CC BY
6Vol: 5, Issue: 1, 2022
Sayfa - Page: 1-14
E-ISSN: 2667-4262
J iThenticate*
X Professional Plagiarism Prevention
GUNUMUZ FRANSIZ OYKUCULUGU BAGLAMINDA ANNÎE SAUMONT'UN LA RiViÈRE (IRMAK*) ADLI KISA OYKUSUNDE ANLATININ YAPISI**
THE STRUCTURE OF THE NARRATIVE IN ANNIE SAUMONT'S SHORT STORY LA RIVIÈRE (THE RIVER) IN THE CONTEXT OF THE CONTEMPORARY FRENCH STORYTELLERS
Mehmet BAKÎ***
MAKALE BiLGiSi OZET
Gefy: 29.09.2021 s/Kabul: 17.02.2022 Annie Saumont'un La rivière (Irmak) adli kisa ôykusu, diçôykusel anlatici-yazann sesiyle aktanlir ve konusu biri yetiçkin, digeri çocuk yaçta olan iki kiçinin balik tutma seruveni uzerinedir. Yazarin ôykuculuk seruvenin geliçim evresi içinde yer alir. Çagdaç yazim uygulayimlari ve farkli guzelduyusal biçimiyle Fransiz ôykuculugune ôrnek teçkil eden bir yapidadir. Bu ôyku, yanmetinsel içerigiyle bagdaçik olmasi, olay ôrgusunun Bachelard'in L'eau et les rêves (Su ve Du§ler) adli yapitindan hareketle kurgulanmasi gibi uygulayimlari içermesiyle ayricalikli bir deger taçir. Farkli ôyku uygulayimlarini, çocuk diline ôzgu dilsel yapilari ve noktalama imlerini ônemsenmeden kullanmasi çagdaç Fransiz ôykuculugune yeni bakiç açilari kazandirir. Bu çaliçmaya konu olan ôykude sirasiyla yazarin biçemi, dilsel ôzellikleri, ôykunun kurmaca yapisi, ana izlekleri ve anlati yerlemleri (kiçi, uzam ve zaman) çôzumlenmeye çaliçilacak. Gérard Genette ile ôteki kuramcilarin yapisalci ôyku çôzumleme yôntem ve yaklaçimlarindan yararlanilacaktir.
Anahtar Kelimeler: Annie Saumont, La rivière, Günümüz Fransiz öykücülügü, Gaston Bachelard, Anlati yapisi.
Araçtirma Makalesi
ARTICLE INFO ABSTRACT
Received: 29.09.2021 \/ Accepted: 17.02.2022 Annie Saumont's short story La rivière (The River) is narrated by an extradiegetic author-narrator and the short story is about an adventure of two fishers, one of them is a young child the other is an adult. It takes place in the development phase of the writer's storytelling adventure. It has a structure that serves as an example of French storytelling with its different aesthetic form and contemporary writing techniques. This short story has a special value because of including some techniques such as the compatibility of its paratextual content with the creation of the plot based on Bachelard's work L'eau et les rêves (The Water and Dreams). It has given new perspectives to the development of modern French storytelling with its practical orientations, such as a writer's different story practices, and her use of linguistic structures and punctuation marks, peculiar to children's language and disregarding regular punctuation rules. In this current study, the style, and linguistic features of the author, the fictional structure of the story, its main themes and narrative coordinates (person, time, and place), will be analyzed respectively. In this study, we will use structuralist methodes and approches of Gérard Genette and others theorists.
Keywords: Annie Saumont, La rivière, Contemporary French storytelling, Gaston Bachelard, Narrative structure.
Research Article
* Yazarin Turkçeye çevrilmemi§ kitaplarindan yapilan alintilar ve diger yabanci kaynaklardan yapilan alintilar makale yazari tarafmdan Turkçeye çevrilmiçtir.
** Bu çaliçma, Ataturk Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu, Fransiz Dili ve Edebiyati Ana Bilim Dali'nda hazirlanan "Gunumuz Fransiz Oykusunde Yapisal Çôzumleme" adli doktora tezinden uretilmi^tir.
*** Dr. Ogr. Uyesi, Aydin Adnan Menderes Universitesi, Fen-Edebiyat Fakultesi, Fransiz Dili ve Edebiyati Bolumu. Aydin / Turkiye, E-mail: [email protected]. ORCID O https://orcid.org/0000-0002-4490-0364.
Bu makaleyi §u çekilde kaynak gosterebilirsiniz / To cite this article (APA):
Baki, M. (2022). Gunumuz Fransiz Oykuculugu Baglaminda Annie Saumont'un La Rivière (Irmak) Adli Kisa Oykusunde Anlatinin Yapisi. Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kultur Araçtirmalari Dergisi (UDEKAD), 5 (1), s. 1-14. DOI: https://doi.org/10.37999/udekad.1002246.
Extended Abstract
The story, which is one of the communication arts, is revealed with the existence of man on earth in terms of its evolutionary history. It is in constant change and has various criteria, such as the short story. From time to time, it was attempted to be defined and classified by the theorists and faced variable definitions. For example, it can be defined as a short literary genre in which it is described in a way that gives the reader a nice-sensory pleasure in the framework of a fictional world. Sometimes it displays a thought, sometimes a real, an unreal, or a plausible event consisting of life experiences, and knowledge fictionalized together with the person, space and time elements, without getting into details and by concentrating on it completely.
The short story is written according to several technical rules. It is known for its affinity to poetry in terms of some of its lyric arts (figure of speech) and the dramatic structure it contains. It does not evocate spiritual and philosophical propositions like a novel. It differs from other genres because of its main features such as the originality of the subject, the small number of people, the absence of legend and fairy tale features, the fact that the event constitutes a relatively short period of time, and the fast narrative rhythm. It is a combination of impressive and evoking images in the mind of its author that gives importance to comply with condensation, reasonability, and coherency.
Annie Saumont is one of the modernist famous storytellers in France. When writing her stories, her style is not linear and progressive. That's why, in the short story of La rivière, her style is very innovative and vibrant. She uses well the possibilities offered by the French language and carries a prudent concern about it. Instead of a simple and flat narrative, it applies to purified expressions, images, symbols, metaphors, and evocations free of unnecessary words. By leaving some missing information, she asks, thus, the reader, in her world of imagination, to make a collaboration. As in the art of poetry, Saumont proposes that a small number of words in this short story are loaded with intense meanings and she diligently toils on the words to sound good. She tries to show not only what appears through the language, but also what is invisible to the implicit lector, between the lines as much as possible. She handles the language with care like a good jeweler.
The title "River" of this short story exactly overlaps with its content and evokes profound meanings. In the words of the French literary critic Gérard Genette, it has a paratextual content with the creation of the plot based on Bachelard's work L'eau et les rêves (The Water and Dreams). It has given new perspectives to the devolopement of modern French storytelling with its practical orientations, such as the different story practices of the writer, and her use of linguistic structures and punctuation marks peculiar to children's language and its application disregarding the regular punctuation rules.
At the same time, La rivière has both a theme, an imaginary person who testifies to the actions of the characters, and metaphorical features. Its narration is designed in the style of an open story. Its subject matter resembles anecdotes that could be published in the newspaper. Its manner of fiction is based on the image of water and dreams, in accordance with the content of Gaston Bachelard's work L'eau et les rêves (1942) (The Water and Dreams) (2006). The Water that is the source of life and one of the images of the consciousness of existence, is also an internal symbol of psychology in La rivière, Saumont uses the practice of intertextual relationships in several places and conjectures this short story from an innovative point of view.
The plot of this short story does not begin at the moment when the narrator's voice begins to speak, but with a dialogue between two protagonists, one of them is a young child (Joseph) and the other is an adult (Vincent). It is narrated by the extradiegetic first-person narrator who carries the full weight of the narrative story. She (female anonymous narrator) never participates in the story as a person. She hides herself behind characters and pushes the narrative forward. It ends with an open ending. Friendship, dreaming of happiness, sacrifice in love, pessimism, lack of family love, becoming a victim of ignorance are among its main themes handled.
As a modern short story, La rivière is written in Chehov's style. Its setting is related to the narrative coordinates (person, time, and place). Its main protagonists are ordinary, familiar to the readers, rather than being extraordinary people. They form the backbone of the plot of the short story in which the author organizes the conflicting situation through them. In addition to the primary heroes, there are also some secondary characters. Except for a village where two main characters live, the dominant place in La rivière, open and usually euphoric
for the protagonists, is a river with beautiful nature. At the same time, this place is the space in which the story begins and ends. The time story covers a month, and the narrative time is less than a day. The integrity of the characters with the environment and their problems of existence and individualization are also reflected in the perception of limited space where the main event which takes place in a short time as a momentous dream, and which is presented as life-enlivening.
Giri§
insanligin kendi bellegini korumak ifin yarattigi bir ara9 olan yazin, söylemin göndericisidir ve yazarlar tarafindan türsel ge§itlilikler halinde aktarilir. ileti§im sanatlarindan olan öykü, artsüremsel ge9mi§i bakimindan insanin yeryüzünde var olu§uyla birlikte ortaya 9ikar. Toplumun dü§ünsel, ekinsel, deneyimsel, ya§amsal, duyusal bilgi birikimini bireylere ve sonraki ku§aklara, ilkin dilin sözel ifade bi9imiyle aktarir. Yazinin bulunu§uyla da, yazili olarak günümüze kadar ula§mi§ bir türdür. insan ya§aminda önemli bir yer tutar. Bu nedenle öykü-insan birlikteligi birbiriyle ko§utluk gösteren, birbirinden ayrilmaz bütünün iki asil ögesidir.
Yazarinin usundaki bir yigin imgenin birle§imi olan öykü, sürekli bir degi§im i9inde ve ge§itli öl9ütlere sahiptir. Zaman zaman Grojnowski, Goyet, Godenne, Todorov gibi bazi Fransiz kuramcilar tarafindan degi§ken tanimlamalarla ve siniflandirmalarla kar§i kar§iya kalmi§tir. Kurmaca bir dünya 9er9evesinde, kimi zaman bir dü§ünceyi sergilemek, kimi zaman ya§amsal deneyim ve bilgi birikimlerinden olu§an ger9ek, ger9ek di§i ya da ger9ege benzer bir olgunun, ki§i, uzam ve zaman ögeleriyle birlikte, üzerinde durulan konu ve verilmek istenen iletilere uygun bir bi9imde kurgulanami§, ayrintiya girmeden ve tümüyle yogunla§tirarak okuyucuya güzelduyusal haz verecek bi9imde anlatildigi yazinsal kisa bir tür olarak tanimlanabilir. Todorov'un (1995) deyi§iyle; "öykü, genel olarak, kivrimlari ve katlari olan, ayrica ge§itli geli§melerle karma§ik hale getirilmi§ bulunan kurulu§lar birle§imidif (s. 154).
Öykünün alt türlerinden olan kisa öykü, kendisine özgü bir takim uygulayimsal kurallara göre yazilir. i9erdigi bazi söz sanatlari ve dramatik yapisi bakimindan §iire yakinligiyla bilinir. Plisnier öykü konusunda §u dü§ünceye vurgu yapar: "Öykü, yaraticisina doruk noktasi noktasina ula§tigi anda drami yakalamasina olanak saglayan bir anlati bi9imidir" (1975, s. 102). Roman gibi tinbilimsel (fr. psychologique) ve felsefi geli§meleri körüklemez. Okura, kendinde uyuklayan yazari ortaya 9ikarma olanagi saglama özgürlügünü verir; "(...) okuyucusunu aninda ve yogun bir §ekilde etkilemeyi hedefler: baki§ agisini degi§tirmeye gali§ir, onu varliklari ve olaylari yeniden dü§ünmeye, di§ dünyayi, ig ya§ami yeni bir i§ikla algilamaya davet eder. Birkag sözcükle gok §ey söyleyerek kendini isteyerekfarkindaliga adaf (Grojnowski, 1993, s. 12). Olay örgüsünün (fr. intrigue) aslini sunan bir anlati i9erdiginden, yogunla§ma, akla yatkinlik ve tutarlilik öl9ütlerine uymayi önemser. Etkileyici ve 9agri§tiricidir. Tek ba§ina her §eyin olasi oldugu kü9ük bir dünyayi olu§turur. Konusunun özgün olu§u, ki§ilerin az sayida olmasi, söylence ve masal özellikleri i9ermemesi, olayin nispeten kisa bir zaman dönemini kapsamasi ve anlati dizeminin hizli olmasi gibi özellikleriyle öteki yazinsal türlerden ayrilir. Hem daha yeni, gittik9e kendisini yazinsal düzlemde yaratanlarin hem de okurlarin ilgisini 9ekmesiyle, özellikle konu 9e§itliligi bakimdan güncellige daha bir önem vermesiyle 9agimiza damgasini vuran türler arasindaki saygin yerini korumaktadir. Fransa'da kü9ümsenen ve romana oranla daha az yeglenen bir türdür.
1. Öykünün Biçemi ve Dili
Annie Saumont çizgisel ve klasik bir §ekilde yazmayi sevmeyen bir öykücüdür. Biçemi oldukça yenilikçi ve canlidir. Yazar, siradan olayla farkli açidan yüzle§sin diye, öyküde eksik olan bilgileri okurun imgelem dünyasina birakarak içbirligi (fr. complice) yapmasini ister. Böylece onu, kendi iç devingenligine ve öykünün olay örgüsünü kavramaya daha erken güdüler:
Ben olaylarin diçinda kalmaya, okuyucuyu göstermeden gördürtmeye, ama hiçbir §eyi açiklamadan, iletileri aktarmayi denemeden, okuyucuyu kendisinin görmesini istedigim §eyi görebilecegi bir konuma sokmaya çaliçiyorum (...). Açiklama yapmak söz konusu degil, en fazla örgeleri, ö^ütleri vermeliyiz. Boçluklari doldurmak okuyucuya kalmi§tir. (...) Okuyucu takipte kalsin diye esas olani anlatmaya yine de inanarak, gereksiz olan her §eyi kaldirmaya, en az olasi olanini anlatmaya her zaman özen göstermek gerekir. Kurulmasi zor bir denge bu, az §eyle çok §ey anlatmak ama aslinda öykü tam da bu (Beaumier, 1997, s. 132).
Yazar, öyküleme ögelerini daha yogunla§tirilmi§ hale getirmek için, bu öyküde dilin yaraticiligini olabildigince zorlar. Fransiz dilinin kendisine sundugu olanaklari iyi kullanir. Bu konuda sagduyusal bir kaygi da ta§ir. Yalin ve düz bir anlatim yerine, gereksiz olan sözcüklerden arindirilmi§ betimlemelere, imgelere, simgelere, egretilemelere (fr. métaphores), çagriçimlara baçvurur. §iir sanatinda oldugu gibi az sayida sözcüklere yogun anlamlar yükler, sözcüklerin kulaga ho§ gelmesini önemser. Öyküyü gereksiz agirliklardan kurtaran bir anlatiyi egemen kilar. Aysu Erden'e göre "kisa öykü dilinin (...) çiirsellik, biliçsellik, göndergesellik ve duygusallik içeren içlevleri vardif (2002, s. 26). Öykünün dil yapisini, sahneledigi karakterlerin toplumsal, ekinsel ve biliçsel (fr. cognitif) özelliklerine göre biçimlendirir. Haykiriçlar, çigliklar, aglamalar, aci, ustaca kurulmuç tümcelerin sözdizimi (fr. syntaxe) çok daha içe içleyecek biçimde duyulmasini saglar. Düzgün kurulmamiç, askida kalmiç, çiirsel bir yapi oluçturmak için çok kisa ve kesik kesik tümceler, sözcelemeler (fr. énonciation), bazen de dolayli aktarimlari ögelerine böler. Tümce yapilarini tersyüz eder, anlatimi daha canli, gerçege daha yakin hale getirmek için nokta ve virgülün diçinda noktalama imleri (fr. ponctuations) kullanmayi önemsemez. Tümceleri, dilbilgisi bakimindan kuralli degildir ve eksiltilidir (fr. elliptique). Dikkat çekmek istedigi noktalama imini, sözcügü ya da tümceyi zaman zaman yineler. Kara mizaha (fr. humour noir) kadar varan yazi dilini, sözlü dil ile birlikte kullanir. Halk dili, deyimsel terimlerden oluçan sözcüklere yer verir. Baglaçsiz yapilari, kiçi adlarinda kisaltmalari (örnegin "Josef' adli karakteri "Jo" diye kisaltmasi gibi) kullanmayi yegler.
Saumont, dil araciligiyla görüneni degil, satir aralarindaki görünmeyeni de olabildigince örtük okura (fr. lecteur implicite) göstermeye çaliçir. Özenle seçilmiç sözcükler ve dilin anlam katmanlariyla iç içe örülen bir yapi egemendir. Okuru birkaç sayfada, mesafeli bir biçimde, bir anlayiçin, bir ekinin, genellikle gerçege benzer bir dünya algisinin içine sokar. Böylece onun olaylara daha duyarli bakmasini ve ilgiyle yaklaçmasini kolaylaçtirir. Ona yeni ufuklar açar ve dü§ünce boyutunda da bir takim deger yargilari kazandirmayi amaçlar. Tüm bunlar, yazarin biçeminin belirgin özellikleri arsinda yer alirlar. Açikçasi yazar, dili iyi bir kuyumcu gibi i§ler. Kendisine özgü bu uygulayimlariyla öykünün, insan ile iletiçime daha dönük bir yapi
kazanmasina katki saglar. Ayrica Le Clézio'da oldugu gibi, konuçma dilinde kullanilan soru biçimleri, dillerdeki kimi olumsuzluk ögelerinin atilmasi, karçilikli konuçmalarda kiçi adillarinin kullanimina çokça yer verilmesi, öyküyü dram sanatina yaklaçtirir. Yazar, iki nokta üst üste yerine virgül koyar ve tirnak açma yerine yalnizca bir büyük seslem kullanir. Öykü ki§ilerine iliçkin öykülemede, paragraf giriçleri daima içeriden verilir. Kûçûrek anlatilarda (fr. récits minimaux) oldugu gibi, öyküde dört yerde konuçma çizgileri kullanarak okura, konuçmanin akiçindan hareketle doldurmasi için sözcük boçlugu birakir:
Karincalarin onu rahatsiz ettigini haykiriyor; sürtükler devam ederlerse birazdan kötek yiyecekler — -cekler ve soluk almadan, Söyle, Vincent, kayik satin almak istemez miydin harika olurdu, söyle Vincent bir gün denizci olabilecegime inaniyor musun? Yava§ Joseph, önce yüzmeyi ögrenmen gerekirdi (Saumont, 1990, ss. 55-56).
Birden canlanan çocuk, ayaga kalkar ve el hareketi yapar ve anlatir, Dü§man olan ve düello eden iki arkadaçin öyküsüydü ve — -an biri var (Saumont, 1990, s. 57).
Öyküde, serbest dolayli anlatimla (fr. discours indirect libre) konuçma biçiminde abartili ifadelere yer verilmez. Öyküleme (fr. narration) karçilikli konuçmalarin agirlikta oldugu bir yapidadir. Yazar, düzyazi ile karçilikli konuçmalar arasindaki sinirlari ortadan kaldirir ve onlari metnin bir parçasi gibi sunar. Yazi dilinin yani sira, agirlikta konuçma dilini ve Fransiz dilinin sesbilimsel (fr. phonétique) kaynaklarini kullanir. Bir kahramanin dü§ünce ve sözlerini, dolaysiz anlatimdan farkli olarak "söylemek", "dü§ünmek" gibi eylem kaliplari kullanarak aktarir. Böylece anlatilarin çizgiselligini (fr. linéarité) kirmaya yardimci olan, dünyaya farkli bir baki§ açisi öneren kariçim etkisini vurgulayan ve metinle harmanlanmiç bir yapi oluçturur: "Hava güzel, dedi Vincent. (...) Kahretsin su besberrak, baksana. Bir gün bunun gibi mutlu olmak zorundayiZ" (Saumont, 1990, s. 62).
2. Öykünün Adi, Yapisi ve Öne Çikan izlekleri
La rivière adli öykü, yazarin Le pont, la rivère adli öykü kitabinin ikinci öyküsüdür. Bu öyküye yazar tarafindan somut anlamda denize kavuçan bir akarsu türü olan, Türkçede "irmak" sözcügünü karçilayan Fransizca "rivière" adi verilmiçtir. Bu ad, öykünün içerigi ile birebir örtü§ür ve okurda farkli içlevlere sahip derin yan anlamlari (fr. connotations) çagriçtirir. Bir anlamda öyküye kimlik de kazandirir. Ayni zamanda hem bir izlek (fr. thème), hem karakterlerin eylemlerine taniklik eden imgesel bir kiçi konumunda, hem de egretilemeli (fr. métaphorique) özelliklere iyedir. Genette'in ifadesiyle bir yanmetin (fr. paratexte) (1987, s. 7) içlevi görevi gören bu baçlik, baçlangiç ve biti§ süreci boyunca ana metnin anlamsal iliçkisini içerisinde bütünleyen, ona çeklini veren ve amacinin ne oldugu konusunda bilgilendiren ögeleri içerir. Ayrica okurun ilgisini çekmek ve onu konunun içerigine yöneltmek gibi içlevlere sahiptir. Anlatici, okumakta oldugu Bachelard'in yapitina göndergesel bir baglamla ve suyun özelliklerini içeren bir paragrafla, öykünün anlatisinin irmak ile yakindan ilintili oldugunu okuyucuya duyumsatir. Bu ad, egretilemeli olarak su gibi akan yaçamin aci-tatli, mutlu-mutsuz, güldürücü-hüzünlü, gerçek-d^sel yönlerini simgeleyen, geçmiçle gelecegi, eski ile yeniyi birbirine baglayan ekinsel ve geleneksel gibi imlemelere aniçtirmada (fr. allusion) bulunan yananlamsal bir anabezek (fr. leitmotiv) içlevi görür. Yerinel (fr. allégorique) olarak yaçamda her §eyin aktigini, duragan bir §eyin olmadigini gösteren gerçegin görüntüsünü simgeler.
Anlatinin baçlarinda yazar, bu imgesel uzam ve anlati kiçilerinin varligiyla, okuru giderek simgesel olarak çagri§tirilmi§ gerçege benzer bir olayin içine çekmeye çali§ir: "Her §eyi göremiyordum, tahmin etmem, eksiklikleri tamamlamam, esas olani seçmem, göstergeleri yorumlamam gerekiyordu. Yine de gerçege bagli kalmaya özen gösteriyordum" (Saumont, 1990, s. 59).
La rivière, anlatisi toplam on dokuz sayfadan oluçan açik öykü tarzinda kurgulanmiçtir. Daniel Grojnowski "kisa anlati olarak öykü, birkaç satir, birkaç sayfa, hatta birkaç on sayfa tutabilif' (2000: 16) der. Yazar öyküyü, her bir bölüm için numara vermek yerine paragraf giriçlerini içe kaydirip iki paragraf arasinda boçluklar oluçturarak bölümlere ayirmiçtir. Yapisi geregi olay bakimindan daha az yogun oldugundan, alici/okur ve anlatici/iletici arasindaki ili§ki edilgen olmaktan çok etkendir. Kisaligi nedeniyle bütününde bir olay örgüsünü kapsayamamaktadir. Ayrica yazar her §eyi anlatmadigi için "(...) metnin ötesine açilma izlenimi verir. Okur, boçlugu tamamlamaya davet edilif' (Edvard, 1997, s. 39).
Konusu, gazete haberlerinde yer alabilecek gündelik bir olayi (fr. fait divers) andirir. Biri büyük öteki ondan biraz k^ük iki çocugun, köylerine yakin bir irmak kiyisinda balik tutma serüveninin öykülenmesi üzerine kuruludur. Ayrica dü§lem dayali anlatilardaki (fr. récits oniriques) gibi gerçeklikle dü§ arasinda ve okuru ikilemde birakacak bir görünümü de çagriçtirir. Dü§, korku, ölüm, sanri gibi izlekler bu çagriçimi dogrular.
Sürekli yeni uygulayimlari kullanmada yetenekli olan yazar, bu kisa öyküyü yirminci yüzyil Fransiz filozofu ve yazari Gaston Bachelard'in L'eau et les rêves (1942) (Su ve Dü§ler) (2006) adli yapitinin içerigine uygun olarak, su ve dü§ izlegi üzerine yapilandirir. Bu bakimdan iç içe geçen bir yapi, hemen öykünün baçinda kendini gösterir. Bu baglamda öykü, dü§ gören bir zihnin kurgusunun ürünü oldugundan, yapisi geregi karmaçik bir özellige iyedir. Öykü cografi adi verilmeyen, herhangi bir irmagi simgeleyen uzamsal bir betimlemeyle ba§lar. Böylelikle yazar okurun dikkatini, suyun ve dü§ün insan psikolojisi üzerine olan hem tözsel hem de fizikötesi etkisinin önemi üzerine çekmeye çaliçir. Baçlangiç tümcesi, kalipla§mi§ tümcelerin aksine k^ük harflerle yazilmi§ bir "ve" baglaciyla ba§lar. Uzam ve zaman olgularinin verilmesiyle sonlandirilir. Bu tür bir baçlangiç, okurda sanki önceden devam eden bir betimsel anlatinin devamiymi§ gibi bir izlenim oluçturur. Böylece yazar, öyküye geleneksel öykü türünden çok farkli algilama biçemlerinin (fr. styles) varligini duyumsatan yenilikçi bir baki§ açisi katar:
Ve (irmak) bazen ani bir sel haline gelir. O zaman ovayi istila edecegi açik görünüyor. Suyun çayirlari ve sebze bahçelerini kaplayacagini. Ve hatta köyün evleri için, yakin zamanda dö§enmi§ meydanin çimlerindeki çiçek tarhlari için, bir gün yikilan eski kilisenin yerine in§a edilen §apel için, bir firtina günü, daha önce hiç görmedigimiz gibi büyük bir sel günü için korkabiliriz/üzüntü duyabiliriz. Nehir yatagindayken aldatici bir güçsüzlüge sahiptir. Uyuyan ya da sadece hafif bir titreme ile girdaba dönü§mü§ bir su gibidir. Su, altini ve gökyüzünü eritir. Ve onu gören seyre dalan, kendini yeniden arindirir, rahatlar. O saatlerde. Nehrin yava§ oldugu, nehrin sakin oldugu saatler. Temmuz ayinin bu sabahinda oldugu gibi (Saumont, 1990, s. 53).
Yazinsal türlerde anlatici, anlatinin belkemigi ve en önemli ögesidir. ister sözle, ister yaziyla olsun, her anlatilan §ey bir anlatici tarafindan aktarilmak zorundadir. Yazardan farkli konumda olan anlatici ben, yazarin yarattigi bir karakterdir. O halde anlatici, yazardan farkli bir kiçidir. Fakat okuma sirasinda okur, yazari degil de anlaticiyi muhatap alir ve onun sesine kulak verir. Genette, Figures III adli yapitinda anlaticinin anlatidaki durumuna göre yazar-anlatici (fr. auteur-narrateur), kahraman-anlatici (fr. héros-narrateur), tanik-anlatici (fr. narrateur-témoin) terimlerini kullanir. Anlaticinin, anlattigi öykü ile olan ili§ki türüne göre de benöyküsel anlatici (fr. narrateur homo-diégétique)", di§öyküsel anlatici (fr. narrateur extradiégétique)", içöyküsel anlatici (fr. narrateur intradiégétiuqe) adlarini önerir (1972, ss. 252-266).
La rivière adli öyküde anlaticinin kadin olmasi, aydin, ekinsel ve toplumsal bir birikime sahip olmasi, birinci tekil ki§i adili kullanip olaylari diçaridan gözlemlemesi gibi özellikler yazarin kendisine göndermede bulunan ipuçlari arasinda sayilabilir. Öykülemeyi, yazar-anlatici içleviyle üçüncü tekil ki§i adiliyla devam ettirse de, öyküde anlatan ses, Genette'in deyimiyle birinci tekil ki§i di§ öyküsel ben-anlatici (fr. narrateur extradiégétique à la première personne) (1972, s. 256) öykünün tüm agirligini taçir. Hiçbir zaman öyküye kiçi olarak katilmaz. Kendini kiçilerin arkasina saklar, anlatiyi öne iter. Kurguladigi öykünün kiçilerine karçi mesafeli bir anlaticidir. Zaman zaman araya girerek yorum yapar, kimi olgu ve olaylarin altini çizer. Daha öznel bir algilama geliçtirmek için, kendisiyle ilgili kisitli bilgi verir. Bu da okura, az sonra anlatacagi öykünün hangi algilama biçimiyle aktarildigini bildirmek içindir. Daha ileriye gitmez ve okurun, onun yaçami üzerine degil de anlatisindaki dü§ünce dizgesi üzerine bilgi edinmesini ister. Onu bu dogrultuda yönlendirir: "Gördüm, duydum. Joseph 'i geri çagirmasini, gevezeliklerini dinlememesini önerebildim. Çocugun elinden tutmasini, onu eve götürmesini. Yerimden kimildamadf (Saumont, 1990, ss.68-69).
Rus kuramci Roman Jacobson'dan esinlenen Genette, Figures III adli yapitinda anlaticinin asil anlatma içlevinin diçinda dört içlevinin daha oldugundan söz eder. Bunlar: "yönetme i§levi (fr. fonction de régie)", "iletiçim içlevi (fr. fonction de communication)", "tanikliga dayanan i§lev (fr. fonction testimoniale)" ve "dü§ünsel içlev (fr. fonction idéologique)" (1972, ss. 261-263). Bu baglamda La Rivière adli öyküde anlatici, ba§ki§ilerin baki§ açisini ve söylemlerini kullanmaz. istemli olarak kenara çekilip sözü kahramanlara verir. Öykünün içerigi ve seyri üzerine okurla iletiçime geçerek sinirli bilgi verir. Ondan, öykünün kurmaca mantigini çözmesine yardimci olmak için kendi yorumlarini katmakla dü§ünbilimsel bir içlev (fr. fonction idéologique) görür. Anlati boyunca sekiz kez araya girer. Bu araya girmelere iliçkin söylemsel yapilar, ilk paragraf giri§ hizasiyla ayni olacak biçimde düzenlenir. Ne yaptigi konusunda iç söyle§i (fr. monologue) ve bilinç akiçi uygulayimlari araciligiyla okuru bilgilendirir. imgeleme yetisi (fr. imagination), duyulari ve dü§ gücü araciligiyla kafasinda dü§ kurar gibi öykünün olay örgüsünü kurguladigini okura söyler. Olaylar ile öykü kiçileri üzerine kisa yorumlarda bulunur. Ayrica okura, önceki anlatiyi kavrayabilmesi için dü§ünme, algilama zamani yaratir ve dikkatini canli tutmayi amaçlar.
Öte yandan yazar Genette'in Palimpseste, la littérature au second degré (1982) adli yapitinda üst metinsellik (fr. métatextualité) bölümünde degindigi, yeniötesi yazinin metinlerarasi uygulayimlarindan olan ve genellikle ince alay (fr. ironie) için kullanilan
üstkurmaca (fr. métafiction) yöntemine baçvurur. Yazar-anlatici anlattigi öykünün olu§ma süreciyle ilgili okura zaman zaman bir takim bilgiler verir. Amaci, gerçek ile kurmaca arsindaki ili§kiyi sorgulatarak, okurun dikkatini öyküde anlatilanin gerçek olmadigini ve onun yanilsamasi olan bir kurmacadan ibaret olduguna çekmektir: "Onlari gördüm. Her gün irmak kiyisina giderdim. Okurdum. Kalin yapraklari olan bir çaliliga saklanmayi yeglemiçtim. Bachelard'i okuyordum. Gözlerimizde, sudur dü§leyen. Gözlerimi kaldirdim. Gördüm. Konuçtuklarini duydum. Gerçekmiç gibi göstermeye çaliçirken kurgulayacagim bir öyküyü burada yazdigimdan dolayi benden §üphelenmeniz haksizlik oluf (Saumont, 1990, s. 55). Araya girmelerin oluçturdugu bu türden duraksamalar, dogal olarak anlatinin hizini da yavaçlatir.
Gerçekte §iir gibi sanatin özünü temsil eden ve bilinçle iliçkiler dizgesi kuran metinler gibi, bu öykünün ana konularindandir imgelem. Yazar, usunda, imgelem araciligiyla canlandirdigi iç gerçekliginin diçavurumu olan kurgu yardimiyla öyküye yeni bir boyut kazandirir. imgelemini, dü§sel dünyasindaki çagriçimlara göre kullanir ve onlara istedikleri anlamlari yükler. §öyle ki su egretilemesinin, bir anlamda hem onun sanatsal bilincini, hem dü§üncesinin kökensel bilinci olan dü§ü simgeledigi söylenebilir. Bachelard'in dedigi gibi, okuru yeni bir düzleme ta§ir: "Suyun maddesel imgeleminin özel bir imgelem türü oldugunu kabul etmesi gerekecektif' (2006, s. 12). Dü§sel imgeleme yetisi ve dü§ gücünün bagimsiz olarak içlemesiyle gerçek di§i imgeler yaratigina ve gerçek yaçantilarin yansilamasindan oluçan yaçantilari dogurduguna göndermede bulunur: "Ben isterdim ki - bu benim ilk dü§üncem olmuçtu- bir ressam gibi göstereyim" (Saumont, 1990, s. 67).
Saumont, yeniötesi yazina (fr. littérature postmoderne) özgü bir yöntem olan metinlerarasi iliçkiler uygulayimini birkaç yerde kullanarak, öyküsünü varsillaçtirir. Çünkü "kisa öyküler metinlerarasi olma özelligine sahiptirlef (Erden, 2002, ss.355-356). Anlatici, öykünün kurmaca yapisina yön veren tümcelerin Bachelard'a iye oldugunu kendi agziyla itiraf eder: "Toprak suyunun deniz suyuna göre üstünlügü, modern söylencebilimcilerin gözünden kaçmasa bile. Bunu söyleyen Bachlard'dif (Saumont, 1990, s. 58). Yine Bachlard'in kitabina özgü bir ba§ka alintida da yazar, okuruna gerçegi sorgulamasini önermeyi aniçtiran bir ifade yerleçtirir. Bu, gerçegin arayiçiyla ilintili bir sorgulamadir. Bu sorgulama gerçege benzer bu kurgusal yaçam süresince, "gerçek neyi, nerde, ne zaman ve nasil gördüysek oradadir" gibi bir anlam üretir. Böylece yazar okuru, okumakta oldugu öykünün yinelemesi olmayan degiçken yaçam gibi gerçek olmasa da, gerçege benzer oldugu iletisini verir: "Duydum gördüm. Bachlard'in kitabinda okumuçtum Gerçek nerede: Gökyüzünde miyoksa sularin dibinde mi?" (Saumont, 1990, s. 61). Öyküleme boyunca olaylari ve durumlari, suya iliçkin özellikler içeren okudugu kitap ile bagdaçtirmayi sürdürür. Örnegin, dü§ görme gücünün yardimiyla irmagin kiyisinda, baçkahramanlardan Vincent ile sevdigi genç kizin bir zamanlar su gibi geçip giden geçmiç yaçantilariyla §imdi arasinda geriye dönük ya§anmi§ bir olguyla kurulan bag. Burada Bachelard'in yapitindan; "Suyun acisi sonsuzduf (Saumont, 1990, s. 66) alintisini, öykü kiçilerinden Vincent'in önceden irmak kiyisinda buluçtugu, sonradan terk ettigi eski kiz arkadaçinin suda bogulma olayini anlatmadan önce kullanir. Böylece suyun ya§am kaynagi oldugu gibi, bir yaçama son verecek özelliklerinin de oldugunu aniçtiran bir iletiyi vermeye çaliçir. Yani yaçamin kaynagi ve varligin bilincinin imlerinden olan su, bu öyküde ayni
zamanda içsel bir tinbilim simgesidir. Öykülemedeki sessizlik anlari, suyun uymasina benzetilir. Öyle ki irmagin durgun suyu, ölümü ve yaçamin durmasini simgeler. Anlatici, Bachelard gibi usunda tasarladigi imgeleri maddeleçtirerek görünür ve bilinir hale dönü§türür. Böylece suyu ya§am ve ölümle bir tutar:
Hayal dünyasinda, biçime, dönü§üme ve maddeye egemen olan ^ neden birleçir, hem de öylesine birleçir ki, birbirinden ayrilmaz olur. (...) i§te bu yüzden su, güzelligi ve bagliligi içeren ölümün maddesidir. Yalnizca su, güzelligi koruyarak uyuyabilir; yalnizca su, yansimalarini koruyarak ölebilir, hareketsizleçebilir. Böylelikle, sevdigimiz her §eye güzellik katan temsili ve yinelemeci bir tür narsisizm dogar. insan kendi geçmiçinde yansir, her imge onun için bir ani olur (Bachelard, 2006, s. 79).
Daha sonra anlatici, Bachelard'in kitabini okurken dü§ündügünü degil, gördügünü anlattigindan söz eder. Bu anlattiginin önceden kendi baçindan geçmedigini söyler. Yaptiginin yalnizca kiçiler ve bezem (fr. motif) üzerine yalin bir baki§ olduguna dikkati çeker ve okuru, öykünün gerçekligine inandirmaya çabalar:
Her §eyi anlattim. Susma anlarinin diçinda her §eyi söyledim. K^ük çocuk irmaktan etkilenmiç olarak sustugu zaman. Belki heyecanlandi. Belki genç yaçina ragmen tuhaf bir üzüntüye yakalanmi§. Suyun acisi sonsuzdur. Vincent sevdigini ve sonrasinda nefret ettiginde sandigi bu kizla birlikte mutlu anlari yeniden yaçadigi zaman (burada kurguluyorum); ve piçmanliklari ya da belki vicdan azaplari yeniden içini kapliyordu (fakat kurguluyorum). Gördügümü anlattim. Su ve Dü§ler'i okurken dü§ündügü mü degil. Önceden olmu§ oldugum §eyi degil. Önceki hafta, önceki ay. Ne olmayi dü§ündügüm §eyi. Kitabi okuduktan ve suyun kenarindaki tüm bu saatlerden sonra (Saumont, 1990, s. 66).
Anlatici, baçlarda anlattigi öykünün dü§sel bir kurgu degil de gerçek bir öykü olduguna okuru inandirmaya çaliçsa da, sonlara dogru alay edercesine anlatilanlarin gerçek degil bir dü§ oldugunu örtük biçimde ortaya koyar ve okuma hizini yavaçlatarak önceki anlatimlari algilamaya yöneltir: "Kitabimi kapattim. Su ve Dü§ler'i. Artik canim okumak istemiyordu. Artik canim rüya görmemek istemiyor" (Saumont, 1990, s. 69). Öykü açik bir sonla biter. Bu son, anlaticinin irmak kiyisina balik avlamaya gelen iki çocugun ayrilmak üzere köylerine geri dönmek için yola koyulmalarini bildirmesinden anlaçilir. Okudugu kitaptan alinti yaparak, fantastik öykülerde oldugu gibi, her zaman gerçek ile dü§ gören arasindaki sinirda ku§ku olacagina bir göndermede bulunur: "Bütün bunlar kafamdan geçmiç olabilirdi. Yaniti bulamadan suya baktim. Sessiz su uyuyan su dibine inilemeyecek su bazen ani bir selde yükselen"' (Saumont, 1990, s. 71).
Her öykünün kendisine özgü bir iletisi vardir. Emin Özdemir'in deyimiyle "öyküde ya açik ya örtük bir ileti vardir" ve "bu da bir olay ya da insanlik durumuna dönü§türülerek verilir öykünün dokusu içinde" (1994, s. 220). Bu öykünün iletisi, baçliginin konusuyla örtü§mesi ve özdeksel bir yapiya iye olan suyun yerineli olarak insanin tinsel yapisi üzerindeki dü§lemsel etkisinin neler olabilecegiyle ilintili oldugu söylenebilir.
Oykude yazar, siklikla çocuk bireylerin iç dunyasini açmaya çaliçir. On duzlemde bu baçkahramanlarin fiziksel ve tinsel iç dunyalarini, bunalimlarini, karamsarliklarini, sevgide yetersizliklerini, mutluluklarini ve mutsuzluklarini, tedirginliklerini açimlar. Bunlar, ayni zamanda birbirleriyle bagintili olan oykunun içe yonelik ve soyut ana izlekleridirler. Bu izleklere arkadaçlik, mutluluk duçleri kurma, sevgide fedakârlik, aile sevgisinden yoksun olma, cehaletin kurbani olma da eklenebilir. Ayni zamanda bu izlekler, donemin Fransiz toplumunda kirsal kesimde yaçayan genç kitlenin ekinsel ve toplumsal yapisinin ve iletiçimsel iliçkilerinin nasil olduguyla ilintili ortulu gondermeler olarak da gorulebilir.
3. Anlati Yerlemleri
Kendine ozgu bildirisel ozellige iye bir yazin metni, bir ya da daha fazla anlati yerlemi (fr. coordonnée narrative) tarafindan orgenlenmi§ kesitlerden olu§an bir yapidir. Bu yerlemlerin onemi konusunda Yucel (1993) §unlari aktarir: "Dunya konusunda her turlu bilginin en azindan uç etkenin içlevi oldugu sôylenebilir: dunyanin kendisi (uzam), onu ele alan ôzne (belli biri) ve her ikisinin de yer aldigi zaman (belli bir an). Bu uç ôgeden birinde en ufak bir degiçiklik oldu mu dunya ayni dunya degildir artik." (s. 17) Bu turden bir yapitin anlatisini tamamlayici gostergeler ki§i, zaman ve uzamdir. Bunlar, yazinsal yapitlarda anlatiyi oluçturan anlamli baglantilari, dizgesel ve ayrintili biçimde ortaya çikarir. Bu baglamda La rivière adli oyku, yukarida anilan yerlemler çerçevesinde kurgulanmiç bir oykudur.
3. 1. Kiçiler
Oyku, karakterler etrafinda kurgulanir. Karakterler, metnin kurgusuna, yapisina, gerçekligine uygun hareket ederler. Yazardan farkli olmalarina kar§in, onun deger yargilarini, duygularini ve duçuncelerini aktaran ki§ilerdir. Romanda oldugu gibi, oykunun anlatisal evrenini belirten anlamsal yapilar olan zaman ve uzam yerlemleri içerisinde konumlanirlar. Anlatinin eylem alanini kavramada etkin rol ustlenerek eylemi harekete geçiren oge i§levi gorurler. Birincil derecede oneme iyedirler ve anlatinin vazgeçilmez orgeleri arasinda yer alirlar.
La rivière, kisa durum oykusu tarzinda yazildigi için, kiçi sayisi az olan bir oykudur. Ana karakterleri, olaganustu kiçiler yerine gunluk, siradan, okura tanidik gelebilecek kiçilerdir. içinde bulunduklari toplumun makyajsiz ve dogal yansimalaridir. Birincil oneme sahip kahramanlarin diçinda ikinci dereceden kiçilerin adlari verilmemiçtir. Nereli olduklari, yaçlari, meslekleri uzerine bilgilendirmeler mevcut degildir. Bu kiçilerin yalnizca cinsiyetlerinin ne olduklari belirtilmi§ ve niteleme sifati sozcukleri araciligiyla tanitilirlar. Anlatici kiçilerin yaçiyla, cinsiyetiyle, toplumsal ortamlariyla, dilleriyle onlarin yaçamlarinin içine nufuz eder. Kiçilerin davraniçlarinin nedenleri ve iç dunyalari oykunun anlaçilmasina yardimci orgeler arasinda yer alir. Birincil oneme sahip kiçiler sadece adlariyla vardirlar, soyadlari yoktur. Bu adlar tarihsel (Vincent) ve dinsel (Joseph) içerikli birer simgesel gonderme gibi de algilanabilir. Çunku oykude onlarin mizaçlarina yakin ozelliklere sahip olduklari gorulur. Yazar bu adlari birer im gibi kullanarak, onlarin gerçek degil birer kurmaca kiçiler olduguna adeta dikkat çeker. Ayrica fiziksel ve tinsel tanitimlari olabildigince indirgenmiçtir. Fiziksel tanitimlara iliçkin betimlemeler kiçilerin giyim tarzlari, boylari ile sinirlidir. Tinsel betimlemeler ise daha çok davraniç biçimleri, ekinsel ve toplumsal davraniçlariyla ilintilidir. Oyku kiçilerinin tinsel
durumlarina, aralarindaki yakinlik iliçkilerine, karakter özelliklerine, birbirlerini tanimaya yönelik dü§ünsel yorumlarina ili§kin özellikler ön düzlemdedir.
Baçkahramanlari çocuk yaçta olan üç kiçiden oluçur. Bunlar, öykünün olay örgüsünün omurgasini oluçtururlar. Yazar, bunlar araciligiyla öyküdeki çatiçma durumunu örgenler. Bunlardan ilki, k^ük çocuk Joseph'tir. Yetiçkin olan öteki çocugun neredeyse zitti bir karakterdir. Okula giden, bilgili, yaramaz, hareketli, yerinde duramayan, kipir kipir, eglenmeyi ve dü§ler kurmayi seven, açik dü§ünceli, duygu ve dü§üncede olumlu olan, mutlu olan bu karakter günün birinde ünlü olmayi da arzular. Ayni zamanda merakli, yüzme bilmedigi halde deniz tutkusu olan, iyimser, sabirli, dikkatli, iyi bir balikçi, arkadaçligi ve dostlugu önemseyen, çakaci, kara mizahi seven biridir.
Aksine ikincisi, ergen bir çocuk olan Joseph'in arkadaçi Vincent'dir. Kismen serseri tipli, örselenmi§, karçi cinsle degil de hemcinsiyle iyi anlaçabilen, arkadaçlik ve dostluk kurabilecek deneyimi ve egitimi yeterince olmayan, olumsuz dü§ünceleri olan biridir. Ayni zamanda özgür davranmayan, mutsuz, karamsar, tembel, biraz inatçi ve dik kafali, sevgisini, üzüntüsünü pek belli etmeyi beceremeyen, içine kapanik, rahatina dü§kün (örnegin, ögle uykusuna yatmasi bunun bir göstergesidir), acili bir karaktere sahiptir.
^üncüsü, olay örgüsündeki serüvenlere katilmadan olaylari diçaridan gözlemlemeye çaliçan bir kiz çocuk anlaticidir. Bu anlatici kahramanin cinsiyeti diçinda adina, ya§ina, nereli olduguna ve meslegine iliçkin bilgiye rastlanmaz. Aile yapisi hakkinda yok denecek kadar az bilgi verilir. Örnegin, romatizmali vaftiz annesinin, kendisine bir iki kez çocuklarin Tanri tarafindan koruma altinda olduklarini söyledigini animsamasi gibi.
ikincil öneme sahip kiçilerden ilki, Vincent ile kiz arkadaçini önceden taniyan, aralarindaki iliçkiye kismen tanik olan beyaz saçli, iri ayaklari olan, yürürken kumsalda izler birakan, yillardir yaz-ki§ her gün irmak kiyisi boyunca ba§ibo§ dolaçip duran, adi sani olmayan ya§li bir adamdir. Digerleri anlaticinin vaftiz annesi ve Vincent'in bir zamanlar gönül arkadaçi olan, irmakta bogulma tehlikesi geçiren ve ölü mü diri mi oldugu pek belli olmayan uzun saçli kiz arkadaçidir. Ayrica uzaktan sesleri duyulan ve bunalimda olan bir çift.
3. 2. Zaman ve Uzam
Anlatilarda birbirini tamamlayan iki bileçke olan zaman ve uzam yerlemlerini birbirinden ayri dü§ünmek olasi degildir. Zaman, hem bireylerin yaçantisinda, hem kurmaca yapitlarda önemli bir yere sahiptir. Michel Butor (1960) "her türlü kurmaca, uzamimiza bir yolculuk olarakgiref' (s. 50) söylemiyle uzamin anlati içindeki önemini vurgular. Genette'in kuramsal çözümleme uygulayimina göre zaman kavrami, söylemde olaylarin zaman diziminin nasil degiçtirildigi ile ilgili olan düzen (fr. ordre), öyküdeki olaylardan hangilerinin özet olarak anlatilacagi, hangilerinin ayrintilariyla verilecegi konusuna iliçkin olan, yani anlati süresi ile öykü süresi arasindaki bagintiyi içeren süre (fr. vitesse), öyküde bir olayin söylemde kaç kez anlatildigi ya da birkaç kez meydana gelmi§ bir olayin söylemde kaç kez anlatildigini ele alan siklik (fr. fréquence) (1972, ss. 77-105) yöntemleriyle incelenir.
La rivière, zamanin da uzamin da sinirli oldugu bir öyküdür. Ana olay, bir dü§ ani gibi kisa bir zaman diliminde olup biter ve yaçamdan bir kesit gibi sunulur. Dekoru, anlatilan olayla
baglantilidir. "Kim, ne zaman, nerede, ne yapiyor" sorularina yanit verir. Genette'in (1972, ss. 77, 123, 227) zamansal kuram çözümlemesinden hareketle, öyküde zaman anlam taçiyici olarak karakterlerin niyetleriyle örtü§ür. Öykü zamani (fr. temps de l'histoire) ile öyküleme zamani (fr. temps de la narration) arasinda uzun bir süre vardir. Anlaticinin "geçen ay" ifadesine göre yaklaçik bir aydir. Anlatici, anilarini öykü zamanina ta§ir. Öyküleme zamaninda ise öykü zamaninda meydana gelen olaylari animsar. Yazarin olayi algilayiçi ve bir kurmaca anlatici araciligiyla sundugu öyküleme zamani, anlatici tarafindan herhangi bir "Temmuz sabahi" baçlayip ayni gün akçam olmadan sona erer. Dolayisiyla anlati zamaninin yaklaçik bir gün sürdügü söylenebilir. Öyle ki sözü edilen bu zaman içindeki saatler süresince, öyküde yer alan olaylarin ba§at uzamsal göstergesi olan irmak da, öyküleme zamani henüz baçlamadigindan, adeta ona uyum gösterircesine sakin ve yava§ akmaktadir. Bu öyküde yazar, olaylarin geçtigi zamani, uzam gibi ba§ki§ilerin ya§anmi§liklari üzerine yogunlaçtirir.
Anlatinin hizi anlaticinin sik sik araya girmesi, karakterlerin geçmiçini §imdile§tirici geriye dönü§ (fr. analepse) uygulayimi ile kahramanlarla ilgili özet bilgilere ve karçilikli konuçmalara çokça yer vermesiyle yavaçlar. Öykünün anlatisinin söylem çözümlemesinde, Genette'in (1972), anlatilarda kullanilan söylem biçimi diye adlandirilabilen "koçullandirim ulami (fr. catégorie du mode)", öyküdeki anlaticilarin algilama biçimi olan "görünüm ulami (fr. catégorie de l'aspect)" ve öykü zamani ile söylem zamani arasindaki bagintinin ele alindigi "zaman ulami (fr. catégorie du temps)" (s. 74) gibi söylem biçimlerine yer verdigi görülür.
Anlaticinin birinci tekil ki§i adili "Ben" kullanimi öyküde, kiçinin içinde yaçadigi zamandir. Bu da öznel zaman anlayiçi demektir. Öykü kiçisi için öznel olan zaman, okur için nesnel zaman olmaktadir. Öykünün anlatisinda kullanilan geçmi§ zaman, yalnizca basit bir geçmi§ zaman olarak kullanilmaz; geçmi§ zamanin çok karmaçik ve farkli derecelerini de içerir. Böyle bir durumda, tüm dikkatini olaya yogunla§tirmi§ okuyucu; "bütün olaylari bu andan baçlayarak, kendisinin de içinde yaçadigi, dü§sel bir çimdiki zamana dönü§türür ve kendisini, ayni olaylara ve durumlara katilan veya hiç olmazsa onlari, olduktan sonra degil, olurken gören bir ki§i olarak hayal edef (Stevick, 1998, s. 242).
Anlatici, ara ara kullandigi fiilimsi zaman kullanimlari araciligiyla olayin ne zaman geçtigini okuyucuya duyumsattirir. Genelde eylem zamani çimdiki zaman degildir, özellikle hikâye bileçik zaman çok kullanilir. §imdiki zaman ise yok denecek kadar azdir. Zamanin göreceli oldugunu ortaya koyan "geçen hafta", geçen ay", "o zaman", "Haziran ayi ögleden sonrasi", "yaz" gibi takvimsel ve mevsimsel zaman imleri söz konusudur. Bu zamansal göstergeler kahramanlarin tinsel yapisi üzerinde birtakim etkilere yol açar. Örnegin, havanin güzel oldugu bir günün Vincent'da tinsel yapisinda esenligi çagriçtirmasina karçin, yagmurlu havanin egemen oldugu zamanin yaz tatilini etkileyecegi dü§üncesi Joseph'de esenliksiz duygulara yol açar.
Öyküde uzamin öncelenerek baçlatilmasi, yazarin insan-uzam iliçkisine verdigi önemin bir göstergesidir. Çünkü insan geliçimini, yaçadigi yerle kurdugu bagla gerçekleçtirir. Bu baglamda Bachelard (1996), "ruhumuz bir oturma yeridif (s. 28) demekle insanin huzur bulmasi, onun tinsel bütünlügü ve sagaltimi yakaladigi yerle baglantilidir. Öykü kahramanlarinin baglantida oldugu uzam, yikilan eski kilisenin yerine k^ük bir kilisesi olan
bir koyun yakinindan geçen irmagin suyu ile beslenen, ovasinda bostanlarin, çayirlarin, sogut agaçlarinin oldugu bir dogaya iye kirsal yerleçim yerinin oldugu bir cografyadir. Olaylarin geçtigi irmak ve çevresi, ayni zamanda her §eyin ve tum karakterlerin etrafinda dondugu somut ve ba§at uzamdir.
Oyku kiçilerinin çevre ile aralarindaki butunsellik, varoluç ve bireyselleçme sikintilari uzam algisina da yansir. iki çocugun, kiyisinda balik tuttuklari irmak her ikisi için de ayni uzam olmasina kar§in, tinsel yapilarinda farkli izler birakir. Bu yer geni§ uzam olmasi nedeniyle, çocuksu duygularin içinde kabardigi Joseph için daha eglenceli ve esenlik vericidir (fr. euphorique). Ornegin, burada balik tutmayi, izcilerle tatil kampina gitmeye yegledigini ifade eder. Hoplar, ziplar, takla atar ve gelecekle ilgili duller kurar. Yine, "denizlerde olup balina avlama" du§u bunlardan biridir. Bu kapsayan/açik uzam, dogasi ve manzarasiyla, anlatici ki§i için de bir siginma, gozlemler yapma, kitap okuma ve kendini anlamlandirma ve kaygidan uzak bir biçimde huzur buldugu, du§ kurma esiniyle tinsel durumunu besledigi bir barinma yeri gibidir.
Irmagin yer aldigi cografya, iki samimi arkadaçin gerçekte birlikte ho§ zaman geçirdikleri ve iç açici dogasiyla onlarin tinsel sagaltimlarina katki saglayan bir yerdir. Her ikisinin de birlikte buraya gelmelerindeki asil neden, baliklari tutup yemek degil, aksine ho§ bir zaman geçirip can sikintisindan az da olsa kurtulmaktir. Ote yandan bu yer, ikincil oneme sahip kahramanlardan olan ve kendisini irmaga atarak boguldugu soylenen Vincent'in sevgilisi genç kiz için esenliksiz bir uzamdir (fr. espace disphorique). Bir anlamda olumun uzami, her zaman dar/kapalidir. Yaçli adam içinse bir gezinti ve zaman geçirme yeridir. Ayni zamanda kimi onemli ve yaçantilarda iz birakan (ornegin, genç kizin ozkiyaya (fr. suicide) yeltenmesi gibi) olaylara tanik olunan bir yeridir. Yine bu yer, oykunun baçlatilip sona erdirildigi uzamdir. Ayrica oykude su ile eçdeger ozelligi simgeleyen irmak, egretilemeli olarak anlatici-yazarin bilinçaltina ozgu akip giden duçsel zamani aniçtirdigi, yer aldigi cografya ise onun bilinçaltinin nesnel yansimasini simgeledigi soylenebilir.
Sonuç
La rivière adli oykunun diçoykusel ben anlaticisinin Gaston Bachelard'in "L'eau et rêves (Su ve Duller)" adli yapitina yonelttigi yanmetinsel ve metinlerarasi gondermelerden yararlanarak, ayni zamanda okurun zihnini kariçtiracak duçlemsel orgelere de baçvurarak ustkurmaca yonteminin one çikmasini sagladigi gorulmuçtur.
Ayrica Çehov tarzi "kesit/an oykusu"ne uygun olarak orgenlenmiç oykudeki irmak, koy gibi doganin parçalari olan açik ve kapsayan uzamlarin, baçkahramanlarin tinsel durumlari uzerinde genellikle sagaltici etkilerinin oldugu saptanmiçtir.
Bununla birlikte, Saumont'un hem çiir hem de dram turlerine benzer bir biçemle anlatinin dilsel yapisinda almaçik bezekleri (fr. motifs alternés), yinelenmiç sozsel ve tumcesel geri donuçleri, noktalama imleri ve oznel tercihine bagli olarak çocuk dilini one çikardigi gozlemlenmiçtir.
Bunlara ek olarak, La rivière'in gerek anlatisindaki yalinlik ve inandiriciligiyla, gerek yeniötesi ve Amerikan tarzi kisa öykü yazim uygulayimlarini Fransiz öyküsüne taçimasiyla okurun ilgisini çekecek ba§at bir öykü oldugu sonucuna varilmiçtir.
Kaynakça
Bachelard, G. (1942). L'eau et les rêves, Essai sur l'imagination de la matière. Librairie José Corti.
Bachelard, G. (1996). Mekânin Poetikasi. çev. Aykut Derman. Kesit Yayincilik.
Bachelard, G. (2006). Su ve dualer Maddenin imgelemi üzerine deneme. çev. Olcay Kunal. Yapi Kredi Yayinlari.
Baki, M. (2005). GünümüzFransiz Öyküsünde Yapisal ÇözUmleme. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Beaumier, J.P. (1997). Annie Saumont: nouvelliste jusqu'au bout des ongles. Nuit blanche, le magazine du livre, 69, 130-133. https://id.erudit.org/iderudit/21081ac.
Butor, M. ( 1960). Essais sur le roman. Gallimard, Coll. Idées.
Edvard, F. (1997). La Nouvelle. Seuil.
Erden, A. (2002). Kisa Öykü ve Dilbilimsel Eleçtiri. Gendaç.
Genette, G. (1972). Figures III. Édition Seuil.
Genette, G. (1982). Palimpsest, la littérature au second degré. Édition Seuil. Genette, G. (1987). Seuils, Édition. Seuil.
Godenne, R. (1975). A propos de quelques Critiques du XXème siecle sur la Nouvelle, in Cahiers de l' Association des Etudes Francaises, La Nouvelle du XVIIIème siècle à nos jours, Paris, Société d'Edition "Les Belles Lettres", 1975, no 27.
Grojnowski, D. (2000). Lire la nouvelle. Nathan.
Öykünün Penceresinden (1998). Özcan Karabulut (Ed). Era Yayinlar.
Özdemir, E. (1944). Yazinsal Türler. Ümit Yayincilik.
Saumont, A. (1990). Le pont, la rivière. Editions A.M. Métailié.
Stevick, P. (1988). Roman Teorisi. Sevim Kantarcioglu (çev). Gazi Üniversitesi.
Todorov, T. (1995). Yazin Kurami. Mehmet Rifat-Sema Rifat (çev). YKY.
Todorov, T. (2012). Fantastik Edebi Türe Yapisal Bir Yakla§im. Nederet Öztokat (çev). Metis Eleçtiri. Tosun, N. (2011). Modern Öykü Kurami. Hece Yayinlari. Yücel, T. (1993). Anlati Yerlemleri. YKY.
Çatiçma beyani: Makalenin yazari, bu çaliçma ile ilgili taraf olabilecek herhangi bir kiçi ya da finansal iliçkileri bulunmadigini, dolayisiyla herhangi bir çikar çatiçmasinin olmadigini beyan eder.
