölümü (1975).
sahiplerinin 9ali§tirdiklari i§9inin haklarini vermeyenleri özellikle DoguAnadolu'da kendi kaderine birakilmi§ ge9en trenin sesinden ba§ka ses duyulmayan yerlerin durumu gibi kar§ila§ilir (Önertoy, 1984, s. 302).
Öykülerinde 9ogunlukla toplumun en alt tabakasindan se9tigi ki§ilere yer veren yazar, 9ogu zaman da i9inde bulundugu, gözlemledigi, tanigi oldugu ki§ilerin dramini, ekmek kavgasini, toplumda var olma mücadelesini anlatma yolunu se9er. Toplum ve insan arasindaki ili§ki üzerine dü§ünen Üstün, toplumsal yapinin §ekillenmesinde ekonomik dengelerin ve gelir dagiliminin yerini ve önemini sorgular:
Toplumla insan yapisi arasinda ayrimlar vardir. Toplum; insanlarin teker teker bir araya gelmesinden ortaya 9ikar. Ne var ki toplumlar da hastalik di§i birtakim salginlara ugrarlar(...) Bir toplumun salgina ugrayip ugramadigini anlamak i9in toplumun ya§ama düzenindeki 9arklarin iyi i§leyip i§lemedigine bakilir. Yoksulluk artmi§ mi?, i§sizlik ortaligi kasip kavuruyor mu?, insanligin saygi duydugu kavramlari, §ereflni, gururunu, namusunu, dü§üncelerini para ugruna satiyor mu?, Bilime, sanata, dü§ünceye saygi kalmi§ mi?, insanlarin i9inden bir sürü ötekileri sömürüyor mu? (Üstün, 1961, s. 6)
Toplum sorunlari üzerine dü§ünen, ara§tiran 9özümler üretmeye 9ali§an Üstün, yazarin topluma kar§i sorumlulugunu hatirlatarak okurlarina §u soruyu sorar: "Yazacak §ey olmaz olur mu? Var. Elbette, var. Ama. Anadolu'da istanbul'da, Trakya'da yüzbinlerce de yoksul var. Bütün bu varlardan nasil bir 'yok' 9ikarilabilir?" (Üstün, 1961, s. 2). Toplumun acil 9özüme kavu§turulmasi gereken sorunlarindan birinin yoksulluk oldugunu ileri sürdügü yazilarinda bunun temel nedenlerinden biri olarak ekonomik dengesizlikleri i§aret eder. Sadece kendi ülkesi degil tüm dünyayi ilgilendiren bu sorunun görmezden gelinmesinden rahatsizlik duyan yazar, bu konuda herhangi bir giri§imde bulunulmamasindan da §ikäyet9idir. Daha önceden de belirttigimiz gibi gazetedeki kö§elerinde bu konuyu gündeme ta§iyan yazar, gazete haberlerinden örnekler sunarak iddialarini belgelemeye 9ali§arak durumun ciddiyetine dikkat 9eker. Vatan gazetesi kö§esinde kaleme aldigi "A9lik" ba§likli yazisinda hem a9ligin boyutlarini hem de insanligin sorunlar kar§isindaki vurdumduymaz tavrini §öyle anlatir:
iki bin yilinda dünya nüfusunun yarisi a9liktan yok olacakmi§. Bilir misiniz ki, haberler ne olursa olsun artik aldirmiyoruz Dünya gün ge9tik9e degi§iyor, umursamaz oluyor. Ne atom ne hidrojen ne de a9lik tehlikesi insanlarin kilini bile kipirdatamiyor. Günü gününe ya§ayan varliklar oluyoruz gitgide (Üstün, 1963, s. 2).
A9lik ve yoksulluk sorunu üzerine dü§ündürürken 9özüm yollari da bulmaya 9ali§an Üstün, dünyada silah yapiminda harcanan paranin a9lik ve yoksullugu bitirmek i9in harcanabilecegini ileri sürer: "insanin aklina ilk gelen §ey, toptan nükleer denemelerine kadar bütün silahlarin yapilmasini durdurmak. Bu durdurma sonucu olarak elde edilecek milyarlari insanligin uygarligin hizmetinde kullanmak. A9ligin, bilgisizligin, doktorsuzlugun önüne ancak böyle ge9ilir" (Üstün, 1963, s. 2). Türkiyedeki Amerika adli kitabinda da ayni konuya yer veren Üstün, "Türkiye'de A9lik" ba§likli yazisinda ülkenin a9lik ve yoksulluk sorununu §öyle dile getirir: "Türkiye yillar yili, gizli bir a9likla sava§maktadir. Besin sorunumuz hep kil ipligine baglidir. Köylü a9tir, i§9iler iyi gida alamazlar, 9ocuklarin 9ok büyük bir bölümü a9likla ikiz karde§ gibi yan yana yürürler, Anadolu'daki 9ocuk ölümünün büyük bir yüzdesi besin yüzündendir" (Üstün, 1969, s. 167). Yazilarinda farkli a9ilardan yoksulluk sorununa egilen Üstün, yazarlik sorumlulugu geregi bundan ka9ma §ansinin olmadiginin altini 9izer. Eserlerinde
devlet-halk iliçkisini siklikla ele alirken devletle bütünle§tirdigi devlet görevlilerinin yanli§ tutumlarini, devleti temsil etmekten uzak kiçilerin aldiklari kararlarla kendi halklarina eziyet etmesini eleçtirir. Alamanya Beyleri ile Portekiz'in Bahçeleri adli kitabinda bu noktaya açiklik getiren Üstün, Anadolu'nun zaman zaman devleti yanli§ yönetenlerin ekonomik ve politik baskilari nedeniyle ezildigini söylemektedir:
Tarih boyunca, özellikle gerileme döneminde Türk halki ezilmiçtir. Yenilgiler çogaldikça ekonomik ve politik baskilar da çogalmiç, Anadolu, Devleti'nin getirdigi eziklik duygusunun altinda bir bakima çökmü§tür. Candarma dayagi, karakol olaylari, vergi görevlileri... Üstünlügünü korumasina izin verilen tek yeri, evi olmuçtur. (...) Yoklugun, yoksullugun, ezilmi§ligin acisini kadindan çikarir bir duruma dü§mü§tür(Üstün, 1975, s. 83).
Geçim sikintisi ve yoksullugu merkeze aldigi öykülerinde gözlemlerini paylaçirken sorunun nedenleri ve sonuçlari üzerine ayrintili durmak yerine bir tablo hâlinde durumun vehametini göstermeye çaliçir. Moran'in (2005, s. 39-40) belirttigi gibi çagdaç toplumu konu edinen toplumcu gerçekçiler, masalvari olan, uzak diyarlarin çekiciliginden medet ummak yerine kendi gözlemlerine dayanarak her günkü alelade yaçami içliyorlardi. Yalniz Lukacs'in toplumcu gerçekçi yazarla eleçtirel gerçekçi yazar ayrimindaki noktayi burada hatirlatmak gerekir. Onun teorisine göre toplumcu gerçekçi yazarlar, i§çi sinifindan olmalari cihetiyle iççileri içeriden yansitabilirken eleçtirel gerçekçi yazarlar i§çi sinifindan olmadiklari için iççilerin sorunlarini diçaridan yansitacaklardir (Lukacs, 1979, s. 108). Toplumcu gerçekçiligin özünde yer alan halki aydinlatmak dü§üncesiyle bazi yazarlarin bilinçli olarak kendi gözlemlerinden faydalanmasi Nevzat Üstün'ün de öykülerinde görülen bir özelliktir. Yalniz onun izledigi yol, eleçtirel gerçekçi yazarlarinki gibi ekonomik anlamda mensubu olmadigi sinifi diçaridan gözlemlemektir.
Nevzat Üstün'ün "Akrep Üretim Çiftligi"4 öyküsünün çôzûmlenmesi
Öyküsüne okurun ilgisini ve dikkatini çeken bir isim seçen Üstün, Akrep Üretim Çiftligi5 adiyla "üretim" sözcügüne ironik bir yorum getirirken öyküsünü de akrepler üzerinden anlatacagi yoksulluk üzerine kurgular. "Yoksulluk, halk ve devlet" iliçkisi ^geninde geçim sikintisinin içlendigi öyküde insanin geçim derdinden kurtulmak ve rahat yaçamak adina akrep üretecek seviyeye gelmesine dikkat çekilir. Öykünün daha ilk sayfasinda yer alan "Degerlendirilmemi§ olan ürün bolluk getirecegi yerde yoksulluk getiriyordu" (AÜÇ, s. 55) cümlesi, okuyucuya öykünün yoksulluk üzerine kuruldugunu söylemektedir. Yazar, Ûçuncu Bir Dünya adli eserinde yoksullugu tanimlamaya çaliçirken aslinda bu kavramin bir tanimi olmadigina §u sözlerle dikkat çeker:
"Yoksullar hep kendi aralarinda yaçarlar, önüne geçilmez bir yasadir bu!.. Zenginlerin onlara acimalari bile bir yabancilaçma içinde geliçir. Bir bakima yoksullugun tanimi yoktur. Tek baçina yaçanan bir var olma durumudur, yoksulluk. Yapay bir durum. Baçkalari tarafindan yaratilmiç bir yaçam biçimi" (Üstün, 1964b, s. 58).
4 Üstün N. (1968). Akrep Üretim Çiftligi. Akrep Üretim Çiftligi. (s. 55-68), Varlik Yay. Öykü tahlil edilirken eserin bu baskisi kullanilmiçtir ve öykünün adi makalede "AÜ^' olarak kisaltilmiçtir.
5 Akrep Üretim Çiftligi, Nevzat Üstün'ün 1968 yilinda yayinladigi öykü kitabi olmakla birlikte ayrica kitaba adini veren öyküdür. Üstün'ün "Sabri Esat Siyavuçgil"e ithaf ettigi bu kitapta toplam alti öykü bulunmaktadir.
Öyküde de bu noktaya deginen yazar, farkli bir baki§la okuyucuya yoksullugun her zaman yokluktan kaynaklanmadigini, sermayenin degerlendirilemedigi bir ortamda bolluk i9indeki insanin trajedisini anlatarak aktarir. Ekonomik teori üzerine oturtulmu§ bir tarih felsefesi olarak degerlendirilebilen Marksizm'in izlerinin hissedildigi bu bölümde toplumun ekonomik yapisini olu§turan üretim gü9leri ile üretim ara9lari arasindaki ili§kilerin sorgulamasi yapilir. Yine öykünün ilk sayfasinda ge9en §u cümle, bunu kanitlar niteliktedir: "Bah9e sahipleri küfürler ederek kabaklari ve her türlü para etmeyen sebzeyi hayvanlarin önüne döküyorlar, bol ürün veren yagmura ve topraga lanet okuyorlardi" (AÜC, s. 55). Burada dikkati 9eken bir diger nokta da bah9e sahiplerinin küfür etmesi ve topraga lanet okumasidir. Kutsal olarak kabul edilen ve saygi duyulan topraga kar§i ekmegini topraktan kazanan insanlarin sergiledigi bu tavir, Türk toplumunun gelenek ve göreneklerinde yer almayan kültürel ve ahlaki a9idan bozulmu§ -günümüzde de tesadüf edilen- üzücü bir davrani§ bi9imidir.
Öykü, sömüren-sömürülen 9ati§masinin ironik bir dille ele§tirildigi yalin kurguyla olu§turulmu§ bir olay öyküsüdür. Öyküde ekonomiye bagli olarak ortaya 9ikan sömürü, yoksulluk, 9ati§ma sosyal hayattaki ger9ekler ve 9arpikliklar saptanarak i§lenmi§tir. Ü9 bölümden meydana gelen ve yalin kurguyla olu§turulmu§ bir olay öyküsünün birinci bölümünde, yagmurdan sonra akreplerin sayica artarak insan ya§ami i9in bir tehlike olu§turmasi ve sorunun ortadan kaldirilmasi i9in devletin bu i§e el koymasi anlatilir. "Cogalan yalniz sikintilar, sinekler, sebzeler, meyvalar degildi. Akrepler de 9ogaliyordu."(AÜC, s. 56) cümlesiyle anlatici, sikinti ve akrep arasinda paralellik kurarak okuyucuyu aki§ta olacaklar i9in hazirlar. Böylelikle Üstün, akreplerle birlikte öyküde 9özülmesi gereken yoksulluk sorununu a9imlar. Sorunun ortaya kondugu bu ilk bölümde, anlaticinin insan ya§amina baki§ini ve ya§amin degerini de görmek mümkündür: "Ya§amak bir kavga degil, bir 9agriydi burada. insanlar Yeryüzü'ne 9agrildiklari i9in ya§ayip gidiyorlardi" (AÜC, s. 56) ifadesiyle insanin belli bir zaman i9in dünyaya gönderildigi ve ya§aminin bir öneminin olmadigi vurgulanmaktadir. Günün birinde insanin ba§ina gelecek ölüm i9in ölümün nasil ve hangi yolla geldiginin de bir önemi yoktur. Ya§arken önemli olmayan hayatlar, ölümle de bir deger kazanmayacaktir. Öyküde, insan ya§amina deger verilmeyen bir zihniyete dikkat 9ekilmeye 9ali§ilmaktadir.
Ölümden ve akreplerin artmasindan halk ürkmese de yazarin belirttigi gibi "Güneydogunun bu ünlü kentinde Devlet'in yüksek görevlileri halk gibi dü§ünmedigi" (AÜC, s. 56) i9in devletin görevlileri bu durumdan ürkmektedir. Halkin güvenligini ve sagligini korumak i9in artan akrep sorununa 9özüm yollari arayan devlet yetkilileri ve halk arasindaki durumlara baki§ a9isinin farkli olduguna vurgu yapilan bu bölümde 9ati§ma, bilin9-bilin9sizlik üzerinden saglanir. Öyküde devleti temsil eden önemli görevlere sahip insanlarin artan akrep tehlikesine 9özüm yollari aramasi, on iki sayfalik bu öyküde ü9 sayfa gibi geni§ bir yer kaplamaktadir. Anlatici, özellikle akrep sorununa 9özüm ba§likli bu toplantiyi ayrintili tasvir eder.
"Vali, General, Belediye Ba§kani ve daha bir sürü iri rütbeli ki§i bir araya gelerek bu konuyu tarti§maya ba§ladi" (AÜC, s. 56) cümlesinden sonra mekanin ve ki§ilerin tasvirine ge9ilen öyküde toplanti salonu, vali, general tasvir edilir. Yönetimdeki ki§ilerin 9ikarlari, hesaplari gözler önüne serilirken devlet görevlilerinin ki§isel beklentileri ve ili§kileri ele§tirel
bir dille degerlendirilir. Anlatici tarafindan ele§tirilen kiçiler ve onlarin -çikar ili§kilerinden kaynaklanan- iliçkileri §u sözlerle dile getirilir:
Vali -Günün birinde istanbul Valisi olmayi kafasina koymuçtu. Bu neden yüzünden her gelen hükümetle ho§ geçinmeye çaliçirdi. Bu günlerde askerler g^lü oldugu için sag yaninda oturan Generale olagandiçi bir ilgi ve saygi gösteriyordu(AÜÇ, s. 57).
ilin ileri gelen zenginleri- Vali de General de onlar için gelip geçici yaratiklardi. Ne kadar g^lü olurlarsa olsunlar valilerden generallerden kendilerine bir hayir olmayacagini bilirlerdi(AÜÇ, s. 57).
Her gelen Vali ya da General onlara hem§ehrim derdi. Önceleri sevindikleri bu sözcük gitgide onlara gülü^ gelmeye ba§lami§ti (AÜÇ, s. 58).
Anlaticinin devletin görevlilerine bu olumsuz ve eleçtirel baki§i, devlet makamlarini temsil eden kiçilerin kiçisel çikarlarini, görev ve sorumluluklarindan üstün tutmasindan kaynaklanir. Çizilen bu bürokratik tabloda herkesin gizli hesaplarla bencilce hareket etmesi, i§ ahlakindan yoksun, görev bilincinden uzak, devlet ve millete kar§i sorumsuz davrani§i devletin yanli§ temsil edildiginin de bir resmidir. En büyük tepkiyi toplanti sonucunda alinan karara gösteren anlatici, öyküyü de akreplerin halk tarafindan toplanmasi ve topladiklari akrep kadar ücret almasi kararinin eleçtirisi üzerine in§a eder. Burada egemen gücü temsil eden üst yapi ile emekçi kesimi temsil eden alt yapinin arasindaki çatiçma, üretim güçlerinin yoksullaçtirilmasina dayandirilir. Marx'in (Lunn, 2011) belirttigi gibi toplumsal iliçkileri belirleyen üretim iliçkileri, öyküde üretimi gerçekleçtiren alt sinifin gerçek ihtiyaçlarinin ve temel sorunlarinin görmezden gelinmesi üzerine kurgulanir. Devlet görevlilerinin buldugu bu ilginç çözüm, öyküde yoksul halk tarafindan bir geçim yolu hâline getirilir ve paraya ihtiyaci olan herkes, -çoluk çocuk demeden- akrep toplama i§ine girer. Yazarin yoksulluk ve politika üzerinden vermek istedigi mesaj, Oscar Wilde'in Sosyalizm ve insan Ruhu eserindeki sorun ve çözüm denklemiyle birebir örtü§ür:
Örnegin; yoksulluk sorununu, yoksul insanlarin hayatta kalmasini saglayarak ya da daha ileri bir ekolün yaptigi gibi yoksullari oyalayarak çözmeye çaliçiyorlar. Ama bu soruna bir çözüm getirmiyor; aksine sorunu daha da fazla körüklüyor. Asil çözüm, toplumu, yoksullugun ortadan kalkacagi bir temel üzerine in§a etmekten geçiyor (Wilde, 2013, s. 6).
"Akrep Üretim Çiftligi" öyküsünde devlet görevlilerinin insanlarin hile yapmasini engellemek amaciyla koydugu tek kural ise akreplerin canli olmasidir; böylelikle akrep toplamakla baçlayan tehlike, adaletin saglanmasi için konulan canli akrep kuraliyla artarak ikiye katlanir. Anlatici, akrep toplama içinde savunmasiz çocuklarin kullanilmasina dikkat çekerek hem eleçtirinin dozunu artirmaya hem de durumun trajik yönünü vurgulamaya çaliçmaktadir. Yoksulluk konusunun çocuk iççilerle görünür kilindigi bu bölümde savunmasiz ve korumaya muhtaç olan kesimin üzerinden insan haklari ihlaline ve toplumsal adaletsizlige de vurgu yapilir. Geçici çözümlerle yoksullarin oyalanmasi ve yoksullugu ortadan kaldiracak bir toplum düzeni kurulmamasi da üstü kapali eleçtirilen diger baçliklardir.
insanlarin akrep toplama i§inde belli yöntem ve kurallar geliçtirecek kadar bu i§i ciddiye aldigina dikkat çekilen öyküde §u cümlelerle insanlarin bu eylemden vazgeçmeyecegi de belirtilmektedir: "Akrep yakalamak ugruna iki tane kiz çocugu öldü. Bu ilk günlerin kayiplariydi. Be§ on kiçi ölümden zor kurtuldular. Bütün bu olup bitenlere kar§in akreple sava§
durmadi" (AÜ£, s. 59); "Ne ölüm, ne zehir, ne sicak yoksul sokaklarini akrep avciligindan önleyemiyordu" (AÜ£, s. 60). Yoksul halkin akrep toplama i§inden kazandigi para, insanlari kam9ilamakta ve daha 9ok para kazanma hirsi insanlarin, bu i§i anlamsiz bir yari§a döndürmesine neden olmaktadir. Burada da sistemdeki yanli§liklarin bedelini en aci §ekilde ödeyen her zaman oldugu gibi yoksul ve masum 9ocuklardir. Durumun vehametini göremeyen anneler 9ocuklarina "Asiye'nin kizindan ibret al, cani 9ikasica. Dün otuz dene götürmü§ ü9 bankonot almi§, almi§ almi§ da evleri et yüzü görmü§, mintan bile alacaklarmi§" (AÜ£, s. 60) gibi benzer ifadelerle diger 9ocuklari örnek göstererek onlari daha 9ok akrep toplamaya te§vik etmektedir. Rekabet ortaminin iyice artmasiyla, aileler arasinda akrep yüzünden korkun9 kavgalar 9ikmakta ve aileler birbirlerine bi9ak ve tabanca ile saldirmaktadir.
Üstün, öyküde tempoyu arttirarak okuyucusunu öykünün ikinci bölümüne hazirlar. Öyküde krizin doruk noktasi, akrep sayisinin azaldigi sirada Belediye'ye yüz altmi§ akrep götüren Ali adinda birinin ortaya 9ikmasidir. Yazar, bunu akrep-para denklemiyle okuyucuya sunar. Ali'nin akrepleri teslim ettikten sonra avucunda parayi simsiki tutarak Belediye sarayindan 9ikmasi yoksullarin ona gipta ile bakmasina az kazananlarin da onu kiskanmasina neden olur. Öyküde Ali'nin kiskan9lik uyandiracak hizla yükseli§ini daha da belirginle§tirmek i9in Ali'nin kom§usu Mustafagiller'in yoksullugu ve 9ektigi sikintilar tasvir edilir: "Mustafagillerin evindeki korkun9 yoksulluk sürüp gidiyordu. Her gün ü9 dört akrep ancak yakalayabiliyorlardi. A9 karnina kavun karpuz yiye yiye hemen bütün ev halki ishal olmu§lardi"(AÜ£, s. 63). Her gün yüz elliden a§agiya dü§meyen akrep sayisina paralel olarak elde edilen yüksek gelir ve Belediye Ba§kani'nin övgüsüyle Ali'nin kendisini i§ adami gibi görmesi, gerilimi daha da arttirir.
Öykünün dügüm noktasi olan bu ikinci bölümde yazar, Ali'nin bu kadar akrebi nereden, nasil bulup getirdigini anlatmaz; okuyucuya sezdirerek meseleyi onun 9özmesini ister. Akrep sayisinin her gün ü9 yüz, dört yüze 9ikmasi da Ali'nin kom§ularini ve 9evresini harekete ge9irir. Ali'nin bu kadar akrep yakalamasi merak ve kiskan9lik konusu olur. Akrepleri teslim ettigi belediye görevlileriyle para konusunda pazarlik yapma seviyesine gelen Ali, veznedarin kiskan9ligindan da nasibini alir. Öyküde ge9en "in§aata ne zaman ba§layacaksin ulan Ali?.." (AÜ£, s. 62) cümlesi, veznedara aitmi§ gibi görünse de anlaticinin Ali'nin kazandigi paranin 9okluguna dikkat 9ekmek ve okuyucuyu uyarmak amaciyla sordugu bir sorudur. imkänsizliklar i9inde ürettiklerinin kar§iligini alamayan, canlari pahasina akrep toplayan yoksul isimsiz kimlikler, emek-sermaye arasindaki 9ati§manin en somut örnegidir. Yanli§ da olsa kazan9 ugruna 9arpik sistemin bir par9asi olma yolunu se9en Ali, emegi ve ezilen sinifi temsil ederken, veznedar da ezen sinifin ma§asi rolündedir. Ezilen sinifi merkeze alan toplumcu ger9ek9i edebiyatta emegin-sömürünün yarattigi 9arpik düzen, bu ironik ali§veri§le ele§tirilir.
Öyküde bu i§in altinda bir gariplik oldugunu dü§ünen kom§ularin olayin aslini ara§tirmaya karar vermesi de 9özümün yakla§tiginin bir göstergesidir. Ali'nin günden güne artan geliri ve ya§am refahi, önceden Ali'yle ayni kaderi payla§an yoksul kom§usu Mustafa'nin e§ini rahatsiz etmektedir. Ali'nin 9evresini olu§turan ki§ilerin tutumlari da bu 9arpik düzen i9erisinde ezen-ezilen 9ati§masini kuvvetlendirir. Bu rahatsizligin temelinde para-parasizlik kar§itliginin yaninda kar§iliksiz ya§anan gizli a§klar yatmaktadir. "Alinin karisinin gözü aslinda Mustafa'daydi. Bunun tam tersine Mustafa'nin karisi da Ali'yi seviyordu" (AÜ£, s. 63)
cümlesi, ayni sokagin kizlari olan ve birbirinin kocasini seven iki kadinin kaderi ve öyküdeki çatiçmanin bir ba§ka yönüdür. Ali'nin karisi Nuriye'nin, Mustafa'nin karisini sürekli kiskandirmaya çaliçmasi, elinde iki kiloluk vita kutusu ile komçuya görünme çabasi, rekabetin gözle görülen yani ve karçi tarafi kiçkirtan noktasidir. Ayrica vita kutusu dönemin ekonomik standartlarina göre yoksul kesimin gözünde bir zenginlik göstergesidir. Anlaticinin öykü boyunca adini zikretmedigi Mustafa'nin karisi; ilk firsatta hirs, tahrik ve kiskançlik gibi yogun duygularla merak uyandiran Ali'nin evine girer. Evde ilk girdigi yer, içindeki karmaçik duygularin da etkisiyle Ali'yle Nuriye'nin yattigi odadir. Yerde gördügü daginik yatak karçisinda iç dünyasina dönen Mustafa'nin karisinda artik hirs duygusunun yerini kiskançlik alir. Bu ayrintili tasvirde Mustafa'nin karisinin bilinçaltina itmi§ oldugu bazi duygularin ortaya çikmasina zemin hazirlayan noktalar gizlidir. Anlatici, daginik yatak tasvirini cinsellik ile bütünle§tirerek kadinin iç dünyasina göndermelerde bulunur; kadinin zihninin boçluklarinda dolaçir. Bu içsel yolculukta cinselligin günahla birleçtirildigi bir zihniyetin kendiyle hesaplaçmasina taniklik edilir. Burada oldugu gibi Üstün, hem öykülerinde hem de çiirlerinde "cinsellik" konusuna yer vererek bu konunun hem insandaki hem de toplumdaki yerini ve önemini bulmaya çaliçir.
Daha iyi beslenme, daha iyi saglikli bakim, daha iyi yaçam koçullari birer gereksinme iseler
yaçami yaçam yapan çeylerse, cinsellik de öyledir ve ilk üç koçuldan biridir. Küçümsemek,
gereksiz baskilarla yok etmeye ya da diplere itmeye kalkiçmak bir iççinin emegini, ürettigini
sömürmekten daha açagi bir suç degildir (Üstün, 1975, s. 66).
Yazilarinda özellikle toplum sorunlarinda cinselligin önemli bir rolü oldugunun altini çizen yazar, cinselligin dogal bir ihtiyaç olarak görülmesi gerektigini söylemektedir. Yazar, bu öyküde kapali ve içe dönük bir toplumun cinsellige bakiçini yasak ve günah kavramiyla yeti§tirilmi§ bir kadin üzerinden okuyucuya aktarir. Mustafa'nin karisinin karmaçik ruh dünyasini harekete geçiren bu mekândan uzaklaçirken son anda gördügü kapali ahir kapisi, olayin çözümünde en büyük ipucudur: "Simsiki kapaliydi kapi. Kocaman da bir asma kilit vardi üstünde. Üstelik bu kapi her zaman yari aralik dururdu. Îçine odun modun korlardi bulurlarsa" (AÜÇ, s. 66). Öykünün bu bölümünde yer alan tasvirler, yoksullugu eçyalar ve nesneler üzerinden görünür kilarken yoksul kesimin yaçam standartlari üzerine dü§ündürecek niteliktedir.
Öykünün son bölümü, kadinin hirsla kapiya yönelmesiyle baçlar. Kapinin açilmasi, mecaz anlamda da olayin aydinliga kavuçmasidir. Kapiyi açan ve olayi çözüme kavuçmasini saglayan ayni kiçidir: "Mustafa'nin karisi." "Kapiyi usul usul itti. Önce gözleri karanliktan hiçbir §ey göremedi. Ahirin tepesindeki küçük pencereden süzülen içigin bulundugu yere gözleri takilinca korkuyla geri siçradi. Ahirin içi akreple doluydu... Birden her §eyi anladi. Aligiller akrep üretiyorlardi " (AÜÇ, s. 66). Gördügü manzara karçisinda korkup kaçmasi beklenen kadinin akreplerin çoklugundan etkilenmesi ve bu durumdan faydalanmak istemesi, öykünün henüz sona ermedigini ve yazarin vermek istedigi baçka mesajlar oldugunun da bir kanitidir. Ali'nin aklina gelen akrep üretme fikrini de takdir etmeyi ihmal etmeyen Mustafa'nin karisi, hirsina yenik dü§er ve toplayabildigi kadar akrep toplamaya baçlar. Yerdeki binlerce akrep içinden buldugu tenekeyi, kürek ve süpürge ile doldurmaya çaliçan kadini önce ayagindan bir akrep sokar. Yanliç yerde olmanin cezasi olarak dü§ünülebilecek bu eylemden sonra elinden
Cilt / V°lume: 5, / Issue: 1, 2C22
de sokulan kadin, kendisine ait olmayan yasak bir §eye dokunmanin cezasina da farptirilir. Can derdine dü§en ve kafmak isteyen kadinin ayagina bu seferde hirsin bir göstergesi olan gaz tenekesi dolanir. "Kalkmaya sava§irken ellerinde ve ayaklarinda ate§ degiyormu§ gibi bir yigin yanma oldu. Dirseklerinin üstüne dayanmak istedi olmadi. Her yeri bütün bedeni yanmaya ba§lami§ti. Korkunf bir figlik atti. En son ensesindeki aciyi duydu ve katildi kaldi" (AÜ£, s. 67). Öykünün sonunda Üstün, hirsli ve kiskanf kom§uyu, akrep falarken öldürerek birfok yanli§in altini fizer. Anlatici okuyucuya kontrolden fikan bireysel hirslarin kötü sonunu, yetkililerin aldigi gefici fözüm üreten kararlarin topluma zararini, hile ve yalanin gizli kalmayacagini, insan hayatinin ucuza alindigini anlatarak ders vermek istemektedir. Öyküde yoksul insanin gefim sikintisi ifinde neler yapabilecegi anlatilarak da toplumsal sorunlara dikkat fekilmeye ve toplumsal duyarlilik harekete gefirilmeye fali§ilmi§tir, diyebiliriz.
Bir olaya bagliligi nedeniyle "Akrep Üretim £iftligi" adli öykü, tek halkali olay örgüsüdür. Öyküyü anlatan ki§i, gözlemci anlaticidir. §ahis kadrosunun kalabalik olmadigi bu öyküde Üstün, öykü ki§ilerinin siradanligini vurgulamak adina ayrintili ki§i tasviri yoluna gitmemi§tir. Öykünün merkez ki§isi olan Ali'nin fiziksel görünü§ü hakkinda öyküde tek cümleye rastlanmaz. Ali, öyküde diger ki§iler tarafindan "ekmegini ta§tan fikaran, akilli, pratik zekäli, i§ini bilen, uyanik" biri olarak görünse de gerfekte "i§in kolayina kafan, hilekär ve hirsli" bir ki§idir. Yazar, öykünün merkezine oturttugu Ali üzerinden diger ki§ileri anlatmaktadir. Alinin kom§usu Mustafagiller, Mustafa'nin karisi, Ali'nin karisi Nuriye ve Ali'nin anasi öyküde yer alan diger ki§ilerdir. Olayin fözümünde okuyucu kar§ina fikan ve Ali'ye olan duygulari nedeniyle ayni zamanda öyküde fati§ma unsurunu saglayan diger önemli ki§i, Mustafa'nin karisidir. Anlatici, öykü boyunca kadinin ismini söylemeyerek yoksul insanlarin hayatlarinin da ismi anilmayacak kadar önemli olmadiginin altini fizmektedir.
Olaylarin olu§ sirasina göre kronolojik bir zaman takip eden yazarin olay merkezli öyküsünde zaman, yoksullugun ve akreplerin ortaya fiki§inin kesi§im anidir. Öykü, "Korkunf bir sicak ortaligi kasip kavuruyordu." (AÜ£, s. 55) cümlesiyle ba§lar ve "ilk yazda yagan yagmurlar_"(AÜ^, s. 55) cümlesiyle devam eder. Bu cümleden öykünün zamani hakkinda bilgi edinilebilir. Öyküdeki "Bu günlerde asker güflü oldugu ifin..." (AÜ^, s. 57) ve "General oldukfa genf bir adamdi. ihtilälde, ihtilälcilere büyük yardimi dokunmu§tu. Bu yüzden ordudan atilmami§, üstelik general olmu§tu." (AÜ£, s. 57) cümleleri de öykünün ihtilal sonrasi bir dönemi anlattiginin en önemli ipuflaridir. Öykü kitabinin yazili§ tarihinin 1968 oldugu göz önünde bulunduruldugunda bahsi gefen ihtilalin 27 Mayis 1960 tarihinde yapilan ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerfekle§mi§ ilk askeri darbe olan 27 Mayis Askeri Müdahalesi ya da diger adiyla 27 Mayis ihtilali oldugu söylenebilir.
Bu öyküde mekän, güneydoguda bir ildir. Öyküde özel isim kullanmayan yazar, "Güneydogu'nun bu ünlü kentinde" (AÜ^, s. 56) diye ba§ladigi olay aktariminda mekäni, okuyucunun fagri§imina birakir. Ayrintili mekän tasvirinden uzak duran Üstün, olayin geftigi Ali'nin evini ve akreplerin üretildigi ahiri ana mekän olarak ele alir.
Toplumcu gerfekfi anlayi§, özünde bir fikir verme amacina dayandigi ifin eserlerde sanatli ifadeler yerine günlük konu§ma dilini tercih eder. Toplumcu gerfekfilerin fikri dogrudan afikfa verme özelligini gösteren Üstün, ki§ileri ait olduklari sinifin ya da toplulugun dil özelliklerine
göre konuçturur. Bu baki§ açisiyla kiçilerin konuçmalarinda kültür seviyelerine göre argo ve yerel dil kullanimi dikkat çeker. Ayrica Nevzat Üstün'ün üçüncü tekil kiçi agzindan anlattigi bu öyküde yazim yanli§larinin bulunmasi ve dil üzerinde fazla hassasiyetle durmamasi dikkat çekmektedir. "De" lerin yanli§ yazilmasi, kesme içaretinin kullanilmamasi, büyük harf kullanimina uyulmamasi... gibi yazim yanli§lari ilk okuyuçta fark edilenlerdir. Öyküde canlilik yaratmak ve gerçekçiligi vurgulamak adina yazar, az da olsa diyaloglardan yararlanir. En önemlisi öyküde yoksul ve geri kalmi§ bir toplulugu anlattigini göstermek amaciyla aslina uygun olarak kullandigi dille okuyucunun mekânla ve olayla bütünle§mesi saglanir. Öyküde kiçilerin dili, yoksul ve geri kalmi§ bir toplulugu anlattigini göstermek, okuyucuyu mekânla ve olayla bütünle§tirmek amaciyla aslina uygun verilmeye çaliçilir.
Sonuç
19б4 yilinda "Yaçama Duvari" adli kitabiyla öykü yazmaya baçlayan Nevzat Üstün, 196g sonrasi Türk öykücülügünde yer alan yazarlardan biridir. Yoksul insanin acilarini, sikintilarini, yaçam savaçini ve ayakta kalma mücadelesini anlatan Üstün, hem öykülerinde hem de çiirlerinde Anadolu'ya yer verir. §iirlerinde siyaset, egitim, çaliçma çartlari, i§çi haklari, kadin haklari, yoksulluk, özgürlük ve eçitlik gibi sorunlari ele alan yazar, benzer konulara degindigi öykülerinde insanin ya§am koçullarini kimi zaman eleçtirel kimi zaman gözlemci bir tutumla i§lemi§tir. Gerçekligin yazarin baki§ açisina göre §ekillendiginin ve anlatici kimliginde yeniden kurgulandiginin altini çizen Üstün, kendi yaçamindan izlere rastlanan öykülerinde yurtiçi gezilere ve bu gezilerden kazandigi izlenimlere de yer vermiçtir. Yoksul halkin sesi olmaya çaliçan yazar, sicak, içten ve eleçtirel diliyle okuyucusuyla bütünle§meye çaliçir.
Ayni zamanda öykü kitabina da adini verdigi "Akrep Üretim Çiftligi" adli öyküsü, yoksulluk içindeki halkin geçim sikintisinin, yöneticilerin aldigi palyatif kararlarin hayati nasil zorlaçtirdiginin etkileyici bir örnegidir. Ayrica sade kurgusuyla okuyucusuna yalin ve siradan hayatlari anlatan öykü, yazarin dikkatli gözlemleriyle toplum sorunlari üzerine dü§ündürmesi açisindan önemlidir. Öyküde yer alan Ali, Mustafa'nin karisi, ismi verilmeyen diger ki§i ve çocuklarin hayatlari üzerinden insanoglunun para kazanmak için yaçamini tehlikeye atmasiyla birlikte kendi çikarlarini dü§ünen bazi yöneticilerin ciddi bir sorun karçisinda kalici çözümler üretmek yerine, halkin hayatini hiçe saymasi öykünün eleçtirel tarafini oluçturur. Killerin fakirligini yozlaçmalarla iliçkilendiren Nevzat Üstün, öyküsünde toplumsal yapidaki çözülmeyi, ahlaki yozlaçmayi, sömürüyü yogun olarak hissettirmi§, yalniz sorunlarin kaynagina inmemiçtir. Bu nedenle de sorunlara çözüm yolu arayan, halki dogru yönlendiren ya da bilinçlendirme yoluna giden kiçilere de yer vermemiçtir. Yazar, toplumu eleçtirerek degiçtirmeyi amaçlayan kiçiler yerine seçme özgürlügü bile olmayan kiçilerin maddi sikintilar nedeniyle verdigi yaçam savaçi üzerinden hayatta kalma mücadelesini anlatma gayretindedir. Zira yoksulun görünmezligi de en az yoksulluk kadar öyküde ön plana çikarilan çok boyutlu meselelerden biridir. Yoksullugu ortaya çikaran süreçlerle birlikte yoksullugun çözümü de öyküde yer almadigi gibi sorunun devletle, bürokrasiyle, hukukla, kapitalizmle ve diger degiçkenlerle olan baginin farkindaligina da deginilmez. Öyküdeki eleçtirilerin daha da önemlisi birçok çeliçkinin kaynagi ekonomik nedenlidir.
Cilt / Volume: 5, / Issue: 1, 2C22
Sosyalist dünya görü§üne sahip olan Üstün, bu öyküsünde sosyalizmin özündeki aktif bir direni§i eserine taçimaktan çok pasif bir tutum sergiler. Öykü ki§ilerinin de ya§am mücadeleleri, geçim dertleri, kaderlerine terk ediliçleri ve duygulari özetle içinde bulunduklari hâl betimlenir ve çarpik düzenin eleçtirisi olaylar üzerinden gösterilir.
Kaynakça
Alyemi§, H. (2018). 1923- 1960 yillari arasinda Türk romaninda yoksulluk. (Yayinlanmami§ Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. YÖK Tez Merkezi.(Eri§im Numarasi: 505218).
Gündüz, O. (2016). Çagda§ Türk romaninin sorunlari ve romanda yeni açilimlar. Uluslararasi Tûrkçe Edebiyat Kültür Egitim Dergisi, 5(2), s. 784-800.
Lukâcs, G. (2013). Çagdaç gerçekçiligin anlami. Çev. C. Çapan. Sözcükler Yayinlari.
Lunn, E. (2011). Marksizm ve modernizm. Lukacs, Brecht, Benjamin ve Adorno üzerine tarihsel bir inceleme. Çev. Y. Alogan. Dipnot Yayinlari.
Moran, B. (2005). Edebiyat kuramlari ve eleçtiri. Îletiçim Yayinlari.
Önertoy, O. (1984). Cumhuriyet dönemi Türk roman ve öyküsü. Türkiye Χ Bankasi Kültür Yayinlari.
Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçilar Ansiklopedisi (2001). Nevzat Üstün. M. Yalçin (Ed.) (2, s. 1092-1093).Yapi Kredi Yayinlari.
Türke§, A. Ö. (2001). Romanin zenginleçen dünyasi. Toplum ve Bilim, 89, s.132-160.
Üstün, N. (11.09.1961). Yazarligin guç yani. Tanin Gazetesi. s.2.
Üstün, N. (18.11.1961). §erlerin en kötüsü ehveni çerdir. Tanin Gazetesi. s.2.
Üstün, N. (27.03.1963). Açlik. Vatan Gazetesi. s.2.
Üstün, N. (1964a). Yaçama duvari. Ataç Kitabevi.
Üstün, N. (1964b).^üncü bir dünya. Ataç Kitabevi.
Üstün, N. (1968). Akrep üretim çiftligi. Varlik Yayinlari.
Üstün, N. (1969). Türkiye'deki Amerika. Var Yayinlari.
Üstün, N. (1975). Alamanya beyleri ile Portekiz'in bahçeleri. Çagdaç Yayinlari.
Üstün, N. (2008). Türk öykücülügü özel sayisi. TDK Yayinlari.
Üstün, N. (2009). Akye§il kavak agaçlari. i§ Bankasi Kültür Yayinlari.
Wilde, O. (2013). Sosyalizm ve insan ruhu. Çev. F. Sevimay. Aylakadam Yayinlari.
Çatiçma beyani: Makalenin yazari, bu çaliçma ile ilgili taraf olabilecek herhangi bir ki§i ya da finansal iliçkileri bulunmadigini, dolayisiyla herhangi bir çikar çatiçmasinin olmadigini beyan eder.
