CC BY
43Cilt: 3, Sayi: 2, 2020
Vol: 3, Issue: 2, 2020
Sayfa - Page: 133-144
E-ISSN: 2667-4262
iThenticate-
X. Professional Plagiarism Prevention
MURAKAMi'NiN HA§LANMI§ HARiKALAR DiYARI VE DUNYANINSONU ADLI
ESERiNDEKi KAFKAESK iMGELER
KAFKAESQUE IMAGES IN MURAKAMI'S HARD BOILED WONDERLAND AND THE END OF
THE WORLD
Aytemis DEPCi*
MAKALE BÍLGÍSÍ ÖZET
|<§>| Geliç: 02.07.2020 V Kabul: 28.09.2020 Qagda§ edebiyat ele^tirisinde en sik kullanilan kavramlardan biri olan metinler-arasilik, her metnin sadece diger metinlerle ili^kili olarak bir anlami oldugunu, bir metnin diger tüm metinlerden bagimsiz olarak anlam üretemeyecegini savunan ve okuma eylemini metinsel ili§kiler agina oturtan bir söylemdir. Bu fali^manin amaci metinler-arasi söylemden faydalanarak Murakami'nin Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu adli romaninda Kafkaesk referanslarin sanatsal bir araf olarak kullanildigini ortaya koymaktir. Bu makalede, Murakami'nin Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu adli romanindaki Kafkaesk yabancila^ma ve izole olma kapi imgesi üzerinden degerlendirilecek hem Murakami'nin eseri hem de Kafka'nin Dönügüm adli eserindeki kapi metaforuna odaklanilarak eserler arasindaki ili§ki metinler-arasilik söylemi baglaminda ele alinacaktir. Her iki metin de detayli incelendiginde, kapi metaforunun her iki fali^mada da temel bir rol oynadigini ortaya koymaktadir. Ayrica her iki romandaki zirh-kabuk metaforlari irdelenerek kendini koruma dürtüsüne afiklama getirilmeye fali^ilacaktir. Bu fali^ma Murakami'nin kullandigi Kafkaesk metaforlara odaklanarak eseri olu^turan bu küfük detaylarin romanin dünyasini yansitan önemli parfalar oldugunu göstermeyi amaflamaktadir.
Anahtar Kelimeler: Metinler-arasilik, Haruki Murakami, Franz Kafka, Japon Edebiyati.
Araçtirma Makalesi
ARTICLE INFO ABSTRACT
|<§>| Received: 02.07.2020 VAccepted: 28.09.2020 Intertextuality, one of the most frequently used concepts in contemporary literary criticism, is a discourse which argues that every text has a meaning only in relation to other texts, and a text cannot produce meaning independently from all other texts, and places the reading action on the network of textual relations. The purpose of this study is to reveal that Kafkaesque references were used as an artistic tool in Murakami's Hard Boiled Wonderland and the End of the World, drawing on intertextual discourse. In this article, the relationship between Murakami's Hard Boiled Wonderland and the End of the World and Kafka's Metamorphosis will be discussed in the context of intertextuality, considering Kafkaesque alienation and isolation in Murakami's work focusing on the door metaphor. A close reading of both texts reveals that the door metaphor plays a core role in both works. In addition, the armor-shell metaphors in both novels will be examined and an explanation will be made for the self-protection impulse. This study focuses on Kafkaesque metaphors used by Murakami and aims to explore these small details which create the work are among the important pieces that reflect the world of the novel.
Keywords: Intertextuality, Franz Kafka, Haruki Murakami, Japanese Literature.
Research Article
* Dr. Ögr. Üyesi, ískenderun Teknik Üniversitesi, Yabanci Diller Yüksekokulu, Hatay / Türkiye, Email: aytemis.depci(S)iste. edu.tr ORCID https://orcid.org/0000-0002-6536-9584.
Bu makaleyi §u §ekilde kaynak gösterebilirsiniz / To cite this article (APA):
Depci, Aytemis (2020). "Murakami'nin Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu Adli Eserindeki Kafkaesk Imgeler". Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültür Araçtitmalari Dergisi (UDEKAD), 3 (2): 133-144. DOI: http://dx.doi.org/10.37999/udekad.763149.
Extended Abstract
Intertextuality, as a theory which is frequently used among postmodern authors, can also be traced in the postmodern fiction of Haruki Murakami, a distinguished Japanese writer. It is possible to find various references from Kafka's works in Murakami's novels, whose artistic style is stongly influenced by the Western literature.
Among the metaphors used in Murakami's novel Hard Boiled Wonderland and the End of the World, it is observed that "the door" metaphor plays a significant role in the text. The aim of this study is to focus on the door metaphor seen in both Murakami's novel titled Hard Boiled Wonderland and the End of the World and Kafka's Metamorphosis, and to discuss the relationship between the works in the context of intertextuality. In addition, this study attempts to decipher the armor-shell metaphors in both novels in terms of the individual's drive to protect himself.
The portrayal of violence-prone father of Gregor in Kafka's work and the depiction of the "Gatekeeper" in Murakami's novel as a terrifying person, who uses cutting tools such as ax, machete and knives, indicates the existence of a harsh authority that controlls "the door" in both texts.
The door image in both Kafka's and Murakami's texts symbolizes the individual's alienation, isolation and loneliness. Moreover, in both texts, the door metaphor merely connects two spaces that appear in different dimensions, mediating between consciousness and unconsciousness from inside to outside. In this way, the closed space becomes a protective place that offers a sense of comfort, security and isolation.
While Gregor imprisons himself behind the walls of his room, Murakami's protagonist is locked up behind the walls he unconsciously created. Gregor's choice to lock the door can be considered as symbolic since it reflects the individual's relationship with the outside world and prudence in communicating with others. Gregor's isolation in his room can also be considered as an attempt to hold on to his individuality. Likewise, the protagonist of Murakami at the End of the World is able to retain his individuality by isolation from the outside world.
It should be noted that neither protagonists is able to control the door that is surrounded by walls. For Gregor, something as simple as a door becomes an obstacle after metamorphosis since he can no longer lock himself in or leave the room whenever he wants. The same suggestion is valid for Murakami's protagonist who is not able to control the door in both worlds. The door of the narrator in Hard Boiled Wonderland is broken by people who brake into his house and in the End of the World chapters of the novel, no one except the Gate Keeper has the control of the door.
In the framework of this study, the resembleance of "armor/shell" metaphors are noteworthy. The metaphor of "protective armor" in Kafka's Metamorphosis appears as "snail shells" in Murakami's novel. Just as the snail is drawn to its inner worldfor protection, Murakami's protagonist hides himself in his inner world.
Another interesting similarity in both texts is the poor sense of sight of both protagonists. Just as it is impossible for Gregor to look out of the window with his eyes that cannot see very well anymore, and he lives in a dark room, the narrator in the End of the World has to live in dim places and cannot look at the light as his eyes are severely affected by the light.
As is mentioned above, Murakami emphasizes the theme of isolation by making implicit allusions to Kafka's work Metamorphosis. This study aims to contribute deciphering Murakami's novel utilizing intertextality and presents a detailed account of Kafkaesque images, which have been reinterpreted in Murakami's text according to the conditions in his novel as a way to cope with the alienation, isolation and loneliness.
Giri§
Japon postmodern romaninda gitgide kureselle§en dunyada populer kulturun dayatmalari, materyalist tuketici toplumunun yikici etkisi ile baski altinda kalan karakterlerin kendilerine yabancila§arak yalnizla§tiklanni gozlemlemek mumkundur. Dunyanin ve Japonya'nin ge^rdigi hizli ve kitlesel degi§imler neticesinde nesneler ile ku§atilmi§ olan bireyin materyalist dunyadan ka9mak istemesi kurgusalligin benimsendigi ve anlamin muglakla§tigi postmodern
/ V°,ume; 3, / Issue: 2, 2020
roman tarzinin Japonya'da da yayginlaçmasina neden olmuçtur. Modern toplumun radikal bir eleçtirisi olan postmodern anlati tarzini benimseyen dünyaca taninmi§ Japon yazarlar arasinda Banana Yoshimoto, Ryuu Murakami ve Haruki Murakami gibi yazarlar sayilabilir. Bu yazarlarin diçinda Yooko Tavada, Masahiko Shimada, Natsuki ikezava ve Yuuiçi Seirai gibi kendilerine özgü teknikleri ile ön plana çikan yazarlar da bulunmaktadir. Natsuki ikezava, Yuuiçi Seirai ve Takici Kobayaçi'nin eserlerindeki postmodern unsurlar ve teknikleri inceleyen Güven, postmodernizmin Japon edebiyatindaki alimlanmasina deginerek bu yazarlarin oluçturdugu akimi "alternatif postmodern japon edebiyatf olarak nitelendirmektedir (Güven 2018: 18).
Dogulu ve Batili eleçtirmenlerce çagdaç bir postmodern Japon yazar olarak görülen Haruki Murakami (Iwamoto 1993: 295), 20. yy. sonlari ve 21. yy baçlarindan itibaren Japon postmodern edebiyatinin öncülerinden olmuçtur. Murakami'nin yazinini postmodern olarak tanimlayan eleçtirmenler arasinda bulunan Kawakami, Murakami'nin anlatisinda sava§ sonrasi "cunbungaku" - "saf edebiyat" estetigi kapsamina girmeyen yeni sosyal
ko§ullar"in egemen oldugunu belirtirken (Kawakami 2002: 309), Strecher ise Murakami'nin "cunbungaku" kavramina ve tanimlamalarina direnerek terimi kendi ihtiyaçlarina
göre yeniden tanimladigini öne sürmektedir (Strecher 1998: 354). Fuminobu ise modernizme karçi direniç gösteren ve ütopya arayiçi içinde olan Murakami'nin postmodern karakterlerinin kendilerinde ve çevrelerinde meydana gelen olaylardan duygusal ve zihinsel kopukluk içinde olduklari üzerinde durmaktadir (Fuminobu 2002: 127). Toplumun kendilerine çizdigi kimligin içine hapsolan ve gerçek kimliklerini ortaya koyamayan Murakami karakterlerinin iç zihinlerinde kimliklerini aradiklarini belirten Altin ise Murakami'nin Haçlanmiç Harikalar ve Dünyanin Sonu adli eserinde Japon kimligi sorununu irdelemektedir (Altin 2018: 261).
Postmodern edebiyat akiminin siklikla baçvurdugu tekniklerden olan metinler-arasilik yönteminin yine Postmodern bir Japon yazar olan Haruki Murakami'nin yapitlarinda kullanildigi siklikla gözlemlenmektedir. 20. yüzyil sonlarindan itibaren dünyaca taninan Japon yazarlar arasina giren ve eserleriyle çeçitli edebi ödüller kazanan Haruki Murakami'nin sanatsal tarzinda Bati'nin gûçlû etkisi hissedilmektedir. Pek çok eleçtirmenin de belirttigi gibi eserlerinde Bati kültüründen ve edebiyatindan açik referanslar bulunan yazarin (Rubin 2002: 5; Strecher 2002: 5 ) romanlarinda Kafka'nin eserlerinden de çeçitli imgeler bulmak mümkündür. Murakami'nin Sahilde Kafka (2011: 14) romaninda sadece Kafka adindaki çocuk degil Wasihun'nun da belirttigi gibi romandaki çeçitli karakterler ve nesneler üzerinde Franz Kafka ve eserlerinin etkisi guçto bir çekilde hissedilmektedir (2014: 1199). Bunun yani sira Murakami'nin Sputnik Sevgilim (2016: 7) ve Kafka'nin §ato (2018: 4) adli romanlarindaki ba§ki§i K. (Kafka'nin K.'si) olarak adlandirilmiçlardir. Udell (2006)'in yaptigi haberde vurguladigi gibi 2006 yilinda Kafka ödülüne layik görülen Murakami, Kafka'nin eserlerinin evrensel degeri oldugunu belirterek Franz Kafka'nin en begendigi yazarlar arasinda bulundugunu ifade etmiçtir.
Murakami'nin eserlerini daha iyi analiz edebilmek için metinler-arasilik söyleminden yararlanmak bati kültürü ve edebiyatlarindan ilham alan yazarin bireysel stilini anlamada önemli bir edebi baki§ açisi saglamaktadir. Murakami'nin Haçlanmiç Harikalar Diyari ve
Dünyanin Sonu adli eserine odaklanilan bu 9ali§mada romandaki metaforlara bakildiginda kapi metaforunun metinde önemli bir rol oynadigi gözlemlenmektedir. Bu makalede, Murakami'nin Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu adli romanindaki Kafkaesk yabancila§ma ve izole olma kapi imgesi üzerinden degerlendirilecek hem Murakami'nin eseri hem de Kafka'nin Dönü§üm adli eserindeki kapi metaforuna odaklanilarak eserler arasindaki ili§ki metinler-arasilik söylemi baglaminda ele alinacaktir. Ayrica her iki romandaki zirh-kabuk metaforlari irdelenerek kendini koruma dürtüsüne a9iklama getirilmeye 9ali§ilacaktir. Bunun ifin öncelikle bir edebiyat kurami olarak metinler-arasilik söylemine kisaca deginilecektir.
Metinler-arasilik
Metinler-arasilik kavrami, ilk olarak 1965 yilinda Julia Kristeva tarafindan kullanilmi§ olsa da kavram Bakhtin'in edebi dilin ü9 boyutlulugu kuraminin geli§tirilmesi ile ortaya 9ikmi§tir. Bakhtin'in edebi sözcük kavramini bir noktadan, sabit bir anlamdan ziyade metnin yüzeylerinin kesi§imi olarak karakterize eden Kristeva (1980: 65), metinler-arasilik kavramini "her sözcük (metin), en az bir ba§ka sözcügün (metnin) okunabildigi ba§ka sözcüklerin (metinlerin) bir kesiti" olarak tanimlamaktadir (1980: 66). Aslinda Bakhtin'in ifadesini parantezleri ekleyerek geni§letmi§, bunu yaparken de metinler-arasiliktan faydalanmi§tir. "Kristeva'nin kullanimina göre edebi bir sözcükteki metinsel yüzeylerin kesi§mesi asla kisitlanamaz ve metin sonsuz okumaya agiktir" (Martinez Alfaro 1996: 276).
Metinler-arasilik kavrami ve ne anlama geldigi konusunda 9ok 9e§itli tutumlar öne sürülmekle birlikte günümüz anlatibilimcilerinin de belirttigi gibi "diger anlatisal unsurlar yaninda, her yazinsal yapit devingenligini, özgüllügünü metinler-arasi göndermeler araciligiyla belli etmektedir." (Aktulum 2018: 238). Böylelikle sabit ve degi§mez bir anlamdan ziyade 9e§itli anlam katmanlarina sahip olan metin diger metinlerden ayri olarak dü§ünülemez. Zengin'in de belirttigi gibi bir metin ba§vurdugu veya izlerinin oldugu diger metin ya da metinler i§iginda okundugunda, bu metinleri 9evreleyen bütün varsayimlar, alimlamalar ve imalar söz konusu metnin yorumlanmasinda etkili olur (2016: 301).
Metinler ile ilgili söylemin oldugu her yerde metinler-arasilik ile ilgili kuramlarla kar§ila§mak mümkündür. Bakhtin, Kristeva, Derrida, Bloom, Foucault, Barthes, Eco, Riffaterre ve Genette gibi kuramcilar ve anlatibilimciler bunlarin arasinda sayilabilir. Bir metnin diger metinlerle ili§kisini Julia Kristeva ve Roland Barthes'dan daha geni§ kapsamli olarak inceleyen ve metinler-arasiligi "metinsel a§kinlik" (transtextuality) olarak niteleyen Gennette'e göre metinler-arasilik "belirli bir metnin tüm yönlerini kapsar" (1992: 83). Yapisalcilik, postyapisalcilik ve göstergebilimi de i9eren 9ali§malari ile Gennette'e göre "Yan metinsel unsurlar hep metindi§i unsurlar olarak görülür ve gogu zaman asil metinden ayrilirlar. Ancak metnin alimlanmasi ve yorumlanmasindaki rolleri kimi zaman o kadar önemlidir ki yan metinsel unsurlarin bazilari metnin ayrilmazpargalaridir" (1992: 85).
Yapisalci yöntemin geli§mesinde önemli katkilari olan ve ardindan ise postyapisalci kuramin öncülügünü yapan Barthes ise dilsel-yapisalci yakla§imin sinirlarinin bulundugunu ve bunun üstesinden metinler-arasilik ile gelinebilecegini savunur. Barthes metinler-arasiligin iki farkli özelligi oldugunu iddia eder: Birincisi metnin yazarindan bagimsiz olmasi (metinler-arasi anonim formüllerin genel alani olmasi) ikincisi ise metne sosyal bir hacim kazandirilmasidir
(1987: 39). Barthes'in metinler-arasilik görü§üne göre her zaman bir metnin içinde diger metinler çeçitli düzeylerde ve az ya da çok taninabilir biçimlerde bulunur (1987: 39). Metni, yazarin niyetinin §effaf bir ifadesi olarak dü§ünen Barthes, S / Z adli çaliçmasinda Balzac'in Sarrasin adli eserinden yaptigi bazi alintilari tirnak içaretleri olmadan vererek burada metinler-arasiliktan faydalanmaktadir (1974: 201). Barthes "La mort de l'auteur" da (Yazarin Ölümü) ise eleçtirmenin metni okuma sürecinde metni yeniden oluçturdugunu ve metnin kendi kendine yeterli bir bütün olarak var olamayacagini iddia eder (1977: 143).
Son dönemdeki postyapisalci çaliçmalar, bir yazinsal metnin içinde pek çok farkli metinlerden ögeler bulunduran açik bir sistem olmasi üzerinde durmaktadir.
Yazinsal dil, Bakhtin'in ileri sürdügü gibi, dillerin bir söyle^imidir, bir çokseslilik alani, bir metinlerarasilik yeridir. Bitmi§ kendi üzerine kapali bir metin anlayiçi söz konusu" olamayacagindan; her metnin alintilardan kurulu oldugu, bir metnin ba§ka metinleri özümleyip dönü§türmekten ba§ka bir §ey olmadigi; yazmanin yeniden yazmak oldugu görü§ü modern metin tanimlamalarinda öne çikar" (Aktulum 2011: 314)
Metinler-arasilik, postyapisalci bir kuram olarak, metinlerin çözümlenmesini ve deçifre edilmesini amaçlayan ve metni bir nesne olarak gören geleneksel yaklaçimlarin aksine metnin anlaminin nesnel olarak yorumlanamayacagini ve anlamin sabit olmadigini iddia eder. Postmodern edebiyatta geni§ bir kullanim alani olan metinler-arasilik kuramina göre hiçbir metin diger metinlerden bagimsiz olarak üretilemez ve hiçbir sanatçi ürettigi metni geçmiç okumalarindan soyutlayarak oluçturamaz.
Metinler-arasilik bir metnin okuyuculari tarafindan yorumlanmasi için g^lü bir temel oluçturdugundan romanlar da kar§ila§tirmaya tabi tutulur. Buna karçilik, okuyucularin geçmiç deneyimleri bir metnin anlamlandirilmasini etkileyebilir.
Çaliçmada Murakami'nin eseri, Kafka'nin yazinindaki bazi ögelerle olan benzerlikleri üzerine odaklanilacak ve yazar tarafindan dogrudan bir ilham kaynagi olarak belirtilmeyen veya alintilanmayan bu ögeler örtük göndermeler olarak irdelenecektir.
Daha önce belirtildigi gibi Murakami'nin eserlerinde Franz Kafka'nin etkisi görülmektedir. Bu çaliçmada Kafka'nin Dönü§üm adli eserindeki 'kapi' imgesinin Murakami'nin Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu adli eserinde nasil alimlandigi üzerinde durulacaktir. Çaliçma her iki eserin birbiriyle tamamen kar§ila§tirilarak incelenmesi §eklinde degil sadece her iki eserde de kullanilan bazi metaforlar üzerinden yapilacaktir.
Metinlerarasinda, kar§ila§tirmali yazinsal eleçtiride oldugu gibi farkli ekinlere (ya da yazarlara) ait yapitlari, içerik bakimindan benzeçtikleri için karçi karçiya koyarak, aralarindaki benzerliklere ve ayrimlara dayanarak yorumlamak degil, eski, önceki bir yapittan gelen bir unsurun ugradigi "baglam degiçtirme " sonucunda yeni metinde aldigi -yazarca verilen- anlami araçtirip bulmak söz konusudur (Aktulum 1999: 258).
Murakami'nin Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu adli Eserindeki Kafkaesk Imgelerin Metinler-arasilik Baglaminda Incelenniesi
Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu adli romanda Kafka'nin Dönü§üm adli eserindeki gibi 'kapi' imgesinin özel bir anlami bulunmaktadir. Murakami'nin iki bölümden olu§an Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu adli eserinin tek sayili bölümleri Ha§lanmi§ Harikalar Diyarfni, çift sayili bölümleri ise Dünyanin Sonu'nu olu§turmaktadir. Romanin Dünyanin Sonu'nu anlatan bölümlerinde "ben anlatici"1 surlar ile çevrili sadece tek bir giri§ çiki§ kapisi olan izole edilmi§ bir §ehirde zorla kapali tutulmaktadir. Kapi bekçisi tarafindan giri§ çikiçlarin kontrol edildigi §ehre girerken, anlaticinin gölgesi Kapi bekçisi tarafindan zorla kesilip alinmi§tir. Murakami'nin adini vermedigi baçkiçisi istese de artik o çehirden çikmasi mümkün degildir.
Kafka'nin Dönü^üm adli öyküsünde bedeni bir gün istem di§i bir biçimde böcege dönü§en pazarlamaci Gregor Samsa'nin hikâyesi betimlenmektedir. Anne ve babasinin borçlarini ödemek üzere be§ yildir bir sigorta firmasinda çaliçan Gregor'un her günü i§e gitmek üzere yollarda geçmektedir. Aktarma trenini kaçirmamak için çektigi sikintilar ve yedigi kötü yemeklerin yani sira yapmacik insan iliçkilerinden de çok bunalmiçtir. Bir sabah devasa bir böcege dönü§en Gregor i§e gitmek için yataktan kalkamaz hale gelmiçtir. Χe gitmesi için sirayla aile üyeleri Gregor'un kapisini çalar ama Gregor kapiyi açamaz. Gregor'un kapiyi kilitleme aliçkanligindan dolayi diçaridakiler de kapiyi açmayi baçaramazlar. Hikâyede Gregor'un annesi daha yumuçak bir karakter olarak betimlenirken babasi ve sonradan meraklanarak gelen Müdürü daha otoriter karakterler olarak tasvir edilmektedir. Gregor gayret göstererek kapiyi açtiginda babasinin otoriter ve dü§manca tavri belli olmaktadir: "Babasi dü§manca bir ifade takinmiç, yumrugunu sikmiçti; sanki Gregor'ugerisingeri odasindan içeri tikmakister gibiydi" (Kafka 2015: 29).
Babasi Gregor'u tekrar odasina sokmak için Gregor'un arkasina çiddetle vurur: "Bunun üzerine havalanan Gregor, orasi burasi çiddetle kanayarak solugu odanin ortasinda aldi. Derken son bir baston darbesiyle kapi kapandi ve sonunda ortalik sakinleçti" (Kafka 203: 36). Gregor'un babasi elinde bastonla Gregor'a çiddet uygulayan biri olarak anlatilirken Murakami'nin romanindaki kapi bekçisi de balta, pala ve biçaklar gibi kesici aletleri kullanan korkunç biri olarak tasvir edilmektedir (Murakami 1985-I: 38; Murakami 2013: 25). Her iki metinde de kapiyi kontrol eden sert bir otoritenin varligi söz konusudur.
Oraliç, Kafka'nin Dönü§üm ve Kanun Önünde adli yapitlarinda 'kapi'nin anlam oluçturma içlevi üzerinde durur ve kapi imgesini irdeler:
Her iki öyküde de adi olmayan öykü kiçileri kapinin diçinda kalmiçligin, bir türlü içeriye girememiçligin sikintisini yaçarlar. Birinde içeri girmeyi baçaramamanin nedeni, kapiyi bekleyen kapicinin varligi diye dü§ündürürken, digerinde kim vardir kapinin önündeya da ardinda giriçi engelleyen? içeriye girmeyi isterler mi öykü kiçileri? Kapinin ardinda onlari bekleyen hayati karçilamaya hazirlar mi? Gibi sorulari da sordururlar okurlarina (2006: 66).
1 Kahraman Bakiç Açili Birinci Tekil Anlatici
C'U / V°,ume; S«» / Issue: 2, 2020
Kafka'nin öykülerinde oldugu gibi Murakami'nin romaninda da Kapi Bekçisi yüzünden baçkalari diçaridan içeriye giremez. Ancak anlatici da istedigi gibi tekrar diçariya çikip eski hayatina dönemez. Kafka'nin metinlerindeki kapi imgesi, bireyin otorite karçisinda yabancilaçmasini, tecrit edilmiçligini ve yalnizligini ifade etmektedir. Murakami'nin metnindeki kapi imgesi de benzer bir çekilde otoriteyi, içeride kalan öznenin yabancilaçmasini ve kendini di§ dünyadan izole etmesini sembolize eder. Her iki metinde de kapi, sadece farkli görünen iki alani birbirine baglar, içeride ve diçarida, bilinçli ve bilinçsiz alanlar arasinda aracilik yapar. Böylelikle kapali alan, bir tecrit alani olarak bireyi kendinden koruyan, rahatlik ve güvenlik hissi sunan koruyucu bir alan halini alir. Kapi imgesi metinler-arasi bir gönderge olarak ele alindiginda, Murakami, Kafka'nin metnindeki kapi imgesini kendi metninde kullanmi§ ancak kendi metnindeki koçullara göre bunu yeniden anlamlandirmiçtir.
Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu'nda ba§ki§inin adi Kafka'nin pek çok eserinde oldugu gibi belirtilmemiçtir. Ancak Kafka'nin Dönü§üm adli eserinde ba§ki§inin bir adi (Samsa) bulunsa da, bu karakterin kimlik oluçturmadaki sikintilarini gidermez görünmektedir. Her iki karakterin de yazgilarini belirleyemedikleri ve hayatlarinin kontrolünü ellerinde tutamadiklari görülmektedir. Gregor kendini odasinin duvarlarina hapsederken Murakami'nin anlaticisi ise kendini bilinçdiçinda yarattigi duvarlarin arkasina hapsetmiçtir. Gregor'un kapiyi kilitleme seçimi sembolik olarak dü§ünülebilir çünkü bu durum bireyin di§ dünya ile iliçkisini ve baçkalari ile iletiçimindeki ihtiyatliligi yansitir. Kilitli odasinda baçkalari tarafindan rahatsiz edilmek istememesi Gregor'un bireyselligine tutunma giriçimi olarak dü§ünülebilir. Yine Dünyanin Sonu'ndaki Murakami'nin baçkiçisi de kendini duvarlarin ardina kapatarak di§ dünyadan soyutlanmi§ benligi ile kendi bireyselligini koruyabilir.
Her iki ba§ki§inin de duvarlari çevreleyen kapinin kontrolüne sahip olmadigi gözlemlenmektedir. Dönü§üm öncesinde kapilari istedigi gibi açip kapayan Gregor, dönü§ümden sonra kapinin hareketleri üzerindeki kontrolünü yitirir ve bir böcek olarak baçkalarinin eylemleri üzerinde söz sahibi olamaz. Gregor için, kapi kadar basit olan bir §ey bir engel haline gelir. Artik istedigi zaman kendini odasina kilitleyemez veya odadan çikamaz. Murakami'nin ba§ki§isinin de her iki dünyada da kapinin kontrolü üzerinde etkili olmadigi görülmektedir. Ha§lanmi§ Harikalar Dzyari'ndaki anlaticinin kapisi evine zorla giren kiçilerce kirilmiçtir. Ba§ki§i kapisinin kirilmasina fena kafayi takar. Kapiyi kiran adamlardan biri ba§ki§iye sinirlenir: ""Her §eyden önce senin be§para etmez kapin olmu§ olmamiç ne önemi var. (...) Bir daha asla kapi sözcügünü agzina alma!" Benim kapim, dedim içimden. Sorun kapinin be§para etmemesi degildi. Kapi dediginiz, önemli bir semboldür"2 (2013: 175).
Romanin Dünyanin Sonu bölümlerinde ise Kapi Bekçisi diçinda kimse kapinin kontrolüne sahip degildir: "Kilitli olmasa bile, benden ba§ka kimse o agir kapiyi açamaz çünkü. Kaç kiçi olursa olsun"3 (Murakami 2013: 24). Murakami'nin romanindaki kapi bekçisi "yalnizca kural oldugu için kilit" takarken, Kafka'nin romanindaki kapi üzerindeki "anahtarlar diçardan kilitte sokulu durmakta(dir)" (Kafka 2015: 40). Burada kilitlerin çogu
2 Japonca orijinal metin ile karçilaçtinlarak çevrilmiçtir (Murakami 1985-I: 272).
3 Karçilaçtinlarak çevrilmiçtir (Murakami 1985-I: 36-37).
zaman bir baglayiciliginin bulunmadigi ve kilitli ya da kilitsiz kapilarin hakimiyetini ba§ki§ilerin saglayamadiklari görülmektedir.
Murakami'nin kapisi olduk9a heybetli tasvir edilmi§tir: "Kapi, kalin demirlerle desteklenmi§ saglam bir kapiydi. Yüksekligi dört be§ metre vardi ve yukari kismi insanlar üzerinden a§amasin diye sivri givilerle kapliydi"4 (Murakami 2013: 24). Saglam güvenlik unsurlariyla korunan kapi ile anlatici toplumdan izole edilmi§tir.
Bir defasinda odasindan 9ikan Gregor odasina döner dönmez kiz karde§i tarafindan yine odasina kilitlenir: "Gregor henüz odasindan igeri girmi§ti ki kapi hizla kapatilip, sürgülendi ve kilitlendf (Kafka 2015: 85). Kafka'nin ba§ki§isinin odasindan 9ikmasi ailede ho§ kar§ilanmaz ve Gregor toplumdan ve ailesinden di§lanir.
Orali§'in de üzerinde durdugu gibi Dönü§üm'de "odanin kapisinin kapanmasiyla her iki dünya arasindaki farklila§ma gogalmaya ba§lar.(...). Ötekilerin dünyasindan ayrilir kendi ig mekäninda. Odasi onun yeni hayatini sürdürecegi ve kendi ig dünyasiyla ko§utluklar gösterecek öykülemenin asil mekäni olur" (2006: 69). Ayni §ekilde Dünyanin Sonu'nda anlaticinin yeni hayatini sürdürecegi mekan kendi i9 dünyasinda yarattigi bu kapali §ehirdir.
Gregor i9in bir bariyer görevi gören kapi onu kabul ederlerse, kapi a9ik; degilse kapalidir. Dönü§ümden önce zorla kendisine a9tirmaya 9ali§tiklari kapi Gregor'un dönü§ümünden sonra 9ogunlukla kapali tutulmaktadir: "Sabah kapilar kilitliyken herkes yanina gelmek istemi§ti §imdi ise kendisi bir kapiyi agmi§, diger kapilar da belli ki gündüz agilmi§ oldugu halde hig kimseyanina ugramiyordu" (Kafka 2015: 40).
Bir süre sonra Gregor i9in kapinin a9ik birakilmasi da anlamini yitirmi§tir: "Fakat Gregor igin kapinin agik olmasinin gok da anlami yoktu. Ne de olsa kapinin agik oldugu kimi ak§amlar da bu firsattan yararlanmami§, ailesi bunun farkina varmadigi halde odanin en karanlik kö§esinde uzanipyatmi§ti" (Kafka 2015: 74).
Murakami'nin anlaticisi da romanin sonlarina dogru bu §ehirden ka9ma §ansi yakalami§ olmasina ragmen buradan 9ikmaz. Burasinin kendi yarattigi bir dünya oldugunu kabul ederek eski dünyasina dönmekten vazge9er: "Oranin benim igin asil gergek oldugunun ve bu gergeklerden kagmanin yanli§ bir segim oldugunun farkindayim. Fakat buradan ayrilamam " 5(Murakami 2013: 558).
Kafka'nin Dönügüm adli eserindeki Gregor Samsa nasil i9 mekanda yabancila§ma ya§ayarak itaat ve otorite sisteminden kopmaya 9ali§iyorsa Ha§lanmi§ Harikalar D/yari'ndaki anlatici da onu metala§tiran bu kapitalist otorite sisteminden ka9mak i9in bilin9 di§inda Dünyanin Sonu'nu hazirlar. Murakami'nin ben anlaticisinin ya§adigi kimlik 9ati§masinin bir benzeri Kafka'nin ba§ki§isinde de görülür. Samsa'nin kendini kapattigi "oda, sadece dilsel düzlemde yaratilmi§ imgesel bir mekän olmanin ötesinde, toplumsal hayatin ona sundugu, di§aridaki kollektif kimlikle bireysel kimligin gati§masi sonucunda, önceden belirlenmi§ anlamlari ve kurallariyla öznenin özgürce yaratma gücünü engelleyen burjuva mitoslarina kar§iyazinsaldüzlemde varlikkazanmi§ biryer olur" (Orali§ 2006: 76).
4 Kar§ila§tinlarak 9evrilmi§tir (Murakami 1985-I: 36).
5 Kar§ila§tinlarak 9evrilmi§tir (Murakami 1985-II: 406).
Anlatici Ha§lanmi§ Harikalar Dzyari'ndaki paralel dünyada beynine montajlanarak konan bir düzenek yüzünden gittik9e benligini kaybetmektedir. Anlaticinin beyninde yaratilan kabuk ya da kara kutu "Dünyanin Sonu" dur (Murakami 2013: 364). Romanin sonlarina dogru gittik9e bu dünyaya 9ekilen anlaticinin beyninde yaratilan kabuk onu korumaya yetmemi§tir. "Özellikle senin kendi kabugunu koruma egilimin gok ug düzeyde"6 (Murakami 2013: 371). Ancak bu kalkan veya kabuk nasil anlaticinin beynini korumaya yeterli gelmediyse, Kafka'nin romanindaki Gregor Samsa'nin "zirh gibi sertle§mi§ sirti" da (Kafka 2015: 11) kendisine atilmi§ elma ile bedenini 9ürüterek onu korumaya yetmemi§tir. Böylelikle her iki ba§ki§inin de kapatildiklari ortam (Murakami'nin karakterinin durumunda Dünyanin Sonu) koruyucu ve tecrit edici güvenligiyle ikinci bir zirh veya kabuk olma özelligi kazanmi§tir.
Kafka'nin Dönü§üm eserindeki "koruyucu zirh" metaforu Murakami'nin eserinde "kalkan- kabuk" metaforuna dönü§mü§, Murakami, Kafka'nin metni ile ani§tirma yoluyla ili§ki kurmu§tur. Metinler-arasilik söyleminin siklikla ba§vurdugu gönderme §ekli olan ani§tirma yoluyla yazar Kafka'ya ait sembolleri yeniden yorumlami§ ve bu sembollere üstü kapali olarak gönderme yapmi§tir.
Kafka'nin Dönü§üm eserindeki "koruyucu zirh ya da kabuk" metaforu Murakami'nin romaninda ayrica salyangoz kabuklari olarak kar§imiza 9ikmaktadir. Murakami'nin ba§ki§isi son zamanlarda salyangozlarin kendisinin dikkatini 9ekmeye ba§ladigini söyleyince kiz arkada§i salyangozlarin mitolojik anlamlarindan bahseder: "Kabuklari karanlik dünyayi sembolize eder, salyangozlarin kabuklarinin gikmasi da güne§ i§iklarini ortaya giki§ini. O yüzden insanlar salyangoz gördüklerinde iggüdüsel olarak kabuklarina vurup salyangozu di^ari gikarmak isterler"1 (Murakami 2013: 521). Salyongoz nasil kendini korumak i9in i9 dünyasina 9ekiliyorsa Murakami'nin karakteri de kendi i9 dünyasina kapanmi§tir.
Kafka'nin romanindaki Gregor Samsa nasil korkun9 bir böcege dönü§erek bütünlügünden vazge9tiyse Murakami'nin karakteri de "bir pargalanmi§lik hissinin esiri" olmu§ "birgok §eyi yitirmi§ yorgunluktan bitkin dü§mü§(tür)" (Murakami 2013: 196). Samsa hem dogal hem de kültürel varliginin bir bölümünü di§arida birakmi§tir: "Bu di§arida birakilmi§liklar bir ba§ka deyi§le Gregor'un yitirdikleridir. Kapinin son kapani§inin ardindan bir kez daha ayagini diledigince di§ariya atamayacaktir. Yeni ya§ami onun igin bir yitirilmi§likler toplami olmu§tur. Ancak yitirdikleri ve sahip olamadiklari yerliyurtlularin dünyasina ait olanlardir" (Orali§ 2006: 77).
Kafka'nin Dönü§üm eserinde Gregor'un kapali kaldigi i9 mekan onun hem kendini soyutlama alani hem de di§ dünyadan korunma mekani olmaktadir. Ayni §ekilde Dünyanin Sonu'ndaki anlatici bu surlarla 9evrili §ehirde kendini korumaya almi§tir. Orali§'in de belirttigi gibi:
Kapalilik, soyutlanmi§lik varligin ko§uludur. Qünkü di§ariya gikmak, ötekilerin dünyasina kari§arak kaybolmakla, eriyip yok olmakla e§degerdir. Gregor'u sinirlami§ olan kapi onu diger ki§ilerden ayirarak, di§ dünyanin baskisindan uzakla§tirip kendisi
6 Kar§ila§tinlarak 9evrilmi§tir (Murakami 1985-II: 119).
7 Kar§ila§tinlarak 9evrilmi§tir (Murakami 1985-II: 350-351).
olmasini saglar. Bu sinirlanmi§liksa kendi odasini varliginin uzami kilar. Böylelikle kapi ona bir ya§am alani kazandirmi§ olur. igeride kalmak, onun igin kendi varligina ula§abilmenin güvencesini de beraberinde getirmi§tir. Kapinin digerlerinin dünyasiyla Gregor arasinda bir sinir olu§turmasi, salt di§aridakilerin ona ula§masini engellemekle kalmaz, onun da di§ dünyaya gikma zorunlulugunu böcek kaldigi sürece engeller (2006: 73).
Dünyanin Sonu'ndaki anlaticinin surlarla 9evrili §ehre kapani§i ve orada kamufle olma arzusu, Gregor Samsa'nin odaya kapani§i gibi di§ dünyanin temsilcisi olabilecek her §eyden bir kopu§tur. Gregor'un artik ileriyi 9ok iyi göremeyen, "gok yakin nesneleri bile günden güne daha bulanikgör(en) " (Kafka 2015:49) gözleriyle pencereden di§ariya bakmasi nasil mümkün olamiyor ve karanlik bir odada ya§iyorsa Dünyanin Sonu'ndaki anlaticinin da gözleri i§iktan etkilendigi ifin lo§ yerlerde ya§amak zorunda kalmakta ve i§iga bakamamaktadir. Gregor'un ya§adigi yerin ne penceresi ne de kapilari di§ dünyaya a9ilamadigi gibi Dünyanin Sonu'ndaki anlaticinin da o §ehirden 9iki§ yolu bulunmamaktadir.
Kendini tecrit eden Murakami'nin anlaticisi da Kafka'nin ba§ki§isi Samsa da, kendilerini kapattiklari yerden 9iksalar da kalsalar da, burasi Orali§'in de belirtigi gibi
(,..)anilardaki anlamlarini tamamen yitirerek, dönü§üm ko§ullari baglaminda, öznenin mekanini olu§turmasi agisindan yeniden anlam kazanir. Öznenin bireysel yalnizligini, yalitilmi§ligini ve yabancila^masini beraberinde getirmi§ olsa da, onu toplumsal ve ekonomik sinirlari belirlenmi§ modern dünyadan ayirarak öznenin kendisini gergekle§tirme gabasi igin zemin hazirlar (2006: 77).
Sonu?
iki eser arasindaki benzerliklerin metinler-arasilik baglaminda irdelenmesi Murakami'nin yapitina farkli baki§ a9ilari ile bakma, metni daha derinden anlama ve degerlendirme olanagi sunmu§tur. Romanda dile getirilen izole edilmi§lik motifini daha geni§ bir perspektiften ele alarak Murakami'nin ba§ki§isinin ya§adigi Kafkaesk yabancila§maya ve yalitilmi§liga a9iklama getirilmi§tir.
Kafka'nin metnine bakarak Murakami'nin eserinden yeni anlamlar 9ikarmak mümkündür. Romanda ani§tirma yoluyla olu§turulan metinler-arasi göndermeler incelendiginde izole edilmi§lik temasinin vurgulandigi görülmektedir. Murakami'nin ba§ki§isinin surlarla 9evrili §ehre kapanarak orada kamufle olma arzusu, Gregor Samsa'nin odasina kapanarak di§ dünyadan izole olma arzusunu 9agri§tirir.
Murakami'nin Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu adli romaninda Kafka'nin Dönü§üm adli eserindeki gibi 'kapi' kavramina özel bir anlam yüklenmi§tir. Kafka'nin öyküsünde oldugu gibi Murakami'nin romaninda da anlatici kapinin kontrolüne sahip degildir ve her iki ba§ki§i de istedikleri gibi tekrar kapinin di§ina 9ikip eski hayatlarina dönemezler. Kafka'nin öyküsünde otoriter baba karakteri kapinin ardinda bekleyerek kapinin kontrolünü elinde tutarken Murakami'nin romaninda ise Kapi Bek9isi ayni görevi üstlenerek ba§kalarini di§aridan i9eriye almadigi gibi anlaticiyi da buradan di§ari 9ikarmamaktadir.
Kafka'nin Dönügüm eserindeki "koruyucu zirh" metaforu Murakami'nin eserinde "kalkan ya da kabuk" metaforuna dönü§mü§tür. Dev böcek Samsa'yi ani§tiran salyongoz metaforunu kullanan Murakami, salyangozlarin kendilerini korumak i9in kabuklarina saklandiklarini belirtir. Salyangozlarin korunma i9güdüsüyle saklanmalari gibi Murakami'nin karakterinin kendi i9 dünyasina kapanmasi Samsa'ya yapilan üstü kapali bir göndermedir.
Murakami, Kafka'nin Dönü§üm eserine yaptigi üstü kapali ani§tirmalar ve kullandigi benzer metaforlar yoluyla zengin, özgün ve i9sel sinirlarini a§an bir anlati yaratmi§tir. Bu 9ali§mada yapildigi gibi sonraki 9ali§malarda da Murakami'nin yarattigi bir metni okuyup anlamlandirma sürecinde önceden yaratilmi§ eserler ile metinler-arasi baglantilar kurulmasi farkli anlam katmanlarinin ortaya 9ikarilmasini mümkün kilacaktir.
Etik Beyan
"Murakami'nin Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu Adli Eserindeki Kafkaesk imgeler" adli 9ali§manin yazim sürecinde bilimsel, etik ve alinti kurallarina uyulmu§; ULAKBIM TR Dizin 2020 öl9ütlerine göre 9ali§mada etik kurul onayini gerektiren herhangi bir veri toplama ihtiyaci duyulmami§tir.
Kaynak^a
Aktulum, Kubilay (1999). Metinlerarasi ili§kiler. Ankara: Öteki Yay.
Aktulum, Kubilay (2011). Göstergelerarasilik/Metinlerarasilik, Ankara: Kanguru Yay.
Aktulum, Kubilay (2018). "Metinlerarasilik Görüngüsünde Ger9eklik ya da Metnin Göndergeselligi". Bilig, TürkDünyasi SosyalBilimler Dergisi, 85: 233-256.
Altin, Esma (2018). "Haruki Murakami'nin Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dünyanin Sonu adli eserinde Kapitalist Unsurlar ve Japon Kimligi". Türkiye'de Japonya Qali§malari III. ed. Sel9uk Esenbel ve Oguz Baykara. istanbul: Bogazi9i Üniversitesi Yayinevi. 251-263.
Barthes, Roland (1914). S/Z. 9ev. Richard Miller. New York: Hill and Wang.
Barthes, Roland (1911). The Death of the Author. Image-Music-Text. New York: Farrar, Straus and Giroux. 142-148.
Barthes, Roland (1981). Theory of the Text. Robert Young (Der). Untying the Text: A Post-Structuralist Reader: i9inde 31-41. London: Routledge and Kegan Paul.
Fuminobu, Murakami (2002). "Murakami Haruki's Postmodern World". Japan Forum, 14(1): 121-141.
Genette, Gerard (1992). The Architext: An Introduction. Berkeley: University of California Press.
Güven, Devrim £etin (2018). "21. Yüzyil Postmodern Japon Edebiyatinin Aykiri Sesleri: ikezava Natsuki, Seirai Yüi9i ve Kobaya§i Takici". Japon Dili incelemeleri. ed. Ay§egül Atay. London: Transnational Press. 15-33.
Iwamoto, Yoshio (1993). "A Voice from Postmodern Japan: Haruki Murakami". World Literature Today, 61(2): 295-300.
Kafka, Franz (2018). §ato. 9ev. Kamuran §ipal. istanbul: Cem Yayinevi.
Kafka, Franz (2015). Donu§um. 9ev. Fusun Dikmen. Ankara: Tutku Yaninevi.
Kawakami, Chiyoko (2002). "The Unfinished Cartography: Murakami Haruki and the Postmodern Cognitive Map". Monumenta Nipponica, 57(3): 309-337.
Kristeva, Julia (1980).Word, Dialogue, and Novel. Desire in Language: A Semiotic Approach to Literature and Art. ed. Leon S. Roudiez. New York: Columbia UP. 64-91
Martinez Alfaro, Maria J. (1996). "Intertexuality: Origins and Develpment of the Concept". Atlantis, 18 (1/2): 268-285.
Murakami, Haruki (2011). Sahilde Kafka. 9ev. Huseyin Can Erkin. istanbul: Dogan Kitap.
Murakami, Haruki (1985). Sekai no Owari to Haadoboido Wandaarando. Tokyo: §in9oo§a Yayinlari. tt±#^l"1985j0 ^©^fc^A-K/K^K'^-^Ko ffiMio
Murakami, Haruki (2016). SputnikSevgilim. 9ev. Ali Volkan Erdemir. istanbul: Dogan Kitap.
Murakami, Haruki (2013). Ha§lanmi§ Harikalar Diyari ve Dunyanin Sonu. 9ev. Huseyin Can Erkin. istanbul: Dogan Kitap.
Orali§ Meral (2006). "Yalnizligin Mekansal Topografyasi". Bellek imge Mekan. ed. M.Karaku§, M.Orali§. istanbul: Multilingual Yayinlari. 65-78.
Rubin, Jay (2002). Haruki Murakami and the Music of Words. London: Harvill.
Strecher, Matthew. C. (1998). "Beyond "Pure" Literature: Mimesis, Formula, and the Postmodern in the Fiction of Murakami Haruki." The Journal of Asian Studies, 57(2): 354378.
Strecher, Matthew. C. (2002). Dances with sheep. The quest for identity in the fiction of Murakami Haruki. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press.
Wasihun, Betiel (2014). "The Name "Kafka": Evocation and Resistance in Haruki Murakami's Kafka on the Shore". MLN 129 (5): 1199-1216.
Udell, Emily (2006). "Franz Kafka Society Lauds Japanese Writer Murakami". Radio Prag International. https://www.radio.cz/en/section/curraffrs/franz-kafka-society-lauds-
japanese-writer-murakami [12.10.2018]
Zengin, Mevlude. (2016). "An Introduction to Intertextuality as a Literary Theory: Definitions, Axioms and the Originators". Pamukkale Universitesi SosyalBilimlerEnstitusuDergisi, 25 (1): 299-326.
/ V°,ume; 3, / Issue: 2, 2020
